MICHAŁ LICZNAR*, STANISŁAWA E. LICZNAR*, ADAM SZEWCZUK**
W P Ł Y W lO-LETNIEGO ŚC IÓ ŁK O W A NIA R Ó Ż N Y M I
M A TER IA ŁA M I R Z Ę D Ó W D R Z E W N A N IE K T Ó R E
W Ł A ŚC IW O ŚC I G LEB, W Z R O ST I P L O N O W A N IE
JA B Ł O N I O D M IA N Y «E L ST A R »
INFLUENCE OF 10-YEARS MULCHING
WITH DIFFERENT MATERIALS IN THE ROWS ON
SOME PROPERTIES OF SOILS, GROWTH
A N D YIELDING OF APPLE TREES «ELSTAR» CV
*Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego oraz **Katedra Ogrodnictwa AR we Wrocławiu.
Abstract: T here w as analyzed the effect o f a 10-years use o f herbicide fallow and m u lch in g w ith pine bark, b lack foil and non w oven polyethylene in 1.3 m row s o f tree on soil properties, an d the g row th and yield o f an apple-trees «E istar» cv. T he experim ent w as carried out on the gray b row n p o d zo lic soil (soil lessive) developed from light silty loam . It w as observed that the m eth o d s o f soil m an ag em en t in the row s o f trees had a significant influence on som e ph y sico ch em ical and chem ical properties o f soil. The m ulched treatm ents elim inated alternate bearing and had a p o sitiv e effect on yielding o f trees. D espite the strong acidifying effect o f decom posing p ine b ark on soil, the prod u ctio n effects indicate that m ulching w ith pine bark m ay be used as one o f the m eth o d s o f soil m an ag em en t in the row s o f apple-trees in orchards.
Słowa kluczowe', utrzym yw anie gleby w sadzie, w łaściw ości gleb, w zrost i p lo n o w an ie ja b ło n i.
Key words’, soil m anagem ent in orchard, soil properties, grow th and yielding o f apple-trees.
WSTĘP
Powszechnie stosowany w polskim sadownictwie ugór herbicydowy w rzędach drzew wprowadza do gleby znaczne ilości środków chemicznych. Niekorzystny wpływ środków chemicznych na środowisko oraz preferencja zdrowej żywności wskazująna konieczność szukania sposobów pielęgnacji gleby alternatywnych w stosunku do herbicydów. W ostatnich latach niszczenie chwastów konkurujących o wodę i składniki pokarmowe zastępuje się różnymi materiałami ściółkowymi [Engel i in.2001, Lanini i in. 1988, Lipecki
1998, Mantinger i Gasser 1996, Mathews i in. 2002, Stojanowska 1998].
Ściółki syntetyczne: folia polietylenowa i włóknina polipropylenowa stanowią barierę fizyczną dla rosnących chwastów, ograniczają ewapotranspirację i sprzyjają nagrze waniu się gleby [Bielińska 2001, Funke 1983, Himmelsbach i in. 1995b, Mathews i in.
154 M. Licznar, S. Licznar, A. Szewczuk
2002, Stojanowska 1998]. Grupa ściółek organicznych ogranicza wzrost chwastów, ewapotranspirację i stanowi dodatkowe źródło prekursorów próchnicy, co korzystnie wpływa na właściwości gleby [Bielińska 2001, Himmelsbach i in. 1995b, Licznar i in. 1997, Niggli i in. 1989, Unger 1976].W świetle danych Lipeckiego [1998] wybór systemu utrzymywania gleby w sadzie zależy od warunków środowiska, rodzaju i wieku sadu, a przede wszystkim od możliwości finansowych sadownika.
Celem badań było poznanie wpływu 10-letniego ściółkowania różnymi materiałami rzędów drzew na niektóre właściwości gleb oraz wzrost i plonowanie jabłoni odmiany «Eistar».
MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono w sadzie Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Doświadczenie założono na glebie płowej wytworzonej z gliny lekkiej pylastej. Po zastosowaniu pełnego nawożenia mineralnego wiosną 1992 r. wysadzono jabłonie odmiany «Eistar» na podkładce M26 w rozstawie 3,5 x 2,0 m. W międzyrzędziach założono murawę, a w rzędach drzew w paśmie szerokości 1,3 m zastosowano następujące warianty utrzy mywania gleby: ściółkowanie korą sosnową, czarną folią i włókniną polietylenową PN 14 WF. Jako kombinację kontrolną wprowadzono ugór herbicydowy. W obiekcie mulczowanym korą, uzupełniano ją w miarę ubytków. Corocznie zapobiegano rozwojowi chwastów w obiekcie kontrolnym stosując Roundup. Dobrąbarierę uniemożliwiającą rozwój chwastów stanowiła czarna folia, natomiast włóknina od 6 roku w wielu miejscach była zniszczona i porośnięta chwastami. Niszczono je punktowo chemicznie. Próbki do badań laboratoryjnych pobrano w 4 powtórzeniach wiosną 2002 roku'z poziomu Ap z głębokości 5-15 m.
