Ocena efektywno Ăci zarzÈdzania ryzykiem z bwykorzystaniem audytu wewnÚtrznego w jednostkach sektora publicznego woj. ĂlÈskiego

(1)

* Beata Czuba-Kulisiñska, mgr – Wydziaï ZarzÈdzania, Politechnika CzÚstochowska.

Adres do korespondencji: ul. Baczyñskiego 3/2, 42-100 Kïobuck, woj. ĂlÈskie; e-mail: beataczuba@op.pl.

** Mariusz StaĂkiewicz, mgr – Wydziaï ZarzÈdzania, Politechnika CzÚstochowska.

Ocena efektywno Ăci zarzÈdzania ryzykiem z bwykorzystaniem audytu wewnÚtrznego w jednostkach sektora publicznego woj. ĂlÈskiego

Beata Czuba-Kulisi ñska

^*

, Mariusz Sta Ăkiewicz

^**

Audyt wewnÚtrzny jest waĝnym narzÚdziem wspierajÈcym kierownika jednostki sektora finan- sów publicznych wb realizacji jej celów. Jednym zb obszarów zainteresowania audytu jest zarzÈdzanie ryzykiem, realizowane wbramach kontroli zarzÈdczej. Analiza ryzyka moĝe byÊ pomocna wb weryfikacji zïoĝonych kwestii ib problemów zwiÈzanych zb miarami zagroĝenia wbrealizacji zadañ jednostki.

Celem artykuïu jest wskazanie roli, jakÈ odgrywa audyt wewnÚtrzny wbzarzÈdzaniu ryzykiem dziaïalnoĂci podmiotów sektora publicznego. Przedmiotem analiz sÈ moĝliwoĂci, jakie daje audyt wewnÚtrzny oraz próba oceny efektywnoĂci zarzadzania ryzykiem przy wykorzystaniu audytu wewnÚtrznego.

Sïowa kluczowe: zarzÈdzanie ryzykiem, audyt wewnÚtrzny, ryzyko.

Nadesïany: 29.09.16 | Zaakceptowany do druku: 26.01.17

Evaluating the effectiveness of risk management with the use of internal audit

in the public sector units Silesian region

Auditing is an important tool for supporting the head of the public finance sector in the implementation of its objectives. One of the areas of interest of the audit is risk management, implemented within the framework of management control. Risk analysis can be helpful in verification of complex issues and problems associated with the measure risks in carrying out the tasks of the unit.

The aim of the article is to evaluate the effectiveness of risk management in the activities of the public sector entities by means of internal audit. The subject of research is the unit located in the area of Silesia. The work uses the results of the survey carried out during the period from June to September 2016. In the following years, there will be abcontinuation of the research undertaken.

Keywords: risk management, internal audit, risk.

Submitted: 29.09.16 | Accepted: 26.01.17

JEL: M42

Studia i Materiaïy, 2/2017 (24), cz. 1: 124– 130 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2017.24.11

(2)

1. Wprowadzenie

Wspóïczesne instytucje dÈĝÈ do sprawnej ib skutecznej realizacji misji publicznej. Do osiÈgniÚcia zamierzonych celów niezbÚdne jest wystÈpienie wielu wzajemnie uzupeïnia- jÈcych siÚ czynników. Jednym zbkluczowych jest umiejÚtnoĂÊ zarzÈdzania organizacjÈ przez kadrÚ kierowniczÈ. Waĝnym elemen- tem wspierajÈcym ten proces sÈ stosowane narzÚdzia ib instrumenty, wĂród których istotny jest audyt wewnÚtrzny. Jednym zbpod- stawowych zadañ audytu wewnÚtrznego jest ograniczenie ryzyka wbdziaïalnoĂci jednostki.

Celem niniejszego artykuïu jest ocena efek- tywnoĂci dziaïañ podejmowanych przez jednostki sektora publicznego na podstawie przeprowadzonego badania ankietowego, wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem wb tych jednostkach. PrzyjÚto hipotezÚ badawczÈ obumiarkowanym poziomie dziaïañ zwiÈza- nych zbwykorzystaniem audytu wewnÚtrznego wb wybranych jednostkach sektora publicznego woj. ĂlÈskiego. NarzÚdzie badawcze sta- nowiï autorski kwestionariusz ankiety. Do gromadzenia danych wykorzystano system komputerowy (arkusz kalkulacyjny). Obok metody ankietowej, wbanalizie wykorzystano takĝe metody statystyczne. W celu zweryfiko- wania hipotezy badawczej przeprowadzone zostaïo badanie ankietowe. Respondentami byli przedstawiciele jednostek samorzÈdu terytorialnego – organów zarzÈdzajÈcych wb starostwach, miastach ib gminach. Otrzy- mano zwrot na poziomie 94% wbstosunku do rozesïanych zapytañ.

