R
E
C
E
N
Z
J
E
Rozprawy z dziejów oświaty t. XLIPL ISSN 0080-4754
Adam Fijałkowski, Puer eruditus. Idee edukacyjne Wincentego z Beauvais (ok. 1194-1264), Wy-dawnictwo Neriton, Warszawa 2001, ss. 225, ilustr.
Książki dotyczące wychowania w śred-niowieczu europejskim są nader rzadkie. Uka-zanie się takiego dzieła jest wydarzeniem, tak mało mamy badaczy - specjalistów tej dziedzi-ny. Adam Fijałkowski po opublikowaniu w cza-sopismach naukowych kilka artykułów o Win-centym z Beauvais, wystąpił z obszerną książką, w której dotychczasowe badania przedstawił w postaci rozszerzonej i znacznie lepiej udokumentowanej. W ten sposób autor wypełnia na polskim rynku książek historycz-nych lukę w wiedzy o poglądach pedagogicz-nych rozpowszechniopedagogicz-nych w XIII wieku w śro-dowisku zakonu dominikanów i cystersów. Czyni to w sposób bardzo udany. Książka jest wyposażona w wyczerpującą bibliografię obe-jmującą kilkaset pozycji w kilku językach. Uk-ład treści jest przejrzysty i metodyczny, a książ-ka jest tak napisana, że łatwo j ą streścić. Świadczy to o umiejętności autora prowadze-nia wywodu w sposób sukcesywnie logiczny. Swoją książką A. Fijałkowski przedsta-wia się jako już dojrzały badacz epoki średnio-wiecza dysponujący dobrym warsztatem, pa-nujący nad źródłami i zdolny je interpretować. Te zalety warsztatu pozwoliły autorowi prze-jrzyście i zarazem przekonywująco przedsta-wić idee edukacyjne Wincentego.
Wszelako przy wszystkich zaletach i nie-wątpliwej atrakcyjności tematycznej tej książ-ki, można wynieść z lektury pewien niedosyt intelektualny. Zabrakło bowiem szerszego umiesz-czenia dzieł Wincentego w tradycji Zwierciadeł
(Specula). Ponadto o praktyce Wincentego
prze-noszenia monastycznych zaleceń edukacyj-nych do życia ludzi świeckich, autor wspomi-na tylko oględnie i z pełną wyrozumiałością (s. 147). W książce nie znalazła się opinia o bra-ku uniwersalności zaleceń Wincentego, które prawdopodobnie były przeznaczone dla otocze-nia króla Ludwika Świętego i tylko tam mogły być akceptowane. Trudno bowiem sobie wyob-razić, aby w szerszym zakresie młodzieńcy po-chodzenia szlacheckiego poddawani byli tylko wychowaniu moralnemu - jak zaleca Wincen-ty - i kształceni Wincen-tylko w szkole z pominięciem obowiązującego w średniowieczu ćwiczeniu w siedmiu umiejętnościach rycerskich. Skoro tyle miejsca zajęło w książce opisanie idealnego władcy świeckiego w wykładni Wincentego, to można było wspomnieć o innym jeszcze ideale władcy postulowanym i urzeczywistnianym w średniowieczu. Wnioski autora książki umiesz-czone we właściwym kontekście porównaw-czym byłyby wówczas o wiele pełniejsze.
A. Fijałkowski polubił twórczość Wincen-tego z Beauvais i dlaWincen-tego przy każdej okazji tłu-maczy i usprawiedliwia średniowiecznego pisa-rza w jego niekonsekwencjach i ograniczeniach. A skądinąd z uzasadnieniem nazwać można uto-pijnym program Wincentego wychowania inte-lektualnego ludzi świeckich i elit władzy.
Tadeusz Bieńkowski
Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy. Pod red. Wojciecha Iwańczaka i Krzysztofa Brachy. WSP im Jana Kochanowskiego,
Kiel-ce 1997, ss.320.
Książka jest zbiorem 24 referatów i ko-munikatów wygłoszonych na konferencji od-bytej 18-20 maja 1995 r. w Mąchocicach-Ameliówce koło Kielc. Jak podkreśla Wojciech Iwańczak w Słowie wstępnym, celem konferencji
było zbadanie słabo znanego „stanu wiedzy o nauczaniu w średniowieczu i czasach wcześ-niejszej epoki nowożytnej". Wystąpienia refe-rentów dotyczyły nie tylko problematyki edu-kacyjnej Polski. Sporo miejsca poświęcono
