R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T. X IX , z . 2, W A R S Z A W A 1968
ZDZISŁAW KOCIAŁKOWSKI, WOJCIECH CIEŚLA
M IK R O SK Ł A D N IK I PR Z Y SW A JA L N E W GLEBACH UPRA W N Y CH W YTW ORZONYCH Z G LIN ZW AŁOW YCH
NA W YSO CZY ŹNIE K U JA W S K IE J
Katedra Chemii Rolnej WSR, Poznań. K ierownik — prof, dr Z. Tuchołka Katedra G leboznawstw a WSR, Poznań. K ierownik — prof. dr B. Reimann
WSTĘP
O bszar W ysoczyzny K u jaw sk iej jest w znacznej części p o k ry ty gle bam i w y tw o rzon ym i z glin zw ałow ych m oreny dennej. G leby tego obszaru należą do n ajcen n iejszy ch gleb u p raw n y c h N iziny W ielkopolskiej. W iąże się z ty m ich in te n sy w n e u żytk o w anie rolnicze. D użą część a re a łu gleb u p raw n y c h przeznacza się pod u p raw ę b u rak ó w cukrow ych. M ają one, ja k w iadom o, w ysokie w y m ag an ia pod w zględem składników p o k a r m ow ych gleby, w ty m rów nież m ik roskład n ik ó w , zw łaszcza boru i m a n ganu.
W dotychczasow ych b ad an iach nad glebam i W ysoczyzny K u ja w sk iej sporo uw agi pośw ięcono genezie i poznaniu podstaw ow ych w łasności czarnych ziem [1, 21, 29]. B adan ia gleboznaw cze [24] w skazują, że w są siedztw ie czarn y ch ziem k u jaw sk ic h w y stę p u ją gleby b ru n a tn e i bieli- cowe г. W y stępu jące tu" ty p y gleb różn ią się zatem budow ą profilow ą, w y n ik a ją c ą z odm iennej genezy poszczególnych typów glebow ych. Ł ączy je jednakow e pochodzenie skał m acierzy sty ch zarów no co do w ieku, ja k i fo rm y geom orfologicznej. Są w ytw orzone z gliny płask iej m oreny den nej Zlodow acenia B ałtyckiego S ta d ia łu P oznańskiego [15].
W p racach dotychczas p ublik o w an y ch niew iele jest dan y ch o za w a r tości m ik ro sk ład n ik ó w [21] w p ro filach poszczególnych typ ów glebow ych tego obszaru. Z ty ch w zględów pod jęto bad ania, k tó ry c h celem jest:
1 Gleby o cechach m orfologicznych gleb bielicow ych, m ające odczyn obojętny lub zbliżony do obojętnego nazyw a się obecnie pseudobielicow ym i lub płow ym i. Tej ostatniej nazw y używam y w naszym opracowaniu.
282 Z. K ociałkowski, W. Cieśla
— uzy sk an ie d an y ch o b razu jący ch ilościowo w ystępow anie p rzy sw a ja ln y c h fo rm cynku, m olibdenu, boru, m iedzi i m an g an u w profilach należących do trzech zasadniczych typów glebow ych: czarnych ziem, gleb b ru n a tn y c h i płow ych;
— u stalen ie, w jak im stopniu cechy m orfologiczne w y stęp u jące w p ro fila ch poszczególnych typów glebow ych o b razu ją zaw artość m ik ro sk ła d ników m ając n a uw adze w spom niane już podobne pochodzenie;
— poznanie zasobności w p rzy sw aja ln e m ik ro sk ła d n ik i poziom ów próchn iczn y ch А гр i A x tego obszaru u w zg lędn iając k ry te ria podziału na k lasy zasobności, proponow ane przez K om isję Chem ii Gleb Polskiego T ow arzystw a G leboznaw czego [23].
MATERIAŁY
P rz y w yborze gleb w zięty ch do b a d a ń k ierow ano się przede w szy stkim pow szechnością ich w ystępo w an ia, stw ierd zo ną w uprzednio p rzep ro w a dzonych b ad an iach gleboznaw czych [1, 21, 24]. W śród czarnych ziem k u jaw sk ic h d om inuje odm iana tzw . ,,czarn y ch ziem w y łu g o w an y ch ” [1], ściślej — czarnych ziem z b ru n a tn ia ły ch . M ają one pod poziom em ak u m u - lacy jn o -p ró ch n iczn y m w y łu g o w aną z w ęglanów w apnia stre fę z b ru n a t n iałą — B 2, w k tó re j n ag ro m ad ziła się fra k c ja ilasta. W czarn y ch ziem iach w łaściw ych b ra k jest poziom u zb ru n a tn ie n ia, a poziom a k u m u la cy jn o - pró ch niczn y zw iązany jest bezpośrednio że sk ałą m acierzystą.
G leby b ru n a tn e i płow e w y stę p u ją w śród kom pleksów czarn ych ziem lub n a ich obrzeżach [24].
W yb ran e profile gleb cechow ały w y raźn ie w ykształcone poziom y gene tyczne, c h a ra k te ry sty c z n e dla poszczególnych ty pó w glebow ych, k tó re w yróżniono na podstaw ie k ry te rió w stosow anych przez P olskie T ow a rzystw o G leboznaw cze [22]. P od ziału na czarne ziem ie w łaściw e i z b ru n a tn ia łe dokonano w edług sugestii podziału czarny ch ziem ku jaw sk ich , proponow anego przez C i e ś l ę [1]. Z ebrane m ate ria ły glebow e pochodzą z m iejscow ości położonych w powiecie inow rocław skim .
