R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T. X IX , z. 2, W A R S Z A W A 1963
ROMAN CZUBA, AN NA ZANIUK
BA DA NIA NAD R O ZM IESZCZEN IEM PR ZY SW A JA LN Y C H SK ŁA D N IK Ó W W PR O FIL A C H GLEBOW YCH
CZĘŚĆ III. WSPÓŁZALEŻNOŚĆ MIĘDZY ZAWARTOŚCIĄ
WĘGLA ORGANICZNEGO, IŁU KOLOIDALNEGO W GLEBIE I JEJ pH A ZAWARTOŚCIĄ MAGNEZU PRZYSWAJALNEGO I NIEKTÓRYCH
MIKROELEMENTÓW
Stacja C hem iczno-Rolnicza, W rocław
B adania n ad k o relacją w ym ien io ny ch w ty tu le cech przeprow adzono n a podstaw ie analiz 1171 próbek p o b ran y c h z 280 profilów glebow ych.
O bszerny m a te ria ł rzeczow y pozw ala n a sta ty sty c z n e opracow anie w y ników analiz chem icznych.
P ro b lem w spółzależności m iędzy zaw artością m agnezu p rz y sw a ja ln e go a n iek tó ry m i w łasnościam i gleby jest od d aw na om aw iany w lite r a tu rze fachow ej. Na p odstaw ie b a d a ń przep ro w ad zonych w o statn im dzie sięcioleciu zarów no G ó r a l s k i [10], jak B o r a t y ń s k i i w sp ó łp ra cow nicy [4] zw ra ca ją uw agę, że zależność m iędzy pH gleby a zasobnością w m agnez p rz y sw a ja ln y nie jest w y raźn a. Z ich b ad a ń w y nik a, że naw et w glebach bardzo k w aśn y ch pew na ilość próbek posiadała w yższą z a w a r tość m agnezu. I n a odw rót, w grupie gleb o odczynie obo jętn y m z n a jd o w ał się pew ien, w praw dzie niew ielki, p ro cen t gleb o niskiej zaw artości m agnezu. R ów nież S e 1 к e i w sp ó łau torzy [17] uw ażają, że w celu zo rien to w an ia się w sto pn iu zasobności gleby w m agnez p rz y sw a ja ln y należy nie tylko oznaczyć jej pH i w łasności sorp cyjne. Poszczególni badacze .stw ierd zają zgodnie, że znacznie w yższa w spółzależność w y stę p u je m iędzy sk ładem m ech aniczn ym gleby a zaw artością m agnezu p rzy sw ajaln eg o niż m iędzy zaw artością tego sk ła d n ik a w glebie a jej pH. B o r a t y ń s k i i w spółpraco w n icy [1] nie stw ierd zili w glebach Z ak ład u D ośw iadczalne go w L askow icach w y raźn iejszy ch w spółzależności m iędzy pH gleby a za
w arto ścią m agnezu w poszczególnych profilach. N atom iast we w szystkich b a d an y ch p ro filach bardzo w yraźn ie w ystępo w ała k orelacja m iędzy iloś cią części sp ław ialn y ch a zaw artością m agnezu p rzysw ajalnego.
P ogląd y na tem a t w spółzależności m iędzy zaw artością w glebie m ik ro elem entów a jej in n y m i w łasnościam i prezen tow ane są dotychczas raczej frag m en tary czn ie i nie zawsze są zgodne. Liczni a u to rz y w iążą zasobność gleb w m ik ro elem en ty z zaw artością próchnicy. C h o c h ł o w a [6] w y raża pogląd, że stopień n ag rom adzenia m ikroelem entów w y ra ź n ie zależy od ilości pró ch n icy w glebie. K a b a t a i w spółpracow nicy [11, 12] p rz y puszczają, że istn ieje zależność pom iędzy rozpuszczalnością m ikroelem en tów a zaw arto ścią su b sta n c ji organicznej w glebie. L u p i n o w i c z i D u b i k o w s k i [14] w ykazali zbliżoną do prostoliniow ej w spółzależ ność m iędzy składem m echanicznym gleb a ogólną zaw artością m ik ro elem entów . S c h o r r i B e r g m a n n [16] podają, że w m iarę w zrostu udziału części sp ław ialn y ch w glebie w zrasta zasobność w m angan i m iedź p rzy sw ajaln ą. Rów nocześnie jed n a k zw racają uw agę, że im gleby są b ardziej zakw aszone, ty m w ięcej z a w iera ją m an g an u akty w nego i ty m częściej ob jaw ia się nied o statek m iedzi. Na podobną zależność w odnie sieniu do m an g an u zw raca uw agę B o r k o w s k i [5] i in n i au to rz y [9]. Często zw raca się uw agę na w spółzależność zaw artości m ik ro elem en tów z ty p am i gleb [3], ich sk ład em m echan iczn ym [5, 7] i m ineralogicz nym [9, 11, 12, 18]. R o zpatryw an e są też n iek ied y i inne czynniki. G e y i w spółpracow nicy [9] zw racają uw agę na w spółzależność m iędzy su m ą opadów atm o sferyczn ych a zaw arto ścią w glebie m ikroelem entów . B adali oni tę zależność w tere n ac h podgórskich i górskich dochodząc do w niosku, że p rzy w iększych opadach pH gleby jest niższe, co przyspiesza ro zk ład m inerałów glebow ych i stą d p rzy w ysokich opadach gleby za w iera ją
większe ilości m ikroelem entów . S postrzeżenia te nie dotyczą boru.
