ZABYTKI PRZEDDZIEJOWE W DZIESŁAWICACH
(powiat Stopnicki)
( A n t i q u i t é s p r é h i s t o r i q u e s à D z i e s ł a w i c e , d i s t r . S t o p n i c a ) o p i s a ł
E R A Z M M A J E W S K I .
(Z 5-ma tablicami, VIII-XII, i 2-ma rysunkami w tekście).
W i e ś i f o l w a r k Dziesławice leżą w p o w . Stopnickim g u b . Kieleckiej. B e z p o ś r e d n i e s ą s i e d z t w o tej wsi opisałem p r z y s p r a w o z d a n i u z p o s z u k i w a ń w Jastrzębcu i Ż e r n i k a c h d o l n y c h (p. Ś w . t. I), nie będę przeto p o w t a r z a ł s z c z e g ó ł ó w t o p o g r a f i c z n y c h , które objaśni m a p k a , p o m i e s z c z o n a n a str. 39-ej t o m u I Ś w .
Dziesławice leżą n a p ó ł n o c n e j p o c h y ł o ś c i w y n i o s ł e g o w z g ó r z a , p a n u -jącego nad niziną, w której r o z ł o ż y ! się Jastrzębiec.
W roku 1892-m z n a l a z ł e m w g r a n i c a c h tej w s i o kilom, od folw a r k u , ś l a d y k u l t u r y p r z e d d z i e j o folw e j . Jest to p u n k t n a j folw y n i o ś l e j s z y folw o k o -licy; nosi m i a n o „Koziej g ó r k i " . Stoi t u t a j z n a k t r y a n g u l a c y j n y , d a w n i e j z a ś w y r a ź n y m b y ł kopiec sztucznie u s y p a n y , n a k r y t y p o d o b n o n a w e t k a m i e n i a -mi. N a miejscu tego k o p c a i d o k o ł a niego, w promieniu k i l k u n a s t o m e t r o w y m z n a j d o w a ł a się p r a c o w n i a narzędzi k r z e m i e n n y c h o r a z resztki kulturalne, ś w i a d c z ą c e o z r u j n o w a n e m c m e n t a r z y s k u ciałopalnem. Stale i przez lat kilka e k s p l o a t o w a ł e m z a w s z e s k ą p o w y s t ę p u j ą c e szczątki w e s p ó ł z p. F r . Z e m b r o w s k i m . O d lat d w ó c h , z p o w o d u z a o r a n i a w y d m y , s t a c y a ta prze-s t a ł a iprze-stnieć, c h o ć j e prze-s z c z e od czaprze-su do c z a prze-s u z n a j d u j ą prze-się p r z y u p r a w i e zie-mi narzędzia k r z e m i e n n e i s k o r u p y gliniane. W ż a d n y m i n n y m p u n k c i e D z i e s ł a w i c n a z a b y t k i p r z e d h i s t o r y c z n e nie natrafiliśmy. T o , c o ś m y t u t a j znaleźli, opiszę pokrótce, tablice zaś, d o ł ą c z o n e dla d o k ł a d n i e j s z e g o p r z e d s t a w i e n i a p r z e d m i o t ó w , dopełnią reszty. P r z e d e w s ż y s t k i e m w i n i e n e m z a z n a c z y ć , ż e p r z e d m i o t y , w y o b r a ż o n e n a tablicach VIIIXIIej są s f o t o g r a f o -w a n e -w z m n i e j s z e n i u о 7 з część, -w y m i a r y tedy -w y j ą t k o -w o będę t y l k o po-d a w a ć , bo ł a t w o je z r y s u n k u o po-d t w o r z y ć . Z a c z n i e m y opo-d narzępo-dzi krze-m i e n n y c h . N a c z e l n e miejsce z a j m u j ą n a tabl. Y l l l - e j g r o t y do s t r z a ł k r z e m i e n n e . Jest ich 3 9 c a ł y c h i 5 z n a l e z i o n y c h w stanie n i e d o k o ń c z o n y m lub u s z k o -d z o n y m (Nr. 4 0 - 4 4 ) . O -d z n a c z a j ą się one t e m o-d i n n y c h stopnickich,
ZABYTKI PZEDDZIEJOWE W DZIESŁAWICACH 4 5
że m a j ą krawędzie ząbkowane. Gdy tutaj są one niemal częstsze od gładkich, na innych stacyach trafiają się takie znacznie rzadziej. N a j ostrzej zazębione są Nra 1, 5, 6, 7, 9, 10. Groty dłutowate (Nra 4 5 -51) nie przedstawiają nic nowego. Podobnież i drobne narzędzia, staran-nie otiukiwane na jednej krawędzi blaszki, podczas gdy druga pozostaje ostrą. Narzędzia te, w e d ł u g A. Mortilleta i innych badaczów, charakteryzują starszy okres neolityczny i choć nie na wszystkich trafiają się stopnickich siedliskach neolitycznych, należą do dość pospolitych.
