INSTRUMENTY POLITYKI TURYSTYCZNEJ WŁADZ SAMORZĄDOWYCH

JUSTYNA MAJEWSKA Justyna Majewska

INSTRUMENTY POLITYKI TURYSTYCZNEJ

WŁADZ SAMORZA˛DOWYCH

Instrumenty polityki turystycznej władz samorza˛dowych I. WSTE˛P

Reaktywowanie w 1990 r. samorza˛du terytorialnego w Polsce (na szczeblu podstawowym)1 _{stworzyło warunki do silniejszego oddziaływania władz} gminnych na procesy gospodarcze i społeczne zachodza˛ce w terenie, w tym procesy rozwojowe w turystyce. Nierozerwalnos´c´ rozwoju turystyki z układem przestrzennym kraju i zwia˛zek tej dziedziny gospodarki z działalnos´cia˛ samo-rza˛du terytorialnego sprawiaja˛, z˙e moz˙e on odgrywac´ kluczowa˛ role˛ w rozwoju gospodarki turystycznej na zarza˛dzanym obszarze2_.

Wiele jednostek samorza˛du terytorialnego zainteresowanych wspieraniem rozwoju lokalnego, poszukuja˛c nowych potencjalnych dro´g i dz´wigni tego rozwoju, dostrzega moz˙liwos´ci, jakie daje turystyka, kto´ra oddziałuje szeroko na inne sektory gospodarki lokalnej, co wynika z kompleksowos´ci produktu turystycznego obszaru. Sta˛d moz˙e byc´ ona motorem rozwoju ro´z˙nych dziedzin gospodarowania, wywieraja˛c bezpos´redni i pos´redni wpływ na osia˛ganie celo´w rozwojowych jednostek terytorialnych. Rozwo´j lokalny jest przy tym przed-miotem oddziaływania polityki lokalnej, rozumianej jako długofalowe działania władz publicznych najniz˙szego szczebla administracji, kto´re maja˛ doprowadzic´ do osia˛gnie˛cia zamierzonych celo´w za pomoca˛ odpowiednio dobranych s´rodko´w, zorientowanych na pobudzanie rozwoju gospodarczego i społecznego w gmi-nach3_{, w tym w sferze turystyki.}

Wobec tego kreowanie popytu turystycznego i stymulowanie rozwoju podmioto´w gospodarki turystycznej stanowi jeden z wyznaczniko´w polityki rozwoju gmin i wia˛z˙e sie˛ nieraz z da˛z˙eniem do realizacji nowoczesnych projekto´w rozwojowych wspomaganych lub wre˛cz finansowanych przez władze samorza˛dowe. Dotyczy to nie tylko tych miejsc, w kto´rych tradycyjnie kon-centruje sie˛ ruch turystyczny, ale takz˙e potencjalnych nowych obszaro´w recepcji turystycznej.

1_{Na mocy ustawy z 8 marca 1990 r. o samorza˛dzie gminnym, Dz. U. 2001, Nr 142, poz. 1591} z po´z´n. zm.

2_{A. Niezgoda, Zarza˛dzanie strategiczne i orientacja marketingowa w regionie turystycznym} – wyzwania dla regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych, ,,Rocznik Naukowy’’ nr 6 Wyz˙szej Szkoły Turystyki i Rekreacji im. M. Orłowicza w Warszawie, Warszawa 2007, s. 70.

3_{W. Alejziak, Polityka turystyczna, w: R. Winiarski (red.), Nauki o turystyce, Studia i Monografie} nr 7, cz. II, Wydawnictwo AWF w Krakowie, Krako´w 2004, s. 43; T. Grosse, Zmierzch decentralizacji w Polsce, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s. 7.

Działania na rzecz rozwoju turystyki jako dziedziny miejscowej gospodarki formalizuje katalog zadan´ własnych gmin i umocowana ustawowo4_{moz˙liwos´c´} prowadzenia bezpos´redniej działalnos´ci w zakresie turystyki na terenie gminy w celu zaspokojenia potrzeb wspo´lnoty – zaro´wno potrzeb społecznych miesz-kan´ co´w w sferze turystyki i rekreacji (tworzenie warunko´w do jej uprawiania), jak i potrzeb wspo´lnoty i jej mieszkan´ co´w jako organizatoro´w turystyki (obsługa ruchu turystycznego w gminie)5_{. Moz˙liwos´ci rozwoju turystyki w gminie} uzalez˙nione sa˛ jednak od stopnia zainteresowania nia˛ władz samorza˛dowych i mieszkan´ co´w, przyje˛tych w gminie kierunko´w rozwoju oraz podejmowanych w tym zakresie działan´ aktywizuja˛cych w warunkach dysponowania odpo-wiednimi s´rodkami i narze˛dziami. Sta˛d istotne znaczenie ma zakres doste˛pnego instrumentarium oddziaływania władz terytorialnych na procesy rozwojowe w turystyce na zarza˛dzanym obszarze, w tym doste˛p do z´ro´deł finansowania działalnos´ci gmin w sferze szeroko rozumianej turystyki.

Celem opracowania jest identyfikacja instrumento´w polityki turystycznej władz samorza˛dowych, a takz˙e analiza poro´wnawcza zakresu i charakteru interwencjonizmu lokalnego w sferze turystyki w dwo´ch grupach gmin – znajduja˛cych sie˛ w dojrzałym stadium turystycznego rozwoju (tradycyjne obszary turystyczne) oraz w gminach dynamicznie wkraczaja˛cych na rynek turystyczny (nowe obszary recepcji turystycznej). Dla osia˛gnie˛cia tak posta-wionych celo´w posłuz˙ono sie˛ badaniami terenowymi (studia przypadko´w) przeprowadzonymi w dobranej celowo grupie 17 gmin małych i s´rednich (5-40 tys. mieszkan´ co´w) połoz˙onych na obszarze wojewo´dztw: dolnos´la˛skiego, s´la˛skiego i wielkopolskiego (7 tradycyjnych gmin turystycznych6 _{i 10 gmin} ,,nieturystycznych’’7_{, to znaczy potencjalnych nowych obszaro´w recepcji} tury-stycznej)8_.

II. INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA SAMORZA˛DU GMINNEGO

NA ROZWO

´

Samorza˛d gminny, kto´ry jest najbliz˙ej miejsca powstawania produktu turystycznego obszaru i dysponuje najwie˛ksza˛ spos´ro´d jednostek samorza˛du terytorialnego w Polsce gama˛ narze˛dzi oddziaływania na procesy rozwojowe na swoim terenie9_{, moz˙e prowadzic´ aktywne działania stymulacyjne w gminie}

4_{Przed nowelizacja˛ ustawy o samorza˛dzie gminnym w 2001 r. jednostki terytorialne zainteresowane} rozwojem turystyki realizowały zadania w tym zakresie, korzystaja˛c z klauzuli kompetencji ogo´lnej.

5_{A. Gordon, Rozwijanie turystyki jako obowia˛zek prawny samorza˛do´w, w: idem (red.), Turystyka} w gminie i powiecie, Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 2003, s. 46.

6_{Duszniki-Zdro´j, Karpacz, Podgo´rzyn, Szczyrk, Szklarska Pore˛ba, Ustron´ , Wisła.}

7_{Marcinowice, Osiecznica, Polkowice, Siewierz, Stara Kamienica, Ste˛szew, Trzemeszno, Wa˛growiec,} Włodowice, Złotoryja.

8_{Jednostki do badan´ wybrano na podstawie typologii zaproponowanej w: J. Majewska, Samorza˛d}

terytorialny w kształtowaniu funkcji turystycznej gminy, rozprawa doktorska, AE w Poznaniu, Poznan´

2008 (http:兾兾www.wbc.poznan.pl兾dlibra兾docmetadata?id:114489&from:publication).