2. Idea zarz Èdzania ryzykiem w bjednostkach sektora finansów publicznych

PostÚp procesów globalizacji ibintegracji rynków generuje nowe rodzaje ryzyka, które mogÈ mieÊ zarówno negatywny, jak ibpozy- tywny wpïyw na organizacjÚ. Istotne staje siÚ Ăwiadome zarzÈdzanie jednostkami, które polega na eliminowaniu dziaïañ ob niezna- nym lub niepewnym wyniku. NiepewnoĂÊ rezultatu przejawia siÚ poprzez brak nie- zbÚdnych informacji do podejmowania racjonalnych decyzji, brak moĝliwoĂci anty- cypacji skutków podejmowanych decyzji czy teĝ skutków zdarzeñ zachodzÈcych wb otoczeniu organizacji (JÚdralska, 2010, s. 130).

Dlatego teĝ organizacje publiczne coraz czÚĂciej adoptujÈ do swoich potrzeb ibimple- mentujÈ metody oraz techniki zarzÈdzania

typowe dla organizacji komercyjnych. Klu- czowÈ rolÚ wbtym procesie odgrywa zarzÈ- dzanie ryzykiem. Istota ryzyka wiÈĝe siÚ zbprzewidywaniem moĝliwoĂci wystÈpienia zdarzeñ, które mogÈ wpïywaÊ na realiza- cjÚ celów organizacji. Za K. Marcinkiem (Marcinek, 2000, s. 81) moĝna stwierdziÊ, ĝe ryzyko wystÚpuje wówczas, gdy dla wszystkich zidentyfikowanych, moĝliwych róĝnych poziomów rozpatrywanych katego- rii da siÚ oszacowaÊ prawdopodobieñstwo ich wystÈpienia.

PodstawÈ skutecznego przeciwdziaïania zagroĝeniom jest znajomoĂÊ ich ěródeï oraz przyczyn. ½ródïem ryzyka wb kaĝdej organizacji sÈ obszary ryzyka. W jednostkach sektora finansów publicznych utoĝsamiane sÈ zb problemami wystÚpujÈcymi zarówno wb sferze wewnÚtrznej, jak ib wb otoczeniu zewnÚtrznym. WewnÚtrzne uwarunkowa- nia dotyczÈ spraw pracowniczych, syste- mów ib procedur, infrastruktury, zasobów informatycznych. ZewnÚtrzne zwiÈzane sÈ ze sferÈ prawnÈ, gospodarczÈ, politycznÈ, czy teĝ zjawiskami przyrodniczymi.

W Polsce zarzÈdzanie ryzykiem staïo siÚ obowiÈzkiem dla kadry zarzÈdzajÈcej jednostkami sektora finansów publicznych zbdniem 1 stycznia 2010 r., wraz zbwejĂciem wb ĝycie ustawy ob finansach publicznych¹. Zmiany obowiÈzujÈcych przepisów podyk- towane byïy negatywnÈ ocenÈ administracji, wb której wskazano jej sïaboĂÊ insty- tucjonalnÈ, wynikajÈcÈ miÚdzy innymi zb przestarzaïych systemów zarzÈdzania². Obszary dziaïalnoĂci jednostek monito- rowano tylko ib wyïÈcznie po to, aby pod- daÊ je kontroli. Stosowane mechanizmy monitorujÈce: audyt, kontrole zewnÚtrzne ibwewnÚtrzne informowaïy wyïÈcznie obzja- wiskach historycznych, które nastÚpnie poddawane byïy kontroli instytucjonalnej.

Ministerstwo Finansów wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem wb polskim sektorze publicznym podjÚïo dziaïania regulacyjne wb formie wytycznych ib dobrych praktyk (Puchacz, 2013, s. 4). W ramach tych ini- cjatyw opracowano podrÚcznik wdroĝenia systemu zarzÈdzania ryzykiem pt. ZarzÈdza- nie ryzykiem wbsektorze publicznym (2004).

Ponadto, wb ramach powstaïej koncepcji kontroli zarzÈdczej wbsektorze publicznym wydane zostaïy przez Ministra Finansów komunikaty zawierajÈce podstawowe informacje dla zarzÈdzajÈcych jednostkami sektora finansów publicznych na temat podej- Ăcia do zarzÈdzania ryzykiem³.

(3)

System zarzÈdzania ryzykiem winien speïniaÊ cele, jakie zb jego wprowadze- niem zakïada organizacja. Aby zweryfiko- waÊ skutecznoĂÊ wdroĝonych rozwiÈzañ, wprowadza siÚ mechanizmy kontrolujÈce ib monitorujÈce, które weryfikujÈ aktual- noĂÊ, skutecznoĂÊ ib efektywnoĂÊ procedur przyjÚtych wb ramach polityki zarzÈdzania ryzykiem. Wbramach wsparcia tego procesu szczególna rola przypisana zostaïa audy- towi wewnÚtrznemu.

