Występowanie azotobaktera w glebach na stokach w województwie olsztyńskim

KAZIM IERA ZAW IŚLAK

W Y ST ĘPO W A N IE A ZO TO BA K TER A W G LEBA C H NA STOKACH

W W O JEW Ó D ZTW IE O LSZTYŃ SK IM

Instytut Uprawy Roli i Roślin Wydziału Rolniczego WSR w Olsztynie

Kierownik — prof, dr W. Niewiadomski

W STĘP

W badaniach nad biologicznymi w łaściw ościam i gleb terenów urzeź­

bionych najw artościow sze, bo w ierne i powtarzalne w czasie, wyniki

uzyskano w zakresie w ystępow ania azotobaktera. R ezultaty z Pozort i L ę-

żan [13, 14] zachęciły autorkę do rozszerzenia doświadczeń na cały pas

Pojezierza M azurskiego. Toteż w latach 1965 i 1966 badaniam i objęto

35 wzgórz w pow iatach: nowomiejski, ostródzki, olsztyński, lidzbarski

i biskupiedki. W yniki badań przedstawiono na tle w arunków ekologicz­

nych w ybranych stoków.

METODA

Rozpatrzono 13 wzgórz trw ale zadarnionych i 22 pod upraw ę połową.

W ybrano zbocza, które na całej swej długości były jednolicie zagospo­

darow ane, co pozwoliło na porównanie ze sobą gleb z poszczególnych

partii, zw anych um ownie częścią górną, środkową i dolną stoków.

Liczebność azotobaktera oznaczano w m ieszanych próbach gleby po­

bieranych z w arstw y 0 - 2 5 cm 4-krotnie w okresie w egetacyjnym (maj,

czerw iec, lipiec, sierpień), w odstępach 3 - 4-tygodniow ych. Analizy w y ­

konywano m etodą rozcieńczeń na płytkach z pożywką agarow ą z sacha­

rozą oraz rów nolegle m etodą płytek plastycznych według Z i e m i ę c

-k i e j [16].

W ykonano szereg badań pom ocniczych, a m ianow icie: w w arstw ie

ornej — skład m echaniczny m etodą areom etryczną, wilgotność gleby

przez wysuszenie w 105°C , substancję organiczną według Lichterfelda

w m odyfikacji Altena, azot m etodą K jeldahla, fosfor przysw ajalny wed­

344

К. Zawiślak

ług E gnera - Riehm a, wapń m etodą fotopłomieniową w 0,5n chlorku am o­

nu, odczyn gleby potencjom etrycznie w ln KC1. Ponadto oznaczono nie­

które ważniejsze cechy morfologii wzgórz jak : w ystaw ę, długość i spa­

dek stoków, typy profilów oraz charakter dolin. Wykonano szereg badań

gleboznawczych polowych, jak miąższość w arstw y próchnicznej lub delu-

wialnej oraz skład m echaniczny i odczyn gleb do głębokości 1 m. U sta­

lono pochodzenie i w artość rolniczą gleb w górnej, środkowej i dolnej

części stoków. Przydatność rolniczą gleb przedstawiono za pomocą sym ­

boliki przyjętej w kartografii gleboznawczej.

MORFOLOGICZNO-EKOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA

BADANYCH WZGÓRZ

M O R F O L O G IA S T O K Ó W

Stoki pod trw ałym zadarnieniem m iały następujące w ystaw y: połud­

niową lub zbliżoną — 7 stoków, północną — 2, wschodnią — 3, zachod­

nią — 1 (tab. 1). Długość linii stokow ych w ahała się od 50 do 190 m,

a m aksym alne spadki w granicach 1 6 - 5 2 %. W yłączając stok W ola I

o dużym spadku (52%), nadający się raczej do leśnego zagospodarowania,

na pozostałych gospodarka łąkowa była prawidłowo zlokalizowana w rzeź­

bie. O reprezentatyw ności ty ch wzgórz dla rzeźby mazurskiej [4] świad­

czy przew ażający wklęsły lub bardzo zbliżony do tej form y profil sto­

ków oraz doliny w przewadze odpływowe bądź najw yżej o utrudnionym

odpływie.

Stoki w upraw ie polowej (tab. 2) cechow ały w ystaw y: południowa

lub zbliżona — 9 stoków, północna lub zbliżona — 5, wschodnia — 6,

zachodnia — 2. Długości stoków w ynosiły 50 do 220 m. W grupie tej

w ystępow ały wzgórza o zbyt ostrych, jak na upraw ę połową, spadkach

(Pozorty III — 25%, Bęsia IV — 30%, B ratian — 45%), jak też o spad­

kach zupełnie łagodnych (Niebark II — 7%, Grabin I — 9%). Większość

obiektów tej grupy m iała nachylenie rzędu 10 do 22%. B yły to w ięc stoki

znacznie łagodniejsze i w zasadzie prawidłowo użytkow ane rolniczo [5].

Typ profilów w 12 przypadkach był wypukło-wklęsły, w 9 — prosty;

doliny odpływowe w ystępow ały w 10 przypadkach, o utrudnionym od­

pływie w 6 i bezodpływowe w 8 przypadkach. Podsum ow ując, obie gru ­

py wzgórz m iały cechy ch arakterystyczne dla rzeźby m azurskiej: krótkie

stoki, przew ażające w ystaw y południowe i północne, profile wklęsło-

wypukłe, doliny odpływowe lub o nieco hamowanej drożności [4].

G L E B Y S T O K Ó W

Na stokach zadarnionych dom inowały gleby brunatne w łaściwe (lek­

kie i bardzo lekkie, średnie, ciężkie i bardzo ciężkie, tab. 3). W dolnych

T a b e l a 1

M orfologiczna ch arak tery sty k a wzgórz trw ale zadarnionych M orphological c h a r a c t e r i s t i c s o f permanently sodded h i l l s

a o O '—1 '■-0—1 r t-r j M iejscow ość, pov.lat L o c a lity , county Wy s t a ­ wa Exposi­ tio n Dłu­ gość stoku m Slops lenght n Maksy­ malny spa­ dek Maximal i n c l i ­ na­ tio n % Typ p r o f ilu Type of p r o f ile Charakter doliny C haracter of v a lle y 1 Pozorty I

O lsztyn S 142 30 wypukło-wklę sły convex-concave odpływowaoutflow

2 Spręcewo

O lsztyn S 90 31 wypukło-wklę s ły convex-c oneave o utrudnionym odpływie impedimented outflow

3 Tonaryny

Ostróda S 100 32

wypukły

convex o utrudnionym odpływie impedinented outflow

4 Wróble

Ostróda S 120 25 wypukło-wkl ę sły с o nvex-с o ne ave odpływowa na łąkę outflow tc the meadow

5- Glctowo

Lidzbark Warm. SS7Ï 130 23 lekko w klęsły s lig h t concave odpływowa do z a ra sta ją ceg o stawu outflow to the pond

6 Samławki I

B iskupiec R esz. SSW 50 26 wypukłyconvex bezodpływowa no outflow

7 P o d le jk i

Ostróda SY/ 60 28 wypukło-wklęsły с cr. v с X- с о ne ave odpływowaoutflow

8 Pozorty 11

O lsztyn К 100 17 p rostys tr a ig h t odpływowa rower, dc bagna outflow to the swamp

9 Samławki I I

B isk upiec R esz. К 80 33 lekko w klęsły s lig h t concave odpływowa o u tfIg w

10 Ryn S e s z e ls k i

B iskupiec R esz. 2 190 16 wyp ui: ł о - wk 1 ę s 1 у convex-concave o utrudnionym odpływie impedimented outflow

11 V/ola I

B iskupiec R esz. E 90 52 w klęsłyconcave odpływowaoutflow

12 Radostowo I

Lidzbark Warn. ES 175 19 pro st у s tr a ig h t odpływowa rowem outflow to the d itch

13 K urzętnik

К owe bliasto W 140 33 wypukło-wklęsły convex-concave odpływowaoutflow

partiach rzeźby stw ierdzano gleby deluwialne, często o znacznej m iąż­

szości. Na stokach w upraw ie polowej także brunatne w łaściw e (lekkie,

średnie i ciężkie). Deluwia notowane u podnóży stoków w upraw ie się­

gały do 1 m i głębiej i niejednokrotnie w ystępow ały aż n a zboczach.

Dotyczyło to głównie wzgórz z dolinami bezodpływowymi i o utrudnio­

nym odpływie, a było to rezultatem ew olucji rzeźby, przem ieszczania

w ierzchnicy glebowej z grzbietów stoków ku ich dołowi i w kraczania

grom adzącego się m ateriału aż w strefy zboczy.