9_{W. Dziemianowicz et al., Wspieranie przedsie˛biorczos´ci przez samorza˛d terytorialny, Polska} Agencja Rozwoju Przedsie˛biorczos´ci, Warszawa 2001, s. 131; A. Sztando, Lokalny interwencjonizm samo-rza˛dowy, czyli kształtowanie gminnego rozwoju gospodarczego, ,,Studia Regionalne i Lokalne’’ 2000, nr 1 (1), s. 79-92.

w sferze turystyki. Instrumenty (narze˛dzia) te to prawnie okres´lone moz˙li-wos´ci doste˛pne dla publicznych władz samorza˛dowych sterowania procesami, w wyniku kto´rych naste˛puje osia˛gnie˛cie poz˙a˛danych efekto´w, ba˛dz´ tez˙ moga˛ to byc´ wielkos´ci, za pomoca˛ kto´rych moz˙na wpływac´ na procesy w celu osia˛gnie˛cia poz˙a˛danej sytuacji10_{. W ramach polityki turystycznej przejawiaja˛ sie˛ one} w: tworzeniu warunko´w funkcjonowania podmioto´w gospodarczych i organiza-cji działaja˛cych na rynku turystycznym, bezpos´rednim wpływaniu na podmioty gospodarcze s´wiadcza˛ce usługi turystyczne i okołoturystyczne, a takz˙e bez-pos´rednim zaangaz˙owaniu władz samorza˛dowych w przedsie˛wzie˛cia przystoso-wuja˛ce przestrzen´ gminy do pełnienia funkcji turystycznej oraz innych inicjatywach zwia˛zanych z obsługa˛ruchu turystycznego i zapewnianiem podaz˙y usług turystycznych.

Instrumenty oddziaływania władz samorza˛dowych (gminnych) na procesy rozwojowe w turystyce moz˙na zestawiac´ na ro´z˙ne sposoby. Przyjmuja˛c za kryterium klasyfikacji charakter oddziaływania i pełnionej funkcji, moz˙na wyro´z˙nic´ narze˛dzia: planistyczne, organizacyjne (w tym instytucjonalne i ad-ministracyjno-prawne), informacyjne (w tym promocyjne), ekonomiczno-finan-sowe, pobudzania infrastrukturalnego i inne11_.

Instrumenty planistyczne wia˛z˙a˛ sie˛ ze stosowaniem przez dana˛ jednostke˛ samorza˛dowa˛ długofalowych rozwia˛zan´ strategicznych w zakresie rozwoju lokalnego (strategie rozwoju gminy), w tym zwia˛zanych z zarza˛dzaniem przestrzenia˛ (dokumenty kształtowania ładu przestrzennego w gminie), inwestycjami (wieloletnie plany inwestycyjne), finansami (wieloletnie plany finansowe) oraz planowania s´redniookresowego (plany rozwoju lokalnego, lokalne programy rewitalizacji) i innych (jak programy promocji gminy, pro-gramy działan´ w zakresie pobudzania przedsie˛biorczos´ci lokalnej). Parametrem polityki władz samorza˛dowych w tym zakresie sa˛ wszelkie opracowane w posta-ci dokumento´w i przyje˛te do realizacji plany i programy rozwoju gminy oraz poszczego´lnych aspekto´w funkcjonowania jednostki samorza˛du terytorialnego, kształtuja˛ce strukture˛ przestrzenna˛ i gospodarcza˛ gminy.

Grupa narze˛dzi organizacyjnych ła˛czy szeroki wachlarz instrumento´w, kto´re z jednej strony odnosza˛ sie˛ do organizacji własnej działalnos´ci gminy, takz˙e organizacji wewne˛trznej urze˛du gminy i przystosowania jego funkcjono-wania do potrzeb społecznos´ci, inwestoro´w i przedsie˛biorco´w lokalnych oraz wsparcia organizacyjnego tych podmioto´w, z drugiej – wia˛z˙a˛ sie˛ z tworzeniem przez samorza˛d terytorialny podmioto´w działaja˛cych na rynku turystycznym oraz dostarczaniem do´br i usług, z kto´rych korzystaja˛ turys´ci. Oddzielna˛ kategorie˛ w tym zakresie stanowi ponadto organizowanie form wspo´łpracy gminy z innymi podmiotami publicznymi (w tym jednostkami samorza˛du terytorialnego), społecznymi i gospodarczymi, działaja˛cymi na rzecz rozwoju 10_{L. Patrzałek, Funkcje ekonomiczne samorza˛du terytorialnego w okresie transformacji systemowej} w Polsce, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, nr 714, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1996, s. 63.

11_{A. Rapacz (red.), Wspo´łpraca i integracja w turystyce w euroregionie Nysa w perspektywie}

członkostwa w Unii Europejskiej, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2004; R. Pawlusin´ ski,

Samorza˛d lokalny a rozwo´j turystyki. Przykład gmin Wyz˙yny Krakowsko-Cze˛stochowskiej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Wydawnictwo UJ, Krako´w 2005; L. Patrzałek, op. cit.

turystyki w gminie. Stosowanie tych instrumento´w przejawia sie˛ mie˛dzy innymi w udziale gminy w zwia˛zkach, stowarzyszeniach i innych strukturach organizacyjnych oraz wspo´łdziałaniu w realizacji programo´w rozwoju turystyki z innymi podmiotami.

Do grupy instrumento´w informacyjnych (w tym promocyjnych) nalez˙a˛wszel-kie formy zache˛cania lub odstre˛czania od pewnych działan´ , w tym narze˛dzia informacyjne gminy w kontaktach z otoczeniem w postaci dokumento´w plani-stycznych odnosza˛cych sie˛ do danego obszaru. Sa˛ to instrumenty poznawcze o charakterze diagnostycznym, dotycza˛ce s´rodowiska lokalnego, przedsie˛bior-stw, instytucji, realizowanych inwestycji, lokalnych produkto´w turystycznych, kształtowania wizerunku gminy, informuja˛ce o preferencjach produkcyjnych i lokalizacyjnych, zmianach warunko´w funkcjonowania i podejmowania przed-sie˛wzie˛c´ gospodarczych, gospodarce zasobami przyrodniczymi, wielkos´ci i strukturze kadr. Do tej grupy sposobo´w oddziaływania zalicza sie˛ takz˙e two-rzenie oraz prowadzenie przez samorza˛d gminny punkto´w informacji gospo-darczej i turystycznej.

Instrumenty promocyjne gminy, odnosza˛ce sie˛ zaro´wno do waloro´w gos-podarczych, jak i turystycznych, kierowane sa˛ do wewna˛trz (społecznos´c´ lokalna, podmioty gospodarcze oraz społeczne)12_{i na zewna˛trz gminy} (poten-cjalni inwestorzy, turys´ci, organa pan´ stwowe i ro´z˙ne instytucje – lobbing). Te ostatnie maja˛ na celu kreowanie lub umacnianie wizerunku gminy jako miejsca atrakcyjnego dla turysto´w oraz przedsie˛biorco´w ro´z˙nych branz˙ – promocja proinwestycyjna gminy oraz promowanie lokalnych produkto´w mie˛dzy innymi poprzez: publikowanie i rozprowadzanie materiało´w promocyjnych, zapew-nienie podmiotom lokalnym bezpłatnej reklamy w tych materiałach, wydawa-nie lokalnej prasy, uczestnictwo w imprezach targowych, promocja w s´rodkach masowego przekazu, organizacja imprez typu study tour, nawia˛zanie kon-takto´w z gminami zagranicznymi, prowadzenie profesjonalnej strony interne-towej, skierowanej zaro´wno do turysto´w, mieszkan´ co´w, jak i inwestoro´w oraz przedsie˛biorco´w lokalnych.