3. Podstawy audytu i bpojÚcie audytu wewn Útrznego

Sïowo „audyt” pochodzi zb ïaciñskiego audire, co znaczy: sïuchaÊ, przesïuchi- waÊ, badaÊ (Lisiecka, 2013, s. 51). Audyt wewnÚtrzny jest dziaïalnoĂciÈ niezaleĝnÈ ibobiektywnÈ (Brdulak, 2008, s. 81), poprzez którÈ kierownik jednostki uzyskuje bez- stronnÈ ibniezaleĝnÈ ocenÚ funkcjonowania jednostki wbzakresie gospodarki finansowej pod wzglÚdem legalnoĂci, gospodarnoĂci, celowoĂci, rzetelnoĂci, abtakĝe przejrzysto- Ăci ib jawnoĂci. Najpeïniej definicjÚ audytu wewnÚtrznego przedstawiono wb standar- dach Instytutu Audytorów WewnÚtrznych, która wbtïumaczeniu na jÚzyk polski brzmi:

„audyt wewnÚtrzny jest dziaïalnoĂciÈ nie- zaleĝnÈ, obiektywnie zapewniajÈcÈ ibdorad- czÈ, której celem jest przysporzenie warto- Ăci ibusprawnienie dziaïalnoĂci operacyjnej organizacji. Pozwala organizacji osiÈgnÈÊ jej cele poprzez systematyczne ib zdyscy- plinowane podejĂcie do oceny ib doskona- lenia skutecznoĂci procesów zarzÈdzania ryzykiem, kontroli ibzarzÈdzania jednostkÈ”

(MiÚdzynarodowe Standardy… 2001, s. 3).

W literaturze znajduje siÚ wiele kryteriów klasyfikacji audytu wewnÚtrznego. Wedïug A. Fighta istnieje szeĂÊ jego gïównych kate- gorii:

1) przeglÈd kontroli wewnÚtrznej, 2) audyt finansowy,

3) audyt zgodnoĂci, 4) audyt operacyjny, 5) audyt Ăledczy,

6) audyt informatyczny (Fight, 2002, s.b51–52).

Audyt jest „niezaleĝnÈ instytucjÈ prze- prowadzajÈcÈ kontrole wewnÈtrz przedsiÚ- biorstwa ibdostarczajÈcÈ dokïadnych analiz, ocen, zaleceñ ibinformacji na temat spraw- dzanych struktur ib dziaïañ” (Luck, 2000).

Realizowane wb praktyce formy audytu wewnÚtrznego moĝna podzieliÊ na trzy

gïówne grupy (Sawyer, Dittehofer ib Sche- iner, 1996):

Ř zwiÈzane zbfinansami,

Ř dotyczÈce zgodnoĂci transakcji zbobowiÈ- zujÈcymi normami ibprocedurami, Ř operacyjne, dokonujÈce oceny efektyw-

noĂci transakcji ibskutecznoĂci wbosiÈga- niu celów operacyjnych.

Na podstawie przeglÈdu literatury przedmiotu moĝna dokonaÊ syntezy rodza- jów audytu wewnÚtrznego, przedstawionej wbtabeli 1.

PoczÈtkowo spojrzenie na proble- matykÚ audytu wskazywaïo na zaintere- sowanie jego zakresem przez kontrolÚ wewnÚtrznÈ. Z upïywem czasu podejĂcie stopniowo ewoluowaïo, ob czym Ăwiad- czÈ liczne próby odpowiedzi na pytanie:

„Czym jest audyt wewnÚtrzny ibco stanowi jego istotÚ?” na przestrzeni ostatnich lat.

Zdaniem K. Winiarskiej „ĝaden system kontroli wewnÚtrznej, nawet najbardziej szczegóïowo zaplanowany, nie gwarantuje sprawnego funkcjonowania organizacji.

Kontrola jest zawsze wtórna do stanów ibfaktów realnych, trudno zatem wymagaÊ mocy przewidywania. Wraz zb rozszerza- niem dziaïalnoĂci organizacji, kadra kie- rownicza oczekuje pomocy wbwyprzedzaniu zdarzeñ negatywnych ibprzeciwdziaïaniu ich skutkom” (Winiarska, 2005, s. 9).