METODYKA
Odczyn gleb oznaczono w l n KC1. A nalizę m echaniczną w ykonano m etodą pipetow ą po u p rzed n im przy go to w an iu gleby w edług postępow a nia stosow anego przez J a c k s o n a [11]. P ró chn icę oznaczono m etodą S pringer-K lee. W ęglany oznaczono m etodą Scheiblera.
M ikroskładniki w glebach W ysoczyzny K ujawskiej 283
ek strah o w an o 0 ,ln HC1 w edług W eara-S o m m era [30] i oznaczono m etodą ditizonow ą [14]; m iedź oznaczono w roztw orze k w asu azotow ego o s tę żeniu zaproponow anym przez W esterh off a [31], p rzy zastosow aniu dw u- e ty lo d w u tio k a rb a m in in u ołow iu [26]; bor w w yciągu w odnym w edług B erg era-T ru o g a [4], m etodą d w u a n trim id o w ą [20]; m olibden e k stra h o w ano bufo rem szczaw ianow ym o pH 3,3 w edług G rigga [7] i oznaczono m etodą ro dank o w ą [8]; m angan a k ty w n y m etodą siarczanow ą; pH 8 w edług S ch ach tsch abela [5, 25]; m ang an ogólny oznaczono zgodnie z po stępow aniem stosow anym przez N e m e s D u c a [19]; do w yw o łania rea k c ji b a rw n e j (Mn04) stosow ano n ad siarczan am onu [5].
W szystkie oznaczenia k olo ry m etry czn e w ykonano n a sp ek tro fo to m etrze VSU1 Zeiss Je n a (tab. 1 i 2).
OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAN
C y n k . Z aw artość cy nku w poziom ach orno-próchnicznych A & m ieści się w g ran icach 7,7-13,0 ppm (tab. 2). W oparciu o k ry te ria oceny gleby te m ożna zaliczyć do k lasy o dobrej zasobności.
P oniżej poziom u próchnicznego A xp z re g u ły obserw uje się spadek ilości p rzy sw ajalneg o cynku. N ajniższe w artości w y stę p u ją w poziom ach ilu w ia ln y c h w ęglanow ych C B w i w w ęglanow ych sk ały m acierzystej Cw. W artości w a h a ją się w gran icach 3,1-5,4 ppm , a w y jątk o w o m n iej, jak n a p rzy k ła d w pro filu 2 n a głębokości 140-150 cm. O bniżenie ilości p rz y sw ajaln ego cynk u w poziom ach w ęglanow ych jest fak te m zn any m [27]. W edług N e l s o n a i T u c k e r a [28] w glebach w ęglanow ych pow inno być cynku nie m niej niż 6 ppm . U zyskane w ielkości odbiegają od tej w artości. Jed n ak że spadek ilości p rzy sw ajaln eg o cy n k u w b a d an y ch glebach w y stę p u je na znacznych głębokościach, już poza zasięgiem sy ste m ów k orzeniow ych w iększości roślin u p raw n y c h i dlatego jest bez w ięk szego znaczenia dla p ra k ty k i rolniczej.
W śro dkow ych p a rtia c h profilów w poziom ach B 2 czarny ch ziem z b ru n a tn ia ły ch , gleb b ru n a tn y c h i płow ych cynk p rz y sw a ja ln y w y stęp u je w różnych ilościach. Jed n ak że w iększa zaw artość cynku przew ażnie nie odpow iada w iększej zaw artości fra k c ji ilastej w ty c h poziom ach. T aką zależność w y kazu je jedyn ie pro fil 5 czarnej ziem i z b ru n a tn ia łe j. U zys kane w y nik i ty lk o w pew ny m stop n iu są zgodne z danym i lite ra tu ry [10, 27], w edług k tó ry c h w zrost ilości cy nk u jest p ro p o rcjo n aln y do w zrostu zaw artości części ilasty ch w glebie. W glebach płow ych m ożna zauw ażyć pew ien w zrost ilości cy n ku w głębszych poziom ach profilu, co m ogłoby św iadczyć o przem ieszczaniu tego sk ład n ik a w procesie glebotw órczym .