Do obliczeń sta ty sty c z n y c h w y b ran o w y n ik i analiz c h e m ic z n y c h 1 próbek rep re z en tu ją c y c h u p raw n e: gleby b ru n a tn e , czarne ziem ie, gleby bielicow e i m ady. Dla każdego z ty ch typów szukano w spółzależności m iędzy zaw artością w ęgla organicznego, iłu koloidalnego w glebie i jej pH a zaw artością m agnezu, boru, m iedzi, m olibdenu p rzy sw ajaln eg o i m an g an u aktyw nego. K o relację w yliczano oddzielnie dla każdej p a ry cech szu kając zależności m iędzy zaw arto ścią С i Mg, С i В itd ., podobnie dla zaw artości iłu koloidalnego i Mg, iłu i В itd. oraz dla pH gleby i za w artości w szystkich b a d an y ch p ierw iastków .
O bliczeń ty ch dokonano dla poziom u ak u m u lacy jn eg o i łącznie dla pozostałych p ierw iastkó w położonych głębiej. Razem w yliczono 100 w spół czynników k o relacji i reg re sji (4 ty p y gleb X 15 w spółczynników dla
Rozm ieszczenie składników w profilach glebow ych 251
poziom u ak u m u lacy jn eg o + 4 ty p y gleb X 10 w spółczynników dla po ziom ów głębszych).
W spółczynniki k o relacji i reg re sji obliczano każdorazow o dla 42-50 próbek g ru p u ją c w tej liczbie w y n ik i an alizy dotyczące gleb lekkich, śred n ich i ciężkich.
WYNIKI OBLICZEŃ s t a t y s t y c z n y c h
D la ro zp a try w a n y ch ty pów gleb uzyskano w obliczeniach śred nie a ry tm ety c zn e w artości b ad a n y ch sk ładn ik ó w gleby (tab. 1), k tó re pozw a la ją n a ogólną c h a ra k te ry s ty k ę próbek. W y stę p u ją tu praw idłow ości stw ierdzone przez nas poprzednio na w iększej liczbie analiz chem icznych (I i II cz.). Z arów no w poziom ie a k u m u la cy jn y m , ja k i w poziom ach położonych głębiej najw ięk szą zaw arto ścią m agnezu i w iększości m ik
ro-T a b e l a 1 ś r e d n i e a r y t m e t y c z n e z a w a r t o ś c i b a d a n y c h s k ła d n i k ó w g l e b y A r i t h m e t i c m e an s f o r c o n t e n t o f t h e e l e m e n t s i n v e s t i g a t e d i n s o i l S k ł a d n i k - E le m e n t G le b y b r u n a t n e Brow n s o i l s C z a r n e z ie m ie B la c k e a r t h B G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s Mady A l l u v i a l s o i l s P o z io m a k u m u la c y jn y - A c c u m u la ti o n h o r i z o ù Kg m g /1 0 0 g g l e b y - s o i l 6 , 6 1 2 ,3 5 , 8 1 1 , 1 Un ppm 5 4 , 8 3 6 , 1 4 5 , 2 7 8 , 1 Cu ppm 3 , 4 0 5 ,8 5 3 , 8 8 6 , 5 2 В р р й 0 , 3 4 0 , 5 8 0 , 3 6 0 , 4 0 Mo ppm 0 ,0 9 7 0 ,0 8 5 0 ,0 9 4 0 ,1 4 3 С o r g a n i c z n y - O r g a n ie С % 1 , 2 0 2 , 3 6 1 ,4 8 - 1 , 9 2 I ł k o l o i d a l n y - C o l l o i d a l c l a y ■% 1 8 , 2 2 6 , 0 1 4 ,7 2 4 , 3 pH 5 , 6 0 6 , 3 0 5 , 6 0 5 ,4 8 P o z io m y g ł ę b s z e - D e e p e r h o r i z o n s Mg m g /1 0 0 g g l e b y - s o i l 1 1 ,0 1 1 ,2 9 , 9 1 1 , 7 Mn ppm 1 3 ,0 9 , 1 9 , 0 4 3 , 9 Cu ppm 2 , 1 6 2 , 8 2 1 ,9 8 4 ,6 2 В ppm 0 , 1 9 0 , 2 4 0 , 1 5 0 ,2 2 Mo ppm 0 ,0 3 8 0 ,0 2 3 0 ,0 5 4 0 ,0 9 3 I ł k o l o i d a l n y - C o l l o i d a l c l a y % 2 2 ,3 2 4 , 6 2 1 ,3 2 7 , 1 рн 5 , 9 0 6 , 5 9 5 , 6 4 5 ,5 8
