MEDIACJA W SPRAWACH KARNYCH
mgr Aleksandra Skotnicka
MEDIACJA
Mediacja – dobrowolne negocjacje między osobami lub grupami osób będących w sporze wywołanym popełnieniem przestępstwa, prowadzone z udziałem osoby trzeciej (mediatora), mającej za zadanie podtrzymywanie i ułatwianie przebiegu negocjacji, bez narzucania stronom rozstrzygnięcia.
Celem postępowania jest rozwiązanie konfliktu pomiędzy pokrzywdzonym a oskarżonym.
Porozumienie to nie ma charakteru czynności procesowej i nie
stanowi części dochodzenia lub śledztwa, jeżeli jest prowadzone
w postępowaniu przygotowawczym.
MEDIACJA
• sprawę do postępowania mediacyjnego kieruje sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, ale samo postępowanie toczy się bez udziału tych organów
• przedmiotem mediacji jest porozumienie między pokrzywdzonym a oskarżonym dotyczące przede wszystkim naprawienia szkody i zadośćuczynienia krzywdzie doznanej przez pokrzywdzonego
• mediacja może dotyczyć przestępstw z oskarżenia publicznego
bądź z oskarżenia prywatnego
MEDIACJA
art. 23a kpk
§ 1. Sąd lub referendarz sądowy, a w postępowaniu
przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to
postępowanie, może z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i
pokrzywdzonego skierować sprawę do instytucji lub osoby do
tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania
mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym, o czym się
ich poucza, informując o celach i zasadach postępowania
mediacyjnego, w tym o treści art. 178a.
MEDIACJA
art. 178a kpk
Nie wolno przesłuchiwać jako świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, o których mowa w art.
240 § 1 Kodeksu karnego.
MEDIACJA
art. 23a kpk
§ 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.
§ 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40 i art. 41 § 1, czynny zawodowo sędzia, prokurator, asesor prokuratorski, a także aplikant wymienionych zawodów, ławnik, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora oraz funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw. Przepis art. 42 stosuje się odpowiednio.
MEDIACJA
art. 23a kpk
§ 4. Udział oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu
mediacyjnym jest dobrowolny. Zgodę na uczestniczenie w
postępowaniu mediacyjnym odbiera organ kierujący sprawę do
mediacji lub mediator, po wyjaśnieniu oskarżonemu i
pokrzywdzonemu celów i zasad postępowania mediacyjnego i
pouczeniu ich o możliwości cofnięcia tej zgody aż do zakończenia
postępowania mediacyjnego.
MEDIACJA
art. 23a kpk
§ 5. Mediatorowi udostępnia się akta sprawy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
§ 6. Instytucja lub osoba do tego uprawniona sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego wyników. Do sprawozdania załącza się ugodę podpisaną przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora, jeżeli została zawarta.
§ 7. Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób
bezstronny i poufny.
MEDIACJA
• jeżeli organ procesowy kieruje chce skierować sprawę do
mediacji, to musi przed podjęciem decyzji uzyskać zgodę obu stron
• w postępowaniu przygotowawczym do mediacji kieruje sprawę w formie postanowienia prokurator, a w dochodzeniu – także inny organ prowadzący dochodzenie (Policja lub organy z art.
312 kpk)
• w toku postępowania międzyinstancyjnego i sądowego do
mediacji kieruje sąd lub referendarz sądowy
MEDIACJA
• w postępowaniu z oskarżenia prywatnego sąd może (na
wniosek stron lub za ich zgodą) wyznaczyć odpowiedni termin na przeprowadzenie postępowania mediacyjnego zamiast
posiedzenia pojednawczego (art. 489 § 2 kpk)
• zgodę na uczestniczenie w postępowaniu mediacyjnym odbiera organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator
• nowelizacja z 2013 r. nałożyła na organ, który kieruje sprawę
do mediacji lub mediatora obowiązek wyjaśnienia oskarżonemu
i pokrzywdzonemu celów i zasad postępowania mediacyjnego
MEDIACJA
• kpk nie przewiduje żadnych ograniczeń przedmiotowych dotyczących kierowania spraw do postępowania mediacyjnego. Oznacza to, że organ procesowy ma prawo przekazać sprawy do mediacji niezależnie od typu i okoliczności popełniania czynu zabronionego, którego dotyczy postępowanie karne.