Najbardziej ch arak terystyczn e są dane stw ierdzone zarów no w grupie

wzgórz zadarnionych, jak i będących w upraw ie, a dotyczące zmian w za­

w artości części spławialnych. Udział najdrobniejszych cząstek gleby m a­

lał od wierzchołka do podnóży stoków. F a k t ten potw ierdza prawidło­

wość w y k ry tą przez U g g l ę i współpracowników [9, 10, 11, 12] w p ra­

cach dotyczących gleb terenów falistych. W spom niane zjaw isko p

rzy-346

К. Zawiślak

T a b e l a 2

M orfologiczna ch arak te ry sty k a wzgórz w uprawie p łu żn ej Some m orphological c h a r a c te rs o f permanent t i l l a g e h i l l s

W zg ór ze n r H il l N o . M iejscow ość, powiat L o c a lity , county Wysta­ wa Exposi­ t io n Dłu­ gość stoku m Slope len gh t m Maksy­ malny spa­ dek % Maximal i n c l i ­ na­ t io n % Typ p r o f ilu Type o f p r o f i le C harakter dolin y C h aracter o f v a lle y 1 2 3 4 5 6 7 14 P ozorty I I I

O lsztyn S 150 25 wypukło-wklę s ły convex-concave odpływowa na łąkę outflow to th e meadow

15 B ę sia I

Bisk u p iec R esz. S 110 12 lekko-wypukły s l i g h t convex bezodpływowa no outflow

16 B ę s ia I I

B isk u p iec R esz. S 140 12 p ro stys t r a ig h t bezodpływowa no outflow

17 N ielbark I

Nowe M iasto S 100 12 p ro stys t r a ig h t bezodpływowa no outflow

18 Kosyń

Lidzbark Warm. SSE 150 15 pro sty s t r a ig h t odpływowa na łąkę outflow to th e meadow

19 Łężany I

B isk u p iec R esz. SSE 220 14 p ro stys t r a ig h t odpływowa rowem outflow to th e d itc h

20 B artąg I

O lsztyn

sw

151 19 wypukłyconvex o utrudnionym odpływie impedimented outflow

21 Grabin I

Ostróda . sw 124 9 p ro stys t r a ig h t odpływowa rowem outflow to th e d itc h

22 Niel b ark I I

Nowe M iasto sw 165 7 p ro stys t r a ig h t bezodpływowa no outflow

23 B ę sia I I I

Bisk u p iec R esz. N 50 14 wypukłyconvex bezodpływowa no outflow

24 Gierzwałd

O stróda N 135 20 wypukłyconvex o utrudnionym odpływie impedimented outflow

25 K a lis I

Lidzbark Warm. NNE 190 15 wypukło-wklę s ły convex-concave odpływowaoutflow

26 Grabin I I

Ostróda NE 180 22 p ro stys t r a ig h t odpływowaoutflow

27 Łężany I I

B isk u p iec R esz. NE 156 17 wypukłyconvex odpływowa rowem outflow to th e d itc h

28 B artąg I I

O lsztyn E 145 16 p ro stys tr a ig h t odpływowa na łąkę outflow to th e meadow

29 Radostowo I I

Lidzbark Warm. E 266 17 wklę sło-wypukły с oneave-convex o odpływie utrudnionym impedimented outflow

30 K a lis I I

Lidzbark Warm. E 225 12 wypukło-wklę s ły convex-concave bezodpływowa no outflow

31 B ę s ia 17

B isk u p iec R esz. E 64 30 wypukło-wklę s ły convex-concave bezodpływowa no outflow

32 Wola I I

B isk u p iec R esz. E 229 16 p ro stys tr a ig h t o utrudnionym odpływie impedimented outflow

33 B r a tia n

Nowe M iasto E 170 45 wypukło-wklęsły convex-concave odpływowa rowem outflow to th e d itc h

34 Radostowo I I I

Lidzbark Warm.

w

200 11 p ro stys t r a ig h t odpływowa do je z i o r a outflow to th e leke

35 Wola I I I

T a b e l a 3

C h arakterystyka r o ln ic z a gleb ze stoków zadarnionych C h a r a c te r is tic s o f s o i l s o f permanent g rasslan d h i l l s

Głębo­ kość poziomu akumula Skład mechaniczny w warstwie 0 - 2 5 cm M echanical com position o f s o i l 0)

f—1

fco

•

О

0)

W zg ór ze N r Hi ll N o . Miejscowość L o c a lity C zęści stoku P a r ts o f slope cyjnego lub d e lu - w ialn e- go Depth of humus or delu v i a l horizon cm p ia se k coarse san d

■P

r*H

<H

Pi

C

O

cz ę śc i sp ła w ia ln e /w ty m k o lo id a ln e " cla y ey p a r ti c le s / in cl u d in g c o ll o ­ id al fr a c ti o n / S ä

Й -P

-P 01

_{0 *rl}

3 * 8 * 4 «H

_•rl

ей o

1

”

(U и ■оз Symbol je d n o stk i glebowej S o i l u n it symbol 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 Pozorty I górna - upper 20 43 31 26 /10/ 8 ,6 2 z Bglp

środkowa - middle 28 45 33 22 /4/ 9 ,0 2 z Bgl*psg

dolna - lower 90 55 30 15 /4/ 9 ,6 2 z Bdl pglp

2 Spręcewo górna - upper 24 49 25 26 /13/ 1 5 ,9 3 z Bk g l

środkowa - middle 24 47 27 26 /17/ 1 4 ,8 3 z В glp

dolna - lower 110 56 25 19 /17/ 1 8 ,0 2 z Bdl glp

3 Tomaryny górna - upper 21 42 25 33 /12/ 1 3 ,5 2 z В g l

środkowa - middle 20 49 27 31 /14/ 1 5 ,2 2 z В glp

dolna - lower 30 49 30 21 /7/ 1 2 ,9 2 z В glp

4 Wróble górna - upper 30 17 51 32 /13/ 1 6 ,1 2 z Bk p łz

środkowa - middle 26 25 41 34 /14/ 1 6 ,0 2 z Bk p łz

dolna - lower 130 24 44 32 /8/ 1 3 ,0 2

₂

Bkdl p łz

5 Glotowo górna - upper 8 46 28 26 /10/ 1 2 ,9 2 z В glp

środkowa - middle 8 44 31 25 /Ю/ 1 3 ,5 2 z В glp ; psgp

dolna - lower 40 51 31 18 /1/ 1 3 ,2 2 z Bdl pgmp

6 Samiav/ki I górna - upper 20 47 30 23 /14/ 1 0 ,4 2 z В glp

środkowa - middle 23 57 27 16 /4/ 10.,2 2 z В pgm : g l

dolna - lower 26 60 25 15 /1/ S , 7 2 z В pgl

7 P od lejk i górna - upper 17 50 22 28 /13/ 1 2 ,6 2 z 3 g l

środkowa - middle 20 48 29 23 /Ю/ 1 2 ,2 2 z В glp

dolna - lower 50 54 26 20 /10/ 9 ,3 2 z Bdl pgmp

8 P ozorty I I górna - upper 11 25 83 11 6 /0/ 4 ,2 3 z Bk psg : żp

środkowa - middle 38 80 15 5 /1/ 5 ,6 3 z Bkdl p l

dolna - lower 90 71 23 6 /1/ 8 ,1 3 z Bkdl psg

9 Samławki I I górna - upper 26 47 24 29 /12/ 1 0 ,8 2 z В g l*g s

środkowa - middle 24 63 21 16 /5/ 1 0 ,5 2 z Bw pgm : gc

dolna - lower 33 58 29 13 /4/ 1 3 ,8 2 z Bkdl pglp*psg ; g l

1 0 Ryn R e s z e l- górna - upper 26 26 20 54 /19/ 1 7 ,4 2 z В gc : gś

s k i _{środkowa - middle 30 24 17 49 /17/}

1 7 ,9 2 z 3w g ś •gc

dolna - lower 30 25 23 52 /16/ 2 1 ,4 3 z Dz g c » i

11 Wola I górna - upper 30 48 4 4 8 /2/ 9 ,1 3 z В p łz

środkowa - middle 50 59 27 14 /5/ 0 ,9 2 z Bdl pglp

348

К. Zawiślak

c .d . t a b e li 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9

12 Radostowo I górna - upper 22 39 28 33 /11/ 1 4 ,9 2 z В glp t p łz

środkowa - middle 20 41 30 29 /18/ 1 3 ,8 Z z В glp* gsp

i dolna - lower 140 53 27 20 /8/ 1 4 ,2 2 z Bdl pgmp • glp.

15 K urzętnik górna - upper 18 59 ' 25 16 /5/ 1 2 ,2 3 z B pgm. gé

środkowa - middle 55 52 30 18 /5/ 1 0 ,4 3 z Bdl pgmp.glp

dolna - lower 68 60 27 13 /6/ 6 ,9 3 z Bdl pglp ï p l

Kompleksy glebow o-rolnicze gleb zadarnionycli Complexes o f permanently sodded s o i l s

2 s - uży tki zielo n e ś re d n ie j ja k o ś c i - g rasslan d s with medium value

3 z - uży tki zielo n e słab e i bardzo słab e - poor and very poor grasslan d s

Typy i poćtypy gleb S o i l types and sub-types

В - gleb a brunatna właściwa - t y p ic a l brown s o i l Bk - gleba brunatna kwaśna - acid brown s o i l

Bw - gleb a brunatna wyługowana - leached brown s o i l

Dz - czarna ziem ia zdegradowana - degraded b lack e a rth Rodzaje i gatunki gleb

Kinds and s o r t s o f s o i l s p l - p iasek luźny - loose sand

ps - p iasek s ła b o g lin ia s ty - weakly loamy sand pig - p iasek g lin ia s t y le k k i - l i g h t loamy sand pgm - p iasek g lin ia s t y mocny - heavy loamy sand g l - g lin a lekka - lig h t loan

gś - g lin a śre d n ia - medium lean gc - b lin a c ięż k a - heavy loan p łz - pył zwykły - s i l t

żp - żwir p ia sz c z y sty - sandy grav el Inne znaki

Other* symbols

p - p y lasto ść - s i l t i n e s s d - deluwiun - deluvium

Głębokość zmiany składu mechanicznego gleby Depth o f changes in m echanical com position o f s o i l

