Słcte& M i& ity nr 1 styczeń-luty 2000 r. TOM 4
W a n d a P a r a sie w ic z *
Problem zagospodarowania zu
żytych opon w Polsce w świetle przepisów UE
Pod koniec 1999 roku Parlament Europejski przyjął trzy nowe dyrektywy; których wdrożenie w znacznym stopniu powiększy ilość zużytych opon wymagających zagospodarowania. Ocenia się, że będzie to dodatkowe 1,5 min ton. W związku z tym od rządów krajów członkowskich oczekuje się wyraźnego wspierania przedsiębiorstw zajmujących się zagospodarowaniem zużytych opon, jednostek prowadzących badania nad nowymi, bardziej efektywnymi metodami ich recyklingu, a także inwestujących w przemysł recyklingu opon.
W Polsce szybki wzrost motoryzacji w latach dziewięćdziesiątych spowoduje również zwiększenie ilości zużytych opon. Wg danych z 1998r w ciągu roku powstaje ok.l50tys. t zużytych opon. Stopień ich zagospodarowania nie jest zadowalający; obecnie wynosi on: 13% - bieżnikowanie, 7% - recykling materiałowy, 10% - wykorzystanie energetyczne, 70% pozostaje nie zagospodarowanych. Polska prowadzi intensywne działania na rzecz dostosowania gospodarki i prawa do sytuacji UE. Rezultatem tych działań je st między innymi nowa ustawa przygotowywana przez rząd, nakładająca na producentów i importerów obowiązek zagospodarowania odpadówpoużytkowych, w tym również opon. Jest to znaczący impuls dla rozwoju przemysłu recyklingu opon.
Słowa kluczowe: odpady, zużyte opony, regulacje prawne, dyrektywy UE
The challenges for waste tire In management with the reference of new UE Directives
Before the end o f 1999 three new Directives have been introduced. The implementation o f them resulted significant increase o f quantity o f waste tire to be recycled. It is estimated as additional 1.500.000 tons o f waste tires. It will require a major support o f each facet o f the tire recycling industry by government bodies, recyclers , researchers and investors.
The rapid growth o f quantity o f cars in use in Poland during nineties create a serious problem with west tire management. Waste tire arising ini 998 was estimated as 150.000 tons. The recycling possibilities are rather limited, namely: 13% fo r retreating, 7% as material recycling, 10% as energy recovery, 70% unknown. As Poland is preparing the low and economy to harmonize with UE regulations, currently the new act concerning producer responsibility for collection and utilization o f waste tires is elaborated. It is considered as mile stone fo r future development o f tire recycling industry in Poland.
Key words: wastes, used tires, waste legislation, Directives EU
* Instytut Przemysłu Gumowego “Stomil”, Piastów
TOM 4 styczeń-luty 2000 r. S ia A tw t& iy nr 1
Nowe dyrektywy UE
W ubiegłym roku Parlament Europejski rozpatrzył trzy nowe dyrektywy, które mają istotne znaczenie dla rozwiązania problemu zagospodarowania zużytych opon:
♦ W lipcu 1999 r. zakończono dziesięcioletnią deba
tę, dotyczącą zakazu składow ania niektórych od
padów. 16 lipca 1999 r. uchwalono dyrektywę 1999/
31/EC pod nazw ą Landfill Directive, w prow a
dzającą zakaz składow ania zużytych opon w cało
ści po roku 2003, a po roku 2006 również w stanie rozdrobnionym. Zobow iązuje ona kraje członkow skie do stw orzenia warunków do realizacji tego zamierzenia. Harm onogram wdrażania tej dyrek
tywy przewiduje określenie przez państwa należące do UE warunków jej wdrożenia do lipca 2001 r.
♦ 29 lipca 1999 r. uzgodniono wspólne stanowisko odnośnie do tzw. E nd-of-Life Vehicle Directive określającej sposób postępow ania z pojazdam i po zakończeniu ich eksploatacji. Z obow iązuje ona wszystkich europejskich producentów pojazdów po roku 2006 do odzyskiw ania 80% wagi pojazdu.