• W przepisach nie sformułowano też żadnych przesłanek, które wskazywałyby, choćby przykładowo, rodzaje spraw, w których celowe byłoby przeprowadzenie mediacji, czy to ze względu na charakter przestępstwa i inne warunki przedmiotowe, czy też osobę sprawcy i jego stosunek do popełnionego czynu. Decyzja o skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego jest więc arbitralnym rozstrzygnięciem uprawnionego organu procesowego.
ZGODA NA MEDIACJĘ
• zgodę na mediację można cofnąć aż do zakończenia postępowania mediacyjnego
• o tym uprawnieniu organ obowiązany jest pouczyć
oskarżonego i pokrzywdzonego przy odbieraniu od nich zgody
• cofnięcie zgody powoduje niedopuszczalność wszczęcia lub
kontynowania postępowania mediacyjnego
MEDIACJA
• kierując sprawę na mediację organ wydaje w tym przedmiocie postanowienie
• postanowienie to nie podlega zaskarżeniu (art. 459 § 1 i 2 kpk)
• szczegółowe warunki postanowienia określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 2015 r. w sprawie
postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz. U. 2015 poz. 716)
• organ, który skierował sprawę do mediacji, ma obowiązek udostępnić mediatorowi akta sprawy, ale tylko w zakresie
niezbędnym do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego
MEDIATOR
• wykaz instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzania postępowania mediacyjnego prowadzi prezes sądu okręgowego.
• Kto może zostać mediatorem? Osoba, która:
1) posiada obywatelstwo polskie, obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej albo obywatelstwo innego państwa, jeżeli na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej przysługuje jej prawo podjęcia zatrudnienia lub samozatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w tych przepisach,
2) korzysta w pełni z praw publicznych i ma pełną zdolność́ do czynności prawnych, 3) ukończyła 26 lat,
4) zna język polski w mowie i piśmie,
5) nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
6) posiada umiejętności i wiedzę w zakresie przeprowadzania postępowania mediacyjnego, rozwiązywania konfliktów i nawiązywania kontaktów międzyludzkich,
7) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków, 8) została wpisana do wykazu
MEDIATOR
• nie może być to osoba, co do której istnieją podstawy
wyłączenia wymienione w art. 40 kpk ani osoby, w przypadku których zaistniały okoliczności budzące uzasadnioną
wątpliwość co do ich bezstronności w danej sprawie
• wyłączeni są czynni zawodowo: sędzia, prokurator, asesor
prokuratorski, aplikant wyżej wymienionych zawodów, ławnik, referendarz sądowy, asystent sędziego, asystent prokuratora oraz funkcjonariusz instytucji uprawnionej do ścigania
przestępstw
• sędzia (który uprzednio nie będąc sędzią) prowadził mediację jest wyłącozny od udziału w sprawie z mocy prawa. Jego
niewyłączenie stanowi bezwzględną przyczynę odwołania (art.
439 § 1 pkt 1 kpk)
ZASADY POSTĘPOWANIA MEDIACYJNEGO
1) powszechnej dostępności
2) autonomii w procesie karnym 3) dobrowolności
4) poufności
5) bezstronności
6) neutralności
ZASADA POWSZECHNEJ DOSTĘPNOŚCI
postępowanie mediacyjne może być przeprowadzone z
inicjatywy oskarżonego lub pokrzywdzonego w każdej sprawie, w której wystąpił konflikt między nimi spowodowany czynem
zabronionym
ZASADA AUTONOMII
postępowanie mediacyjne jest autonomiczne, a czynności
przeprowadzone w tym postępowaniu nie mają waloru
procesowego.
ZASADA DOBROWOLNOŚCJ
udział oskarżonego i pokrzywdzonego w mediacji jest dobrowolny i wymaga ich zgody
Jeśli strona nie wyraziła zgody na mediację nie pociąga to dla
strony żadnych negatywnych skutków.
ZASADA POUFNOŚCI
postępowanie mediacyjne jest prowadzone w sposób poufny, a mediatora nie wolno przesłuchiwać jako świadka co do faktów, o których dowiedział się prowadząc mediację.
wyłączenie – przestępstwa, o których mowa w art. 240 § 1 kk
oświadczenia składane w toku mediacji nie mogą stanowić
dowodu w postępowaniu karnym – gwarancja dla storn, że
okoliczności, o których poinformowały w trakcie mediacji
pozostaną nieujawnione.
ZASADA POUFNOŚCI
zachowaniu tej zasady służą rozwiązania:
1) sprawozdanie mediatora ograniczone do wyniku mediacji, bez szczegółowego opisu przebiegu postępowania mediacyjnego, a zwłaszcza zachowania oskarżonego i pokrzywdzonego i
zajmowanych przez nich stanowisk - art. 23a § 6 kpk, § 16 ust.