W zebranym materiale oznaczono:
♦ właściwości fizyczne: gęstość właściwą piknometrycznie, gęstość objętościową w cy- linderkach Kopeckiego oraz zdolności retencyjne wody na blokach: piaskowym i kaoli- nitowym w zakresie pF od 0 do 2,85; na podstawie uzyskanych wyników wyliczono: porowatość ogólną, kapilarną pojemność wodną (KPW) przy pF=0,4, połową pojem ność wodną (PPW) przy pF = 2,0, zawartość wody bardzo łatwo i łatwo dostępnej (pF 2,0 - pF 2,85) oraz porowatość powietrzną w odniesieniu do KPW i PPW;
♦ właściwości fizykochem iczne: pH w wodzie i 1 mol KC1 * dm~3 m etodą potencjo- metryczną, kwasowość hydrolityczną (Hh) metoda Kappena, kationy wymienne me todą Pallmanna, w tym Ca, К i Na na fotometrze płomieniowym, a Mg na AAS; na podstawie tych wyników wyliczono sumę kationów o charakterze zasadowym (S), pojemność sorpcyjną (T) i stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym (V);
♦ właściwości chemiczne: С organiczny metodą Tiurina, N ogółem m etodą Kjeldah- la, przyswajalne formy К i P metodą Egnera-Rhiema, przyswajalny Mg metodą Schachtschabela, przyswajalne (rozpuszczalne w 1 mol HC1 • dm“3) formy Cu, Zn, Mn i Fe; z uzyskanych wyników obliczono stosunki C/N;
♦ plonowanie jabłoni określano na podstawie masy owoców zbieranych z poszcze gólnych drzew, wysadzonych w układzie losowanych bloków w 6 powtórzeniach z 3 jabłoniam i na poletku. Zbiory przeprowadzono w kolejnych latach owocowania (1993-2002), a wzrost drzew oceniano na podstawie pomiaru obwodu pni po za kończeniu wegetacji.
W yniki analiz opracow ano statystycznie weryfikując je na poziom ie istotności a = 0,05 testem t-Studenta.
WYNIKI
Wyniki badań (tab. 1-5) wskazują, że ściółkowanie gleby wpływa na niektóre jej właściwości oraz wzrost i plonowanie jabłoni odmiany «Eistar». Sposoby utrzymywania gleby w rzędach drzew nie różnicowały badanych właściwości fizycznych. Nie zróżnicow any istotnie stopień zagęszczenia fazy stałej gleb kształtujący się w przedziałach 1,61-1,66 Mg • mr3 w poziomie próchnicznym determinował w obiektach podobną porowatość ogólną i powietrzną oraz kapilarną i połową pojemność wodną. Stwierdzono jedynie w kombinacjach mulczowanych korą sosnową i czarną folią istotny (około 1 cm3 • 100 cm-3) spadek zdolności retencyjnych wody kapilarnej bardzo łatwo i łatwo dostępnej (pF 2,0-pF 2,85).
S po soby u trz y m y w a n ia gleby w rzędach drzew w p ływ ały n a to m ia st na w łaściw ości chem iczne i fizykochem iczne gleb. Po 10 latach eksperym entu zaw artość С organicznego na głębokości 5-15 cm kształtow ała się w przedziałach 5,69-11,41 g • kg-1 i była istotnie najw yższa w obiekcie m ulczow anym korą. P ozostałe kom binacje dośw iadczenia nie w pływ ały istotnie na zaw artość
C-TABELA 1. Niektóre właściwości fizyczne badanych gleb TABLE 1. Some physical properties o f investigated soils Kombinacja Treatment Gęstość Bulk density (Mg • n r 3) Poro watość ogólna Total Kapilarna pojem ność wodna (KPW ) Capilary water capacity (CW C) Polowa pojem ność wodna (PPW ) Field water capacity (FW C) Zawar tość wody przy Amount o f water at pF = 2,0-2,85 Porowatość . powietrzna przy Air porosity at poro sity K PW CW C PPW FW C cm3 • 100 cm-3
Poziom A, głębokość 5-15 cm - Horizon A, depth 5 -15 cm
Ugór herbicydowy Herbicide fallow 1,66 38,3 35,0 28,6 4,3 3,3 9,7 K ora sosnowa Pine bark 1,64 38,5 34,8 28,5 3,3 3,7 10,0 Czama folia Black foil 1,63 38,9 34,7 27,7 3,2 4,2 11,2 Włóknina Nonwoven poliethylene 1,61 39,7 34,9 27,8 4,0 4,8 11,9 N IR - LSD (0,05) n. r.-n. s. n. r.-n.s. n. r.-n. s. n. r.-n.s. 0,9 n.r.-n.s. n.r.-n.s.