- do 5o cm - to 50 cm : - 50-100 cm - 50 to 100 cm

- 100-150 cm - 100 to 150 cm

pisuje się erozji powierzchniowej. W skutek aktyw nego procesu zmywu

i nam yw u następuje z jednej strony wynoszenie przez wodę najdrobniej­

szych cząstek gleby i osadzanie ich w kotlinach, ciekach, jeziorach bądź

na łąkach położonych u stóp wzgórz. M ateriał glebowy grubszy, prze­

m y ty osadza się w dolnych częściach wzgórz. Szczególnie w w arunkach

C harakterystyka r o ln ic z a gleb *e etoków w uprawie p łu cn ej C h a r a c te r is tic s o f s o i l s on slop es in arab le c u ltiv a tio n

W zg ór ze N r H ill N o. Miejscowość L o c a lity C zęści stoku P a rts o f slope Głębo­ kość poziomu akumula cyjnego lub d e lu - w ialn e- go Depth of hinaus or delu­ v i a l horizon cm Skład mechaniczny w warstwie 0 - 2 5 cm M echanical -com position o f s o i l śr e d n ia w il g o tn o ść g le b y % S o il m o is tu re % Symbol Jed n o stk i glebowej S o i l u n it symbol p ia se k coarse sa n d -p r 4 rH ft о 1 1 czę śc i sp ła w ia in e /w ty m k o lo id al ną / ^ cl ay ey p a r ti c le s / in clu d in g c o ll o ­ idal fr a c ti o n / 1 2 3 4 5 6 7 8 9

14 P ozorty I I I górna - upper 29 61 23 11 /1/ 9 ,3 5 В pglp* gś

środkowa - middle 20 63 27 10 /2/ 8 ,5 5 В p g lp .g l

dolna - lower 130 65 26 9 /4/ 8 ,0 4 Bdl psgp • g l : pgm

15 B ę sia I górna - upper 23 39 32 29 /11/ 1 2 ,3 2 В glp

środkowa - middle 30 39 31 30 /12/ 1 3 ,2 3 В glp

dolna - lower 110 44 22 34 /12/ 15 ,7 8 Ed g l

16 B ę s ia I I górna - upper 27 61 22 17 /7/ 1 2 ,8 4 Dz pgm

środkowa - middle 120 75 11 14 /5/ 7 ,4 4 Dzd pgl

dolna - lower 130 58 22 20 /11/ 1 6 ,1 4 Igd pg£. : ga

17 Nielb a rk I górna - upper 52 57 17 26 /14/ 1 1 ,6 3 3 g l

środkowa - middle 32 78 10 12 /7/ 1 0 ,4 3 В pgl

dolna - lower 90 66 16 18 /10/ 1 2 ,0 3 Bd pgm

18 Kosyń górna - upper 30 49 30 21 /7/ 1 2 ,7 2 В glp

środkowa - middle 22 49 32 19 /6/ 1 1 ,4 4 3 pgmp . g l

dolna - lower 200 58 25 17 /5/ 1 1 ,6 4 3d pgm . pglp g l

19 Łężany I górna - upper 25 28 22 50 /20/ 1 5 ,9 3 В gs • ip

środkowa - middle 10 19 33 48 /17/ 1 5 ,6 3 В gsp . ip

dolna - lower 100 32 23 45 /14/ 1 4 ,3 2 Bd ga . p i

20 Bartąg I górna - upper 25 22 46 34 /6/ 1 3 ,3 2 В gsp . p łz : i

środkowa - middle 25 26 43 31 /1/ 1 5 ,3 3 3 gcp . i

dolna - lower 220 9 41 50 /8/ 1 2 ,3 2 Bd gcp ; gsp

21 Grabin I górna - upper 22 50 24 26 /13/ 1 2 ,3 2 Ax

srodkov/a - middle 90 53 30 17 /6/ 1 0 ,8 2 Azd pgm . pgl : g l

dolna - lower 150 57 26 17 /6/ 1 0 ,8 2 k x d pgm . g

22 N ielbark I I górna - upper 26 40 23 37 /19/ 8 ,6 2 В gs

środkowa - middle 23 55 20 25 /14/ 1 0 ,4 2 В g l

dolna - lower 140 68 18 14 /6/ 9 ,2 4 Bd pgl . pgm

23 B ę s ia I I I górna - upper 26 i-'A 23 33 /12/ 1 8 ,2 3 В g l

środkowa - middle 35 47 21 32 /14/ 1 3 ,6 2 В g l

dolna - lower 110 44 22 34 /12/ 1 5 ,5 8 Bd g l

24 Gierzwałd górna - upper 55 68 19 13 /6/ 8 ,6 6 В p gl . żp

środkowa - middle 32 62 22 16 /7/ 1 0 ,3 5 Bw pgm : p lz

350

К. Zawiślak

c .d . t a b e li 4

1 2 5 4 5 6 7 8 9

25 K a lis I górna - upper 29 40 28 52 /12/ 1 4 ,1 5 В glp

środkowa - middle 28 45 50 27 /5/ 1 5 ,5 5 Bk glp

dolna - lower 90 52 53 15 /2/ 1 4 ,e 2 Bkd pglp • pgm

26 Grabin I I górna - upper 22 51 26 25 /Ю/ 1 2 ,9 2 В glp

środkowa - middle 22 28 34 58 /14/ 1 5 ,4 2 В gsp

dolna - lower 60 65 24 15 /5/ 1 2 ,0 2 Bd pgl

27 Łężany I I górna - upper 24 24 50 46 /15/ 1 5 ,8 2 В gsp • glp : gs

środkowa - middle 27 21 54 45 /16/ 1 5 ,1 2 В gsp . gcp : gsp

dolna - lower 150 22 54 44 /14/ 1 5 ,9 2 Bd gsp . i .ï gsp

23 B artąg I I górna - upper 50 59 59 22 /4/ 1 0 ,2 2 В glp . i

środkowa - middle 25 25 55 44 /15/ 1 5 ,7 2 В gs . glp : ip

dolna - lower 230 24 40 56 /7/ 1 5 ,5 2 Bd gsp

29 Radostowo I I górna - upper 26 44 24 52 /1C/ 1 5 ,2 5 В g l

środkowa - middle 52 48 21 51 /15/ 1 5 ,5 5 В g l

dcIna - lower 150 29 25 48 /16/ 2 1 ,9 2 Bd gs

50 K a lis I I górna - upper 52 47 28 25 /Ю/ 1 5 ,6 2 В glp

środkowa - middle 50 55 24 21 /6/ 1 2 ,4 2 Bkd g l

dolna - lower 56 62 22 16 /9/ ' 1 0 ,2 4 Bkd pgm . g l

51 B ę s ia IV górna - upper 36 61 24 15 /Ю/ 8 ,5 6 В pgl . psg

środkowa - middle 46 68 19 15 /9/ 6 ,4 7 Bd pgl . psg : p l

dolna - lower 140 55 15 50 /15/ 2 2 ,9 2 Bd g l : p l

32 Wola I I górna - upper 50 45 21 34 /15/ 1 2 ,5 2 Bk g l j

środkowa - middle 45 45 28 27 /15/ 1 2 ,7 2 Bd glp

dolna - lower 90 50 25 25 /14/ 1 5 ,7 2 Bd g l

55 B r a tia n górna - upper 15 57 24 19 /14/ 8 ,8 5 В pgm . g l

środkowa - middle 80 61 19 20 /11/ 6 ,5 6 Bd pgm • żp

dolna - lower 125 65 25 10 /4/ 6 ,5 5 Bd psg . pgl

54 Radostowo I I I górna - upper 20 41 20 39 /18/ 1 5 ,2 5 В gs

środkowa - middle 50 45 26 29 /12/ 1 4 ,6 3 Bk glp

dolna - lower 47 45 56 21 /8/ 1 4 ,1 2 Bwd glp

55 Wola I I I górna - upper 22 44 18 38 /21/ 12Y2 6 В gs . psg

środkowa - middle 25 44 17 39 /22/ 1 5 ,8 3 В gs . ip

dolna - lower 100 55 17 28 /11/ 1 0 ,7 2 Bd g l

Kompleksy glebow o-rolnicze Complexes o f arab le s o i l s

2 - pszenny dobry - good wheat complex 3 - pszenny wadliwy - f a u lty wheat complex 4 - ż y tn i bardzo dobry - very good rye complex 5 - ż y tn i dobry - good rye complex

6 - ż y tn i słab y - poor rye complex

_7 — żytnio-łubinow y - rye and lupine complex /the poorest/

c .d . t a b e l i 4

Typy i podtypy gleb S o i l ty p es and subtypes

В - g leb a brunatna własciv/a - ty p ic a l brown s o i l

Зк - g leb a brunatna kwaśna - acid brown s o i l

Bw - g leb a brunatna wyługowana - leached brown s o i l

Ax - g leb a pseudobielicow a - gray pseudopodsolic s o i l Dz - czarna ziem ia zdegradowana - degraded b la ck e a r th I g - g leb a bagienna - swampy so .il /peat/

Rodzaje i gatunki gleb Kinds and s o r te s o f s o i l s p i - p iasek luźny - loose sand

ps - p iasek s ła b o g lin ia s ty - weakly loamy sand pgl - p iasek g l i n ia s t y le k k i - l i g h t loamy sand pgm - p iasek g l i n ia s t y mocny - heavy loamy sand

g l - g lin a lek k a - l i g h t loam

gś - g lin a śre d n ia - medium loam

gc - g lin a c ię ż k a - heavy loam

p łz - pył zwykły - s i l t p ł i - pył i l a s t y - clay ey s i l t ip - i ł p y la sty - s i l t y c la y i - i ł - clay. ga - g y tia detrytow a - d i t r i t u s g y t t ja Inne znaki Other symbols P - p y la sto ść' - s i l f i n e s s d - deluwium - deluvium

Głębokość zmiany składu mechanicznego gleby Depth o f changes in m echanical com position o f s o i l

- do 50 cm - to 50 cm

: - 50 do 100 cm 50 to 100 cm

, : - 100 do 150 cm - 100 to 150 cm

dolin odpływ ow ych lub o m ało ham ow anym odpływie procesy te zacho­

dzą intensywnie, a w zmianach składu m echanicznego wierzchniej w ar­

stw y gleb pozostaje ich trw ały ślad. Na stokach pokrytych glebą zwięzłą

(Ryn Reszelski, W róble, tab. 3), mniej skłonną do przemieszczania się,

gleby podnóży nie zostały tak silnie w ypłukane z części spław ialnych.