C h a r a k t e r y s t y k a p r o f i l i g le b o w y c h — S o i l p r o f i l e c h a r a c t e r i s t i c s N r i l o k a l i z a c j a p r o f i l ó w Ko. an d l o c a t i o n o f s o i l p r o f i l e s P o zio m g e n e ty c z n y G e n e t ic h o r i z o n M ią ż sz o ść poziomów H o r iz o n t h i c k n e s s cm G łę b o k o ść p o b r a n i a p r ó b e k S a m p lin g d e p t h cm F r a k c j a m e c h a n ic z n e M e c h a n ic a l f r a c t i o n s % pH I n KC1 CaCO, 3 % P r ó c h n ic a Humus /С X 1 , 7 2 / % 0 ,0 2 - 0 ,0 0 2 < 0 ,0 0 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 C z a rn e z ie m ie w ł a ś c i we - P r o p e r b la c k e a r t h s 2 . K r u ś l iw ie c A ,p 0 -2 8 1 0 -2 5 1 1 ,9 1 4 ,0 7 , 2 0 2 ,5 3 Ai 2 8 -4 0 3 0 -3 8 1 0 ,7 1 5 ,0 7 , 4 0 1 ,9 6 A ^C w 4 0 -5 2 4 0 -5 0 1 1 .5 1 6 ,5 7 , 5 6 ,2 0 ,9 6 C-Bw 5 2 -8 6 5 0 -6 0 1 3 -7 1 6 ,6 7 , 8 1 6 ,2 n - 0 7 0 -3 0 1 4 ,8 1 7 ,2 7 , 9 1 7 ,3 n - 0 Cwg od 86 1 0 0 -1 1 0 1 5 ,1 1 6 ,6 7 , 9 1 2 ,6« n - 0 1 4 0 -1 5 0 1 3 ,8 1 7 ,5 7 , 7 i l , 4 n - 0 1 2 . S z a d lo w ic e A1 0 -3 5 1 0 -2 5 2 2 ,6 3 8 ,7 7 , 4 0 4 ,4 0 А1/ с 3 5 -5 0 4 0 - 50 2 7 , 5 4 7 ,6 7 , 1 0 0 ,7 6 Cwg od 50 5 5 -7 5 3 0 ,9 3 9 ,0 7 ,7 2 6 ,4 n - 0 C z a rn e z ie m ie z b r u n a t n i a ł e - B rau n e d b la c k e a r t h s 1 . G nojno A-.P 0 -3 3 1 0 -2 5 1 0 ,2 1 2 ,4 6 ,7 0 2 ,1 0 A1 3 3 -4 8 3 5 -4 5 1 0 ,2 1 5 ,9 7 , 1 0 2 ,1 0 4 8 -5 5 4 8 -5 3 1 2 ,0 1 8 ,0 6 , 8 0 1 ,6 9 *2 5 5 -6 5 5 5 -6 4 1 3 ,3 2 2 ,7 7 , 1 0 0 ,6 2 C-Bw 6 5 -9 0 7 0 -8 5 1 4 ,5 1 9 ,7 7 , 6 1 7 ,9 n - 0 Cw od 90 1 1 0 -1 2 5 1 4 ,1 1 9 ,2 7 , 8 1 7 ,7 n - 0 5 . D o b ie s ła w ic e A-.P 0 -2 8 5 -2 0 1 3 ,9 1 3 ,9 7 ,3 0 2 ,2 1 A1 2 8 -4 3 3 0 -4 0 1 3 ,4 1 4 ,8 7 , 5 0 1 ,5 5 h. 4 3 -5 2 4 3 -5 0 1 2 ,2 1 6 ,8 7 ,3 0 0 ,7 6 À 5 2 -7 1 5 5 -7 0 1 2 ,8 2 0 ,2 7 , 6 0 0 ,1 7 CBw 7 1 -8 5 7 4 -8 5 1 5 ,8 1 7 ,8 7 , 3 1 9 ,0 n - 0 Cw od 85 1 0 0 -1 1 5 1 7 ,5 1 7 ,1 7 , 8 1 6 ,9 n - 0 1 2 0 -1 3 7 1 6 ,5 1 7 ,1 7 , 8 1 7 ,7 i-o 28 4 Z . K o c ia łk o w sk i, W . C ie śl a
R o c z n ik i G le b o z n a w c z e T . X I X , c . d . t a b e l i 1 2 -1 2 3 4 5 6 7 8 9 G le b y b r u n a t n e w ła ś c iw e P r o p e r brow n s o i l s 1 4 . B atkowo A ,p 0 -2 7 5 -2 0 1 0 ,0 8 ,4 - 6 , 4 0 0 ,8 4 2 7 -3 7 2 9 -3 4 1 0 ,4 1 0 ,0 6 ,7 0 0 ,5 8 B1 3 7 - ^ 5 4 0 -4 5 9 , 6 1 4 ,9 6 , 0 0 0 ,3 1 B2 4 5 - 6 6 5 5 -6 5 1 2 ,5 2 5 ,8 6 ,7 0 0 ,2 4 C-Bw 6 6 -8 7 7 5 -8 5 1 4 ,5 1 7 ,1 7 , 8 1 5 ,9 n - 0 Cw od 87 9 5 -1 1 0 1 4 ,0 1 6 ,0 7 , 7 1 4 ,1 n—0 1 8 . K aw ęczyn AlP 0 - 2 2 5 -1 8 8 , 7 8 ,7 7 , 6 0 0 ,8 6 A i/B i 2 2 -3 3 2 8 -5 3 1 0 ,7 9 , 0 7 , 5 0 0 ,3 7 B2 3 3 -9 0 4 0 -4 8 1 5 ,3 2 2 ,8 7 , 4 0 0 ,2 9 5 6 -6 4 1 1 .7 2 5 ,4 7 , 3 0 0 ,1 7 7 0 -8 5 1 3 ,5 2 1 ,4 7 , 4 0 n - 0 B3 9 0 -1 0 8 9 2 -1 0 2 1 2 ,5 2 0 ,0 7 , 5 1 , 9 n - 0 Cw od 108 1 2 5 -1 3 5 1 2 ,8 1 6 ,8 7 ,7 1 1 ,6 n —0 G le b y p ło w e - P s e u d o p o d z o lic s o i l s 9« P a lc z y n A.xp 0 -2 8 5 -2 0 9 ,3 7 , 6 5 , 6 0 0 ,6 7 a2 2 8 -3 9 3 0 -3 8 1 0 ,1 5 ,8 5 , 5 0 0 ,0 5 Bi 3 9 -5 8 4 8 -5 8 1 1 ,1 1 5 ,5 5 , 6 0 0 ,0 3 B2 5 8 -1 1 0 7 0 -8 0 9 , 9 2 0 ,9 7 , 8 0 n —0 9 0 -1 0 0 1 0 ,8 1 8 ,9 6 , 8 0 n - 0 B3 1 1 0 -1 4 0 1 1 0 -1 2 0 1 0 ,6 1 8 ,6 6 ,7 0 n - 0 1 6 . Popowo A iP 0 - 2 8 5 -2 0 8 , 2 5 , 6 7 , 3 0 0 ,7 4 a2 2 8 -5 0 3 5 -4 5 1 0 ,5 4 ,7 7 , 9 0 0 ,0 6 4 5 -5 0 1 2 ,6 6 , 7 7 , 5 0 n - 0 B2 5 6 -1 0 8 6 2 -7 2 1 2 ,2 1 3 ,9 7 , 5 0 n - 0 9 0 -1 0 3 1 2 ,1 1 4 ,3 7 , 0 0 n—0 Cw o d 108 1 1 9 -1 3 0 1 3 ,0 1 3 ,2 7 . 7 8 , 5 n - 0 M ik r o sk ła d n ik i w g le b a ch W yso cz yz ny K u ja w sk ie j 2 8 5