Moz˙liwos´c´ finansowego oddziaływania władz lokalnych na procesy roz-wojowe w turystyce wia˛z˙e sie˛ natomiast z przyznana˛ samorza˛dowi tery-torialnemu na szczeblu gminnym, choc´ ograniczona˛, samodzielnos´cia˛ finan-sowa˛13_{. Instrumenty finansowe – z jednej strony – dotycza˛ polityki dochodowej,} w tym fiskalnej oraz wykorzystywanej w celach stymulacyjnych polityki podatkowej, takz˙e polityki usług komunalnych i udoste˛pniania zasobo´w gminy (w tym narze˛dzia polityki cenowej zwia˛zane z gospodarowaniem mieniem komunalnym) oraz polegaja˛ na preferencjach finansowych (bezpos´rednim lub pos´rednim przysporzeniu okres´lonym przedsie˛biorcom korzys´ci finansowych), przyjmuja˛c charakter pomocy publicznej. Z drugiej strony, wia˛z˙a˛ sie˛ z doste˛pem 12_{Ws´ro´d działan´ skierowanych do wewna˛trz gminy moz˙na wskazac´ m.in. propagowanie przez gmine˛} rozwijania na swoim terenie turystyki i podejmowania działalnos´ci gospodarczej w turystyce poprzez prowadzenie działalnos´ci popularyzatorskiej ws´ro´d społecznos´ci lokalnej, a takz˙e oddziaływanie na poz˙a˛dane kierunki kształcenia młodziez˙y.

13_{E. Kornberger-Sokołowska, Decentralizacja finanso´w publicznych a samodzielnos´c´ finansowa} jednostek samorza˛du terytorialnego, Liber, Warszawa 2001; J. Szołno-Koguc, Samodzielnos´c´ finansowa gmin, w: S. Michałowski, A. Pawłowska (red.), Samorza˛d lokalny w Polsce. Społeczno-polityczne aspekty funkcjonowania, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004.

gmin do rynko´w kapitałowych, polityka˛ pienie˛z˙no-kredytowa˛, pozyskiwaniem zewne˛trznych s´rodko´w finansowych (sa˛ to mie˛dzy innymi instrumenty dłuz˙ne finansowania rozwoju) i wydatkami na wsparcie turystyki w gminie – poza-inwestycyjnymi i poza-inwestycyjnymi.

Obok inwestycji oraz zwia˛zanego z nimi rozwoju i udoste˛pniania infrastruktury (w tym infrastruktury turystycznej), do wydatkowych instru-mento´w ekonomicznych wspierania rozwoju turystyki w gminie moz˙na zaliczyc´: wydatki na promocje˛ gminy, wydatki na działalnos´c´ kulturalna˛ i sportowa˛, wydatki na ochrone˛ s´rodowiska, konserwacje˛ zabytko´w, dotacje, poz˙yczki i pore˛czenia maja˛tkowe udzielane podmiotom sektora turystycznego, dotacje dla organizacji społecznych działaja˛cych na rzecz szeroko rozumianego rozwoju turystycznego gminy, wydatki na szkolenia mieszkan´ co´w, wsparcie finansowe ro´z˙nego rodzaju przedsie˛wzie˛c´ i instytucji słuz˙a˛cych rozwojowi gospodarczemu (jak agencje rozwoju gospodarczego czy lokalnego, os´rodki wspierania przedsie˛biorczos´ci)14_.

Odre˛bna˛ grupe˛ stanowia˛ instrumenty kształtowania infrastruktury, do kto´rych zalicza sie˛: zagospodarowanie przez gmine˛ tereno´w rekreacyjnych, otoczenia obiekto´w zabytkowych, tworzenie udogodnien´ dla turysto´w zwia˛za-nych z udoste˛pnianiem waloro´w przyrodniczych i kulturowych gminy, zaadap-towanie przez gmine˛ obiektu do s´wiadczenia funkcji wystawienniczo-promo-cyjnej, obsługi ruchu turystycznego, aktywnos´ci kulturalnej, podje˛cie działan´ w zakresie rewitalizacji zdegradowanych obiekto´w i przestrzeni gminnej, prowadzenie renowacji obiekto´w zabytkowych, wyznaczanie szlako´w turystycz-nych, s´ciez˙ek rowerowych, edukacyjturystycz-nych, przeprowadzenie prac w zakresie estetyzacji obszaru. O znaczeniu tej grupy sposobo´w oddziaływania gmin w ramach lokalnej polityki turystycznej decyduje wielkos´c´ ponoszonych przez gmine˛ wydatko´w inwestycyjnych, w tym infrastrukturalnych.

Zaangaz˙owanie samorza˛du terytorialnego w kształtowanie proceso´w rozwo-jowych w turystyce moz˙e ro´z˙nic´ sie˛ w odniesieniu zaro´wno do zakresu inter-wencji (działania podejmowane w ro´z˙nym zakresie i z ro´z˙nym nate˛z˙eniem), jak i charakteru stosowanych instrumento´w oddziaływania15_{. Władze publiczne} moga˛ pełnic´ w wie˛kszym lub mniejszym stopniu role˛ inwestora i inicjatora rozwoju turystycznego obszaru oraz koordynatora integruja˛cego działania na rzecz rozwoju produktu turystycznego obszaru16_{. Lokalny interwencjonizm} samorza˛dowy wydaje sie˛ szczego´lnie uzasadniony w fazie stagnacji rozwoju turystycznego obszaru, gdy potrzebna jest strategiczna reorientacja dla poprawy konkurencyjnos´ci obszaru jako miejsca recepcji turystycznej17_{, oraz} w fazie inicjowania rozwoju turystyki w gminie, gdy sektor prywatny nie podejmuje (z powodu braku moz˙liwos´ci lub che˛ci) inwestycji w zakresie

14_{R. Pawlusin´ ski, op. cit.; W. Dziemianowicz et al., op. cit.} 15_{J. Majewska, op. cit.}

16_{Ł. Nawrot, P. Zmys´lony, Inwestor czy synergetyk: rola samorza˛du terytorialnego w rozwoju} turystyki, w: G. Gałecki (red.), Rola i zadania samorza˛du terytorialnego w rozwoju gospodarki turystycznej, Wydawnictwo Mazowieckiej Wyz˙szej Szkoły Humanistyczno-Pedagogicznej w Łowiczu, Łowicz 2004, s. 48-49.

17_{S. Weber, R. Tomlienovic´ (red.), Reinventing a Tourism Destinations. Facing the Challenge,} Institute of Tourism, Zagreb 2004.

urza˛dzen´ i atrakcji turystycznych18_{. W wypadku mało znanych potencjalnych} obszaro´w turystycznych inwestorem i inicjatorem proceso´w rozwojowych w turystyce jest cze˛sto sektor publiczny, w szczego´lnos´ci samorza˛d terytorialny na szczeblu gminnym.

III. POMIAR NARZE˛DZI ODDZIAŁYWANIA

WŁADZ SAMORZA˛DOWYCH NA ROZWO

´

Do identyfikacji stosowanych w gminach instrumento´w przyje˛to procedure˛ badawcza˛ typu diagnostycznego. Przeprowadzono analize˛ wto´rnych danych z´ro´dłowych, to jest takich dokumento´w zwia˛zanych z funkcjonowaniem ba-danych gmin, jak: opracowania planistyczne (studium uwarunkowan´ i kierun-ko´w zagospodarowania przestrzennego w gminach, miejscowe plany zagospo-darowania przestrzennego, programy rozwoju gmin, plany inwestycyjne), dokumenty dotycza˛ce sfery finansowej (uchwały budz˙etowe, uchwały rad gmin, sprawozdania z wykonania budz˙etu, plany i analizy finansowe), inne dokumenty i opracowania (opracowania monograficzne gmin, analizy zasobo´w turystycznych, ruchu turystycznego, materiały promocyjne gmin i inne). Zasie˛g czasowy analizowanych dokumento´w obejmował przede wszystkim lata 1998-2008, ale takz˙e dotyczył lat wczes´niejszych oraz perspektyw i załoz˙en´ na przyszłos´c´; badania terenowe przeprowadzono w okresie od listopada 2007 r. do lutego 2008 r.