Istota roli audytu przejawia siÚ miÚdzy innymi wb dostarczaniu kierownikowi jednostki niezaleĝnej informacji ob efektyw- noĂci stosowanych wb organizacji mecha- nizmach kontroli wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem. PodstawÚ dziaïania wb obszarze audytu wewnÚtrznego stanowi roczny plan, który wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem powinien bazowaÊ na informacjach zawar- tych wbrejestrze ryzyka. Kierownik komórki audytu wewnÚtrznego, sporzÈdzajÈc plan, przeprowadza analizÚ ryzyka, specyficznego dla danej jednostki, uwzglÚdniajÈc spo- sób zarzÈdzania ryzykiem wbtejbjednostce.

PrzeprowadzajÈc analizÚ ryzyka, kierownik komórki audytu wewnÚtrznego bierze pod uwagÚ cele ibzadania jednostki, ryzyka wpïywajÈce nab ich realizacjÚ oraz wyniki audytów ib kontroli⁴. Badaniem obejmuje siÚ skutecznoĂÊ systemów zarzÈdzania ryzykiem, wbszczególnoĂci wbobszarach generu- jÈcych wysokie ryzyko. Ponadto roczny plan audytu wewnÚtrznego powinien opieraÊ siÚ na informacjach pochodzÈcych zb rejestru ryzyka ib uwzglÚdniaÊ m.in.: obszary wyso- kiego ryzyka oraz Ărodki, za pomocÈ któ-

(4)

rych potencjalny, negatywny wpïyw ryzyka jest utrzymywany na poziomie moĝliwym do przyjÚcia; prawidïowoĂÊ ib skutecznoĂÊ systemów zarzÈdzania ryzykiem kontroli danej dziaïalnoĂci; moĝliwoĂÊ istotnych udoskonaleñ systemu zarzÈdzania ryzykiem ibkontroli danej dziaïalnoĂci (Tatoj, 2009).

Efektem badania winno byÊ wskazanie Ărodków pozwalajÈcych utrzymaÊ poziom ryzyka na akceptowalnym poziomie, wyzna- czonym przez kierownika jednostki. DziÚki zastosowanym mechanizmom audytu zarzÈ- dzajÈcy organizacjÈ otrzymujÈ obiektywnÈ pewnoĂÊ co do prawidïowego funkcjonowania systemu zarzÈdzania ryzykiem. Ponadto do zadañ audytu wewnÚtrznego naleĝy sys- tematyczna ocena funkcjonowania systemu kontroli zarzÈdczej, czyli dziaïañ podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów ibzadañ wbsposób zgodny zbprawem, efek- tywny, oszczÚdny ibterminowy. Ocena dzia- ïañ organizacji dotyczy przede wszystkim zgodnoĂci prowadzonej dziaïalnoĂci zbprze- pisami prawa oraz procedurami wewnÚtrz- nymi, obowiÈzujÈcymi wb jednostce oraz gospodarnoĂci, wbtym efektywnoĂci podejmowanych dziaïañ wb zakresie systemów zarzÈdzania ibkontroli, oceny wiarygodnoĂci

sprawozdania finansowego oraz sprawozdania zbwykonania budĝetu. DziÚki zastosowanym mechanizmom audytu zarzÈdzajÈcy organizacjÈ otrzymujÈ obiektywnÈ pewnoĂÊ co do prawidïowego funkcjonowania systemu zarzÈdzania ryzykiem.

4. Zarz Èdzanie ryzykiem w bwybranych jednostkach sektora bfinansów publicznych – wyniki bada ñ empirycznych

Oprócz wskazania zadañ ib roli audytu wewnÚtrznego wb procesie zarzÈdzania ryzykiem wb jednostkach sektora finansów publicznych istotne jest równieĝ zbadanie podejĂcia do samego zagadnienia audytu oraz okreĂlenie potrzeb tych jednostek wb zwiÈzku zb realizacjÈ zadañ zb zakresu zarzÈdzania ryzykiem. W tym celu prze- prowadzono badanie ankietowe, majÈce na celu okreĂlenie stosowanych praktyk wb obszarze zarzÈdzania ryzykiem ib roli audytu wewnÚtrznego wb procesie zarzÈ- dzania ryzykiem. Kwestionariusze ankiety skierowano do 16 jednostek samorzÈdu terytorialnego województwa ĂlÈskiego – organów zarzÈdzajÈcych wb starostwach,

Tabela 1. Klasyfikacja audytów wbliteraturze zagranicznej – przeglÈd literatury

Lp. Autor Rodzaje audytów przedstawione wbliteraturze zagranicznej 1. Sawyer L.B.

Dittehofer M.A.

Scheiner J.H.