2 rozporządzenia
2) zakaz przesłuchania mediatora jako świadka – art. 178a kpk 3) zakaz powoływania się na rozmowy prowadzone w czasie
mediacji bez zgody stron – pkt 2 rekomendacji nr R (99) 19
ZASADA BEZSTRONNOŚCI
• wyłączenie możliwości prowadzenia tego postępowania przez osoby, w sprawie których zachodzą okoliczności określone w art. 40 i 41 § 1 kpk
• Mediator nie może zajmowa stanowiska w kwestii winy. Jego obowiązkiem jest nadzór nad stronami, aby czuły się
bezpiecznie i odnosiły do siebie z szacunkiem.
• postępowanie mediacyjne przeprowadza się ustnie, choć po jego przeprowadzeniu mediator sporządza pisemne
sprawozdanie i niezwłocznie przedstawia je organowi, który
skierował do niego sprawę
ZASADA NEUTRALNOŚCI
mediator nie może narzuca stronom własnych rozwiązań, nawet
jeżeli jest przekonany, że są najlepsze dla obu stron.
CZAS POSTĘPOWANIA MEDIACYJNEGO
• postępowanie mediacyjne może trwać miesiąc
• okresu tego nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego
• regulacja ma przyczynić się do częstszego korzystania z mediacji w postępowaniu przygotowawczym, gdyż prokuratorzy nie będą już stali przed dylematem, czy skierować sprawę do mediacji, czy też zakończyć postępowanie przygotowawcze w kodeksowych terminach.
• Mediator spotyka się w pierwszej kolejności ze sprawcą. Następnie taką samą rozmowę przeprowadza z pokrzywdzonym. Dopiero po tym dochodzi do wspólnego spotkania.
ZAKOŃCZENIE POSTĘPOWANIA
• ugoda powinna być podpisana przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora
• sprawozdanie z mediacji nie ma waloru protokołu – na jego podstawie nie mogą być czynione ustalenia faktyczne ani w postępowaniu przygotowawczym, ani w postępowaniu
sądowym
• postępowanie prywatnoskargowe – jeśli dojdzie do
porozumienia to sąd na posiedzeniu umarza postępowanie (art.
492 w zw. z art. 490 § 2 kpk). Dopuszczalne jest pojednanie
obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego,
które toczą się między tymi samymi stronami.
ZAKOŃCZENIE POSTĘPOWANIA
Sąd nie jest formalnie związany treścią ugody mediacyjnej. Jej
wynik uwzględniany jest w myśl dyrektyw wymiaru kary
zawartych w art. 53 § 3 k.k. Ostateczną decyzję w zakresie
wpływu zawartej ugody na orzeczenie kończące postępowanie
podejmuje więc zawsze sąd, traktując pojednanie oskarżonego i
pokrzywdzonego jako jedną z okoliczności rzutujących na wymiar
kary.
ZAKOŃCZENIE POSTĘPOWANIA
Pisemne porozumienie stron zawarte przed mediatorem wiąże strony jak każda umowa prywatna. Ugoda mediacyjna nie ma jednak takiej mocy jak ugoda zawarta przed sądem. Ugoda zawarta przed mediatorem jest natomiast dla sadu propozycją wskazującą, jak strony widzą rozwiązanie swojego konfliktu.
Ugodę podpisuje pokrzywdzony, oskarżony i mediator.
DYREKTYWY WYMIARU KARY
art. 53 kk
§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne
wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a
sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu
przed sądem lub prokuratorem.
NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY
art. 60 kk
§ 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet
najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:
1) jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób
naprawienia szkody,
2) ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania
o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie
WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA
art. 341 kpk
§ 1. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania. Udział ich jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.
§ 2. Jeżeli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu, jak również wtedy, gdy sąd uznaje, że warunkowe umorzenie byłoby nieuzasadnione, kieruje sprawę na rozprawę. Wniosek
prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia. W terminie 7 dni prokurator dokonuje czynności określonych w art. 333 § 1-2.
§ 3. Jeżeli sąd uzna za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z
pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, może odroczyć posiedzenie, wyznaczając stronom odpowiedni termin. Na wniosek oskarżonego i pokrzywdzonego, uzasadniony potrzebą dokonania uzgodnień, sąd zarządza stosowną przerwę lub odracza posiedzenie.
§ 4. Sąd orzekając o warunkowym umorzeniu bierze pod uwagę wyniki porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii wskazanej w § 3.