Pozostałe n u m e r a na tej tablicy przedstawiają różne narzędzia mniej lub więcej starannie obrabiane na krawędziach. Nr. 6 7 - m y jest grotem starannie na dolnym końcu z a o s t r z o n y m przez wtórne otłukiwanie.
Na tablicy następnej, IX-ej widzimy pod N-rem 3 6 - 4 4 takie s a m e narzędzia tępe, z e w s z ą d otłukiwane („narz. wałeczkowate'4), jakie
pozna-liśmy w Jastrzębcu (Św. t. I, tabl. IV, f. 6 - 1 0 ) . Skrobacze, (Nr, 49, 50, 51, 52, 54, 58, 60, 61) i inne n i e w y r a ź n e g o przeznaczenia.
Narzędzie Nr. 53, całkowite, ma oba boki mocno zatępione przez bo-czne obrabianie, zakończenie nieregularnie tępe, ale odmiennego kształtu, aniżeli u skrobaczów.
N-ra 6 3 - 6 6 , 72 i 73, a nawet malutki okaz 70, są rdzeniami (nuclei) czyli klockami, jak je niektórzy n a z y w a j ą . Drobność ich w s k a z u j e , jak niewybrednymi pod względem w y b o r u materyału na narzędzia byli tu-tejsi mieszkańcy.
Skrobacz jednak 49-ty dowodzi, że u ż y t k o w a n o tu i znacznie więk-sze b r y ł y krzemienne i umiano łupać j e bardzo biegle.
Pod numerem inwentarza 5046 p o s i a d a m piękny i kształtny rdzeń, długi na 4 0 mm.
Nr. 68 jest niedokończoną małą siekierką, która po obrobieniu przez łupanie — miała być w y k o ń c z o n ą przez gładzenie na szorstkim kamieniu.
Jednem z największych tutejszych narzędzi jest przedstawiony na ry-sunku 33-m niesymetrycznego kształtu grot do dzidy. Rysunek a przed-stawia płaszczyznę górną, rysunek b — dolną t. j. płaszczyznę odbicia.
Mam ztąd rodzaj płaskiego, szerokiego skrobacza, formy w y j ą t k o w e j . W y r o b i o n y z k r z y w e j nieco blaszki krzemiennej, grubej średnio na 6 mm., ma boczne krawędzie i górną starannie zatępione.
Szerokość na копсц 4 5 mm. Długość 9 5 mm. (Nr. kat. 9556.) Do większych należy grot do dzidy, w y r o b i o n y z k r z y w e j blaszki j a -sno-bronzowego, przejrzystego krzemienia. U p o d s t a w y i na krawędziach b o c z n y c h starannie jest obrobiony. Długość okazu 8 0 mm. (Nr. kat. 9554.) Rys. 34-ty przedstawia w wiernej kopii siekierkę krzemienną łupaną, / która z a p e w n e dopiero miała być w y k o ń c z o n ą przez ogładzenie (pole-rowanie). (Nr. kat. 9557.)
46 ERAZM MAJEWSKI
Z gładzonych narzędzi mam tylko dwie siekierki ułamane (Nr. 9559-9560), które zdobyłem w r. z. oraz 19 drobnych ułamków (N-ra. kat. 7791-7809).
Obie siekierki uszkodzone zasługują na uwagę z powodu materyału. Użyty na nie krzemień odznacza się wyrazistością słojów; na takie sie-kierki ostatnio zwraca baczną uwagę D-r A. Voss w Berlinie.
Rys. 33. Grot krzemienny.
Prócz tego, co na tablicach i rysunkach przedstawiłem, posiadam jeszcze więcej narzędzi krzemiennych z Dziesławic, stanowią one jednak poniekąd powtórzenie tego, co tu widzimy. Kilkadziesiąt różnej wielkości blaszek (nożyków) krzemiennych i kilkaset okrzesków dopełnia całości.
Przejdźmy teraz do przedmiotów metalowych. Na tabl. IX-ej ma-my pod N-m 20-m wysmukły grot do strzały, pod N-m 28 piękną zauszni-cę bronzową delikatnej roboty, zrobioną z cienkiej blachy. Pod N-m 20-m mamy wysmukły, przyłamany u podstawy grot do strzały. Jest on lany z bronzu, skrzydełka ma bardzo wązkie i cienkie—przez cały grot przecho-dzi tulejka; jej próżnię widać przez wyłamaną część ścianki odlewu. Paty-na piękPaty-na jasno-zieloPaty-na (seledynowa) gładka, trwała. Nr. 21 wyobraża spłaszczony drut bronzowy wygięty w S i następnie karbowany dla ozdo-by na powierzchni. Nr. 22 przedstawia cieniutki krążek ż blaszki zdaje
ZABYTKI PRZED D Z I E J O W E W DZIESŁA W I C A C H . 47
się cynkowej (o patynie szaro-białej) ozdobionej wytłaczanym ornamentem. Ornament ten przedstawia wypukły krzyż с§з , a między jego ramionami po trzy listki, zwrócone wierzchołkami do środka. W e środku maleńka dziurka do przewlekania. Igła bronzowa (Nr. 23) i kilka ułamków (24, 25, 33), stopiona bryłka bronzu (Nr. 27), trzy kawałki blachy bronzowej, z któ-rej wycięto materyał na jakieś przedmioty, wyczerpują niemal szczupły do-bór resztek tutaj znalezionych.