Zgodnie z tą dyrektyw ą opony powinny być w y
m ontowane z pojazdu przed jeg o złom owaniem .
♦ W połowie czerw ca 1999 r. kraje członkow skie i przedstaw iciele przem ysłu uzgodnili wspólne sta
nowisko w sprawie dyrektywy o spalaniu odpadów (W aste Incineration Directive), w myśl której ce
m entownie stosujące opony jako paliwo uzupełnia
jące zobowiązane są do przestrzegania bardziej re
strykcyjnych ograniczeń lim itów zanieczyszczeń gazów odlotow ych (zaw artość N ox do 800 m g/m 3).
N ow oczesne tzw. “suche piece” powinny być do
stosowane do tych ograniczeń w ciągu pięciu lat, starsze tzw. “m okre piece” m uszą być unow ocze
śnione do roku 2008.
W szystkie w ym ienione dyrektyw y w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na sytuację i sta
wiają nowe w yzw ania przed państw am i członkow ski
mi, organizacjam i odpow iedzialnym i za odzyskiw a
nie zużytych opon i przedsiębiorstw am i zajm ującym i się recyklingiem opon.
Wg oceny Europejskiego Stowarzyszenia Recy
klingu Opon ETRA [1] wprowadzenie zakazu składo
wania będzie oznaczało konieczność zagospodarowania w latach 2003-2006 dodatkowej ilości ponad 1 000 min ton zużytych opon, a wdrożenie dyrektywy o samocho
dach wycofanych z eksploatacji po roku 2006 dalszych 300 tys. ton. Natomiast wymagania stawiane cementow
niom mogą spowodować wycofanie się ich ze stosow a
nia opon jako paliwa alternatywnego, co po roku 2008 może zaowocować dodatkow ą ilością ok. 100 tys. ton opon do zagospodarow ania innymi metodami.
Uwzględniając obecny stan 2 500 tys. ton opon do zagospodarow ania przew iduje się, że w wyniku tych zm ian w przepisach, przy założeniu rocznego wzrostu ilości zużytych opon o 2%, w r. 2008 trzeba będzie w stworzyć Europie warunki do zagospodaro
w ania 3 500 tys. ton opon.
Działania prawne i organiza
cyjne państw członkowskich
Prawie połowa państw członkowskich, a szcze
gólnie kraje skandynawskie, Belgia, Francja, H olan
dia, Niemcy, W ielka Brytania, w prow adzają szereg rozw iązań prawnych i organizacyjnych m ających na celu stworzenie regionalnych lub ogólnopaństwowych systemów zbiórki i zagospodarow ania opon.
Wg raportu BLIC (Biuro Koordynacyjne Przemy
słu Gumowego Unii Europejskiej) ze stycznia 2000 r.
[2] poszczególne kraje m ogą stosować własne rozw ią
zania. Jednak najczęściej odpowiedzialność za zbiór
kę i zagospodarowanie zużytych opon spoczywa na producentach. Na ogół realizacją tego obowiązku zaj
m ują się specjalnie pow ołane przez producentów i im porterów firmy lub organizacje. Obecnie już dzia
łają: Rectyre w Belgii, Tyre Recovery w Finlandii, APU RE we Francji, NEDES w Hiszpanii, BEM w H olandii, GAVES w Niem czech, EC O.PN E.US we W łoszech, SDAB w Szwecji. W Anglii została pow o
łana przez rząd Grupa Robocza ds. Zużytych Opon.
Organizacje te na zasadzie dobrowolnego porozum ie
nia z rządem (Belgia, Francja, Hiszpania) lub nałożo
nego przez państwo obowiązku są odpowiedzialne za zorganizowanie systemu zbiórki i zagospodarowania zużytych opon oraz mają upraw nienia do pobierania opłat na pokrycie kosztów poszczególnych operacji.
Są to zazwyczaj organizacje ”non profit” .