Na podstawie klasyfikacji narze˛dzi w dyspozycji władz gminnych według kryterium charakteru i funkcji, jaka˛ pełni dany instrument, skonstruowano formularz gromadzenia stosowanych przez władze samorza˛dowe narze˛dzi oddziaływania na sfere˛ turystyki w gminie (zob. zała˛cznik). Ła˛cznie uwzgle˛d-niono 82 potencjalne narze˛dzia uje˛te w pie˛ciu podstawowych grupach rodza-jowych.

Aby wyrazic´ liczbowo zakres i strukture˛ stosowanych w gminach narze˛dzi oddziaływania na procesy rozwojowe w turystyce, przyje˛to odpowiedni system ich oceniania. Dla kaz˙dego instrumentu okres´lono maksymalna˛ wartos´c´ punktowa˛ (od 1 do 3), kto´ra odzwierciedla rozpie˛tos´c´ moz˙liwej oceny danego narze˛dzia, zakres moz˙liwego wartos´ciowania w zalez˙nos´ci od kryterio´w przyje˛tych indywidualnie dla kaz˙dego z instrumento´w (zob. wybrane kryteria wartos´ciowania uje˛te w formularzu gromadzenia instrumento´w – zała˛cznik). Na przykład za instrument planistyczny w postaci przyje˛cia do realizacji przez władze gminne programu zadan´ z zakresu turystyki (kryterium wartos´cio-wania jest juz˙ sam fakt przyje˛cia programu) przyznawano maksymalnie 1 punkt. W odniesieniu do instrumentu polegaja˛cego na przyje˛ciu wieloletniego planu inwestycyjnego, gdzie kryterium wartos´ciowania stanowiło nie tylko przyje˛cie uchwała˛ dokumentu przez rade˛ gminy, ale takz˙e jego aktualizacja i fakt uwzgle˛dnienia w nim inwestycji w sferze turystyki, maksymalna liczba przyznawanych punkto´w wynosiła 2. Natomiast przy jeszcze wie˛kszej 18 _{J. Bodlender et al. (red.), Developing Tourism Destinations. Policies and Perspectives, Longman,} Harlow 1994, s. 64.

Tabela 1

Stopien´ wykorzystania stosowanych w gminie Wa˛growiec instrumento´w oddziaływania władz gminnych na procesy rozwojowe w turystyce na tle struktury wzorcowej

Grupa instrumento´w Moz˙liwa do uzyskania liczba punkto´w Maksymalne zastoso-wanie (struktura wzorcowa) Uzyskane punkty Stopien´ wykorzys-tania instrumen-to´w

ogo´łem gmina Wa˛growiec

PLANISTYCZNE 15 10% 11 73%

ORGANIZACYJNE 57 38% 22 39%

organizacja własnej działalnos´ci 8 5% 3 5%

tworzenie podmioto´w, dostarczanie

do´br_兾usług 9 6% 6 11%

wsparcie organizacyjne podmioto´w 12 8% 2 4%

organizowanie wspo´łpracy 28 19% 11 19% INFORMACYJNE 34 23% 20 59% EKONOMICZNO-FINANSOWE 27 18% 12 44% dochodowe 15 10% 9 33% wydatkowe 12 8% 3 11% INFRASTRUKTURALNE 17 11% 11 65% OGO´ŁEM 150 100% 76 51%

Z´ro´dło: opracowanie własne.

rozpie˛tos´ci kryterium wartos´ciowania danego instrumentu gmina mogła uzyskac´ maksymalnie 3 punkty (na przykład za instrument polegaja˛cy na realizacji zamierzen´ planistycznych gminy, gdy pod uwage˛ brano udział powierzchni obje˛tej miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego w stosunku do powierzchni wskazanej do sporza˛dzenia w studium oraz udział miejscowych plano´w w powierzchni gminy ogo´łem)19_.

Zgodnie z powyz˙szym, w zalez˙nos´ci od intensywnos´ci stosowania okres´lo-nego instrumentu w okresie badawczym przyznawano punkty od zera do ustalonej dla danego sposobu oddziaływania wartos´ci maksymalnej. Przy pełnym wykorzystaniu przyje˛tych w ramach badan´ potencjalnych instrumen-to´w, gmina mogła uzyskac´ ła˛cznie 150 punkto´w (suma maksymalnych moz˙li-wych do zdobycia punkto´w za wszystkie uwzgle˛dnione w formularzu poten-cjalne instrumenty). Analize˛ zakresu i charakteru stosowanych w gminach narze˛dzi oddziaływania na turystyke˛ przeprowadzono, poro´wnuja˛c udział 19_{W ocenie punktowej udziało´w przyje˛to naste˛puja˛ce przedziały wartos´ciowania:.75% – 3 pkt,} -50-75% – 2 pkt, -10-50% – 1 pkt, :10% – 0 pkt.

zdobytych przez gmine˛ punkto´w (ogo´łem i w poszczego´lnych grupach instru-mento´w) w ich maksymalnej (ła˛cznej i grupowej) wartos´ci.

Przykład wyznaczenia stopnia zastosowanych przez władze gminne instru-mento´w zaprezentowano w tabeli 1, zawieraja˛cej dane liczbowe dla gminy Wa˛growiec oraz struktury hipotetycznej (pełne wykorzystanie przyje˛tych w rozwaz˙aniach potencjalnych instrumento´w oddziaływania gmin).

Gmina Wa˛growiec w najwie˛kszym stopniu wykorzystała instrumenty plani-styczne (73%), a naste˛pnie infrastrukturalne (65%) i informacyjne (59%). Wykorzystanie instrumento´w ogo´łem wyniosło 51% maksymalnego moz˙liwego zastosowania: gmina Wa˛growiec uzyskała 76 na 150 moz˙liwych do zdobycia punkto´w nadanych jej ze wzgle˛du na intensywnos´c´ i zakres stosowanych instrumento´w.

IV. ZRO

´

˙

´

GMIN TURYSTYCZNYCH I ,,NIETURYSTYCZNYCH’’

Specyfike˛ zaangaz˙owania władz samorza˛dowych w kształtowanie funkcji turystycznej gmin okres´lono, biora˛c pod uwage˛ s´rednie udziały wykorzysty-wanych w ramach poszczego´lnych kategorii narze˛dzi dla dwo´ch typo´w gmin: turystycznych i ,,nieturystycznych’’ (rysunek 1).

Gminy wchodza˛ce na rynek turystyczny w wie˛kszym stopniu niz˙ gminy dojrzałe pod wzgle˛dem turystycznym wykorzystywały instrumenty planistyczne oraz pobudzania infrastrukturalnego. Ponadto oddziaływały w szerszym zakresie poprzez wsparcie organizacyjne podmioto´w działaja˛cych w sferze turystyki, choc´ instrumenty tej grupy w badanych gminach ogo´łem zastosowano w najmniejszym stopniu. Ponadto gminy wchodza˛ce na rynek turystyczny istotnie (choc´ na poziomie poro´wnywalnym z gminami turystycz-nymi) angaz˙owały sie˛ bezpos´rednio w tworzenie podmioto´w oraz dostarczanie do´br i usług turystycznych. Warte podkres´lenia jest szerokie wykorzystanie instrumento´w tej grupy przez jednostki, kto´re – w odro´z˙nieniu od gmin turystycznych – nie osia˛gały jeszcze wymiernych korzys´ci z rozwoju turystyki na swoim obszarze, a mimo to lub włas´nie ze wzgle˛du na to w bezpos´redni, aktywny sposo´b wła˛czały sie˛ w procesy jej inicjowania.