156 M. Licznar, S. Licznar, A. Szewczuk TABELA 2. Niektóre właściwości chemiczne badanych gleb
TABLE 2. Some chemical properties o f investigated soils Kombinacja Treatment С N og. N tot. P К Mg Zn Cu Mn Fe C/N org.
F ormy przyswaj aine - Available forms
mg - k g 1
Poziom A, głębokość 5-15 cm - Horizon A, depth 5-15 cm Ugór herbicydowy Herbicide fellow 6512 754 54 192 63 18,8 10,8 290 1457 8,7 K ora sosnowa Pine bark 11410 943 34 109 79 23,5 8,7 274 1430 12,1 Czarna folia Black foil 5685 770 68 92 49 17,1 9,4 253 1489 7,4 Włóknina Nonwoven poliethylene 6443 823 66 168 61 19,4 11,1 322 1448 78 ‘ N I R - LSD (0,05) 3917 181 23 96 24 3,6 n. r. n. s. 61 n. r. n. s. 3,2
n. r. - różnice nieistotne - n. s. - non significant differences
organicznego w poziom ach Ap. Pod wpływem stosowanych sposobów utrzymywania gleby w rzędach drzew zmieniały się również w sposób istotny ilości N-ogółem i dostępnych form K; Mg, Zn i Mn oraz stosunek C/N.
Mulczowanie korą przyczyniło się do istotnego wzrostu azotu oraz dostępnych form magnezu i cynku oraz spadku fosforu w glebie. Mimo wzrostu zawartości azotu w glebie mulczowanej korą stosunek C/N był zdecydowanie szerszy niż w pozostałych kombinacjach doświadczenia. Poziomy Ap gleby mulczowanej czarną folią wykazywały natomiast istotnie najniższe ilości potasu, magnezu, cynku i manganu.
Sposoby utrzymywania gleby w rzędach drzew różnicowały intensywność procesu zakwaszania gleb. Wartości pH w KC1 (4,6-5,8) wskazują na kwaśny i lekko kwaśny odczyn gleb w poziomach próchnicznych. Istotnie najniższe wartości pH i odczyn kwaśny wykazywały gleby mulczowane korą sosnową. Jednocześnie w omawianej kombinacji doświadczenia istotnie wzrosła kwasowość hydrolityczna, obniżyła się zawartość wapnia wymiennego i suma kationów o charakterze zasadowym. Decydowało to o istotnie najniższym stopniu wysycenia kom pleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym w glebach pod okrywą kory sosnowej. W obiekcie mulczowanym czarną folią gleby wykazywały odczyn lekko kwaśny i niską kwasowość hydrolityczną. Przy znacznej zawartości wapnia wymiennego ich poziomy Ap wykazywały najwyższy stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym. Był on istotnie wyższy w porównaniu z kombinacją mulczowaną korą sosnową.
Kształtowane sposobami utrzymywania gleby w rzędach drzew warunki siedliskowe wpływały na wzrost i owocowanie jabłoni (tab. 4 i 5). Mulczowanie rzędów drzew stworzyło lepsze warunki dla wzrostu młodych drzew po ich posadzeniu. Po 10 latach przyrosty pól poprzecznych pni kształtowały się w przedziałach 91,2-102,2 cm2. Często najwyższy przyrost drzew notowano w obiekcie mulczowanym korą.