Techniczne m ożliw ości zago
spodarowania zużytych opon w Europie
W zaleceniach [3] opracowanych w 1994 r. przez Grupę Roboczą ds. Zużytych Opon UE określone zo
stały cele, które powinny być osiągnięte do roku 2000:
S C c te tM te n y nr 1 styczeń-luty 2000 r. TOM 4
• prewencja, tzn. zm niejszenie podaży zużytych opon o 5% (wydłużenie przebiegów );
• bieżnikow anie co najm niej 25% zużytych opon;
• poddawanie recyklingow i m ateriałow em u i ener
getycznem u co najmniej 65% zużytych opon, re
zygnacja ze składow ania i spalania bez odzysku energii.
Cele te nie zostały w pełni osiągnięte [4], Ilość opon trafiających na składow iska w latach 1994-1999 zm niejszyła się z 62% do 39%. W tym samym czasie ich w ykorzystanie energetyczne w zrosło z 11% do 20%. Recykling m ateriałow y rozwijał się stopniowo z 6% do 18%. Nie udało się rów nież osiągnąć założo
nego poziom u bieżnikow ania, wg ostatnich danych wynosi on 12%. G łów ną przyczyną tego załamania był napływ tanich now ych opon z krajów Azji Połu
dniow o-W schodniej.
ETRA prowadzi intensyw ne działania na rzecz rozw oju przem ysłu recyk ling u opon i ponow nego w ykorzystania m ateriałow ego.
Przystąpiono do opracow ania norm na produkty recyklingu opon, tak aby miały one jednakowe i porów
nywalne właściwości bez względu na to gdzie i przez kogo są produkowane. Zaproponowano podział produk
tów w zależności od stopnia rozdrabniania opon na:
• opony cięte (ang. cuts) - kawałki od 1/2 opony do 100 lub 300 mm,
• grys (ang. shred) - m ateriał o wym iarach poniżej 100 mm z podziałem na kategorie w granicach od 15 do 80 mm,
• granulat (ang. crum b/granulate) o wym iarach do 15 mm,
• pył gumowy (ang. powder) poniżej lm m .
Główne dziedziny stosowania tych materiałów to:
• tzw. zastosow anie inżynieryjne - w ypełnienia lek
kich konstrukcji tuneli, przejść podziem nych oraz w zabudowie naziemnej obiektów zawierających kondygnacje podziemne, w budowie dróg i mostów, a także w wielu innych obiektach tego typu w za
leżności od inw encji konstruktorów. Zaletą tych m ateriałów jest to, że spełniają one funkcję izola
cji termicznej i akustycznej oraz są przepuszczal
ne dla wód deszczowych;
• budownictw o drogow e - zastosowania grysu, gra
nulatu i pyłu gum owego w infrastrukturze drogo
wej jako w ypełnienia warstw pośrednich lub jako dodatku do asfaltu w naw ierzchniach drogowych, jako warstw drenażow ych przy autostradach itp.;
• produkcja nowych wyrobów gumowych, jak np. kół
ka pełne - szeroko stosow ane do wszelkiego ro
dzaju wózków i sprzętu ruchomego, podkładki pod- szynowe do torow isk tram w ajow ych i kolejowych, elem enty naw ierzchni placów zabaw i boisk szkol
nych itp. [2].
Sytuacja w Polsce
W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił szybki wzrost liczby zarejestrow anych pojazdów [5], co jednocześnie oznacza znaczny wzrost ilości zuży
tych opon. W tabeli 1 przedstaw iono ilości samocho
dów będących w użyciu w latach 90. Liczba samo-
Tabela 1. Ilość pojazdów zarejestrowanych w Polsce w latach 1990-1998 [6]
1990 1995 1996 1997 1998
roczny
w s k aż-
roczny wskaż-
roczny wskaż-
roczny wskaź
Rodzaje pojazdów tys. szt.
Ww OWCUi
nik wzro
stu, %
tys. szt. nik wzro
stu, %
tys. szt. nik wzro
stu, %
tys. szt. nik wzro
stu, %
tys. szt.