W większości badanych obiektów zadarnionych najw ilgotniejsza gle­

ba w ystępow ała w dolnych częściach stoków (siły graw itacyjne). Tylko

w przypadku podnóży silnie przem ytych z części spław ialnych gleba była

tam suchsza niż w w yższych partiach rzeźby. Na stokach w upraw ie

częściej wyższą wilgotnością gleby odznaczały się górne i środkowe partie

stoków, gdzie zalegała gleba zwięźlejsza, mniej przem yta.

ar-3 5 2

К. Zawiślak

dzo słabej jakości, pozostałe średniej jakości (tab. 3). Gleby na stokach

w upraw ie (tab. 4) zaklasyfikowano do kompleksu 2 (pszenny dobry)

bądź 3 (pszenny w adliw y); spotykano również kompleks 4 (żytni bardzo

dobry). Przew ażnie stw ierdzano zmienną ich w artość rolniczą w obrębie

jednego wzniesienia. Zaledwie na pięciu stokach w upraw ie (na 22 ba­

dane) odnotowano jednolitą bonitację rolniczą gleb wzdłuż całej linii sto­

kowej. W artość rolnicza gleb obniżała się przeważnie na kopulastych

wierzchołkach i silnych strom iznach stoków wskutek złego stanu fizycz­

nego lub też kamienistości gleb, niekiedy także u podnóży stoków z po­

wodu silnego ich zawilgocenia lub pozbawienia gleby części spław ial-

nych.

C H E M IC Z N E W Ł A Ś C IW O Ś C I G L E B

W ierzchnia w arstw a gleb zalegających badane stoki zarówno zadar-

nione, jak i upraw ne różniła się znacznie pod względem zasobności w pod­

stawowe składniki chemiczne (tab. 5 i 6). Zanotowano niejednolite roz­

mieszczenie azotu, fosforu, wapnia i substancji organicznej w różnych

elem entach rzeźby.

Gleby stoków zadarnionych w ykazały duże zróżnicowanie zawartości

substancji organicznej, która stanowi m ateriał energetyczny dla azoto-

baktera: od bardzo zasobnych w Rynie Reszelskim do nader ubogiej

w Pozortach II. Na ogół im niżej na skłonie, tym wyższa zaw artość sub­

stancji organicznej. Od tej reguły odbiegafą wzgórza 2, 7, 8, 10, 11

(tab. 5). Dużą zbieżność z poziomem substancji próchnicznych w ykazy­

w ała ogólna zaw artość azotu. Najszerszy stosunek węgla do' azotu noto­

wano najczęściej w glebach z podnóży stoków. Ja k wiadomo, decydu­

jącą rolę w stw arzaniu korzystnych warunków dla bytowania azoto-

baktera w glebie m ają: poziom fosforu, wapnia oraz odczyn gleb. W obiek­

tach Spręcewo, Wola I, W róble, Samławki I, Radostowo I stwierdzono

skrajnie niską zaw artość przysw ajalnego fosforu, na pozostałych znajdo­

wano go w średniej ilości. Z reguły najm niejsze ilości fosforu znajdowano

w glebach pobieranych z dolnych partii stoków zadarnionych; podobnie

rozmieszczone były związki wapnia. Ponieważ wapń pozostaje w ścisłym

związku z pH gleby, przeto, poza nielicznym i w yjątkam i, najkw aśniej­

szą glebę spotykano w dolnych częściach stoków zadarnionych.

Na stokach w upraw ie (tab. 6) zaw artość substancji organicznej się­

gała od 1 do 3%. Na szczególną uwagę zasługują gleby deluwialne pod­

nóży, znacznie bogatsze w substancję próchniczna niż w innych częściach

stoków. Podobnie układał się poziom azotu. Obliczony z tych dwóch p ara­

m etrów stosunek С : N nie w ykazyw ał zależności od rzeźby; w glebie

ubogiej w te składniki stwierdzono wąski stosunek węgla do azotu.

zróż-Chemiczne w łaściw ości gleb za stoków zadarnionych, w warstwie 0 -2 5 cm /śred nie z 8 powtórzeń/

Chemical p ro p e rtie s of s o i l s from o f permanently sodded h i l l s in the la y e r o f 0 -2 5 cm /mean f o r 8 r e p lic a tio n s /

W zg ór ze n r Hi ll N o . Miejscowość L o c a lity Rok bad aii I n v e s t i ­ g atio n year Część stoku P a rt o f slope S u b sta n cja organiczna % Organic m atter % mg/100 g gleby mg/100 g o f s o i l C:N pH/KCly ogól­ ny N t o t a l p2o5 CaO 1 2 5 4 5 6 7 8 9 10

1 P ozorty I 1965 górna - upper 0 ,6 8 55 1 2 ,0 264 7 ,1 9 7 ,5

środkowa - middle 1 ,1 2 96 7 ,1 269 6 ,7 8 7 ,2

dolna - lower 1 .2 3 77 7 ,1 131 9 ,2 9 5 ,5

2 Spręcewo 1966 górna - upper 1 ,6 6 113 0 ,4 188 8 ,5 9 4 ,5

środkowa - middle 1 ,7 6 110 0 ,2 166 9 ,3 0 5 ,7

dolna - lower 1 ,6 6 100 1 ,8 186 9 ,6 5 5 ,5

5 Tomaryny 1966 górna - upper 1 ,8 0 140 5 ,6 436 7 ,4 8 7 ,3

środkowa - middle 1 ,7 8 134 9 ,6 366 7 ,7 2 7 ,4

dolna - lower 1 ,7 2 124 0 ,7 137 8 ,0 6 5 ,4

4 Wróble 1966 górna - upper 1 ,2 8 106 3 ,0 94 7 ,0 2 4 ,8

środkowa - middle 1 .5 1 97 3 ,9 86 9 ,0 5 4 ,9

dolna - lower 1 ,4 5 103 2 ,2 78 9 ,1 8 4 ,8

5 Glotowo 1965 górna - upper 1 ,8 8 136 3 ,8 182 7 ,9 8 5 ,3

środkowa - middle 2 ,4 0 133 5 ,7 254 10 ,4 9 6 ,1

dolna - lower 1 ,9 4 98 1 ,4 130 1 1 ,5 1 4 ,8

6 Samławki I 1965 górna - upper 1 ,1 3 88 3 ,8 133 7 ,4 7 4 ,5

środkowa - middle 1 ,3 8 84 3 ,8 126 9 ,5 5 4 ,6

dolna - lower 1 ,4 6 112 3 ,2 43 7 ,5 8 4 ,6

7 P od lejk i 1966 górna - upper 1 ,9 4 124 1 8 ,8 372 9 ,0 9 7 ,4

środkowa - middle 1 ,4 4 91 4 ,3 150 9 ,2 0 5,6

dolna - lower 1 ,5 6 97 1 ,8 75 9 ,3 5 5 ,3

8 Pozorty I I 1965 górna - upper 0 ,8 8 77 9 ,4 42 6 ,6 4 5 ,5

środkowa - middle 0 ,7 1 81 1 0 ,0 31 5 ,1 0 5 ,2

dolna - lower 1 ,4 9 109 7 ,5 37 8 ,0 2 4-, 8

9 Samławki I I 1965 górna - upper 1 ,2 4 126 5 ,2 283 5 ,7 2 7 ,3

środkowa - middle 1 ,6 6 122 5 ,7 119 7 ,9 1 5 ,9

dolna - lower 1 ,8 3 108 4 ,1 88 9 ,8 5 5 ,3

10 Ryn 1965 górna - upper 2 ,4 9 166 9 ,0 431 8,72 7 ,1

R e sz e lsk i _{środkowa - middle 2 ,6 6 168 5 ,0 374 9 ,2 1 7 ,0}

dolna - lower 5 ,1 1 261 5 ,3 442 11 ,8 3 6 ,2

11 Wola I 1966 górna - upper 1 ,1 2 115 0 ,4 154 5 ,6 6 5 ,6

środkowa - middle 1 ,7 5 105 1 ,2 198 9 ,6 9 6 ,3

354

К. Zawiślak

T a b e l a б

Chemiczne w łaściw ości gleb ze stoków w uprawie p łu ż n e j, w warstwie 0 -2 5 cm /średnie z 8 powtórzeń/

Chemical p ro p e rtie s o f s o i l s in ara b le c u ltiv a tio n , in the la y e r o f 0-2 5 cm /means f o r 8 r e p lic a tio n s /

W zg ór ze n r Hill К о. Miejscowość L o c a lity Rok badań I n v e s t i­ g atio n year C zęści stoku P a rt o f slope S u b sta n cja organiczna % Organie m atter % mg/100 g gleby mg/100 g o f s o i l C : N pH/KCl/ ogól­ ny N t o t a l P2°5 CaO 1 2 5 4 5 6 7 8 9 10