TABELA 3. Niektóre właściwości fizykochemiczne badanych gleb TABLE 3. Some physicochemical properties o f investigated soils Kombinacja Treatment pH Hh Kationy wymienne Exchangeable cations S BC T CEC V BS (%) H2o KC1 Ca Mg К N a cmol(+) • kg 1
Poziom A, głębokość 5 - 15 cm - Horizon A, depth 5 -1 5 cm Ugór herbicydowy Herbicide fallow 6,1 5,4 2,25 4,37 0,52 0,38 0,23 5,50 7,75 71 Kora sosnowa Pine bark 5,4 4,8 4,21 3,63 0,59 0,28 0,14 4,64 8,85 52 Czarna folia Black foil 6,4 5,8 1,75 5,47 0,48 0,30 0,19 6,44 8,18 79 Włóknina Nonwoven poliethylene 5,9 4,9 2,44 4,54 0,56 0,48 0,19 5,77 8,21 70 N IR LSD (0,05) n. r. n. s. 1,1 1,75 1,48 a r. a s. n. r. п. s. a r. a s. 1,58 n. r. n. s. 21
n. r. - różnice nieistotne - n. s. - non significant differences Hh - kwasowość hydrolityczna - hydrolitic acidity
Podobnie drzewa lepiej owocowały w obiektach mulczowanych. Średni sumaryczny plon dla okresu badań z drzewa rosnącego w ugorze herbicydowym wynosił 148,2 kg. W obiektach mulczowanych kształtował się on w przedziale 188,8-207,4 kg z drzewa. W śród nich był on najwyższy z drzew lepiej wyrośniętych, rosnących na obiekcie mulczowanym korą sosnową.
DYSKUSJA
Wysokie koszty zakładania sadów wymagają szybkiego zwrotu inwestycji. M ogą to zapewnić szybkie wchodzenie i wierne owocowanie drzew oraz wysoka jakość plonu.
Prostym przedsięwzięciem, spełniającym częściowo powyższe wymogi może być racjonalne wykorzystanie żyzności gleb. Przeprowadzone badania wykazały, że żyzność agrotechniczna kształtowana w sadownictwie poprzez sposób utrzymywania gleby w rzędach drzew wpływa na jej właściwości oraz wysokość i jakość plonu.
Mimo iż wymagania glebowe jabłoni są dosyć elastyczne, to jednak doskonale ona rośnie i plonuje na utworach o korzystnym układzie stosunków powietrzno-wodnych [Strzemski i in. 1973]. W analizowanym doświadczeniu zawartość makroporów (9,7- 11,9 cm3 • 100 cm-3) przy wilgotności odpowiadającej polowej pojemności wodnej; zapewniała krytyczną zawartość powietrza dla jabłoni [Vomocil i Flocker 1961]. Mimo braku istotnego zróżnicowania zdolności retencyjnych, niewątpliwie obiekty mulczowane wykazywały korzystniejszy bilans wodny. Powszechnie w literaturze [Bielińska 2001, Lanini i in. 1988, Merwin i in. 1994, Niggli i in. 1989, Unger 1976] notuje się wyższą wilgotność gleb mulczowanych w porównaniu z utrzymywanymi w ugorze herbicydowym.
158 M. Licznar, S. Licznar, A. Szewczuk T A B E L A 4 . W p ły w m u lczo w a n ia na w z ro st ja b ło n i od m ia n y 'Elstar' T A B L E 4 . E ffect o f m ulching o n v eg eta tiv e g ro w th o f'E lsta r' c v K o m b in a c ja
T reatm ent
P rzyrost p o la p o p r z e c z n e g o pnia (c m 2) In crem ent o f trunk c r o s s -s e c tio n area (c m 2)
1993 1994 199 5 -1 9 9 6 1 9 9 7-1998 1 9 9 9 -2 0 0 0 2 0 0 1 -2 0 0 2 1 9 9 3 -2 0 0 2 U g ó r h e r b ic y d o w y H e r b ic id e fallow 1,6 4 ,9 18,1 1 7 ,5 2 1 ,6 2 8 ,5 9 2 ,2 K o r a s o s n o w a P in e bark 4 ,7 4 ,4 1 9 ,9 1 7 ,8 2 6 ,4 2 9 ,0 1 0 2 ,2 C zarn a folia B la c k foil 3 ,9 4 ,0 1 8 ,2 1 8 ,6 2 3 ,5 2 7 ,4 9 5 ,6 W łók n in a N o n w o v e n polieth y len e 2 ,8 4 ,3 1 7 ,2 1 7 ,2 2 2 ,5 2 7 ,2 9 1 ,2 N I R - L S D ( 0 ,0 5 ) 1,2 n. r.- n. s. 1,7 . n. r. - n. s. 2 ,8 n. r. -n . s.