Natomiast gminy dojrzałe pod wzgle˛dem rozwoju turystycznego che˛tniej wykorzystywały instrumenty o charakterze organizacyjnym (organizowanie własnej działalnos´ci oraz organizowanie wspo´łpracy), informacyjne oraz ekonomiczno-finansowe (zaro´wno po stronie dochodo´w budz˙etu gmin, jak i wydatko´w). Najwie˛kszy stopien´ wykorzystania doste˛pnego instrumentarium ws´ro´d tych gmin odnosi sie˛ do narze˛dzi informacyjnych, a naste˛pnie orga-nizacyjnych w zakresie wspo´łpracy oraz instrumento´w ekonomiczno-finan-sowych po stronie dochodowej budz˙eto´w gmin. Wysoki udział tych ostatnich wynika zwłaszcza z preferencji kierowanych do dominuja˛cych w lokalnej strukturze gmin turystycznych podmioto´w gospodarki turystycznej (ulgi, zwolnienia, umorzenia, oddziaływanie stawka˛ podatku od nieruchomos´ci i specjalnymi jej obniz˙kami dla niekto´rych grup podatniko´w, obsługuja˛cych

Ry s u nek 1 St ru ktur a instr umen to´w od d zi a ływ a n ia w ład z sa m or za ˛do wy ch na tu ry st yk e˛ w g ru p ie p otenc ja lny ch or a z d ojrza łyc h g m in tu rys ty cz n yc h na tle str ukt u ry w zor co wej Z´ ro´d ło: op ra cow a nie w łasn e . 10% 5% 6% 8% 19% 23% 18% 10% 8% 11% 38% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% P L A N IS T Y CZ N E O RG A N IZ A CY JN E O rg an iz ac ja w ła sn ej d zi ał al no śc i T w or ze ni e po dm io tó w , d os ta rc za ni e dó br /u sł ug W sp ar ci e or ga ni za cy jn e po dm io tó w W sp ół pra ca IN F O R M A CY JNE E K O N O M ICZ N O -F IN A N SO W E o gó łe m d o c h o d o w e w y d a tk o w e P O B U D Z A N IA IN F R A S T RU K T U R A L N E G O IN STR U M EN TY O G Ó Ł EM po te nc ja lne o bs za ry t ur ys ty cz ne tr ady cy jne g m iny t ur ys ty cz ne udz ia ł m ak sy m al ny ( w zo rz ec )

ruch turystyczny), a takz˙e wia˛z˙e sie˛ z pozyskiwaniem zewne˛trznych s´rodko´w finansowania działan´ w sferze turystyki oraz pobieraniem opłaty miejscowej (uzdrowiskowej), traktowanej jako instrument fiskalny, stosowaniem instru-mento´w dłuz˙nych finansowania rozwoju, w tym w zakresie kształtowania funkcji turystycznej gminy.

Najwie˛ksze ro´z˙nice w stosunku do gmin ,,nieturystycznych’’ dotycza˛ organizowania wewne˛trznej działalnos´ci jednostki samorza˛du terytorialnego (dostosowanie funkcjonowania administracji lokalnej do potrzeb realizacji zadan´ w zakresie turystyki), organizowania form wspo´łpracy (instytucjonali-zacja podejmowania przedsie˛wzie˛c´ turystycznych z ro´z˙nymi podmiotami, spot-kania z branz˙a˛ turystyczna˛), a takz˙e (choc´ w mniejszym stopniu) wykorzystania instrumento´w informacyjnych oraz ekonomiczno-finansowych, zwłaszcza po stronie dochodowej budz˙etu gmin.

Jednostki samorza˛du terytorialnego we wste˛pnej fazie rozwoju turystyki znacznie bardziej doceniały potrzebe˛ planowania tego rozwoju. Opracowały niezbe˛dne dokumenty i koncepcje, słuz˙a˛ce wprowadzeniu funkcji turystycznej, co zapewne wia˛z˙e sie˛ tez˙ z faktem, z˙e kształtowana od podstaw funkcja turystyczna gmin powstaje obecnie w innych uwarunkowaniach, niz˙ gdy pojawiała sie˛ na dzisiejszych obszarach dojrzałos´ci turystycznej. Obecne wymogi funkcjonowania w bardzo dynamicznym i konkurencyjnym otoczeniu wymuszaja˛ pewne działania proefektywnos´ciowe i zarza˛dcze, takz˙e w zakresie planowania rozwoju poszczego´lnych dziedzin lokalnej gospodarki, w tym turystyki. Planowanie jest przy tym niezbe˛dne dla uzyskania doste˛pu do nowych z´ro´deł finansowania działalnos´ci gmin, co tez˙ rzutuje na zaangaz˙owanie o charakterze planistycznym wspo´lnot samorza˛dowych zamierzaja˛cych roz-wijac´ turystyke˛ na swoim trenie, cze˛sto zmieniaja˛c zupełnie swo´j dotych-czasowy wizerunek.

Na obszarach, kto´re wymagaja˛ znacznych przekształcen´ i dostosowan´ przestrzeni gminnej do pełnienia funkcji turystycznej, szczego´lnie istotne sa˛ instrumenty pobudzania infrastrukturalnego. Jednoczes´nie samorza˛d tery-torialny jest podmiotem predestynowanym do podje˛cia (przynajmniej w cze˛s´ci) zadan´ w zakresie budowy infrastruktury turystycznej dla zainicjowania rozwoju ruchu turystycznego tam, gdzie sektor prywatny jeszcze nie podejmuje inwestycji w ramach dziedziny dota˛d niewyste˛puja˛cej na danym terenie. Realizowanie zadan´ w tym zakresie przez samorza˛d gminny jest czynnikiem zwie˛kszaja˛cym atrakcyjnos´c´ turystyczna˛, a nawet staje sie˛ nieraz rdzeniem produktu turystycznego obszaru. Sta˛d na terenie gmin wprowadzaja˛cych funkcje˛ turystyczna˛ w istotny sposo´b rozwijana jest infrastruktura społeczno--techniczna, rekreacyjna, sportowa i turystyczna, wznoszone sa˛ nowoczesne, wielofunkcyjne obiekty w ramach przygotowan´ do przyje˛cia i ,,obsłuz˙enia’’ niewielkiego jeszcze ruchu turystycznego. Jednoczes´nie kierowane sa˛ zache˛ty do podmioto´w prywatnych, aby rozpocze˛ły działalnos´c´ i podejmowały dalsze inwestycje w sektorze obsługi czasu wolnego w gminie. Jednostki te szerzej stosuja˛ ogo´lne zache˛ty i udogodnienia organizacyjne dla przedsie˛biorco´w ro´z˙nych branz˙, gdyz˙ funkcja turystyczna na ich terenie rozwija sie˛ ro´wnolegle z innymi, dominuja˛cymi dziedzinami lokalnej gospodarki. Sta˛d mie˛dzy innymi

w tej grupie gmin znacznie szerzej niz˙ w jednostkach o ustabilizowanym rozwoju funkcji turystycznej wykorzystuje sie˛ instrument w postaci przygoto-wania profesjonalnych ofert inwestycyjnych obszaru oraz udogodnien´ for-malnych zwia˛zanych z obsługa˛ inwestora.

V. ZAKON

´

Władze gminne sa˛ uczestnikami, a cze˛sto takz˙e aktorami przemian, jakim podlega jednostka samorza˛du terytorialnego jako obszar recepcji turys-tycznej. Prowadzona przez nie polityka lokalna jest odzwierciedleniem postaw wobec turystyki w gminie i moz˙e byc´ skierowana na stymulowanie rozwoju turystycznego obszaru. Ro´z˙ne moga˛ byc´ jednak sposoby oddziaływania władz samorza˛dowych na procesy rozwojowe w turystyce, podobnie jak uzyskane efekty tego zaangaz˙owania, przy okres´lonych uwarunkowaniach rozwojowych gminy.