elem entów odznaczają się czarne ziem ie i mady* W czarnych ziem iach stw ierdzono n ajw y ższą śred n ią zaw artość m agnezu przy sw ajaln eg o i boru, a w m adach — m angan u , m iedzi i m olibdenu. P o n ad to c h a ra k te ry sty c z n a jest w ysoka zaw artość w ęgla organicznego w czarn y ch żiem iach oraz dość w ysokie pH ty ch gleb. S tw ierd zon ą zaw artość k rań cow ą m ak ro - i m ikro elem entó w w b a d an y ch glebach p odaliśm y w I i II części naszej pracy.
W yniki obliczeń dotyczące zw iązku m iędzy zaw artością m agnezu i m ikroelem entów w glebach a zaw artością w nich w ęgla organicznego, ilu koloidalnego oraz ich pH rozpatrzono w układzie poszczególnych b ad a n y ch sk ład nik ów biorąc pod uw agę u zy sk ane z w yliczeń w spółczyn niki korelacji oraz re g re sję prostoliniow ą, k tó rą przedstaw iono ty lk o dla ty ch przypadków , w k tó ry c h uzyskano isto tn e w spółczynniki korelacji.
Na zb ad an ych 100 w spółzależności m iędzy zaw artością w glebie w ęgla organicznego, iłu koloidalnego oraz pH gleby a zaw artością m agnezu i czterech m ikroelem en tó w istotność w spółczynnika k o relacji stw ierdzono w 50 p rzy p ad k ach p a r cech. W licznych p rzy p ad k ach w y stę p u ją w y raźne ten d en cje zw iązku b a d a n y ch cech, co w y n ik a z tego, że w spółczynnik ko relacji jest ty lko nieznacznie m n iejszy od teo rety czn y ch w artości r. Za poziom istotności p rzy ję to a = 0,05, k ry ty c z n e w arto ści w spółczynnika k o relacji p rzy ję to w edług tablic M a l i c k i e g o [15], k tó re zaokrąglono do dw óch m iejsc po p rzecinku.
M a g n e z . Spośród b ad an y ch zależności w odniesieniu do tego sk ła d n ika bezspornie n ajw ięk szy stopień k o relacji uzyskano dla w spółzależ ności m iędzy zaw arto ścią iłu koloidalnego a zaw artością m agnezu p rz y sw ajalnego w glebie (tab. 2). W szystkie w spółczynniki korelacji dla tej p a ry cech są w ysokie zarów no dla poziom u akum ulacyjn ego , jak i dla poziom ów położonych niżej. Z w iązek m iędzy zaw artością w glebie w ęgla organicznego lub jej pH a zaw artością m agnezu przy sw ajaln eg o jest znacznie słabszy w po ró w naniu ze zw iązkiem z zaw artością iłu kolo idal nego. D la poziom ów położonych pod poziom em ak u m u la cy jn y m zw iązku m iędzy zaw artością m agnezu a pH gleby w ogóle nie stw ierdzono.
