6) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem,
Przyczyny wybuchu wojny:
- Zakon starał się zdobyć Żmudź, rozdzielającą jego posiadłości.
- Objęcie godności mistrza zakonu przez Ulryka von Jungingena, zwolennika ostrej polityki wobec Polski.
- Próby rozerwania sojuszu Polski i Litwy spełzły na niczym, toteż w 1409 roku Krzyżacy zdecydowali się zająć ziemię dobrzyńską (którą Polska niedawno zdołała wykupić dzięki opodatkowaniu się szlachty).
Wybuch powstania ludności na Żmudzi popartego przez wielkiego księcia litewskiego Witolda Skutki:
a) Krzyżacy oddają Żmudź Litwie ( tylko na czas życia Jagiełły i Witolda), b) Krzyżacy oddają Polsce ziemie dobrzyńską,
c) Ziemia chełmińska i Pomorze Gdańskie nadal w rękach państwa zakonnego.
Skutki wielkiej wojny.
a) Krzyżacy stracili inicjatywę, ograniczali się do wojen obronnych, b) Siła uderzeniowa Zakonu złamana raz na zawsze
7) wyjaśnia znaczenie pojęcia złoty wiek w odniesieniu do panowania dwóch ostatnich Jagiellonów,
Okres rządów ostatnich Jagiellonów określa się jako złoty wiek kultury polskiej.
Dzięki mecenatowi królowej Bony – drugiej żony Zygmunta Augusta - w Polsce mocno uwidoczniły się wpływy włoskie . W stylu renesansowym przebudowano zamek na Wawelu , a Jan Zamoyski wzniósł w swych dobrach Zamość, miasto nazywane perłą renesansowej architektury. Do rozwoju literatury odrodzenia przyczynił się Mikołaj Rej, Jan Kochanowski
tworzący swoje dzieła w języku polskim. Wszechstronną wiedzę zdobywano wówczas w szkołach wyższych, czyli uniwersytetach. Pod koniec XVI w . uczelnie te działały w Krakowie ,Zamościu oraz w Wilnie . Najwybitniejszym przedstawicielem polskiej nauki był Mikołaj Kopernik, któremu
europejski rozgłos przyniosło dzieło,, O obrotach sfer niebieskich."
Zygmunt Stary sprawował nad tą przebudową mecenat. Za czasów jego panowania wybudowano Kaplicę Zygmuntowską, która zalicza się do najwspanialszych dzieł renesansu w Europie.
Za to Zygmunt August sprowadzi ł na Wawel kolekcję arrasów. Monarcha posiadał także wielką bibliotekę, utrzymywał także dworską kapelę i ufundował w Wilnie galerię obrazów Mikołaj Kopernik - wybitny lekarz, ekonomista i astronom, twórca teorii heliocentrycznej
Maciej z Miechowa - autor pierwszego dzieła geograficznego o Europie Wschodniej
Marcin Kromer - autor kroniki opisującej dzieje Polski do 1506 r.
Jan Kochanowski - najsłynniejszy poeta polskiego renesansu, twórca pieśni, poematów, fraszek oraz trenów
Mikołaj Rej z Nagłowic - "ojciec literatury polskiej", jako jeden z pierwszych pisarzy tworzył w języku ojczystym
Jan Zamoyski - wybitny polityk i mecenas sztuki, założyciel renesansowego miasta
8) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie
,Obowiązki szlachty:
- płacenie podatków - obrona granic Polski
- uczestnictwo w życiu publicznym państwa- w sejmach, sejmikach - stawienie się na wezwanie króla na pospolite ruszenie
- odpowiednie sprawowanie urzędów, na które król ich powołał
Od końca XIV wieku wzrosło w Polsce znaczenie stanu szlacheckiego. Kolejni królowie (od Ludwika Andegaweńskiego do przedstawicieli Jagiellonów) przyznawali szlachcie przywileje - szczególne prawa wydawane przez królów polskich w celu zapewnienia sobie poparcia szlachty. Przywileje szlacheckie stanowiły podstawę przewagi szlachty nad innymi stanami (mieszczaństwem i chłopami) i jej współudziału w rządzeniu państwem. Uzyskanie przez szlachtę wpływu na najważniejsze decyzje państwowe (nowe prawa, podatki, decyzje o wojnie i pokoju) spowodowało wykształcenie w Polsce formy rządów nazwanej demokracją szlachecką. Stan szlachecki (stanowiący około 10% ludności) wywalczył sobie w Rzeczypospolitej pełnię praw i wolności, a monarcha (król) zrezygnował z części swoich uprawnień, dzieląc się swoją władzą ze szlachtą.