Ř audyt kompleksowy (comprehensive auditing)

Ř audyt ukierunkowany na zarzÈdzanie (management-oriented auditing) Ř audyt zbudziaïem audytowanych (participative auditing)

Ř audyt programów (program auditing)

2. Fight A. Ř przeglÈd kontroli wewnÚtrznej (internal control reviews) Ř audyt finansowy (financial audit)

Ř audyt zgodnoĂci (compliance audit) Ř audyt operacyjny (operational audit) Ř audyt Ăledczy (investigative audit) Ř audyt informatyczny (information audit) 3. Luck W. Ř audyt finansowy (financial auditing)

Ř audyt operacyjny (operational auditing) Ř audyt zarzÈdzania (management auditing) Ř consulting wewnÚtrzny (internal consulting) 4. Siegel J.G.

Shim J.K. Ř audyt finansowy (financial audit) Ř audyt wewnÚtrzny (internal audit) Ř audyt zarzÈdzania (management audit) Ř audyt zgodnoĂci (compliance audit)

½ródïo: agodzki, P. (2001). Audyt wewnÚtrzny. Wybrane zagadnienia, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego, nr 625 Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 32, s. 389.

(5)

miastach ib gminach. Wypeïnione ankiety odesïaïo 93,75% jednostek.

Ankieta skïadaïa siÚ ïÈcznie zb21 pytañ jednokrotnego wyboru ob charakterze zamkniÚtym ib otwartym, podzielonych na dwa bloki tematyczne:

– zarzÈdzanie ryzykiem, – audyt wewnÚtrzny

Wyniki ankiety wskazujÈ, iĝ niemal wbkaĝdej zbbadanych jednostek dokumento- wane sÈ czynnoĂci zwiÈzane zbzarzÈdzaniem ryzykiem (87,5%), abwb75% ankietowanych jednostek opracowano dokumenty prawa wewnÚtrznego, regulujÈce obszar zarzÈ- dzania ryzykiem. Pewne wÈtpliwoĂci moĝe budziÊ wartoĂÊ drugiego wyniku, jednak moĝna przypuszczaÊ, ĝe zasady dokumen- towania zarzÈdzania ryzykiem zawierajÈ siÚ wbregulacjach dotyczÈcych kontroli zarzÈd- czej, której obowiÈzek prowadzenia wbjednostkach sektora finansów publicznych wynika zb ustawy ob finansach publicznych.

Zdecydowana wiÚkszoĂÊ ankietowanych (87,5%) potwierdziïa fakt dokonywania corocznej analizy ryzyka. W toku analizy uwzglÚdniane sÈ ryzyka wbstopniu istotnie wpïywajÈcym na realizacjÚ celów organizacji oraz skutecznoĂÊ systemu zarzÈdzania ryzykiem. Identyfikacja ryzyka wb dwóch trzecich jednostek (66,6%) dokonywana jest raz wbroku, abwbjednej trzeciej jednostek dwa razy do roku. Ponad dwie trzecie respondentów (71,4%) potwierdziïo iden- tyfikowanie ryzyk wb obszarach mogÈcych zagroziÊ wykonaniu planów dziaïalnoĂci jednostki. W badanych jednostkach identyfikacja ryzyk przybiera róĝny rozkïad:

dokonuje jej kierownictwo jednostki (50%), zespóï do spraw zarzÈdzania ryzykiem – 25%, sekretarz lub skarbnik jednostki –25% Szczegóïowe wyniki przedstawiajÈce organy identyfikujÈce ryzyko wb badanych jednostkach przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1. Organy zobowiÈzane do identyfikacji ryzyka

kierowictwo

50%

25%

zespół ds. zarządzania ryzykiem

sekretarz/skarbnik

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie prze- prowadzonych badañ ankietowych.

Pomimo braku ustawowego obowiÈzku czÚĂÊ jednostek wyodrÚbniïa wbswojej strukturze komórki audytu wewnÚtrznego (38%).

W pozostaïej czÚĂci jednostek bieĝÈce zadania audytowe majÈ wbzakresie swoich obowiÈzków sekretarze (powiatu, gminy).

W jednostkach wyodrÚbniajÈcych wbswojej strukturze komórki audytu wewnÚtrznego pracownicy tych komórek majÈ bieĝÈcy dostÚp do informacji obzidentyfikowanych ryzykach (60%) ibwspóïuczestniczÈ wbpro- cesach analizy ryzyka. Wyniki ankiety wska- zujÈ jednak, ĝe obszar ten naleĝy do kom- petencji róĝnych komórek organizacyjnych iborganów. W zaleĝnoĂci od wewnÚtrznych uwarunkowañ ibzarzÈdzania tym obszarem wb jednostce analizy dokonujÈ czïonkowie zarzÈdu jednostek (sekretarz lub skarbnik powiatu, gminy) – 56%, zespoïy do spraw zarzÈdzania ryzykiem – 25% lub kierujÈcy komórkami organizacyjnymi – 19%. O ile za pozytywne uznaÊ naleĝy nieangaĝowa- nie siÚ audytorów wewnÚtrznych wbprocesy identyfikacji ryzyka wbjednostce, obtyle wÈt- pliwoĂci budziÊ moĝe ich udziaï wb doko- nywaniu analizy ryzyka. Podstawowym zadaniem audytora jest bowiem dostar- czanie kierownikowi jednostki niezaleĝnej ibobiektywnej opinii na temat funkcjonowania kontroli zarzÈdczej.