286 Z. K ociałkowski, W. Cieśla Z a w a r to ś ć m ik r o s k ła d n ik ó w w p r o f i l a c h g le b o w y c h - w ppm M ic r o e le m e n ts c o n t e n t i n s o i l p r o f i l e s / i n ppm / N r p r o f i l u , t y p g l e b y P r o f i l e N o. s o i l s tvr>e P o z io m g e n e ty c z n y G e n e t i c h o r i z o n s P r z y s w a j a l n e m i k r o s k ł a d n i k i A v a i l a b l e m i c r o e l e m e n t s Mn o g ó łe m T o t a l Mn Zn L'o В Cu Un 2 . C z a r n e z ie m i e w ła ś c iw e P r o p e r b l a c k e a r t h s АдР A1 A-jCw 9 , 7 7 , 1 3 , 5 0 , 1 4 0 , 1 4 0 , 1 4 0 ,1 8 0 ,1 5 0 , 1 0 3 , 4 2 , 9 2 , 2 2 3 . 5 1 7 .5 8 , 0 373 129 372 C -B w /1 / 3 , 5 0 ,0 7 0 ,1 0 0 , 9 5 , 0 222 C -B w /2 / 5 , 4 0 , 0 6 0 , 1 0 0 , 6 9 , 0 290 C - w g /1 / 4 , 1 0 ,0 8 0 ,0 6 2 , 1 1 0 , 0 4 1 1 C - w g /2 / 1 , 5 0 ,1 3 0 ,0 7 2 , 5 1 1 ,0 342 1 2 , A1 9 , 7 0 ,0 7 0 ,1 7 4 , 4 1 2 ,0 n . o . Ax/C 1 0 ,5 0 ,1 5 0 , 0 6 5 , 7 1 2 ,5 n . o . Cwg 5 , 5 0 , 0 4 0 , 0 5 1 , 5 1 2 ,5 n . o . 1 . C z a rn e z ie m ie z b r u n a t n i a ł e B ra u n e d b l a c k e a r t h s АдР A1 B1 1 0 ,7 7 , 9 8 , 4 0 , 2 0 0 ,2 3 0 , 1 6 0 ,1 5 0 ,1 9 0 , 1 8 3 . 0 3 . 0 2 . 0 2 2 .5 1 2 .5 1 5 ,0 43 4 41 6 397 B2 7 , 6 0 ,1 5 T ) , l l 1 , 9 1 7 ,5 403 C-Bw 3 , 4 0 ,1 1 0 , 0 8 1 , 2 S , 5 62 Cw 3 , 5 0 , 2 0 0 ,0 7 1 , 5 2 0 , 0 292 5 . A, p 1 1 ,3 0 ,1 9 0 ,2 1 3 , 4 2 7 , 5 590 Ai 5 , 7 0 , 1 9 0 , 1 4 2 , 9 9 , 0 437 Bi 1 0 ,9 0 , 0 8 0 , 1 4 2 , 0 1 0 , 5 n . o . B2 1 4 , 0 0 ,0 7 0 ,0 5 1 , 5 1 1 ,0 n . o . C-Bw 5 , 4 0 ,2 3 0 , 1 0 0 , 0 7 , 0 297 C w /1 / 4 , 3 0 , 1 0 0 ,0 7 1 , 4 9 , 0 3 79 C w /2 / n . o . 0 ,0 7 0 , 0 5 1 ,3 1 1 , 0 1 0 0 1 4 . G le b y b r u n a t n e w ła ś c iw e P r o p e r b ro w n s o i l s A jP A1 B1 9 , 8 9 , 7 9 , 2 0 , 2 3 0 , 1 9 0 ,1 2 0 , 0 6 0 , 0 4 0 ,0 6 2 . 7 2 , 1 1 . 8 2 4 .0 1 2 , 5 1 4 .0 3 4 4 115 1 6 6 B2 n . o . 0 ,1 3 0 ,0 7 2 , 5 2 0 , 0 2 9 0 C-Bw 3 , 1 0 , 0 6 0 , 0 5 2 , 0 1 0 ,0 342 Cw 4 , 7 0 , 0 6 0 ,1 2 2 , 1 3 , 5 283 1 8 , АдР 1 3 ,5 0 , 1 4 0 , 1 0 3 , 1 2 3 , 5 116 Al /B l 7 , 1 0 , 1 4 0 , 0 6 3 , 3 1 6 ,5 n . o . b2/i/ 8 , 4 0 , 1 2 0 , 0 5 2 , 9 1 1 ,0 175 B2/ 2 / 1 1 ,3 0 , 1 3 0 ,0 5 2 , 1 1 5 ,0 25 4 B p /3 / 9 , 1 0 ,0 7 0 , 0 4 2 , 8 1 5 , 0 2 7 0 B3 1 2 ,3 0 , 0 9 0 , 0 5 2 , 1 9 , 0 421 Cw 3 , 9 0 ,1 2 0 ,0 5 1 ,8 4 , 0 421 9 . G le b y p ło w e P s e u d o p o d z o li c s o i l s A-lP A2 7 , 7 7 , 4 0 ,2 3 0 ,1 3 0 ,0 7 0 , 0 5 1 , 9 0 , 8 2 4 . 0 1 4 .0 44 2 312 A 6 , 9 0 ,2 1 0 , 0 6 1 , 8 1 1 ,0 n . o . B2 / l / 9 , 1 0 , 2 7 0 ,0 7 2 , 3 7 , 5 124 B o / 2 / 7 , 9 0 , 1 8 0 ,0 5 2 , 1 1 6 ,0 160 B3 1 0 ,5 0 , 1 4 0 , 0 4 2 , 5 1 6 ,0 337 1 6 . Axp 1 0 ,9 0 ,1 6 0 , 0 9 3 , 0 1 7 , 0 110 a2/i/ 9 , 1 0 , 1 6 0 , 0 5 1 , 9 1 2 ,0 65 A2/ 2 / 6 , 5 0 , 1 2 0 , 1 0 1 , 2 7 , 0 351 b2/i/ 7 , 9 0 , 1 3 0 , 1 0 1 , 5 1 1 ,0 n . o . В р /2 / 9 , 1 0 , 1 1 0 ,0 7 1 , 8 4 , 0 352 Cw 3 , 1 0 , 1 8 0 ,0 3 2 , 0 1 2 ,0 3 1 4