14 Pozorry I I I 1965 górna - upper 1 ,0 6 88 2 3 ,9 127 7 ,0 6 ,0

środkowa - middle 0,90 84 2 2 ,1 166 6 ,2 7 ,0

dolna - lower 0 ,9 1 86 1 1 ,4 120 6 ,2 6 ,0

15 B ę sia I 1965 górna - upper 1 ,3 7 93 4 ,4 170 8 ,6 5 ,9

środkowa - middle 1 ,2 6 88 6 ,9 199 8 ,3 5 ,8

dolna - lower 2 ,0 5 162 7 ,2 168 7 ,4 5 ,8

16 B ę sia I I 1966 górna - upper 1 ,4 5 103 5 ,4 168 7 ,8 6 ,3

środkowa - middle 1 ,1 1 79 6 ,3 136 8 ,2 6 ,7

dolna - lower 1 ,9 6 115 1 4 ,3 305 9 ,9 7 ,5

17 K ielb ark I 1966 górna - upper 1,0 3 73 2 0 ,5 165 7 ,7 7 ,5

środkowa - middle 1 ,5 8 88 2 4 ,8 176 9 ,1 7 ,6

dolna - lower 1 ,6 7 116 3 1 ,3 148 8 ,5 7 ,6

18 Kosyń 1965 górna - upper 1 ,3 3 81 4 ,8 115 9 ,5 5 ,1

środkowa - middle 1 ,2 8 82 1 3 ,6 171 9 ,1 6 ,7

dolna - lower 1 ,1 1 68 6 ,0 98 9 ,5 5 ,3

19 Łężany I 1965 górna - upper 1 ,7 5 128 3 ,3 195 7 ,6 5 ,1

środkowa - middle 1 ,7 9 103 2 ,7 252 1 0 ,1 5 ,8

dolna - lower 2 ,3 2 128 3 ,2 216 1 0 ,5 6 ,0

20 Bartąg I 1965 górna - upper 1 ,8 5 129 3 ,3 166 8 ,3 5 ,9

środkowa - middle 1 ,8 7 94 2 ,5 245 1 1 ,4 6 ,5

dolna - lower 1 ,8 4 217 3 ,1 194 4 ,9 6 ,3

21 Grabin I 1966 górna - upper 1 ,1 4 104 9 ,1 114 6 ,4 6 ,0

środkowa - niddle 1 ,0 1 98 1 4 ,2 77 6 ,0 6 ,6

dolna - lower 1 ,1 4 101 1 7 ,2 80 6 ,5 6 ,8

22 K ielbark I I 1966 górna - upper 1 ,6 4 110 8 ,6 222 8 ,7 6 ,8

środkowa - middle 1 ,7 7 112 3 ,1 118 9 ,2 6 ,5

dolna - lower 2 ,0 2 124 1 1 ,1 75 9 ,5 6 ,6

25 B ę sia I I I 1965 górna - upper 1 ,4 9 78 6 ,1 191 1 1 ,1 5 ,6

środkowa - middle 1 ,2 6 72 7 ,1 266 1 0 ,2 6 ,7

dolna - lower 2 ,0 5 162 7 ,2 168 7 ,4 5 ,8

24 Gierzwałd 1966 górna - upper 1 ,3 6 87 1 8 ,7 121 9 ,1 7 ,3

środkowa - middle 1 ,5 2 101 9 ,4 56 8 ,8 5 ,8 dolna - lower i 2 ,1 4 i .. _ . 122 1 3 ,5 83 1 0 ,2 6 ,3

c«d. t a b e l i 6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

25 K a lis I 1965 górna - upper 1 ,4 6 105 1 1 ,5 27I 8 ,1 6 ,8

środkowa - middle 1 .7 1 116 1 0 ,0 269 8 ,7 7 ,0

dolna - lower 3 ,2 0 161 6 ,8 159 1 1 ,6 6 ,3

26 Grabin I I 1966 górna - upper 1 ,4 3 115 1 8 ,4 144 7 ,2 7 ,1

środkowa - middle 0 ,8 8 86 1 7 ,7 151 6 ,0 6 ,4

dolna - lower 1 ,5 6 125 9 ,2 98 7 ,3 6 ,1

27 Łężany I I 1965 górna - upper 1 ,5 4 98 5 ,1 197 9 ,1 5 ,1

środkowa - middle 1 ,7 2 108 4 ,2 23О 9 ,2 5 ,7

dolna - lower 2 ,0 1 144 8 ,5 269 8 ,1 6 ,4

28 Bartąg I I 1965 górna - upper 1 ,5 5 101 5 ,3 149 8 ,9 6 ,2

środkowa - middle 1 ,6 7 119 7 ,7 328 8 ,2 7 ,2

dolna - lower 2 ,0 4 161 2 1 ,7 297 7 ,4 7 ,2

29 Radostowo I I I 1966 górna - upper 1 .5 1 128 6 ,3 267 6 ,8 6 ,1

środkowa - middle 1 ,5 6 119 1 1 ,5 338 7 ,6 6 ,8

dolna - lower 5 ,1 7 I70 2 ,8 536 1 0 ,8 5 ,6

30 K a lis I I 1966 górna - upper 1 ,3 6 70 7 ,1 262 1 2 ,9 6 ,6

środkowa - middle 1,27 81 4 ,6 145 9 ,1 6 ,0

dolna - lower 1 ,4 2 84 5 ,1 133 9 ,8 5 ,6

31 B ę sia IV 1966 górna - upper 0 ,3 9 75 5 ,9 492 3 ,0 7 ,8

środkowa -.m id d le 0 ,6 0 59 1 0 ,8 365 5 ,9 7 ,6

dolna - lower 3 ,7 6 191 7 ,2 363 1 1 ,5 5 ,6

32 Wola I I 1966 górna - upper 1 ,7 2 122 5 ,9 221 8 ,2 6 ,0

środkowa - middle 1 .1 9 96 1 ,2 168 7 ,2 4 ,3

dolna - lower 1 ,4 8 102 0 ,8 179 8 ,4 5 ,6

33 B ra tia n 1966 górna - upper 1 ,1 1 82 1 0 ,4 149 7 ,9 7 ,2

środkowa - middle 1,92 123 1 8 ,3 271 9 ,1 7 ,6

dolna - lower 1 ,3 2 91 1 2 ,5 93 8 ,3 7 ,6

3* Radostowo I I I 1966 górna - upper 1 ,6 2 116 1 5 ,7 380 8 ,1 7 ,1

środkowa - middle 1,4 3 113 3 ,3 190 7 ,4 5 ,6

dolna - lower 1 ,6 1 110 2 ,1 124 8 ,5 5 ,4

35 Wola I I I 1966 górna - upper 1 ,0 4 103 2 ,9 388 5 ,9 6 ,4

środkowa - middle 1 ,0 9 88 4 ,2 439 7 ,2 7 ,2

dolna - lower 1,67 116 2 ,5 282 8 ,4 6 ,2

nicow ania w zależności od rzeźby dotyczą zaw artości fosforu przysw a­

jalnego w glebach upraw nych. I tak na 8 w zgórzach poziom fosforu w

glebie m alał od w ierzchołka stoku ku jego części dolnej, n a 7 innych

najw yższy był na podnóżu, na pozostałych — w środkowej części stoku.

Rozkład fosforu w w ierzchniej w arstw ie gleby był silnie zależny od za­

w artości części spław ialnych, a w ięc od zdolności sorpcyjnej gleby. Pod­

nóża w ym yte z tych cząstek m iały glebę ubogą w fosfor. Podobnie było

356

К. Zawiślak

z zaw artością wapnia, gdyż na większości wzgórz notow ano w raz ze

spadkiem stoku regularne obniżanie się jego poziomu. Na podnóżach

w artości liczbowe dla w apnia schodziły poniżej 100 mg na 100 g gleby,

czyli w artości granicznej dla bytow ania azotobaktera [7, 15]. Odczyn

gleby zmieniał się w dość szerokich granicach, przy czym przeważnie

najkwaśniejsze były gleby z podnóży stoków.

Odnotowane zm iany strefow e w rozmieszczeniu składników chem icz­

nych gleb należy przypisać długowiecznemu procesowi zmywu i nam y-

wu. Pow odują one zmniejszanie się zdolności sorpcyjnej wierzchniej

w arstw y gleb przez wypłukiwanie zeń najdrobniejszych cząstek, a w raz

z nimi jonów wapnia, fosforu i innych składników.

W ykazana duża rozm aitość wskaźników morfologicznych rzeźby, po­

k ryw y glebowej, jej w artości rolniczej i zasobności w składniki pokar­

mowe nie może pozostać bez wpływu na życie biologiczne gleb stoko­

wych, w tym na rozm ieszczenie azotobaktera.

W YSTĘPOW ANIE AZOTOBAKTERA W GLEBACH NA STOKACH

ZADARNIONYCH I W UPRAW IE POLOW EJ

S T O K I Z A D A R N IO N E

Badane obiekty zadarnione (tab. 7) można podzielić na trzy grupy:

0 wysokiej liczebności azotobaktera, o niskiej jego liczebności, w reszcie

całkowicie pozbawione tego m ikroorganizmu.