W zdecydowanej wiÚkszoĂci ankietowanych instytucji, majÈcych struktury audytowe okreĂlono zakres przedmiotowy ib podmiotowy audytu oraz umoĝliwiono dostÚpnoĂÊ karty audytu wszystkim pracow- nikom (80%). Posiadanie formalnej, opra- cowanej wb pisemnej formie karty audytu uznano za majÈce kluczowe znaczenie dla zarzÈdzania audytem wewnÚtrznym. Jedno- czeĂnie wbponad poïowie (40%) badanych jednostek nie wprowadzono dokumentów wewnÚtrznych, regulujÈcych metodykÚ audytu, uzasadniajÈc to brakiem ustawowego obowiÈzku oraz uregulowaniem tej tematyki wbobowiÈzujÈcych przepisach.

Pomimo analizy ryzyka, prowadzonej wb kaĝdej zb jednostek, ponad 75% ankietowanych nie opracowaïo wewnÚtrznych procedur ani nie stosuje systemów moni- torujÈcych efekty prowadzonych dziaïañ audytowych. Brak stosownych procedur oraz czynnoĂci sprawdzajÈcych po wykonaniu badania audytowego, majÈcego na celu sprawdzenie realizacji zaleceñ audytorów ib wyeliminowanie dysfunkcji wb badanym obszarze moĝe oznaczaÊ, ĝe wb badanej jednostce nie wystÚpuje poprawny pro-

(6)

ces zarzÈdzania ryzykiem. Analiza ankiet wskazuje ponadto, iĝ przy tworzeniu pla- nów audytu wewnÚtrznego uwzglÚdniane sÈ obszary ryzyka zidentyfikowane wbjednostce, abwbramach dziaïañ audytowych podda- wano ocenie efektywnoĂÊ procesu zarzÈdza- nia ryzykiem. Jest to szczególnie widoczne wb toku procesu zarzÈdzania ryzykiem.

Wszystkie zadania, poczÈwszy od identyfikacji zagroĝeñ, poprzez analizÚ ryzyka, ewalu- acjÚ, stosowanie mechanizmów zaradczych, abskoñczywszy na kontroli ibmonitorowaniu wbwiÚkszoĂci jednostek realizujÈ czïonkowie kierownictwa jednostki oraz komórka do spraw zarzÈdzania ryzykiem majÈca wspar- cie audytorów. Trafne wydaje siÚ takie roz- wiÈzanie. Zadania zwiÈzane zb procesem wb caïoĂci sÈ realizowane przez osoby lub zespoïy majÈce specjalistycznÈ wiedzÚ, nie angaĝuje siÚ do tych zadañ Ăcisïego kierownictwa jednostki czy teĝ szeregowych pra- cowników. Uzyskane odpowiedzi wskazujÈ, iĝ respondenci sÈ zgodni co do koniecznoĂci przeprowadzania corocznej analizy ryzyka, przyczyniajÈc siÚ tym samym do zwiÚksze- nia efektywnoĂci zarzÈdzania jednostkÈ.

87% ankietowanych wskazaïo, ĝe audyt wewnÚtrzny udzielaï wsparcia kierownictwu jednostki wb ocenie skutecznoĂci procesu zarzÈdzania ryzykiem.

Na podstawie badania ankietowego moĝna stwierdziÊ, iĝ wb badanych jednostkach samorzÈdowych województwa ĂlÈ- skiego funkcjonuje system zarzÈdzania ryzykiem. BiorÈc jednak pod uwagÚ taki sam zakres przedmiotowy zadañ jednostek gminnych oraz toĝsamoĂÊ zadañ we wszystkich jednostkach szczebla powiatowego, moĝna postawiÊ tezÚ, ĝe podobne rozwiÈ- zania wb zakresie zarzÈdzania ryzykiem stosowane sÈ wb pozostaïych jednostkach samorzÈdu terytorialnego.

5. Zako ñczenie

Ocena badanego obszaru przez audytora, choÊby wbpostaci ankiety, stanowiïaby cennÈ wiedzÚ dla organów zarzÈdzajÈcych jednostkÈ dla podejmowania decyzji zarzÈd- czych. PogïÚbiajÈc analizÚ ankiety wbzakresie zarzÈdzania ryzykiem, moĝna stwierdziÊ, ĝe wszystkie wskazane sïabe strony tego ele- mentu systemu kontroli zarzÈdczej wbmniej- szym stopniu dotyczÈ jednostek, wbktórych istnieje komórka audytu wewnÚtrznego.