Sam ochody osobowe 5 261 8,5 7 517
7 2 00 *
7 8 054
7 5 68 *
5,9 8 533
7 7 78 *
4 8 891
7 9 95 *
Autobusy 92 - 85 - 85 - 82 - 81
Ciężarowe i ciągniki siodłow e 1 045 5,9 1 354 5,6 1 431 3,9 1 487 5,3 1 563
Ciągniki balastowe i rolnicze 1 192 0,3 1 212 1,3 1 228 1,5 1 247 1,1 1 261
M otocykle i skutery 1 357 - 929 - 876 - 842 - 820
Ogółem:
Ilość sam ochodów osobo-
9 041 ” 11 186 - 11 766 - 12 284 " 12 709
w ych/1000 m ieszkańców 139 - 198 - 213 - 225 - 230
‘ wg wcześniejszych przewidywań
TOM 4 styczeń-luty 2000 r. Sta& tM t& U f, nr 1
chodów przypadających na 1000 m ieszkańców w zro
sła ze 139 w roku 1990 do 230 w 1998 roku, tj. o 65%.
W tabeli 1 podano rów nież ilości samochodów oso
bowych wg prognoz z 1994. M ożna zauważyć, że rzeczywistość w znacznym stopniu przerosła oczeki
wania.
Biorąc pod uwagę liczbę zarejestrow anych po
jazdów w 1998 r. i zakładając czteroletni okres użyt
kowania opony oszacow ano ilość zużytych opon na ok. 150 tys. t rocznie. Obecne m ożliw ości zagospoda
rowania tych opon przedstaw ia tabela 2. Należy zw ró
cić uwagę, że znaczną ilość z ok. 70% opon poda
nych w tabeli jako nie zagospodarow ane spala się w sposób niekontrolowany w szklarniach, małych cegiel
niach itp. Jest to działanie szkodliwe dla otoczenia i praktyki takie powinny być skutecznie zwalczane.
Tabela 2. Możliwości zagospodarowania zużytych opon w Polsce, %
Sposób zagospodarowania 1999
bieżnikowanie 12
recykling m ateriałow y 88
wykorzystanie energetyczne 10
nie zagospodarowane 70
Z danych zaw artych w tabelach 1 i 2 oraz na podstaw ie wcześniej przyjętego założenia o przecięt
nym czasie użytkow ania opony wynika, że do roku 2003, to jest do w ejścia w życie dyrektywy o zakazie składowania opon, m oże grom adzić się rocznie ponad 100 tys. t niezagospodarow anych zużytych opon i je żeli nie podejm ie się energicznych działań, to w dniu wejścia w życie dyrektywy m ożem y mieć do zago
spodarowania ok. 500 tys. t. Rozw iązanie tego pro
blemu wym aga w pierw szym rzędzie działań legisla
cyjnych i organizacyjnych.
O becnie prow adzone są procesy legislacyjne podstaw owych aktów praw nych regulujących zago
spodarowanie opon. Dotyczy to nowej ustawy o ochro
nie środowiska, która jest skierowana do kom isji sej
mowych po pierw szym czytaniu w sejm ie i ustawy o odpadach, która została skierowana do sejmu przez Radę Ministrów.
Obowiązujące akty prawne regulujące gospodar
kę odpadami podano w tabeli 3.
Istotne znaczenie dla rozw iązania problem u za
gospodarow ania zużytych opon będzie m iała przy
gotow yw ana przez M in isterstw o śro d o w iska usta-
Tabela 3. Dotychczasowe akty prawne w Polsce doty
czące gospodarki odpadami
• Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196, ze zm ianami: Dz. U. z 1995 r. Nr 90, poz. 446; Dz. U. z 1995 r. Nr 141, poz. 692; Dz. U. z 1996 r.