-n. r. — różn ice nieistotn e - -n. s. - n o n significant d ifferen ces
W kształtowaniu żyzności gleb ważną rolę odgrywa zasobność gleb w makro- i mikroelementy oraz odczyn. W analizowanym doświadczeniu, aczkolwiek istotnie różnicowały się ilości niektórych makro- i mikroelementów, to jednak ich zawartość wg przyjętych w sadow nictw ie liczb granicznych [Sadowski 1995] pozw alała kwalifikować gleby do wysoko lub średnio zasobnych. Tak kształtująca się zasobność przy niskich wymaganiach nawozowych jabłoni [Sadowski 1995] nie determinowała ich wzrostu i plonowania. Podobnie bardzo niskie pH w obiekcie mulczowanym korą nie wywierało ujemnego wpływu na plonowanie jabłoni odmiany «Elstar».
W świetle powyższych spostrzeżeń wydaje się, że mulczowanie zmniejszające okresowe niedobory wody zgodnie ze spostrzeżeniami Tredera [ 1996] mogło przyczyniać się do wzrostu drzew i owocowania jabłoni. Wyraźnie zaznaczyło się to w kombinacji mulczowanej korą sosnową, która ograniczając parowanie nie utrudniała przesiąkania wody do gleby. Przy deficycie opadów i ograniczeniu konkurencji o wodę i składniki pokarmowe, jabłonie odmiany «Elstar», rosnące w ugorze herbicydowym, weszły w przemienne owocowanie. Efektem tego były niższe o około 40-60 kg z drzewa plony w okresie badanego dziesięciolecia. Tym niemniej owoce na obiekcie utrzymywanym w ugorze herbicydowym były najdorodniejsze [Licznar i in. 1997]. Nie odbiegały zbytnio wielkością owoce zbierane z drzew w kombinacj i mulczowanej korą sosnową. Wyraźne pogorszenie jakości plonu obserwowano w kombinacji mulczowanej czarną folią. Fakt ten oraz możliwości spadku żyzności gleb wskutek mineralizacji próchnicy w wysokiej tem peraturze gleby pod czarną folią [Funke 1983] ogranicza jej przydatność w sadownictwie do mulczowania.
Kwestią otwartą pozostają koszty utrzymywania gleby w rzędach drzew. Są one wyższe w porównaniu z ugorem herbicydowym [Himmelsbach i in. 1995a]. Znaczna ich wysokość wskazuje, że w Polsce sposób utrzymywania gleby w rzędach drzew będzie zależał głównie od możliwości finansowych ogrodnika [Lipecki 1998].
TABELA 5. Wpływ mulczowania na plonowanie jabłoni odmiany 'Elstar' TABLE 5. Effect o f mulching on yield of'Elstar' cv.
Kombinacja Treatment
Plon kg^drzewo - Yield kg/tree
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 1993 2003 Ugór herbicydowy Herbicide fellow 3,6 3,8 15,1 1,6 31,8 2,2 34,6 9,2 42,6 3,7 148,2 Kora sosnowa Pine bark 2,7 11,6 14,0 18,4 32,7 15,8 29,7 25,9 43,4 13,2 207,4 Czarna'folia Black foil 4,0 13,5 13,4 17,9 24,1 12,5 31,7 20,3 37,6 13,8 188,8 Włóknina Nonwoven poliethylene 3,8 11,3 13,4 15,4 27,8 13,8 28,2 26,2 33,9 20,2 194,0 N I R - LSD (0,05) n. r. n. s. 4,6 n. r. n. s. 7,9 2,1 4,2 5,1 8,9 9,1 6,2
-n. r. - różnice nieistotne - a s. - non significant differences
WNIOSKI
1. Stosowane w okresie 10-letnim sposoby utrzymywania gleby w rzędach drzew wpły nęły istotnie na niektóre właściwości fizykochemiczne i chemiczne gleb. Powodowa ne to było zróżnicowanym dopływem materii organicznej i intensywnością procesu ługowania składników mineralnych.
2. Kształtowane mulczowaniem warunki siedliskowe eliminują przemienne owocowa nie drzew i wpływają korzystnie na plonowanie jabłoni odmiany «Elstar».
3. Efekty produkcyjne pozwalają preferować mulczowanie gleb korą sosnową jako jeden ze sposobów utrzymywania gleby w rzędach jabłoni, mimo silnie zakwaszają
cego jej oddziaływania na glebę.
LITERATURA
B IE L IŃ S K A E. J. 2001: A ktyw ność enzym atyczna gleby w sadzie w iśniow ym w zależności od m etody je j pielęgnacji. Rozp. nauk 251, Wyd. Roln. AR w Lublinie: ss. 144.