W szczególnoĂci róĝnice moĝna zauwaĝyÊ podczas analizy odpowiedzi dotyczÈcych

metodyki zarzÈdzania ryzykiem – identyfikacji, pomiaru ib prewencji. Wynika to prawdopodobnie zbfaktu, ĝe wbjednostkach wb których komórka audytu wewnÚtrznego nie istnieje, zarzÈdzanie ryzykiem odbywa siÚ wb sposób intuicyjny, niesystematyczny, abtym samym mniej skuteczny. W wiÚkszoĂci jednostek wbprocesie zarzÈdzania ryzykiem organy zarzÈdów jednostek wspierane sÈ przez zespoïy da spraw zarzÈdzanie ryzykiem oraz wyodrÚbnione komórki audytu wewnÚtrznego. Koncentracja dziaïañ wb zakresie zarzÈdzanie ryzykiem skupiona jest na identyfikacji ib analizie ryzyk. Takie rozwiÈzania organizacyjne ĂwiadczÈ obdoj- rzaïoĂci organizacyjnej jednostek ib zro- zumieniu idei kontroli zarzÈdczej. Nega- tywnie naleĝy oceniÊ brak monitorowania efektów dziaïañ audytowych wb jednostce.

Opinia ta jest tym bardziej uzasadniona, ĝe wedïug wiÚkszoĂci respondentów procedury wewnÚtrzne dotyczÈce audytu przewidujÈ takÈ moĝliwoĂÊ, ab nawet okreĂlajÈ zasady monitorowania wyników audytu. Niezrozu- miaïy jest równieĝ brak dziaïañ ze strony komórek audytu wewnÚtrznego wb zakresie usprawniania pracy komórki wbsytuacji posiadania wiedzy na temat braku mecha- nizmów monitorujÈcych. Moĝe to wska- zywaÊ na brak nadzoru ze strony kierujÈ- cych komórkÈ audytu wewnÚtrznego oraz brak egzekwowania odpowiedzialnoĂci za zarzÈdzanie ryzykiem przez zarzÈdzajÈcych jednostkÈ. Rekomenduje siÚ zatem, aby wbtych jednostkach okreĂliÊ stosowne procedury wewnÚtrzne albo dokonaÊ przeglÈdu juĝ obowiÈzujÈcych uregulowañ pod kÈtem ich uzupeïnienia. Wskazane byïoby równieĝ przeprowadzenie szkoleñ osób uczestni- czÈcych wb procesie zarzÈdzania ryzykiem.

ReasumujÈc: moĝna stwierdziÊ, iĝ wb jednostkach posiadajÈcych wbswych strukturach organizacyjnych komórki audytu wewnÚtrz- nego proces zarzÈdzania ryzykiem jest reali- zowany wbpeïniejszym zakresie, wspierajÈc kierownika jednostki wb sprawowaniu kontroli zarzÈdczej.

Przypisy

1 Ustawa zbdnia 27.08.2009 r. obfinansach publicznych (tekst tj. Dz.U. zb2016 r. poz. 1870).

2 https://www.funduszeeuropejskie.2007 2013.gov.

pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Documents/

NSRO_maj2007.pdf (23.10.2015).

3 Komunikat Ministra Finansów nr 23 zb dnia 16bgrudnia 2009 r. wbsprawiebstandardów kon-

(7)

troli zarzÈdczej dla sektora finansów publicznych (Dz. Urz. Ministra Finansów nr 15, poz.b 84); Komunikat Ministra Finansów nr 6 zbdnia 6bgrudnia 2012 r. wbsprawie szczegóïowych wytycznych dla sektora finansów publicznych wb zakresie planowania ib zarzÈdzania ryzykiem (Dz. Urz. Ministra Finansów zb2012br., poz.b56);

Komunikat Ministra Finansów wbsprawie wzoru informacji ob realizacji zadañ zb zakresu audytu wewnÚtrznego (Dz. Urz. Ministra Finansów zb2016 r., poz. 67).

4 RozporzÈdzenie Ministra Finansów zb dnia 4bwrzeĂnia 2015br. wbsprawie audytu wewnÚtrz- nego orazb informacji ob pracy ib wynikach tego audytu, Dz.U. zb2015 r. poz. 1480, § 7.

Bibliografia

Bizon-Górecka, J. (2001). Strategia zarzÈdzania ryzykiem wborganizacji gospodarczej, PrzeglÈd Orga- nizacji, 1, 13–15.

Brdulak, J. (2008). Audyt wewnÚtrzny ibjego miejsce wbstrukturze organizacji. W: J. Brdulak ibA. Kïopo- tek (red.), ZarzÈdzanie wbjednostkach sektora finan- sów publicznych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza.