Zakres samorza˛dowego interwencjonizmu w sferze turystyki jest zro´z˙nico-wany, przede wszystkim w odniesieniu do nowych obszaro´w turystycznych, w ramach kto´rych zaobserwowano zaro´wno bardzo aktywne jednostki samo-rza˛dowe, jak i oboje˛tne wzgle˛dem potencjalnych moz˙liwos´ci wpływania na procesy rozwojowe w turystyce. Jednoczes´nie ro´z˙ny stopien´ s´redniego wykorzy-stania wie˛kszos´ci grup instrumento´w w najaktywniejszych gminach znaj-duja˛cych sie˛ w pocza˛tkowym oraz w dojrzałym stadium rozwoju turystycznego s´wiadczy o wyste˛puja˛cej do pewnego stopnia specyfice zaangaz˙owania samo-rza˛du terytorialnego w kształtowanie funkcji turystycznej gminy.

Struktura pakietu doste˛pnych instrumento´w gminnych, zaro´wno pod wzgle˛dem potencjalnej liczby narze˛dzi w ramach wydzielonych grup rodza-jowych, jak i przyznawanej wartos´ci punktowej ilustruja˛cej zakres i inten-sywnos´c´ ich moz˙liwego wykorzystania jest niero´wna i nie stanowi o wadze narze˛dzi oddziaływania dla rozwoju turystycznego gminy (wartos´ciowanie instrumento´w ze wzgle˛du na ich wkład dla rozwoju turystyki nie było za-mierzone z punktu widzenia podje˛tej problematyki). Niemniej zebrane w gmi-nach informacje na temat zakresu wykorzystywanych instrumento´w polityki turystycznej moga˛ stanowic´ podstawe˛ oceny narze˛dzi według kryterium ich znaczenia dla aktywizacji turystycznej gmin. Wo´wczas moz˙liwe be˛dzie usta-lenie stopnia wykorzystania instrumento´w szczego´lnie istotnych dla rozwoju turystyki w gminach znajduja˛cych sie˛ w ro´z˙nych fazach turystycznego rozwoju, dla kto´rych waga poszczego´lnych grup instrumento´w dla rozwoju turystycznego jest ro´z˙na.

dr Justyna Majewska

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu justyna.majewska@ue.poznan.pl

Za ła ˛cz n ik F or m u la rz w yb ra ny ch p ot e n cj a ln ych ins tr um en to´w od d zi a ływa n ia n a tu ry st yk e˛ wd y sp oz y cj i w ład z sa m or za ˛d u gm in n ego * Gr up a ins trum e n to ´w od d z ia ływ ani a Po te n c ja ln e n a r z e˛ dz ia o d d z ia ływan ia K r y teria w a rt os ´c io w a n ia Mak s ym al na li c z b a p u nk to ´w (o d 1 do 3 ) P la n ist y cz ne 1. P osiad an ie p rz ez g mine ˛ p ro g ra m u ro zw oj u lok aln eg o za w ie ra ja ˛ceg o ce le w za k res ie tu ry sty ki (takz ˙eo d re ˛bn e p lan y roz woju tu ry st y czneg o g min y ). ak tu a ln os ´c´ d o k u m en tu , jego b iez ˙a ˛ce w ery fiko wa nie i d os tos owy w a n ie d o po tr ze b 2 2. P rz y je˛ ci ed or ea li za cj i p rz e zw ład ze sa m o rz a˛ do w e pr og ra m u za d a n´ z za kres u tur y styki. pr zy je˛ ci e p ro gr a m u 1 3. Re aliz ac ja za m ie rz en ´ p la nis ty cz n yc h g miny (p rz ed -sie ˛wz ie˛ cia w za kres ie ks zt a łto w a n ia ład u p rz es tr ze n -ne g o ). ud zi a ł po wier zc hn i o bj e˛ tej ob ow ia ˛zu-ja ˛cy mi miej scow y m i p lan a m i za g o s-p oda ro wa n ia p rz es trzenn ego w st o-su nk u d o p ow ie rz ch ni ws k a za n ej d o sp or za ˛dz en ia w st u di u m (s ta n n a 200 6 r. ), u d zia ł mi ej sc o w y ch p la n o´w w p ow ierzc hni g m iny og o´ł em 3 4. Uw zg le˛ dn ie n ie fu n k cji tu ry st yc zn ej gmi n y w m iej -sc owym p la n ie za g os p od arow an ia p rz es tr zenn ego. uw zgle ˛d n ien ie funk cj i tur y styc zn ej w a kc ie p raw a m iejsc ow eg o 1 5. St w orz en ie pr ze z g m in e˛ konc ep cj i (projek tu) tur y-st yc zn eg o兾 re kr ea cy jn ego zagos p o da ro wa n ia ter enu. op ra co w a n ie (z lec enie op racow a nia ) ko nc e p cj i (pr oj ek tu) 1 6. P rz y je˛ ci e p rz ez g m in e˛ w ielolet nieg o p la nu fin a n-so w eg o lub d oku m ent u d oty cza ˛c e g o an a liz y zd oln os ´c i k re d y tow ej i ry zyka n ie wy p łac alno s´c i. pr zy je˛ ci e d ok u m en tu i jego a ktua li-za cj a 2 7. P rz y je˛ ci e p rz ez gm in e˛ wie loletnie g o p la nu in w es ty-cy jneg o. pr zy je˛ ci e d ok u m en tu i jeg o a k tu-alizac ja , u wz g le˛ dn ie n ie in w es ty cj i ws fe rz et u ry st y k i 2 *J es t to sk ro´ con a w er sj a for m u la rz a, w k to´r y m u je˛ to ca łos ´c iow o jed y ni e w yb rane g ru p y in st ru m ent o´w (k ompletny fo rm ul ar z – zob. J. Ma je w ska, o p. cit. ).

Gr up a ins trum e n to ´w od d z ia ływ ani a Po te n c ja ln e n a r z e˛ dz ia o d d z ia ływan ia K r y teria w a rt os ´c io w a n ia Mak s ym al na li c z b a p u nk to ´w (o d 1 do 3 ) 8. P rz y je˛ ci e p rz ez gm in e˛ p ro g ra m u re wi ta li zac ji ob -sz ar o´w z p rz ez na cz en ie m m ie˛ dz y in n ym i d o w y k o-rz y st a n ian ac el et u ry st y cz n e兾 rekr ea cy jn e. pr zy je˛ ci e p ro gr a m u 1 9. P rz y je˛ ci e p rz ez gm in e˛ st ra te g ii, pr ogr a m o´w p rom ocji. p rz yje ˛c ie st ra tegii, p rog ra m o´w 1 10. P rzy je˛ cie p rz e z gmine ˛ pr og ra m u dz ia łan ´w za k re si e po b u d za n ia pr ze d si e˛b ior cz os ´c i lo k a ln e j. pr zy je˛ ci e p ro gr a m u 1 IN S T RUMEN T Y P LAN IS TYC ZNE – ła ˛czna li c z b a p u nkto ´w 1 5 Org a ni z a cj a w łasne j d zia łal n o s´ c i a d m in is tr ac ji lo ka ln e j – p un kt y o go ´ łem 8 Org a n iz a cy jne , ins ty tu cjona lne i a d m inistr a-cy jn o-p raw n e 1. Wydz ielenie w ra m a ch ur ze ˛du g m in y k o m o´r k i za d a -n iow ej od p ow ie d zi a ln ej za sp raw y tu ry styki . wy ła ˛cz no s´c ´p ro w a d ze n ia sp ra w tu -ry st y k i兾 ła ˛c zen ie ic h z in ny m i zada-niami 2 2. P ow oł anie w s´r o´d ra d n y ch g m iny ko m is ji, gr up za-da n io w y ch d o sp raw zw ia ˛za n y ch z k sz ta łto w a n ie m tu ry st y k i. ok re s fun kc jo now a n ia, reg u larn os ´c´, za k re s d zi a łan ´ 2 3. P ow oł anie p oz a st ru k tur a˛ ur ze ˛du je dn os tk i o rg a n i-za cy jnej d o za jm owa n ia si e˛ sp ra w a mi tu ry st y k i (p od-m ioty sa m or za ˛do w e lu b p o za sam or za ˛do w e, ze w n e˛tr zn e ). st op ie n´ insty tu cjon alne g o za ang a -z˙owa n ia g m iny w spraw y ro zwo ju tu ry st y k i 2 4. Uzysk a nie p rz ez ur za ˛d g mi n y ce rt y fi k at u jak os ´c i lu b op ra co wyw a n ie sy st em u ja k os ´c i u sł u g public zny ch wg m in ie . p osiad a n ie ce rty fikatu lu b w d ra z˙an ie pr o ce d u r ja k os ´c i 1 5. Uc zes tn ictw o g m in y w pr og ra m a ch ro zw o ju a d-m in istra cji lokalnej, wd ra z˙a n ie no wy ch roz w ia ˛za n´ fun k cj onaln y ch . rea liz a cja za d a n´w za k re si e w d ra -z˙ania n owy ch ro zw ia ˛za n´w a d m in i-stra cji lok a lne j 1