Najpiękniejszym okazem jest zausznica bronzowa (Nr. 28 tabl. IX), której szczegółów cynkotypowa reprodukcya nie odtwarza dość wyraźnie. Jest ona zrobiona z 3-ch drutów, okręconych cieniuchnym (na całej swej
długości, z wyjątkiem końców) drucikiem bronzowym. Zakończenia dwóch drutów, wolne od skrętów cienkiego drucika, są sklepane w jednym końcu w płaską blaszkę, wygiętą w charakterystyczną dla zausznic słowiańskich literę S, zaś w drugim końcu schodzą się z końcem trzeciego, zewnętrznego drutu i sklepane razem—tworzą jakby jeden drut cylindryczny, stanowiący zakończenie niezamkniętego pierścienia. Przechowanie się dobre okazu (patyna jasno-zielona, nieco żółksza od N-ru 20-go) pozwala wyśledzić do-kładnie misterną technikę roboty zausznicy. N-ra 17, 18, 19 są szczątka-mi przedszczątka-miotów żelaznych mocno zardzewiałeszczątka-mi. Nr. 35 wyobraża ma-leńką żelazną siekierkę, długą na 6 cm. Otwór do osadzenia toporzyska ma 21 mm. średnicy. Siekierka, albo raczej zmiejszona jej podobizna, bo trudno przypuścić, aby mogła służyć do użytku, jest wykutą z cienkiej na
48 ERAZM MAJEWSKI
3 mm. wstęgi żelaznej w ten sposób, że wstęgę tę zwinięto dokoła toporzy-ska i zaklepano silnie oba jej końce do tego stopnia, że stworzyły spojo-ne w jedną całość, długie na 4 cm. ostrze siekiery.
Nr. 34 jest naturalnym głazikiem z bardzo twardego kamienia, wy-gładzonym zapewne przez działanie wody do kształtów phallusa. Zna-lazł się on między skorupami, możliwe, że należy do przeddziejowego in-wentarza tej stacyi. Fig. 2 jest paciorkiem z czarno-floletowej, bardzo twardej emalii. N-ra 4 i 13 są paciorkami z gliny. Pozostałe paciorki małe (N-ra 1, 3, 5-12) są cylindrycznemi paciorkami z emalii blado-niebie-skiej szklannej, o kilku odcieniach, spatynowanemi na kolor jasno-zielony, matowy.
Prócz wyobrażonych tutaj, mam ich jeszcze kilka (Nr. katal. 5689 i dalsze) oraz jeden jedyny, znacznie większy ze szkła przezroczystego, bez-barwnego, roboty rzymskiej, ciągniony z pręta szklannego nad ogniem i ztąd smugowaty.
Pozostają nam tylko wyroby gliniane, a raczej szczątki naczyń, wy-obrażone na tablicach X, XI i XII-ej.
Tab. X obejmuje trzy ucha gładkie (1, 2, 12), oraz sęczki, zastępujące uszy u naczyń (Nr. 3 i 18). Skorupy Nr. 6, 8, 17, 19 i 22 należą do na-czyń, robionych przy pomocy kółka zduńskiego. Pozostałe, z wyjątkiem niepewnego N-ru 7-go, są ręcznie ulepiane. Nr. 21 należy do seryi nastę-pnej. Na tab. XI-ej mamy kolekcyę skorup z ornamentem prawdziwym, sznurkowym, w różnych kombinacyach stosowanym. Prócz linii pro-stych poziomych, równoległych, jakie widzimy tu pod N-rami 22-28, na tej stacyi należy do częstych ornament ciekawy pod względem archeologi-cznym, złożony z linii prostych oraz falistych sznurkowych. Najpięk-niejszemi jego okazami są :
O linii falistej, ciągłej: N-ra 33, 34, 38, lub przerywanej: Nr. 36. Nr. 31 jest częścią naczynia od ucha, typu tego samego, który przed-stawiam z Grabowej na rysunku 26-m. Wszystkie te skorupy należą do epoki kamienia gładzonego.
Tab. XII obejmuje znowu inne motywy ozdobnicze, przeważnie rów-nież stare, jak na tab. poprzedniej. Widzimy pod N-rami 46, 47, 48, 51, 55, 56-ym i 62-im ornament wgniatany, punktowy, charakterystyczny dla epoki kamiennej. Nr. 71 jest z tej samej epoki ozdobą rytą, nader pier-wotną. Niektóre inne należą do początków ery bronzowej (N-ra.67, 70). W myśl uwag, wypowiedzianych w artykule poprzednim, skorupy te stano-wią dokument do przyszłych badań porównawczych nad ceramiką kraju naszego.
I
światowit, t. IL Tablica VIII.
Światów it, t. I I . Tablica X.
Światowit, t. I I .