Początkowo szlachta zbierała się na sejmikach ziemskich, czyli zjazdach całej szlachty danej ziemi, aby obradować nad podatkami, spisywać miejscowe prawa zwyczajowe, sprawować sądy. Z czasem
uprawnienia sejmików wzrosły, a panujący odwoływali się do ich decyzji (np. za rządów Władysława Jagiełły uchwaliły nadzwyczajne podatki na wykupienie ziemi dobrzyńskiej z rąk zakonu krzyżackiego).
Od końca XV wieku (rok 1493) wykształcił się w Polsce sejm walny, czyli zjazd posłów - przedstawicieli szlachty wyłonionych na sejmikach ziemskich i zaopatrzonych w tzw. instrukcje (zalecenia otrzymane na sejmikach).
Polski sejm był dwuizbowy - izbę senatorską (senat) tworzyli mianowani przez króla dożywotnio członkowie królewskiej rady: wojewodowie, kasztelanowie, biskupi i najwyżsi urzędnicy; izbę poselską tworzyli posłowie wybierani na sejmikach.
Sejm walny uchwalał ustawy, podatki, zwoływał pospolite ruszenie (polegało na powoływaniu pod broń całej męskiej ludności państwa lub tylko pewnej części uprawnionej i zobowiązanej do tego rodzaju służby), zawierał traktaty pokojowe i przymierza, kontrolował skarb, podejmował uchwały większością głosów. Tylko król miał prawo zwoływać wspólny zjazd izby poselskiej i senatu oraz zatwierdzać projekty ustaw. Za datę powstania polskiego parlamentu (czyli sejmu) przyjmuje się rok 1493, kiedy uchwalona została pierwsza uchwała obowiązująca w całym państwie (uchwały takie zwano wówczas konstytucjami). Obowiązywała zasada jednomyślności: na uchwalenie konstytucji musieli się zgodzić wszyscy uczestnicy obrad.
9) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska,
Unia personalna to połączenie państw osobą władcy przy zachowaniu całkowitej odrębności instytucji politycznych, prawa i polityki zagranicznej.
Unia realna to połączenie państw osobą władcy i powołanie wspólnych instytucji, wspólna polityka zagraniczna.
Przykładem unii realnej jest unia zawarta w 1569 roku (lubelska)gdzie oba kraje miały wspólnie wybieranego króla, sejm i politykę zagraniczną. Oddzielne były urzędy, skarb i wojsko. Unia trwa do roku 1795 czyli do trzeciego rozbioru Polski.
Jan Matejko, Unia lubelska
- postać trzymająca krzyż- Zygmunt August
- postać klękająca i trzymająca rulon w ręku- to Marcin Zborowski- kasztelan krakowski, trzyma akt unii lubelskiej
- osoba nad Marcinem Zborowskim- to Jakub Uchański, prymas Polski, księga w rękach Uchańskiego to rękopiśmienny Ewangeliarz, otwarty na fragmencie na dzień Zmartwychwstania Pańskiego.
Symbolizuje to wiarę w przyszłe zmartwychwstanie podzielonej Polski. Z tego względu umieszczono ten przedmiot w samym środku obrazu.