E N G E L A ., K U N Z A , B L A N K E M. 2001 : Einflüsse von K om post und H olzhäcksel a u f N äh rsto f fd y n am ik in B oden, v eg eta tiv es W achstum , F ru ch tertrag un d F ru c h tq u a litä t bei A p fel in N achbau. Erwerbsobstbau 43, 6; 153-160.
F U N K E W. 1983: V erkürzung der A nlaufphase bei O b st-N eupflanzungen durch A b d eck en der P flanzstreifen m it S chw arzfolie. Ei~werbsobstbau 5: 108-110.
H IM M E L S B A C H J., K L E IS IN G E R S., L IN K H. 1995a: B odenpflegem aßnahm en in O bstbau: I. E rfahrungen und W irtschaftlichkeit. Erwerbsobstbau 37, 3: 6 6 -7 2 .
H IM M E L S B A C H J., K L E IS IN G E R S., L IN K H. 1995b: B odenpflegem aßnahm en in O bstbau: II. E influß und B odenparam eter. Ei*werbsobstbau 37, 4: 108-112.
L A N IN I W. T., SH R IB B S J. M ., E L M O R E C. E. 1988: O rchard floor m ulching trials in the U SA . Le Fruit Beige 56, 3: 2 2 8 -2 4 9 .
LICZNAR M., DROZD J., LICZNAR S. E., SZEWCZUK A. 1997: Wpływ ugoru herbicydowego i mulczo- wania gleb w sadzie jabłoniowym na ich właściwości fizykochemiczne, skład związków próchnicznych i urodzajność. W: Gonet S. S., Zaujec A. (red): Humic Substances, The E nvironm ent 1: 4 5 -5 3 .
160 M. Licznar, S. Licznar, A. Szewczuk
L IP E C K I J. 1998: W sp ó łczesn e p o g ląd y na p ie lę g n a c ję gleb y w sadzie. Post. Nauk Roln A:
3 -1 5 .
M A N T IN G E R H ., G A S S E R H. 1996: M ehrjähriger B o denpflegeversuch bei E istar a u f M -9. Ob stbau, Weinbau 34, 5: 146-148.
M A TH EW S C. R., B O T T R E L L A D. G., B R O W N M. N. 2002: A com parison o f conventional and alternative u nderstory m anagem ent practices for apple production: m ulti-trophic effect. Appl. Soil Ecol. 21: 2 2 1 -2 3 1 .
M E R W IN I. A ., STILES W. C., von ES H. M. 1994: O rchard g roundcover m anagem ent im pact on soil physical properties. J. Am. Soc. Hort. Sei. 119, 2: 2 1 6 -2 2 2 .
N IG G L I U , W E IB E L F. P., P O T T E R C. A. 1989: U nkrautbekäm pfung m it organischen B o d en b e deckung in A pfelanlagen: A usw irkungen a u f Ertrag, Fruchtqualitat und D ynam ik des S tick stoffs in der B odenlosung. Gartenbauwissenschaft 54, 5: 224^-232.
S A D O W S K I A. 1996: O dżyw ianie m ineralne roślin sadow niczych. W: Pieniążek S. A. (red): S a dow nictw o. PW R iL , W arszaw a: 178-220.
S T O JA N O W S K A J. 1998: Ś ciółkow anie gleby w sadzie czarn ą fo lią ja k o m etoda w alki z ch w asta mi. Rocz. AR Poznań 27: 3 0 5 -3 1 0 .
S T R Z E M S K I M ., SIUTA J., W IT E K T. 1973: Przydatność rolnicza gleb Polski. PW R iL , W arsza wa: ss. 285.
T R E D E R W. 1996: B adania nad efektyw nością naw adniania roślin sadow niczych w Polsce. W: 34 O g ó ln o p o lsk a N au k o w a K onferencja S adow nicza. Instytut S adow nictw a i K w iaciarstw a w S kierniew icach: 5 3 -7 0 .
U N G E R P. W. 1976: Surface residue, w ater application and soil texture effects on w ater accu m u la tion. Soil Sei. Soc. Am. Proc. 40: 2 9 8 -3 0 0 .
V O M O C IL J., F L O C K E R W. 1961 : Effect o f soil com paction on storage and m ovem ent o f soil air and water. Trans. Amer. Soc. Agr. Angr. 4: 2 4 2 -2 4 6 .
p ro f dr hab. Michał Licznar
Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego AR 50-357 Wrocław, ul. Grunwaldzka 53.