Isto tn y zw iązek m iędzy zaw arto ścią w glebie w ęgla organicznego a za w artością m agnezu p rzy sw ajaln eg o stw ierdzono ty lk o dla gleb bielico w ych (r = 0,61 p rzy r f = 0,30) i m ad (r = 0,40 przy r* = 0,29). D la czar n y ch ziem i gleb b ru n a tn y c h nie stw ierdzono zw iązku w zaw artości m agnezu p rzy sw ajaln eg o i w ęgla organicznego w glebie.
N ajw iększą w spółzależność m iędzy zaw arto ścią w glebie iłu k o lo id al nego a zaw artością m agnezu przy sw ajaln eg o stw ierdzono w p rzy p a d k u gleb b ru n a tn y c h , gdzie dla poziom u ak u m ulacy jnego w spółczynnik k o re lacji r = 0,66 (Ti = 0,28). D la czarn ych ziem w spółczynnik k o relacji dla zaw artości iłu koloidalnego i m agnezu przy sw ajaln eg o w ynosi r = 0,53,
R ozm ieszczenie składników w profilach glebow ych 253 T a b e l a 2 Z e s t a w i e n i e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i m ię d z y z a w a r t o ś c i ą m a g n ezu a n i e k t ó r y m i w ł a ś c i w o ś c i a m i g l e b y C o r r e l a t i o n b e t w e e n m a g n esiu m c o n t e n t a n d some s o i l p r o p e r t i e s W s p ó łz a le ż n o ś ć - C o r r e l a t i o n G le b y b r u n a t n e B row n s o i l s C z a rn e z ie m i e B la c k e a r t h s G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s Madу A l l u v i a l s o i l s P o z io m a k u m u la c y jn y - A c c u m u la ti o n h o r i z o n W ę g ie l O rg a n ic z n y /M g - O r g a n ie c a rb o n /M g 0 0 + + I ł k o lo i d a ln y / M g - C o l l o i d a l c la y /M g + + + + pH g le b y /M g - pH o f s o i l / M g + 0 + 0 P o z io m y g ł ę b s z e - D e e p e r h o r i z o n s I ł k o l o i d a ln y / M g - C o l l o i d a l c la y /M g + + + + pH g le b y /M g - pH o f s o il/ M g 0 0 0 0 O b j a ś n i e n i e do t a b l i o 2 - 6 : - E x p l a n a t i o n t o t h e t a b l e s 2 - 6 : + i s t o t n a k o r e l a c j a d o d a t n i a - s i g n i f i c a n t p o s i t i v e c o r r e l a t i o n - i s t o t n a k o r e l a c j a u je m n a - s i g n i f i c a n t n e g a t i v e c o r r e l a t i o n 0 b r a k k o r e l a c j i - l a c k o f c o r r e l a t i o n
a dla gleb bielicow ych r = 0,52 p rzy r t = 0,30. R ów nież w ysoki w spół czynnik k o relacji uzyskano dla w ym ienionych p a r cech w p rz y p a d k u m ad, gdzie r = 0,65 p rzy r t = 0,28.
W poziom ach p rofilów glebow ych położonych pod poziom em a k u m u la c y jn y m stw ierdzono rów nież isto tn ą w spółzależność m iędzy zaw arto ścią iłu koloidalnego w glebie a zaw arto ścią m agnezu przysw ajaln ego . W p rz y p ad k u gleb b ru n a tn y c h w spółczynnik k o relacji dla tej zależności w ynosi r = 0,64 (r, = 0,28), dla czarn y ch ziem r = 0,35 (r* = 0,30), a dla m ad r = 0,73 (przy r f = 0,28), co jest n a jsiln ie jsz y m zw iązkiem b ad a n y ch dw óch cech.
Isto tn ą w spółzależność m iędzy pH gleby a zaw artością m agnezu p rz y sw ajalnego dla poziom ów a k u m u la cy jn y c h stw ierdzono w dw óch p rz y p a d k ach n a cztery liczone, m ianow icie dla gleb b ru n a tn y c h r = 0,32 (r* = 0,28) i dla gleb bielicow ych r = 0,40 (r* = 0,30); n a to m ia st dla po ziom ów położonych pod poziom em a k u m u la cy jn y m nie stw ierdzono w ogóle zw iązku ty ch cech. P raw dopodobnie in ne czynniki w w iększym stopniu niż pH gleby w a ru n k u ją ilość zaw artego w glebie m agnezu p rz y sw ajalnego.