Nr 106, poz. 496; Dz. U. Nr 132, poz. 622; Dz. U. z 1997 r. Nr 46, poz. 296; Dz. U. Nr 96, poz. 592 oraz Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie środowiska Dz. U. z 1997 r. Nr 133, poz. 885,
• Ustawa o odpadach z dnia 27 czerwca 1997 r. Dz. U. Nr 96, poz.592 z 1997
• Ustawa o zmianie ustawy o odpadach oraz o zmianie nie
k tó ry c h u sta w z dnia 3 .0 3 .2 0 0 0 r., Dz. U. 20 0 0 z dn.
31.03.2000 r.,
• Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która obowiązuje od 1 stycznia 1997 r. Dz. U. Nr 132, poz.
622 z 1996 r.
• Ustawa o samorządzie terytorialnym, Dz. U. Nr 16, poz.95 z 1990 r. z późniejszymi zm ianami,
• Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. Nr 89, poz.415 z 1994 r.,
• Prawo budowlane, Dz. U. Nr 89, poz. 414 z 1994 r.
ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie określe
nia odpadów, które powinny być wykorzystane w celach przemysłowych oraz warunków jakie muszą być spełnione przy ich wykorzystywaniu z 2 lipca 1998 r . , Dz. U. Nr90, poz.
573 z 1998 r.,
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 98 r.
w sprawie określenia rodzajów odpadów, których wykorzy
stanie uprawnia do zwolnienia od podatku dochodowego oraz szczegółowych zasad ustalania wartości odpadów wykorzy
stywanych w procesie produkcji, Dz. U. Nr 8, poz.29,1998r.,
wa “ O obowiązkach przedsiębiorców w zakresie go
spodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie pro
duktowej i depozytowej”. Projekt ustawy, od czasu gdy w 1999 r. po raz pierwszy trafił pod obrady Komitetu Ekonom icznego Rady Ministrów, wywołał wiele kon
trowersji ze względu na fiskalny charakter. Po prote
stach producentów, KERM powołał specjalny zespół, który doprowadził do istotnych zmian w ustawie.
W pracach zespołu ze strony przemysłu gumowe
go oprócz przedstawicieli producentów opon uczestni
czył reprezentant Stowarzyszenia EKOGUMA. Człon
kowie Stowarzyszenia byli na bieżąco informowani o przebiegu prac nad projektem ustawy. Niewątpliwym sukcesem zespołu było spowodowanie odejścia od fi
skalnego charakteru tej ustawy. Podstawowe założenia projektu skierowanego do Rady M inistrów to:
S ie ta to tft& ity nr 1 styczeń-luty 2000 r. TOM 4
• N ałożenie na producentów i im porterów obow iąz
ku o d z y s k iw a n ia o d p a d ó w p o u ż y tk o w y c h do uzyskania poziom u odzysku określonego w usta
wie. O becny p ro je k t zak ład a w przypadku opon o siąg n ięcie 75% odzy sk u do roku 2007.
P odstaw ą tych o b liczeń je s t ilość opon w prow adzo
nych do sprzedaży.
• O bow iązek o d z y sk iw an ia m oże być realizo w a
ny przez p rzed sięb io rcę sam odzielnie lub za p o średnictw em pow ołanej w tym celu organizacji działającej w im ien iu d o bro w olnie zrzeszonych przedsiębiorców .
• P rzed siębio rcy , w im ien iu k tórych działa org an i
zacja, p o n o sz ą so lid a rn ą o d p o w ied zialn o ść za w yw iązanie się z obo w iązk u .
• P rzed sięb iorcy lub organizacje, które nie w yw ią
zały się z nało żo n eg o na nie obow iązku odzy
sku określo nej ilości odpadów p o użytkow ych, będą zob ow iązani do op łaty produktow ej. M ak
sym alna staw k a op łaty prod u kto w ej m a w yno
sić 2 zl od kg opony. S zczegółow e staw ki opłat ustali R ada M inistrów w drodze rozporządzenia, w praktyce m og ą o k azać się niższe.