Do stoków o glebie z wysoką liczebnością azotobaktera zaliczono

Pozorty I, Tom aryny, Ryn Reszelski, Radostwo I, Sam ław ki II. W śród

w ym ienionych najbardziej „aktyw ną” glebę stw ierdzono w Rynie R e-

szelskim, gdzie na w szystkich częściach stoku (górna, środkowa i dolna)

1 we w szystkich term inach badań azotobakter występow ał bardzo licznie.

N ależy to przypisać wysokiemu poziomowi substancji organicznej, która

w dolnej części stoku przekraczała 5%. W Tom arynach azotobakter w y ­

stąpił tylko w glebie ze środkowej i górnej części stoku, podobnie w R a­

dostowie I i Sam ław kach II. Czynnikami rugującym i ten m ikroorganizm

z podnóży stoków był kwaśny odczyn oraz niedostatek fosforu i wapnia.

Gleby stoków Glotowo, Podlej ki i Kurzętnik m iały m ałą liczbę azoto­

baktera. P rzyczyn y małej ich „aktyw ności” były takie sam e — brak

podstawowych w arunków dla rozwoju azotobaktera (fosfor, wapń, od­

czyn). Jednakże i w tych przypadkach obserwowano strefow ość w yraża­

jącą się pojawianiem się azotobaktera w glebach górnej i środkowej

części stoków, a całkowitą jego nieobecność u podnóży. B yły to stoki

z dolinami odpływowymi, o podnóżach bardzo zubożałych w składniki

Liczebność azoto bak tera w 1 g suchej masy gleby ze wzgórz zadarnionych, w warstwie 0-2 5 cm /średnie z 5 powtórzeń/

Number o f A zotobacter c e l l s per 1 g o f dry m atter o f s o i l from sodded h i l l s , in th e la y e r o f 0 -2 5 cm /means f o r 5 re p lic a tio n s /

Wzgó­ rze n r H ill No» Miejscowość L o c a lity Rok badań I n v e s t i ­ g a tio n years Daty a n a liz Dates o f an aly ses A zotobakter w i g s . A zotobacter in 1 g o f dm. gleby .m. o f s o i l c z ę ś c i stoku p a rts of slope górna

upper środkowamiddle dolnalower

1 Pozorty I 1965 2 8 .V 439 536 12 1 9 .VI 385 27 7 1 2 .V II 554 515 4 2 .V I II 476 585 26 2 Spręcewo 1966 1 8 . V 0 0 0 2 0 .VI 0 0 0 1 5 .V II 0 0 0 1 2 .V I II 0 0 0 3 Tomaryny 1966 10.V 498 1085 0 15. VI 293 558 0 l .V I I 52 186 0 2 1 .V II 598 472 0 4 Wróble 1966 10.V 0 0 0 13.V I 0 0 0 l .V I I 0 0 0 2 1 .V II 0 0 0 5 Glotowo 1965 2 . VI 0 62 0 2 2 .VI 2 14 2 1 5 .V II 2 170 0 4 .V I I I 21 62 0 6 Samławki I 1965 2 . VI 0 0 0 2 2 .VI 0 0 0 1 5 .V II 0 0 0 4 . V I II 0 0 0 7 P o d le jk i 1966 10. V 22 0 0 13. VI 100 0 0 l .V I I 44 0 O' 2 1 .V II 58 0 0 8 P ozorty I I 1965 28.V 0 0 0 1 9 .VI 10 7 5 1 2 .V II 0 0 0 2 .V I II 0 0 0 9 Samławki I I 1965 2 . VI 568 2 0 22. VI 558 8 0 1 5 .V II 515 0 19 4 . V I II 265 2 0 10 Ryn R e s z e ls k i 1965 2 . VI 568 3247 415 22. VI 590 424 140 1 5 .V II 549 730 731 4 . V I II 77 289 95 11 Wola I 1966 18.V 0 0 0 10.V I 0 0 10 1 3 .V II 0 0 0 1 2 .V I II 0 10 0 12 Radostowo I 1966 1 8 .V 520 390 20 20. VI 15 70 0

15

. v i l 210 200 0 1 2 .V I II 950 870 0 15 K urzętnik 1966 1 0 .V 77 369 0 13. VI 87 13 0 l .V I I 152 78 20 2 1 .V II 176 109 0

358

К. Zawiślak

Całkowitą nieobecność azotobaktera stwierdzono w glebach stoków

Spręcewo, W róble, Samławki I, W ola I i Pozorty II. W większości z nich

odczyn gleb w ykazyw ał w artości poniżej 5 pH. Pierw szą przyczyną tego

zjawiska jest niew łaściwe eksploatowanie użytków^ zielonych na stokach,

a m ianow icie brak racjonalnego naw ożenia; druga tkwi najpraw dopo­

dobniej w genetycznym pochodzeniu gleby (gleby lekkie, w ytworzone

z piasku gliniastego lekkiego). Wspomniano już o dużym ubóstwie fos­

foru w glebach wzgórz Spręcew o i W ola I oraz wapnia w obiekcie

W róble i Pozorty II. N iedostatek tego składnika jest przypuszczalnie

główną przyczyną ustąpienia azotobaktera z biosfery badanych gleb.

N ależy dodać, iż analizy wykonane m etodą płytek plastycznych potw ier­

dziły wnioski oparte na analizach gleby i w skazyw ały na dodatnie dzia­

łanie fosforu.

U ogólniając powyższe wyniki można stw ierdzić, że na 13 zbadanych

wzgórz zadarnionych, użytkow anych kośnie i pastwiskowo, gleby 5 obiek­

tów (38,5%) w ykazyw ały wysoką liczebność azotobaktera, 3 obiekty

(23%) — niską oraz 5 (38,5%) było całkowicie pozbawionych tej bakterii.

W glebach, w których notowano zasiedlenie azotobaktera (8 wzgórz), aż

w 7 przypadkach p artie dolne rzeźby nie stanow iły dlań sprzyjającego

siedliska. W yjątkiem był skłon w Rynie Reszelskim.

STOKI w U PR A W IE P Ł U Ż N E J

Polowe użytkow anie gleby zwiększało częstotliwość pojawu azoto­

baktera. W śród 22 analizow anych wzgórz (tab. 8) nie spotkano gleb cał­

kowicie w olnych od tego organizm u. Jednakże, podobnie jak na stokach

pokrytych d am ią, stwierdzono silne zróżnicowanie liczebności komórek

drobnoustroju w agroekologicznych strefach rzeźby.

Podobnie jak w przypadku gleb zadarnionych, pogrupowano stoki na

m ające gleby silnie, średnio i m ało aktyw ne. Najbardziej czynną pod

tym względem glebę stwierdzono w obiektach: B artąg II, Radostowo III,

Radostowo II i B ratian . Liczebność kom órek azotobaktera w 1 gram ie

gleby sięgała tam od jednego do kilku tysięcy. Zasiedlenie trzech ele­

m entów rzeźby owych wzgórz przez ten organizm nie było jednakow e;

uprzyw ilejow ane m iejsce przypadło środkowym i w ierzchołkowym częś­

ciom stoków. Takie jego rozm ieszczenie w rzeźbie było uwarunkow ane

poziomem fosforu, w apnia i odczynem gleb (tab. 6). W ym ienione partie

rzeźby zalegała gleba zwięźlejsza o bogatszym kompleksie sorpcyjnym .

D ługotrw ały proces erozji pow ierzchniow ej, dokonując zmian w ch arak ­

terze pokryw y glebowej, ukształtow ał zmienne siedlisko na stoku, b ar­

dziej lub mniej odpowiednie dla bytow ania tej w ym agającej bakterii.

Do stoków o glebach średnio ak tyw nych zaliczono obiekty: N iel-

bark II, Kosyń, B artąg I, Łężany II, B ęsia IV, Nielbark I, P ozorty III,

T a b e l a 8

licz e b n o ść azo tab ak tera w 1 g su ch ej masy gleby ze wzgórz w uprawie p łu ż n e j, w warstwie 0-25 cm

Number o f A zotob acter c e l l s p er 1 g dry m atter o f s o i l from h i l l s in ara b le c u ltiv a tio n in

th e la y e r o f 0-25 cm

/średnie z 5 powtórzeń - mean f o r 5 r e p lic a tio n s /

ä ._о О Й « <Н -О г-1 _tO'H с<: я blie jscowość L o c a lity R o ś lin a uprawna C u ltiv a te d crop Rok badań I n v e s t i ­ g a tio n y é ar Data a n a liz y b a te o f a n aly ses A zotobakter w i g s.m A zotobacter i n 1 g o f d.m. o f . gleby s o i l c z ę ś c i stoku p a rts o f slope górna

upper środkowamiddle dolnalower

1 2 3 4 5 6 ■7 8 14 Pozorty I I I bobik 1S>65 2 8 .V 163 431 153 h orse-bean 1 9 . VI 63 126 27 1 2 .V II 51 586 30 2 . V I I I 78 316 50 и B$&ia I mieszanka 1965 2 . VI 6 6 10 silosow a 2 2 .VI 0 0 0 m ixture f o r 1 5 .V II 2 4 0 s ila g e 4 . V I II 4 15 6 16 B ę s ia I I buraki cukrowe 1966 18.V ■ 0 15 90 sugar b eo ts 2 0 . VI 0 0 110 1 3 .V II 80 0 450 1 2 .V I II 0 0 0