Gr up a ins trum e n to ´w od d z ia ływ ani a Po te n c ja ln e n a r z e˛ dz ia o d d z ia ływan ia K r y teria w a rt os ´c io w a n ia Mak s ym al na li c z b a p u nk to ´w (o d 1 do 3 ) Be zpo s´r e d n ie o d d z ia ły w a n ie po prz e z tworze n ie pod m iot o´ w o r az d o star cz a n ie do ´b r兾 us ług – p u n k ty o go ´ łem 9 6. Za ad ap to w a n ie p rz ez g m ine ˛ bud y n k u k omunalnego na ce le no cl ego w e lu b p row a d ze nie ob iekt u n ocleg ow eg o pr ze z in st y tu cj e p od le g łeg m in ie . sp os o´b w y k o rz y st a n ia ob ie k tu 1 7. Ut w o rz en ie i兾 lub p ro w a dz enie p rzez g mine ˛ ob iekt u mu ze a ln e g o (s am or za ˛do wej p la co´w k i m u ze a ln ej ). utw orz e n ie i p rowa dz enie pla co´w k i 1 8. G m in a u tw or zy łai 兾 lu b p ro wa d zi inny obiekt sta-no wia ˛c y elem ent za g os p od a row a n ia tur y styc zn eg o gm iny , na p rz y k ład k om una lny bas en k a˛ p ielowy , ce n-tr um re kr ea cy jne , p ole golf ow e, w y cia ˛g n a rci a rs k i. liczba o b ie k to´w ,z a k re s ob sł u g i ruc hu tu ry st y cz n eg o 2 9. Ut w o rz en ie 兾 pr zy st a˛ pienie i w p ływ a n ie p rz ez g m ine ˛ na fu nkc jonow an ie lo kalny ch spo ´ł ek , k to´ re re a liz u ja ˛ za da n ia w sf er ze tu ry st yk i兾 re k re a cj i. utw orze n ie 兾 pr zy st a˛ pi en ie d o sp o´ łki 1 10. U d zi a ł gminy w p ow st a niu insty tu cji sł uz ˙a ˛ce j ro z-wo jo wi g o sp od a rcz em u (n a p rz y k ła d a g en cji roz woj u lok a lneg o, inic ja ty w lok aln y ch , fu n du sz u p or e˛ cz en io w o--kr edy tow ego) lu b prz y sta ˛pie n ie do n ie j. utw orze n ie in st y tuc ji lu b p rz y sta ˛-p ien ie do n iej 1 11. O rg a niz o w a n ie i p ro w ad ze n ie p rz ez g m ine ˛ dzia łal-no s´c i k u lt u ra lnej i sp o rt owo-r ekrea cy jnej sk ierowa nej d o tu ry st o´w . liczba , ra ng a (z a si e˛g) i cy k lic zn o s´c´ or ga ni zo wa ny ch im pr ez w ram ac h dz ia łalnos ´c i sk ierowa n ej mie ˛dz y inny m i d o tur y st o´w 3 W s p a r c ie or ga niz a c y jn e p o d mi oto ´ w gos pod a r c zy c h i s po łec zn y c h – p u n k ty o g o´ łem 1 2 12. Ut w or ze n ie p rz e z g mine ˛ pu n k tu o b sł ug i in w estora (p rz edsie ˛b ior cy ), ,,ok ien ka p rz eds ie˛ b io rcz os ´c i’ ’, op ra co -wa n ie ,, s´c ie z˙ki inw es tor a ’’ lub wprow a d zenie inny ch te g o ty pu u d ogod n ie n´ org an iz a cy jny ch . za k re s u d ogod n ie n´ o rg aniz ac y jn y ch 2

Gr up a ins trum e n to ´w od d z ia ływ ani a Po te n c ja ln e n a r z e˛ dz ia o d d z ia ływan ia K r y teria w a rt os ´c io w a n ia Mak s ym al na li c z b a p u nk to ´w (o d 1 do 3 ) 1 3 . Pref er en cy jn e u d os te ˛pn ianie g min n y ch lo k ali i bu-dy n k o´w u z˙y tk o w y ch po dm io to m g os p od a rc zy m d zi a -łaj a˛ cy m w sf e rze tu ry st y k i w g m in ie . ud oste ˛p n ia nie m ien ia k om un alneg o 1 14. Z a pe wnie nie p rz e z gmine ˛ upros zc zon y ch p ro ce d u r lok owania inw est y cj i m ie˛ d zy inn ym i w se k to r tu ry st yk i, ut worz enie inkub a tora p rzed sie ˛b io rcz os ´c i. za k re s u łat w ien ´ org a n iz a cy jn y ch 2 15. W p ro w a dz e n ie p rz ez g mine ˛ ud ogodn ien ´ o rg aniz a-cy jn y ch d la za re je st ro wa n y ch w g mi n ie o rg a n iz a cji sp o-łecz n y ch p ro wa dz a˛ cy ch d zi a łalno s´c ´w sf e rz e tu ry st y k i (na p rzy k ład u d os te ˛pn ia n ie lo k a lu n a spo tk a n ia ). za k re s u d ogod n ie n´ o rg aniz ac y jn y ch 2 16. P ro w ad ze n ie p rz ez gm ine ˛ lu b or g aniz owan ie us ług do ra d ztw a d la m ie sz k an ´c o´w i兾 lub p rzed sie ˛bi o rc o´w (w ty m d zi a łaj a˛ cy ch lu b za m ier za ja ˛c y ch po dj a˛ c´d zi a łal-no s´c´t u ry st y cz n a˛ ). za pe w n ie n ie u sł ug d or a d zt w a d la mi es zk a n´c o´w i兾 lub p rzed si e˛ bi o rc o´w , inic ja ty wa za łoz ˙y cielska i兾 lu b p ro wa-d zenie os ´r o d ka d or a d czo-s zko lenio-we g o 2 17. Samod zie lne or g aniz ow a n ie lub p om oc w or g anizac ji sz k ole n´d la os o´b za in te re so w a n y ch p od je˛ ci e m a k ty w -no s´c i g os p od a rc ze j w sf e rz e tu ry st y k i (na p rz y k ład w zakr esie a gr otur yst y k i), sz kolenia u kier unk owa n e n a p rzekw alif ik owa n ie b ez robot ny ch . po d je˛ ci e si e˛ or ga n iz a cj i lub ws pa rci e org a n iz ow a n ia w g m in ie sz ko len ´ pr ze z in n a˛ in st y tuc je˛ , cy k lic zn o s´c´ dz ia łan ´ 2 18. Ut w or ze n ie b a˛ dz ´w sp a rc ie or g a n iz a cy jn e p rz ez gm ine ˛ je d n os te k ra tow n ictw a lub p odje ˛ci e in n y ch d zi a łan ´ org a n iz a cy jn y ch w za kres ie db a łos ´c i o zw ie˛ ks zenie p o-zi omu b ez p ie cz en ´ st w an as w oi m te re n ie (n a p rz y k ład w p ro w a d zen ie sys tem u m on it or ing u ). po d je˛ ci e d zi a łan ´ or g aniz ac y jn y ch na rz ec z zwie ˛k sz enia b ez piecz en ´s tw a wg m in ie 1 Org a niz o w a ni e form w s p o´ łpr a c y – pu nk ty o g o´ łem 28 IN ST RUME NTY O RGA N IZ A C Y J N E – ła ˛c z na lic z b a pu nk to ´w 5 7