• O płaty pro d u k to w e będ ą w płacane na odrębny rach un ek do W ojew ódzkich U rzędów M arszał
kow skich. W pływ y te U rząd przek aże na od ręb ny rac h u n e k N a ro d o w e g o F u n d u sz u O chro ny Środow iska. Środki te NFO Ś p rzeznaczy na fi
n ansow an ie p rzed sięw zięć pro w ad zący ch do re cyklin gu, o d z y sk iw an ia i un ieszk o d liw ian ia o d padów p o u ży tk o w y ch z opon.
• P ro jekt o k reśla też zasady dokum entow ania i in
form ow an ia w ładz o w y w iązaniu się z n ało żo nych u staw ą obow iązków .
O becny p ro jek t ustaw y m oże jesz c ze być pod dany d alszym m o dyfikacjo m , je s t to je d n a k istotny krok do przodu. D aje on p rzed sięb io rcy m ożliw ość w yboru n ajbardziej k o rzy stn eg o rozw iązania. W y
daje się, że tak im ro zw iązaniem będzie pow ołanie na w zór krajó w e u ro p e jsk ic h o rganizacji, k tó ra w im ie n iu p r z e d s ię b io rc ó w b ę d z ie o r g a n iz o w a ła zbiórkę zu ży tych opon i zaw ierała um ow y z firm a
mi zajm ujący m i się ich u tylizacją.
S c h e m a t d z ia ła n ia ta k ie g o sy ste m u z o s ta ł p rzed staw io n y w p ro je k c ie zam aw ianym [7, 8] re alizow any m w In sty tu c ie P rzem y słu G um ow ego, przy w spó łp racy z In sty tu tem G ospodarki O dpada
m i i O środk a B adaw czo -R o zw o jo w eg o P rzem ysłu O poniarskiego, pod kiero w n ictw em prof. L. Ś lusar
skiego.
Podsumowanie
W p row ad zo ne w 1999 r. now e dyrektyw y UE, do tyczące w sposób b e zp o śred n i i p ośredni p ro b le m u z a g o s p o d a ro w a n ia z u ż y ty c h op o n , s ta w ia ją now e z a d an ia dla p ań stw czło n k o w sk ich . M uszą one stw o rzy ć w aru n k i o rg a n iz a c y jn o -p ra w n e do zago sp o d aro w an ia zn aczn ie w iększej niż p rzew i
dyw ano ilości opon w latach 2003-2008. Jest to rów nież w yzw anie, a zarazem szan sa dla nowej gałęzi p rzem ysłu, ja k ą staje się recy klin g opon. B ędzie to w ym agało op raco w an ia now ych, bardziej efek ty w nych m etod recyklingu opon i poszukiw ania now ych zastosow ań dla p ro du któ w p ow stałych ze zużytych opon.
W Polsce dokonano w ażnego kroku w tym k ie
runku. Są nim praw ne regu lacje zobow iązujące pro ducentów do zag o sp o d aro w an ia odpadów p o u ży t
kow ych i deklarow ana przez producentów gotow ość w łączen ia się do tych działań.
Literatura
7. Three New Directives introduced before the end o f 1999. ETRA News 2000, £ 5
2. BLIC-Annual Activity Report 1998. s. 5 oraz ma
teriały niepublikowane, aktualizacja w roku 2000 3. Proposal from the working group to the Europe
an Commission fo r recomendation on preven
tion,recovery and disposal o f used tyres.; Doku
ment DG XI/454/93-EN rev.3, Brussels, 24.01.94 4. Imparoving the market with European Stan- dars; ETRA News £ 6, 2000
5. G ettin g sta rte d ; ETRA N ew s 2000, £ 7 6. Rocznik Statystyczny, Warszawa 1999 7. Raport Końcowy z realizacji projektu badawcze
go zamawianego pt. ”Opracowanie ogólnokra
jowego systemu utylizacji odpadów gumowych ” - Piastów - 1998, materiały niepublikowane.
8. L. Pyskło, W. P a ra siew ic zP rze g lą d Komunal
ny,1999, £ (91) s. 37