M ikroskładniki w glebach W ysoczyzny Kujawskiej 287:
M o l i b d e n . W ocenie ilości w y stęp u jącego m olibdenu w glebach isto tne znaczenie m a liczbow y w sk aźnik m olibdenow y gleby [2, 6]. W po ziom ach Axp b a d a n y ch gleb w skaźnik ten w ah a się w w ąskim przedziale od 7,2 do 9,2. G leby k u jaw sk ie nie za w iera ją n a d m ie rn y c h ilości m olib denu, lecz są średnio i dobrze zasobne w ten sk ład n ik (tab. 3).
T a b e l a 5 O c e n a z a s o b n o ś c i g le b ~ 7 p o z io m ó w А д / w m i k r o s k ł a d n i k i E s t i m a t i o n o f s o i l a b u n d a n c e i n m i c r o e l e m e n t s / A^ h o r i z o n s / T y p y g le b o w e N r p r o f i l u P o z io m g e n e t y c z n y A b u n d an c e c l a s s e s + i nK la s y z a s o b n o ś c i + w: S o i l t y p e s P r o f i l e G e n e t i c N o. h o r i z o n Zn Mo ' В Cu Mn C z a r n e z ie m i e w ła ś c ifc e P r o p e r b l a c k e a r t h s 2 АдР A1 I I I I I I I I • I I I I ' I ’ I I I I I I 12 A1 I I I I I I I I I I C z a r n e z ie m i e z b r u n a t n i a ł e B r a u n e d b l a c k e a r t h s 1 АдР A1 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 5 Ад^р I I I I I I I I I A1 I I I I I I I I I I G le b y b r u n a t n e w ła ś c iw e P r o p e r b ro w n s o i l s 14 Ад_р A1 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 18 Al ? I I I I I I I I I I G le b y p ło w e P s e u d o p o d s o l i c s o i l s 9 Al P I I I I I I I I I I 16 АдР I I I I I I I I I I + K la s y z a s o b n o ś c i - A b u n d an ce c l a s s e s I d o b r a - h i g h I I ś r e d n i a - m edium I I I z ł a / u b o g a / - lo w
Z aw artość p rzy sw ajaln eg o m olibd en u w poziom ach А ф m ieści się w gran icach od 0,14 do 0,23 ppm . W uk ład zie p rofilow ym w m iarę w zro stu głębokości zaznacza się niew ielk i spadek ilości m olibdenu. B adane gleby są na ogół nieznacznie zróżnicow ane pod w zględem kw asow ości, stą d też n ie zaznacza się jej w y ra ź n ie jsz y w p ły w n a ilość przy sw ajaln eg o m olib denu. Nie m a tak że w yraźnego zw iązku pom iędzy zaw arto ścią próchnicy, rozm ieszczeniem w p ro filu glebow ym fra k c ji ilastej, w ęglan u w apn ia a zaw artością p rzy sw aja ln e j fo rm y m olibdenu. Nie je st to zgodne z d a n y m i lite ra tu ry [12].
B o r . B or p rzy sw aja ln y w poziom ach orno -próch niczn ych A & b a d a n y m gleb w y stę p u je w ilościach od. 0,06 do 0,21 ppm . Ś w iad czy to o nie
288 Z. K ociałkowski, W. Cieśla
doborze tego sk ładnika. W szystkie poziom y o rno-próchniczne zaliczone zostały do k lasy o złej zasobności.
Pom iędzy poszczególnym i ty p am i glebow ym i obserw u je się różnice w zaw artości bo ru w poziom ach A2p. C zarne ziem ie z aw ierają nieco w ięcej b o ru niż gleby b ru n a tn e i płowe. G łębsze p a rtie profilów glebow ych b a d a n y ch ty p ó w glebow ych, zw łaszcza poziom y w ęglanow e, z a w iera ją niew ielkie ilości boru (tab. 2).
N iską zaw artość zapasow ych fo rm b o ru w czarny ch ziem iach k u jaw sk ich stw ierd ził O l s z e w s k i i w sp ó łauto rzy [21].