Gr up a ins trum e n to ´w od d z ia ływ ani a Po te n c ja ln e n a r z e˛ dz ia o d d z ia ływan ia K r y teria w a rt os ´c io w a n ia Mak s ym al na li c z b a p u nk to ´w (o d 1 do 3 ) In fo rm a cy jn e, wt y m p ro m o cy jn e IN S T RUM E NTY INFO R MA CYJN E – ła ˛cz n a li c z b a p u n k to ´w 3 4 E k on om ic zn o--f in ans owe (p o st ro ni e d oc ho d o´w iw y d a tk o´w bu d z˙et ow yc h ) P o st ro ni e d oc ho do ´w budz ˙e to w y c h g m in – punkt y o go ´ł em 1 5 P o st ro ni e w yda tko ´w budz ˙e to w y c hg m in( b e zp rz e d si e˛ wz ie ˛c´ w zakr e si e inf ra str ukt u ry) – punkt y o go ´ł em 12 IN S T RUM E NTY E KON O M ICZ NO -F IN A N SO WE – ła ˛cz n a li c z b a p u n k to ´w 2 7 Po b u d za n ia infr as tr uktur a l-neg o ksta łtow a -nia infr a kst ruk-tu ry ) 1. Za go sp o d ar ow an ie pr ze z g mine ˛ teren o´w re k re a cy j-ny ch , otoc ze n ia obiekto ´w za b y tk ow y ch i in n y ch , n a pr zy k ła d b u d ow a , rozb u d owa i m od er niza cj a p ub lic zne j in fr a st ru k tu ry tu ry st ycz n ej i re k re a cy jn e j (m ie˛ dz y in -ny m i re w a lo ry za cja p ar k o´ w g m inny ch i p odw orsk ic h , s´c ie z˙ki zd ro wi a , k a˛ p ieliska, skate par k i, s´c ia n y w sp i-na cz ko we, m iej sca b iwa ko wa nia ). za kres , k o m p leks owo s´c´d zi a łan ´ 3 2. St w orz en ie p rz e z g min e˛ ud og od n ie n´d la tu ry st o´w zw ia ˛za n y ch z u d os te ˛p n ia n iem walor o´w p rz y ro d n ic zy ch i k ul tu ro wy ch (n ow e m ie js ca pa rk in go we p rzy g ło´w n y ch a tr a k cj a ch tu ry st yc zn y ch , ci a˛ g i kom u nika cy jn e, wyp oz ˙y-cz aln ie sp rz e˛ tu , d rogi d o a tra k cj i tu ry st y cz n y ch ). za kres wp rowa d zony ch u d og od n ien ´ 2 3. Za ad ap to w a n ie p rz ez g m in e˛ ob ie kt u za b y tko w e j a rc h it ekt u ry , p op rz em y sł ow eg o lub inneg o do s´w ia d -cze n ia fun k cji w y sta wien n ic zo-p rom ocy jn ej, o b sł ug i ru ch u tur y st y cz n eg o lub a kt y w nos ´c i k u lt u ra ln ej . p rz y st o sow a n ie ob iek tu d o w ykor zy-stania na ce le tur y st y cz n e, kult ur al-ne, p ro m o cy jn e 1 4. P odj e˛ci e p rz ez g m in e˛ dz ia łan ´ w za k resie rew italizac ji zd eg ra d ow a n y ch obiekt o´w i兾 lu b p rz est rz eni g m inne j. za k re s po d je˛ ty ch d zi a łan ´i ic h ch a -ra k ter (u wzg le˛ dnie nie funkc ji tu ry-st yc zn ej 兾 re kr ea cy jn ej ) 2

Gr up a ins trum e n to ´w od d z ia ływ ani a Po te n c ja ln e n a r z e˛ dz ia o d d z ia ływan ia K r y teria w a rt os ´c io w a n ia Mak s ym al na li c z b a p u nk to ´w (o d 1 do 3 ) 5. P ro w ad ze n ie p rz ez gmine ˛ ren ow a cj i obiekto ´w za b y t-ko w y ch . sk ala p ro w a d zo n y ch d zi a łan ´ 3 6. P rz y st a˛ pienie gminy d o w y zn a cz en ia szlako ´w tu ry -st yc zn y ch , s´c ie z˙ek ed uka cy jn y ch , s´c ie z˙ek ro w er owyc h . po d je˛ ci e d zi a łan ´ 1 7 . Pr zep rowa d zenie p rz ez g m in e˛ pr a c w za k re si e est e-ty za cj i obsz a ru (m a łaa rc h it e k tu ra , os ´w iet lenie, zielen ´) . ko m p leks owo s´c ´d zi a łan ´ 2 8. P ono sz en ie p rz ez g min e˛ wyd a tk o´w in w es tyc yj n y ch , w ty m in fr a str uk tur a ln yc h w sp om a g aj a˛ cy ch og o´l n y roz w o´j je d n os tk i tery torialn ej. ws ka z´n ik i w y d a tk o´w in w es ty cy jn y ch pe r cap it a w lat ac h 2 00 0 -2 0 06 w o d -niesien iu d o w ar to s´c i s´r ed niej d la gmin ma łyc h i s´r ed nic h z w o je-wo ´d zt w : d ol n os ´l a˛ sk ie g o , s´l a˛ sk ie g o i w ie lkop ols k ieg o 3 IN STRU ME N T Y K SZTA Ł T O WAN IA INF R A S T R U KT UR Y – ła ˛c z na li c z ba punkt o´w 1 4 IN S T RU M E N T Y OG O ´Ł EM 82 IN S T R U ME NT Y Ł A˛ CZ NI E , w tym : 1 0 planist y c z nyc h , 3 0 o rga n iz a c yjnyc h , 2 2 inf o rma c y jn e , 1 2 e k ono m ic z n o-fi na n sow y c h, 8p ro m o c y jn y c h 1 5 0 Z´ ro´d ło: op ra cow a nie w łasn e .

TOURISM POLICY INSTRUMENTS EMPLOYED BY LOCAL GOVERNMENTS S u m m a r y

The contemporary development processes in tourism are accompanied by an increasingly competitive pressure within the changing trends in the demand and supply of tourism services. These new development challenges face traditional, as well as new, emerging tourist destinations. This is reflected in the local authorities’ policy which, using sets of tools or compromising of their application, affects the development of tourism in the self-governed areas.

The objective of this paper is to identify and measure tourism policy instruments used by local governments and a comparative analysis of the extent and character of local intervention in tourism in two groups of communities – the traditional tourist areas and the new potential tourist destinations. The analysis is based on case studies carried out within a selected group of 17 communities of small and medium-sized (5-40 thousand inhabitants) municiplities located in the regions of Lower Silesia, Silesia and Wielkopolska.