17 N ielbark I ziem niaki 1966 10.V

_

_

_

p o tato es 1 3 .VI 647 635 646

l .V I I 9 * 279 90

2 1 .V II 393 548 395

18 Kosyń jęczm ień ja r y 1965 2 . VI 14 7 *4 6

sp rin g b a rle y 2 1 .VI 8 *77 15

1 5 .V II 0 933 42

4 . V III 13 .839 3 *

19 Łężany Iż mieszanka 1965 2 . VI 10 16 82

zbożowa . 21 . VI 15 299 21

с a r e a l m ixture 1 5.V II 2 196 2*9

’ 4 . V I II 14 10 12

20 B artąg I rzepak ozimy 1965 2 8 .V 199 562 117

w in ter rape 19. VI 79 110 66 1 2 .V II 123 700 70 2 .V I II 89 •839 5 * 21 Grabin I owies 1966 10.V 0 0 0 o a ts 13 . VI 0 0 112 l .V I I 0 0 0 2 1 .V II 0 0 19

22 N ielb ark .11 koniczyna 1966 1 0 .V 591 1557 0

czerwona 1 3. VI 87 137 0 red c lo v e r l .V I I 13 23 0 2 1 .V II 17 52 0 23 B ę sia I I I mieszanka 1965 2 . VI 4 476 10 silosow a 2 2 . VI 2 2 0 m ixture fo r I5.V II 0 6 0 s ila g e 4 . V III 0 8 0

24 Gierzwałd p szen ica 1966 10. VI 5 * 0 0

ozima 1 3. VI 79 0 0 w in ter wheat l .V I I 6 0 0 2 1 .V II 10 0 0 25 K a lis I buraki 1965 2 . VI 193 *57 35 pastewne 2 2 .VI 19 3 *1 0 fodder b e e ts 1 5 .V II 13 136 2 4 . V I II 33 86 29

360

К. Zawiślak

c .d . t a b e l i 8 г

1 2 3 4 5 6 7 8

26 Grabin I I p sze n ica 1966 10.V 76 17 1

ja r a 13.V I 119 0 0

summer . 1 .V II 32 24 0

wheat 2 1 .V II 72 186 74

27 Łężany I I p szen ica 1965 2 .VI 201 42 793

ozima 2 2 .VI 7 32 486

w in ter wheat 1 5 .V II 19 25 553

4 . V I II ₁₂ 0 612 i

28 Bartąg I I p sze n ica 1966 2 8 .V 12y 5110 4180 j

ozima 19 . VI 43 252 222

w in ter wheat 1 2 .V II 68 740 874 i

2 .V I II 15 472 550 I

29 Radostowo I I p szen ica 196 6 1 8 .V 110 1680 0

ozima 20. VI 310 136 0 130 w in ter wheat 1 3 .V II 390 190 120 1 2 .V I II 600 5060 I3O 30 K a lis I I koniczyna 1966 18. V 8 0 0 czerwona 2 0 .VI 10 0 0 red c lo v e r 1 3 .V II 60 0 0 1 2 .V I I I 30 0 0

31 B ę sia IV żyto ozime 1 966 1 8 .V 380 600 40

w in ter rye 2 0 .VI 220 3ОО 60

1 3 .V II 220 220 2 0 1 2 .V I II 240 I90 20 32 Wola I I koniczyna 1 966 1 8 .V 30 0 10 czerwona z lu ­ 20. VI 0 0 0 cerną 13.'V II 0 50 0 red c lo v e r 1 2 .V I II 0 0 0 ! w ith a l f a l f a 33 B ra tia n mieszanka 1966 1 0 .V 640 7 00 103 zbożowo- 13. VI 672 1115 153 strączkowa 1 .V II 509 734 151 c e r e a l- c lo v e r 2 1 .V II 755 I I5O 59 m ixture

34 Radostowo I I I p szen ica 1966 1 8 .V 1280 11

0

ozima 2 0. VI 660 0

0

w in ter wheat 1 3 .V II I960 0 30

1 2 .V I I I 3440 80 10

35 Wola I I I żyto ozime 1966 1 8 .V 0 860 50

w in ter rye 20. VI 60 50 2 0

1 3 .V II 20 110 30

1 2 .V I II 30 2 0 7 0

! i

Kalis I, W ola III i Łężany I. Liczebność azotobaktera w 1 g gleby sięgała

tu kilkuset komórek. W tej grupie wzgórz praw ie regułą było najlicz­

niejsze w ystępow anie azotobaktera w glebach ze środkowych części sto­

ków. W yniki analizy chemicznej (tab. 6) uzasadniają takie jego u sytuo­

w anie w rzeźbie.

W reszcie trzecią grupę stanow iły stoki o glebie m ało aktyw nej, a m ia­

now icie: Bęsia II, Grabin II, Bęsia III, Gierzwałd, Grabin I, Kalis I,

W ola II, Bęsia I. Liczebność azotobaktera rzadko przekraczała tu 100 ko­

m órek w 1 g gleby. W niektórych partiach rzeźby owych wzgórz ani

razu podczas 4-krotnej analizy nie stw ierdzono jego obecności. Taką

,,nieczynną” glebę spotykano we w szystkich partiach rzeźby. P

rzyczy-nowość zmiennej lokalizacji tego drobnoustroju w glebach ow ych wzgórz

była tak a sam a jak powyżej — brak odpowiednich składników odżyw­

czych i kw aśny odczyn gleb.

Podsum ow ując w yniki badań gleb upraw nych stw ierdza się, że na

22 zbadane stoki w użytkow aniu polowym w 4 przypadkach (18%) w y­

kazyw ały w ysoką liczebność azotobaktera, 10 obiektach (46%) — śred­

nią,

8

zaś (36%) — niską. Jeśli idzie o lokalizację tego drobnoustroju

w rzeźbie, to na 14 w zgórzach (64%) ,,najaktyw niejszą” okazała się gleba

ze środkow ych części stoków, na 4 (18%) — z w ierzchołkow ych i na 4

(18%) — z podnóży. Na 18 w zgórzach w glebie z dolnych partii stoków

całkowicie nie znajdowano komórek azotobaktera lub też w ystępow ały

w znikomej ilości.

Rozmieszczenie azotobaktera w glebach na stokach w województwie

olsztyńskim nie jest zgodne z wynikam i badań nad produkcyjnością tych

gleb. Liczni autorzy [3, 5,

6

] podają, że przeważnie podnóża stoków ce ­

chuje wysoka w ydajność płodów roślinnych. W naszym przypadku nie

dysponujem y oceną plonowania poszczególnych partii rzeźby, lecz sądząc

po grubej w arstw ie z n atu ry bogatych deluwiów potencjalna zdolność

w ytw órcza podnóży była wysoka. Z innych badań nad wskaźnikami bio­

logicznymi gleb ze stoków [14] dowiadujem y się również o braku zgod­

ności poziomu plonowania i liczebności drobnoustrojów, a szczególnie

azotobaktera. Prawdopodobnie rośliny upraw ne łatwiej dostosowują się

do mniej korzystnych cech gleby, k orzystając wiele z nawozów jako

źródła pokarmów. A zotobakter natom iast, jako niezwykle czuły organizm,

silnie reaguje na w szystkie niedostatki środowiska glebowego (szczegól­

nie brak fosforu i kwaśny odczyn); stąd wysoka jego w artość jako testu

biologicznego żyzności gleb także w terenach falistych.

Poziom liczebności azotobaktera w badanych glebach stokow ych

wskazuje na wyższą aktyw ność biologiczną gleb ornych niż zadam ionych.

Według opinii mikrobiologów [1, 7,

8

, 15, 17] gleby pokryte darnią są

środowiskiem mniej korzystnym dla tej bakterii. W om awianych przy­

kładach należy to przypisać niskiej kulturze stoków zadarnionych za­

rów no z braku przew ietrzania, jak też zaniedbywania nawożenia m ine-

ralno-organicznego. W glebach ornych poddawanych intensywniejszej

upraw ie, nawożeniu, a także zm ianowaniu organizm ten znajdował lep­

sze warunki rozwoju. Toteż w ystępow ał tu znacznie liczniej (kilkaset do

tysiąca i więcej kom órek w

1

g gleby) oraz z większą częstotliwością.

M aksym alna liczebność azotobaktera w glebach stokow ych sięgała około

5000 komórek, przy czym najczęściej liczby te w ahały się od kilkuset do

jednego tysiąca. Podobne dane dla gleb polskich uzyskiwała Z i e m i ę c

-k a [15]. Są to w ięc m ałe ilości, -k tóre w bilansie dostarczanego glebie

azotu biologicznego ocenia się na 1 0 - 1 5 kg na 1 ha rocznie. W innych

362

К. Zawiślak

krajach Europy o klim acie cieplejszym liczebność jego sięga do 24

000

na 1 g gleby [1, 7]. Sądzić należy, że intensyw niejsze nawożenie, w apno­

wanie, m agnezowanie, stosowanie m ikroelem entów i różnych form n a ­

wożenia organicznego może w perspektyw ie uczynić te m ało czynne gle­

by stokowe bardziej żyznymi, bardziej sprzyjającym i dla bytow ania tych

pożytecznych bakterii. W ówczas i azot związany biologicznie przez wol­

no żyjące organizm y tlenowe może stanow ić znaczniejszą pozycję.

Ze względu na nieporównywalność układu warunków topograficzno-

glebowych i zbyt skrom ną reprezentację i częstotliwość badań nie w y cią­

ga się wniosków co do wpływu w ystaw y stoków i gatunków rośliny na

występowanie azotobaktera, jak również na jego dynamikę rozwojową

w okresie w egetacji.

WNIOSKI

1. Badania nad w ystępow aniem azotobaktera w glebach z 35 stoków

w województwie olsztyńskim w ykazały, że z większą częstotliwością

i bardziej licznie występow ał on w glebach upraw nych niż pokrytych

darnią. Je s t to związane z wyższą k ulturą gleb ornych na stokach wsku­

tek ich intensywniejszego

przew ietrzania, staranniejszego

nawożenia

i zm ianowania roślin.