M i e d ź . Z aw artość p rzy sw aja ln e j m iedzi w poziom ach A xp w skazuje, że czarne ziem ie są glebam i zasobnym i w ten sk ład nik , n ato m iast gleby bielicow e i b ru n a tn e w poziom ie A xp m ają zasobność śred n ią i złą. Z a w a r tość m iedzi p rzy sw aja ln e j w poziom ach А гр czarn ych ziem m ieści się w g ran icach 3,0-4,4 ppm , a w glebach b ru n a tn y c h od 1,9 do 3,1 ppm . Poziom y o rno-próchniczne A xp gleb b ru n a tn y c h i bielicow ych za w iera ją ty lk o nieco m niejsze ilości m iedzi, jed n a k sk ład m echaniczny ty ch gleb, k tó ry stanow i k ry te riu m p rzy ok reślan iu klas zasobności, spow odow ał zaliczenie ich do średnio i m ało zasobnych. W edług G i l b e r t a [9], G o r d n e r a - G a r n e r a [10] ilość p rzy sw aja ln e j m iedzi w glebach zm niejsza się w raz ze spadkiem kw asow ości. B adane przez nas gleby, m im o odczynu słabo alkalicznego, są dobrze zaopatrzone w m iedź, z w y jątk ie m gleby płow ej — prof il 9, poziom A xp.
W raz ze w zrostem głębokości w p ro filu zaznacza się zm niejszenie ilości tego sk ład n ik a, n a jw y ra ź n ie j w poziom ach ilu w ialn y ch w ęglanow ych
CB w . W ty ch p rzy p ad k ach kształto w an ie się ilości m iedzi w y d a je się być
uzależnione od k o n c e n trac ji soli w apniow ych, a nie od kw asow ości. M a n g a n . W a rstw y orno-próchniczne A xp b a d an y ch gleb zaw ierają niew ielkie ilości m an g an u łatw o red uk u jącego . W w iększości zostały zali czone do k lasy o złej zasobności. Ilości tej fo rm y m anganu, w y s tę p u ją cego poniżej poziom ów A xp, są w y raźn ie m niejsze, szczególnie w po ziom ach ilu w ia ln y c h w ęglanow ych. Nie obserw uje się zależności m iędzy w zrostem zaw artości łatw o red u k u jąceg o m an g an u a ilością próchnicy. W czarny ch ziem iach, gdzie poziom p ró ch n iczny m a dużą m iąższość i sięga
poza poziom orn y ilość m an g an u jest w y raźnie m niejsza, w czym
u po d abnia się do gleb b ru n a tn y c h i płow ych, k tó re m ają poziom p ró chniczny o m ałej m iąższości. Zgodnie z lite ra tu rą [16] ilość m an g an u łatw o red u k u jąceg o zależna jest od kw asow ości gleb.
W zw iązku ze stw ierd zeniem złej zasobności w a rstw ornopróchnicz- n y c h w m an g an łatw o re d u k u ją c y , jak rów nież niskiej zaw artości tej fo rm y m an g an u w głębszych w a rstw ac h profilów , oznaczono dodatkow o ogólną zaw artość m ang an u. J e st ona w g ó rn y ch poziom ach zbliżona do ilości, jak ie stw ierd ził M u s i e r o w i c z i in ni [17] dla b ad a n y ch c z ar
M ikroskładniki w glebach W ysoczyzny K ujaw skiej 289
ny ch ziem , k tó re o kreślił jako śred nio zasobne. W poziom ach orn o - -pró chniczny ch, ja k rów nież w p ro filach glebow ych ogólna zaw artość m an g an u w ah a się w dość szerokich granicach. D aje się zauw ażyć p ew
ne te n d e n c je do nag ro m ad zan ia m an g an u w górn ych i głiębszych pozio m ach profilu .
W b a d a n y ch glebach nie zauw ażono ścisłej zależności m iędzy ogólną zaw artością m an g an u a m an g an em ak ty w n y m .
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
P rzed staw io n e w y n ik i b a d a ń n a d zaw arto ścią m ik ro sk ład n ik ó w p rz y sw a jaln y c h w glebach u p raw n y c h W ysoczyzny K u jaw sk iej dotyczą w y b ra n y c h p rofilów najczęściej sp o ty k an y ch na ty m obszarze. W y b ran e ty p y gleb m ają odręb ną budow ę p rofilow ą i w zw iązku z ty m różnią się: zaw artością pró chn icy w poziom ie ak u m u lacy jn o -p ró ch n iczn y m , w y stę - ' pow aniem poziom u przejściow ego — eluw ialnego A 2( A3) oraz głębokością, na jak ą przem ieszcza się w ęglan w apnia. W yraźne różnice pom iędzy pro filam i zaznaczyły się przede w szy stk im w zaw artości fra k c ji ilastej.
W ystępu jące różnice w budow ie profilow ej b ad a n y ch gleb nie m ają odbicia w zaw artości m ik ro sk ład n ik ó w p rzy sw ajaln y ch .
N iedobór boru i nisk a zaw artość m an g an u łatw o red u k u jąceg o cechuje w szystkie analizow ane p rofile glebowe. B adane gleby są dostatecznie zasobne w m iedź, cynk, a zw łaszcza w m olibden. W śród przyczyn, k tó re spow odow ały tak i uk ład stosunków , n ależy przede w szy stkim w ym ienić podobny w iek i pochodzenie sk ały m acierzy stej oraz użytkow anie rolnicze.