Fight, A. (2002). Measurement and Internal Audit.

Oxford: Capstone Publishing.

Jajuga, K. (2007). Koncepcja ryzyka ibproces zarzÈ- dzania ryzykiem – wprowadzenie. W: K. Jajuga (red.), ZarzÈdzanie ryzykiem. Warszawa: Wydaw- nictwo Naukowe PWN.

JÚdralska, K. (2010). NiepewnoĂÊ jako ěródïo para- doksów strategicznych. W: J. Lichtarki ibH. Jagoda (red.), Kierunki ibdylematy rozwoju nauki ibpraktyki zarzÈdzania przedsiÚbiorstwem. Wrocïaw: Wyd. UE we Wrocïawiu.

Komunikat Ministra Finansów nr 23 zbdnia 16 grudnia 2009 r. wbsprawiebstandardów kontroli zarzÈd- czejb dla sektora finansów publicznych (Dz. Urz.

Ministra Finansów nr 15, poz. 84).

Komunikat Ministra Finansów nr 6 zbdnia 6 grudnia 2012 r. wb sprawieb szczegóïowych wytycznych b dla sektora finansów publicznych wb zakresie planowania ib zarzÈdzania ryzykiem (Dz. Urz. Ministra Finansów zb2012 r., poz. 56).

Kumpiïowska, A. (2011). Skuteczne zarzÈdzanie ryzykiem ab kontrola zarzÈdcza wb sektorze publicz- nym. Ocena ryzyka wb ramach kontroli zarzÈdczej.

Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.

Lisiecka, K. (2013). Audyt wewnÚtrzny instru- mentem wspomagajÈcym zarzÈdzanie organizacjÈ wbsektorze publicznym. Zeszyty Naukowe Uniwersy- tetu Ekonomicznego wbKatowicach, 141, Katowice.

Luck, W. (2000). Die Zukunft der Interne Revision, Entwicklungstendenzen der unternehmensinternen Überwachung. Berlin: Erich Schmidt Verlag.

Marcinek, K. (2000). Ryzyko projektów inwestycyj- nych. Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekono- micznej wbKatowicach.

Mïodzik, E. (2013). Audyt wewnÚtrzny ab pro- cesb zarzÈdzania ryzykiem. ZarzÈdzanie ib Finanse, 11(2).

MiÚdzynarodowe Standardy Profesjonalnej Prak- tyki Audytu WewnÚtrznego (2001). The Institute of Internal Auditors, Altamonte Springs, Florida. W:

P.b agodzki, Audyt wewnÚtrzny. Wybrane zagad- nienia. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñ- skiego, 625, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpiecze- nia, 32, 389.

Puchacz, K. (2013). ZarzÈdzanie ryzykiem wbsektorze finansów publicznych. Gdañsk: ODDK.

Rejda, G.E. (2010). Principles of Risk Management and Insurance. Eleventh Edition. Adison Wesley.

Romaniuk, P. (2015). UmiejÚtne zarzÈdzanie audytem wewnÚtrznym wbróĝnych obszarach gospodarki.

Studia Prawnoustrojowe, 28.

RozporzÈdzenie Ministra Finansów zbdnia 4.09.2015br.

wb sprawie audytu wewnÚtrznego orazb informacji obpracy ibwynikach tego audytu, Dz.U. zb2015 r.

poz.b1480.

Sawyer, L.B. (1996). W: M.A. Dittehofer ibJ.H.bScheiner, Sawyer’s Internal Auditing, wyd. 4.

Altamonte Springs.

Tatoj, M. (2009). Ocena ryzyka na potrzeby audytu wewnÚtrznego jednostek sektora polskich finansów publicznych. Zeszyty Teoretyczne RachunkowoĂci, 53(109).

Winiarska, K. (2005). Teoretyczne ib praktyczne aspekty audytu wewnÚtrznego. Warszawa: Difin.

ZarzÈdzanie ryzykiem wb sektorze publicznym. Pod- rÚcznik wdroĝenia systemu zarzÈdzania ryzykiem wb administracji publicznej (2004). Ministerstwo Finansów.

½ródïa internetowe

ZarzÈdzanie ryzykiem. Informacje ogólne. Depar- tament Audytu Sektora Finansów Publicznych, wrzesieñ 2011. Pozyskano z: http://www.mf.gov.

pl/c/document_library/get_file?uuid=55094b15- 39ee-4364-aa0d-6fc6c8d99a26&groupId=764034 (dostÚp: 11.11.2015).

https://www.funduszeeuropejskie.2002013.gov.

pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Documents/

NSRO_maj2007. pdf (dostÚp: 23.10.2015).