J a k w y n ik a z p ro sty ch re g re sji (rys. 1-3), przeciętn a zaw artość m agnezu zm ienia się w raz ze zm ian ą zaw arto ści iłu koloidalnego w glebie, a
sunkow o m niej w y raźn ie w raz ze zm ianam i zaw artości w ęgla organicz nego lub pH gleby. M ożliwość zakresu zm ian zaw artości m agnezu p rz y sw ajalnego w glebie w raz ze zm ianam i w zaw artości iłu koloidalnego
Rys. 1. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością w ęgla organicznego w glebie i jej pH a zawartością w niej m agnezu przyswajalnego (poziom akum ulacyjny)
o b j a ś n i e n ia do r y s. 1—12: 1 — g le b y b ie lic o w e , 2 — g le b y b r u n a tn e , 3 — c z a r n e z ie m ie , 4 — m a d y
Rectilinear regression b etw een organie carbon content in soil, its pH and available m anganese content (accum ulation horizon)
e x p la n a t io n to th e F ig s 1—12: 1 — p o d z o lic s o ils , 2 — b r o w n s o ils , 3 — b la c k e a r th s , 4 — a llu v ia l s o ils
Rys. 2. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością iłu koloidalnego a zawartością magnezu w glebie (poziom akum ulacyjny)
Rectilinear correlation betw een colloidal clay and m agnesium content in soil (accumulation horizon)
Rys. 3. Regresja prostoliniowa m iędzy zawartością iłu koloidalnego w glebie a za w artością m agnezu (poziomy pod poziomem akum ulacyjnym )
R ectilinear regression betw een colloidal clay and m agnesium content in soil (ho rizons below accum ulation horizon)
Rys. 4. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością w ęgla organicznego w glebie i jej pH a zawartością boru (poziom akum ulacyjny)
Rectilinear regression betw een organie carbon content in soil, its pH and boron content (accum ulation horizon)
Rozm ieszczenie składników w profilach glebowych 255
w y stę p u je w podobnie silnym sto pn iu zarów no w poziom ie a k u m u la c y j nym , ja k i w poziom ach głębszych czterech b ad a n y ch typ ów gleb.
B o r . M iędzy zaw artością w glebie bo ru p rzysw ajalnego a n iek tó ry m i in n y m i b ad an y m i cecham i uzyskano rów nież w ysoki stopień w
spółzależ-T a b е ч ! а 3 Z e s t a w i e n i e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i m ię d z y z a w a r t o ś c i ą b o r u p r z y s w a j a l n e g o z n i e k t ó r y m i w ła ś c i w o ś c i a m i g l e b y C o r r e l a t i o n b e tw e e n a v a i l a b l e b o r o n c o n t e n t a n d some s o i l p r o p e r t i e s W s p ó łz a le ż n o ś ć - C o r r e l a t i o n G le b y b r u n a t n e B row n s o i l s C z a rn e z ie m i e B la c k e a r t h s G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s Mady A l l u v i a l s o i l s P o z io m a k u m u la c y jn y - A c c u m u la tio n h o r i z o n W ę g ie l o r g a n i c z n y /B - O r g a n ie c a r b o n / B + + + + I ł k o l o i d a l n y / B - C o l l o i d a l c l a y / B 0 + + + pH g l e b y /B - pH o f s o i l / B + 0 + 0 P o z io m y g ł ę b s z e - D e e p e r h o r i z o n s I ł k o l o i d a l n y / B - C o l l o i d a l c l a y / B + + + + pH g le b y /B - pH o f s o i l / B 0 0 0 0
ności (tab. 3). Stw ierdzono, że zaw artość bo ru w glebie jest isto tn ie do datn io skorelow ana z zaw artością w ęgla organicznego we w szy stk ich liczonych p rzy p ad k ach oraz z zaw artością w glebie iłu koloidalnego (na osiem liczonych p rzypad k ów dod atnie w spółczynniki korelacji uzyskano w siedm iu). M niej w y raźn a jest w spółzależność m iędzy pH gleby a za w arto ścią bo ru w poziom ie ak u m u la cy jn y m . W poziom ach głębszych nie stw ierdzono tej w spółzależności w żad ny m z liczonych przypadków .