W w y n ik u przep ro w adzo n ych b a d a ń m ożna w yciągnąć n a stę p u jąc e w nioski:
1. W ystępujące różnice m orfologiczne w p ro filach czarnych ziem, gleb b ru n a tn y c h w łaściw ych i gleb płow ych W ysoczyzny K u jaw sk iej nie u w i doczniły się w zaw artości p rzy sw aja ln y c h m ikroskładników .
2. M ikroskładnikiem , którego w y ra ź n y niedobór stw ierdzono we w szystkich poziom ach o rno-próchnicznych, jest bor. Stosow anie naw ozów z aw ierający ch ten sk ład n ik jest w skazane ze w zględu na u p raw ę b u rak ó w
cukrow ych, k tó re p o b iera ją znaczne ilości tego składn ika.
3. W iększość b ad a n y ch poziom ów orn o -p róch niczn ych jest uboga w p rz y sw a ja ln y m angan, co zw iązane jest z odczynem ty ch gleb. S tw ie r dzono jednakże znaczną ilość m an g an u ogółem. N ależałoby rozp atrzy ć m ożliw ość u ru chom ien ia tego m anganu.
4. Z aw artości p rz y sw aja ln y c h fo rm cynku, m iedzi i m olibdenu są do stateczne. Nie zachodzi zatem p otrzeb a u w zględniania ich w naw ożeniu m in e raln y m b ad an y ch gleb.
290 Z. K óciałkowski, W. Cieśla
LITERATURA
[1] C i e ś l a W.: W łaściwości chem iczne czarnych ziem kujaw skich na tle środo w isk a geograficznego. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, t. 8, 1961, z. 4, s. 1-91.
[2] B e r g m a n W., B ü c h e l L., E b e l i n g R., W i t t e r В.: Die M agnesium und M ikronährstoffversorgung der Böden Thüringens. Uber die Mikro- nährstoffVersorgung der Böden. Sym posium anlässlich des 100-jährigen B este hens des Institutes für Landw. Vers. u. Unters., Jena, Tagungsbrichte nr 56, 1962, s. 35-54.
[3] B e r g e r K. C.: Boron in soils and crops. Adv. in Agr. t. 1, 1949, s. 321-351. [4] B e r g e r K. C., T r u o g E.: Boron determ ination in soil and plants using
the quinalizarin reaction. Ind. Eng. Chem. Anal., Ed. 11, 1939, 540-549.
[5] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a М.: O metodach ch e m icznych (kolorymetrycznych) oznaczania zasobności gleb w mangan przy sw ajalny dla roślin. Roczn. Glebozn., t. 15, 1965, z. 1, s. 167-190.
[6] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: Badania nad przy stosow aniem do oznaczeń seryjnych m etody Grigga służącej do określania w glebie przysw ajalnego m olibdenu. Roczn. Glebozn., t. XVI, 1966, s. 301-326. [7] G r i g g J. L.: Determ ination of the available molybdenum in soils. New
Zeland, J. Sei. Techn. Sec. A, 34, 1953, s. 405-414.
[8] G o r 1 a с h E.: O pew nym uproszczeniu m etody Grigga oznaczania przysw a jalnego m olibdenu w glebie. Roczn. Glebozn., t. 14, 1964, z. 1, s. 5-25.
[9] G i l b e r t F. A.: Copper in Nutration. Adv. in Agr., t. 4, 1952, s. 147-177. [10] G o r d n e r H., G a r n e r H.: The use of lim e in British Agriculture. London
1953.
[11] J a c k s o n M. L.: Soil chem ical analysis, advance course. M edison Wiss. Publ. by author, 1956.
[12] K a b a t a - P e n d i a s A.: N iektóre pierw iastki śladowe w rędzinach w o je w ództw a kieleckiego. Roczn. Glebozn., t. 15, 1965, 251-260.
[13] K a b a t a - P e n d i a s A.: Pierw iastki śladowe w glebach Polski. V yusiti
M ikroelem entü v Zem ëdëlstvi, Praha 1966, Wysoka Skola Zem ëdëlskâ v Praze. [14] К o t e г М., K r a u z e A., В a r d z i с к а В.: Oznaczanie dostępnego cynku
w glebach z zastosowaniem ditizonu w toluenie. Chem. Anal., 10, 1965, 1247-1251. [3 5] K r y g o w s k i B.: Geografia N iziny W ielkopolskiej. Cz. I. Geomorfologia,
1961, Pozn. Tow. Przyj. Nauk.
[16] M u l d e r E. G., G e r r e t s e n F. C.: Soil manganese in relation to plant growth. Adv. in Agr., t. 4, 1952, s. 221-277.
[17] M u s i e r o w i c z A., G ó r s k i A., Z a g i t z J.: M ateriały do poznania za w artości m anganu w glebach Polski. Roczn. Nauk Roln., 51, 1949, s. 265-274. [18] N e l s o n I. L., B r o w n L. C., V i e t s F. G.: A method for asessing zinc
status of soils. Soil Sei., 88, 1959.
[19] N e m e s M., D u c a C., B i l a n s C., S t a n e s с u D.: La méthode de d eter m ination des m icroélém ents du sol et quelques données concernant leur con tenu dans, les sols de la Transylvanie (R. P. Roumaine), Roczn. Glebozn. t. 10, 1961, s. 279-286.
[20] O e l s ' c h l ä g e r H.: Fehlerm öglichkeiten bei der Bestim m ung des P flan - zenaufnähmbaren Bores in Boden. Landw. Forsch., t. 1, 1958, z. 1.
[21] O l s z e w s k i Z., S i k o r s k a K., B a r a ń s k i E.: Czarne ziem ie kujaw skie. Roczn. Nauk Roln., t. 77-D, 1962.