2

. Zarów no na stokach zadarnionych, jak i będących w użytkowaniu

polowym stw ierdzono nierów nom ierne zasiedlenie azotobaktera w gle­

bach z poszczególnych stref agroekologicznych rzeźby (część górna, środ­

kowa, dolna). Najliczniej w ystępow ał on w środkowych i górnych par­

tiach stoków, najm niej licznie, bądź w ogóle nie był w ykryw any na pod­

nóżach.

3. Liczniejsze występowanie azotobaktera w glebach ze stref wyżej

usytuow anych na stokach było uwarunkowane wyższym poziomem fos­

foru i wapnia oraz korzystniejszym dla tego drobnoustroju odczynem

gleb. W dolnych partiach stoków gleby były silnie w ym yte z części spła­

w ialnych, uboższe w fosfor i kwaśniejsze.

4. Strefow e zróżnicowanie w arunków glebowych jest wywołane dłu­

gotrw ałym i procesam i przem ieszczania (spływy, zm ywy, nam yw y), któ­

re zm ieniają w ierzchnią w arstw ę pokryw y glebowej wzdłuż linii stoku.

N ajw yraźniejszy obraz tych zmian można odczytać w miąższości pozio­

mu akom ulacyjno-deluw ialnego, w składzie m echanicznym i chem icz­

nych w łaściwościach gleb.

5

. W ykazano wysoką w artość testow ą azotobaktera w odniesieniu do

charakteryzow ania zmienności gleb na stokach, spowodowanej procesa­

mi erozyjnym i.

W ykonanie pracy zawdzięczam dotacjom V W ydziału P A N Kom itetu

d.s. Podniesienia Żyzności i Zagospodarowania G leb L ekkich.

W yrażam podziękow anie P anom : D ocentow i Doktorowi Stanisławowi

G rabarczykow i, Doktorowi A leksandrow i N ożyńskiem u i Doktorowi M i­

chałowi Skrodzkiem u za pom oc w w yborze obiektów terenow ych oraz

w ich badaniach m orfologiczno-gleboznaw czych.

LITERATURA

[1] K a s V. : Zemedelska mikrobiologie. P raha 1964, 233 - 245.

[2] M i r o w s k i Z.: Skład próchnicy i chemizm gleb terenów erodowanych.

Zesz. nauk. WSR Olszt. 17, 1964, 2, 207 - 217.

[3] N i e w i a d o m s k i W. : Strefowość agroekologiczna i produkcyjna erodowa­

nych wysoczyzn na Pojezierzu Mazurskim. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 8,

1958, 27 - 56.

[4] N i e w i a d o m s k i W .: Próba syntezy 10-letnich (1947 - 1957) studiów nad

charakterem siedliska urzeźbionych krain Polski. Wiad. IMUZ 1, 1961, 4.

[5] N i e w i a d o m s k i W. , K r z y m u s k i J .: Model zagospodarowania zlewni.

Na przykładzie erodowanych terenów Pojezierza. Uwagi i założenia ogólne.

Międzynarodowe Czasopismo roi. 3, 1965, 33 - 38.

[6] N i e w i a d o m s k i W. , G r a b a r c z y k S t.: Produkcyjność urzeźbionego Po­

jezierza Warmińsko-Mazurskiego w świetle 3-letnich badań terenowych. Wiad.

IMUZ 6, 1966, 3, 215 - 248.

[7] P raca zbiorowa pod redakcją prof. dr J. M arszewskiej-Ziemięckiej : Mikrobio­

logia gleby i nawozów organicznych. Wyd. II, W arszawa 1969, PW RiL.

[8] R u b i e j c z y k L. I.: Azotobaktier i jewo primienienije w sielskom chozjaj-

stwie. Kijew 1960.

[91 S i u t a J .: Kompleks sorpcyjny gleb brunatnych i bielicowych Pojezierza

Warmińsko-Mazurskiego. Rocz. Nauk roi. A -82-3, 1961, 563 - 653.

[101 S i u t a J. : Niektóre piaskowe gleby brunatne Pojezierza Mazurskiego. Rocz.

Nauk roi., A-82-2, 1961, 307 - 322.

[11] U g g l a H., M i r o w s k i Z.: Wpływ erozji wodnej na morfologię i niektóre

właściwości chemiczne gleb na kilku wzgórzach morenowych Pojezierza M a­

zurskiego. Rocz. Nauk roi. F -74-4, 1960, 219 - 242.

[12] U g g l a H., G r a b a r c z y k S., M i r o w s k i Z., N o ż y ń s k i A., R y t e 1 e

w-s к i J., S o l a r w-s k i H. : Strefy zagrożenia erozją wodną gleb północno-ww-schod­

niego regionu Polski. Zesz. Nauk. W SR Olszt. 23, 1967, 225 - 243.

[13] Z a w i ś l a k K .: Występowanie

Azotobacter chrooccocum w glebach stoko­

wych Pojezierza Warmińsko-Mazurskiego. Zesz. nauk. WSR Szczec. 18, 1965,

161 - 171.

[14] Z a w i ś l a k K .: Aktywność biologiczna gleby na stoku pod trwałym

zadar-nieniem i w uprawie. Zesz. nauk. WSR Olszt. 22, 1966, 207 - 244.

[15] Z i e m i ę c k a J .: Występowanie azotobaktera w glebach Polski. Rocz. Nauk.

roi. 10, 1923, 233 - 310.

[16] Z i e m i ę c k a J . : Metody mikrobiologicznego oznaczania żyzności gleby. Rocz.

Nauk. roi. 21, 1929, 79 - 102.

364

К. Zawiślak

* K . З А В И С Л Я К 9

НАЛИЧИЕ АЗОТОБАКТЕРА НА ПОЧВЕННЫ Х СКЛОНАХ

В ОЛЫПТЫНСКОМ ВОЕВОДСТВЕ

И н с т и т у т з а м л е д е л и я и р а с т е н и е в о д с т в а , А г р о н о м и ч е с к и й ф а к у л ь т е т , В ы с ш а я с е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я ш к о л а в О л ы и т ы н е

Р е з ю м е

Испытывались почвы 35 холмов (13 дернинных и 22 состоящих в п ахот­

ном пользовании) на наличие азотобактера в 0-25 см слое почвы. Учитывались

три части склона — верхняя, срединная и нижняя — называемые зонами рель­

ефа. Численность азотобактера определялась по методу разведения в агаровой

питательной среде с сахарозой; результаты проверялись параллельно по мето­

ду пластичных плиток. В аналогичных пробах определялось: органическое ве­

щество, общий азот, фосфор, усвояемый кальций и реакция почв. Произведе­

на морфологическая характеристика рельефа намеченных холмов и характе­

ристика почв залегающих на склонах.

На всех объектах — дернинных и пахотных — обнаружена высокая диф­

ференциация численности азотобактера в почве в зависимости от расположе­

ния в рельефе. Наиболее заселены азотобактером были почвы верхних и

срединных частей рельефа; в почвах взятых с подножия склонов азотобак­

тер по большей части отсутствовал, а в остальных объектах он находился в

ничтожных количествах. В непостоянстве локализации азотобактера в почвах

склона решающую роль играло содержание фосфора и кальция, а также поч­

венная реакция. В лучше окз^льтуренных пахотных почвах и численность и

частота выступления азотобактера были большими, нежели в дернинных поч­

вах.

Доказана высокая пригодность азотобактера как тестового организма для

выявления изменений в почвенном покрове, вызываемых эрозионными про­

цессами.

К . Z A W I Ś L A K

AZO TO BACTER OCCURRENCE IN SOILS ON SLOPES IN THE

PROVINCE OF OLSZTYN

I n s t i t u t e fo r S o il a n d P l a n t C u lt iv a tio n , A g r i c u lt u r a l F a c u l t y , C o lle g e o f A g r i c u lt u r e in O ls z ty n

S u m m a r y

The soils from 35 hills (13 sodded and 22 in arable cultivation) were investi­

gated for the

Azotobacter occurrence in the 0 - 2 5 cm soil layer. Three slope parts :

upper, middle and lower, denoted as topography zones, were comprised with the

investigations. The

Azotobacter cell number was determined by the method of

dilutions on agar nutrient medium with saccharose; the results obtained were

verified parallelly using the method of plastic plates. In analogic tests organic

m atter, total nitrogen, available phosphorus and calcium content as well as soil

acidity were determined. Morphologic characteristics of topography of the chosen

hills and pedological characteristics of formations on slopes were made.

On all the objects, both sodded and in arable sultivation, a considerable diffe­

rentiation in the

Azotobacter cell number in soil depending on its situation in the

topography, has been found. The highest number occurred in soils from the middle

and upper topography zones; in mostly soils situated at the slope foot (lower topo­

graphy zone) it was not found at all, and in the remaining objects it was rather

scarce. In the

Azotobacter number differentiation in the soils on slopes a conside­

rable role played phosphorus and calcium content as well as acidity of soil. In

soils more intensively cultivated (being in higher culture)

Azotobacter was more

numerous and occurred more frequently than in sodded soils.

A great suitability of

Azotobacter as a test organism for detecting changes in

soil caused by erosion processes has been proved.

A d res W p ły n ęło do PTG w lu ty m 1971 r.

Dr K a z im ie r a Z aw iślak, In sty tu t U praw y R oli i R oślin W SR O lsztyn — K o rto w o