M ikroskładniki-w glebach W ysoczyzny Kujawskiej- 291
[22] Praca zbiorowa: Genetyczno-przyrodnicza klasyfikacja gleb Polski. Roczn. Nauk Roln., t. 74-D, 1956.
[23] Praca zbiorowa: M etody oznaczania dostępnych m ikroelem entów w glebach (projekt). Kom isja Chemii Gleb PTG, Zespół M ikroelem entów, Warszawa 1966. [24] R e i m a n n B., C i e ś l a W. , M i c h a ł e k K.: G leby uprawne typu b ielico-
w ego i brunatnego W ysoczyzny K ujaw skiej. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, t. 19, 1965, z. 2, 353-369.
[25] S c h a c h t s c h a b e l P.: D ie bestim m ung des Mangan Versorgungsgrades von Böden und seine Beziehung zum A uftreten der Dörrfleekenkrankheit bei Hafer. Zeitsch. für Pflanz, und Boden., 78, 1957, s. 147-167.
[26] S c h a r r e r K., S c h a u m l ö f f e l E.: D ie Bestim m ung kleinster Mangel K upfer als C u-D iäthyldithiocarbam inat durch Verdrangungsreaktion. Zeit. Pflanzenern., Düng, und Bodenk. 87, 1, 1959, 1.
[27] S e a t z L. F., J u r i n a к J. J.: Zinc and soil fertility. Yearbook of A gricul ture Ü.S.D.A., W ashington 1957, s. 115-121.
[28] T u c k e r Т. C., K u r t s L. T.: A comparison of several chem ical methods w ith bioassy procedure for extracting zinc from soils. Soil Sei. Soc. Amer. Proc., 1955, 19.
[29] T e r l i k o w s k i F., K r ó l i k o w s k i L., K w i n i c h i d z e M.: M ateriały do mapy gleboznaw czo-rolniczej Polski. Arkusz G — Gniewkowo. Roczn. Nauk Roln. i Leśn., t. 33, 1934.
[30] W e a r J., S o m m e r A.: Acid extractable zinc of soils in relation to the occurence of zinc deficiency sym ptom s of corn a method of analysis. Soil Sei. Soc. Amer. Proc., 12, 1947, s. 143.
[31] W e s t e r h o f f H.: Beitrag zur K upferbestim m ung in Böden. Landwirt.
Forsch., 7, 1954/55, s. 190-193. 3 . К О Ц Я Л К О В С К И , В . Ц Е С Л Я МИКРОЭЛЕМЕНТЫ В ПАХОТНЫХ ПОЧВАХ ОБРАЗОВАВШ ИХСЯ ИЗ МОРЕННЫХ ГЛИН НА КУЯВСКОЙ ВОЗВЫШЕННОСТИ К а ф е д р а А г р о х и м и и и К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я , В ы с ш а я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я Ш к о л а , П о зн а н ь Р е з ю м е Залегающие на КуяЕской Возвышенности почвы: темноцветные (черные) побуревшие и типичные, бурые почвы и палиевые почвы, образованные из валунных глин донной морены Балтийского Оледения (Вюрм) Познаньского Стадиала, были подвергнуты анализу на содерж ание доступных элементов. Определяли доступный цинк по Уэру-Соммеру (Wear-Sommer), молибден по Григгу, бор растворимый в горячей воде по Бергеру-Труогу, медь по У эст- гоф ф у (Westchoff), легко восстановляемый марганец по сульфатному методу pH 8 Ш ахтшабеля, валовой марганец по Немес-Дуку. М орфологические различия, выступающие в профиле темноцветных почв, типичных бурых почв и палиевых почв Куявской Возвышенности, не отрази лись на содержании доступных микроэлементов. Установлен недостаток бора
292 Z. K ociałkowski, W. Cieśla во всех исс'ледованных пахотно-гумусовы х горизонтах и в более глубоких гори зонтах профиля. Пахотно-гумусовые горизонты в большинстве бедны доступ ным марганцем, что связано с реакцией этих почв. Одновременно констати руется наличие заметных количеств валового марганца. Содержание доступных форм цинка, молибдена и меди удовлетворительно. Z. K O C IA Ł K O W S K I, W . C IE Ś L A
AVAILABLE MICRONUTRIENTS IN CULTIVATED SOILS DEVELOPED OF BOULDER LOAM ON KUJAW Y UPLAND
D e p a r t m e n t o f A g r o c h e m is t r y , D e p a r t m e n t o f S o il S c ie n c e , C o lle g e o f A g r ic u ltu r e , P o z n a ń
S u m m a r y
Browned and proper black earths as w ell as brown soils and pseudopodzolic soils from K ujaw y Upland for the content of available m icronutrients w ere ana lysed. The soils in question w ere developed of boulder loam of ground m oraine of B altic glaciation (Würm) — Posnanian stage.
There w ere determined: available zinc according to W ear-Som m er, m olybdenum according to Grigg, hot w ater-solu b le borium according to Berger-Truog, copper according to W esterhoff, easily reducable m anganese by su lfite method, at pH 8 according to Schachtschabel and total m anganese according to N em es-D uc.
The m orphological differences occuring in black earth, proper brown soil and pseudopodzolic soil profiles in the K ujaw y Upland did not found relation in content of available m icronutrients. A borium deficiency has been stated in all the investigated arable humic horizons and in deeper parts of soil profiles. The m ajo rity of the arable humic horizons w ere poor in available m anganese, w hich is in connection w ith reaction of these soils. S im ultaneously an occurrence of conside rable quantities of total m anganese w as stated. The content of the available forms of zinc, m olybdenum and copper was su fficien t one.