B ardzo w y ra ź n a k o relacja m iędzy zaw artością w glebie w ęgla o rg a nicznego a zaw artością bo ru w idoczna jest we w szystkich b a d an y ch ty p ac h gleb. D la gleb b ru n a tn y c h w spółczynnik korelacji dla ty ch p a ra m etrów w ynosi r = 0,38 p rzy r f = 0,28, dla czarny ch ziem r = 0,40 p rzy Tf = 0,30, dla gleb bielicow ych r = 0,53 p rzy r # = 0,30 i dla m ad r = 0,39 p rzy r t = 0,28. W p rzy p a d k u obliczeń w spółzależności m iędzy zaw artością w glebie iłu koloidalnego a zaw artością boru przy sw ajaln eg o w poziom ie a k u m u la c y jn y m u zyskano n ieisto tn y d o d atn i w spółczyn nik korelacji, dla c zarn ych ziem r = 0,31 p rzy r t = 0,30, dla gleb bielicow ych r = 0,49 p rzy Г/ = 0,30 i dla m ad r = 0,48 p rz y r* = 0,28. D la tej sam ej w spółzależności w poziom ach położonych poniżej poziom u ak u m u lacy jn eg o uzyskano
isto tn e w spółczynniki k o relacji d o d atn iej w e w szy stkich liczonych p rz y padkach. Św iadczy to o dużej zależności zaw arto ści b o ru w glebie od jej sk ład u m echanicznego. D la gleb b ru n a tn y c h w spółczynnik k o relacji w y nosi r = 0,42 p rz y r , = 0,28, d la czarn y ch ziem r = 0,35 p rzy r f = 0,30, dla gleb bielicow ych r = 0,48 p rzy r f = 0,30 i dla m ad r = 0,46 p rzy r, = 0,28.
W obliczeniach w spółczynników k o relacji m iędzy pH gleby i z a w a r tością b o ru n a 8 liczonych p rzy p ad k ó w uzyk ano ty lk o 2 isto tn e w spół czynniki, m ianow icie dla poziom u a k u m u lacy jn eg o w glebach b r u n a t n y c h r = 0,33 p rz y Tt = 0,28 i w glebach bielicow ych r = 0,70 p rzy Г/ = 0,30. J a k w idać, w glebach bielicow ych stw ierdzono siln y zw iązek dw óch w ym ienio n ych cech. C h a ra k te ry sty c zn y jest całkow ity b ra k k o re lacji ty c h cech w głębszych poziom ach profilów glebow ych, niew idoczna je st bow iem n aw et te n d e n c ja do ch ara k te ry sty c z n e g o u k ła d u n ieisto tn y c h w spółczynników korelacji.
W ykres re g re sji prosto liniow ej w skazuje, że m ożliw ość zm ian w za w arto ści bo ru p rzy sw ajaln eg o w glebie w raz z zaw arto ścią w ęgla org a nicznego nie jest jed n akow a dla poszczególnych ty pó w gleb. O dpow iednie zm iany w zaw artości b o ru m ogą być w iększe dla gleb b ru n a tn y c h , c z ar n y c h ziem i gleb bielicow ych niż dla m ad (rys. 4). Z m iany w zaw arto ści w glebie b o ru w m ia rę zm ieniającego się pH gleby m ogą być znaczne (rys. 4), szczególnie dla gleb bielicow ych.
C h a ra k te ry sty c z n y jest w y k re s re g re sji prostoliniow ej dla w spółza leżności m iędzy zaw artością w glebie iłu koloidalnego a zaw artością boru. D la poziom u a k u m u lacy jn eg o p ro ste re g re sji w y k a z u ją w praw d zie w y raźn ie n ierów noległy u k ła d (rys. 5), a dla gleb b ru n a tn y c h n aw et nie udow odniono tej zależności (w spółczynnik k o relacji nie by ł isto tn y , r = 0,24 p rzy Vf = 0,28).
P rz ec iętn a zaw artość b oru p rzy sw ajaln eg o w trzech ty p ac h gleb może w poziom ie a k u m u la c y jn y m zm ieniać się niejed nakow o (rys. 5). W m ad ach p rzeciętn a zaw artość tego sk ła d n ik a w z ra sta ty lk o nieznacznie ze zm ianą zaw artości iłu koloidalnego. Nieco siln iejszy w zrost zaw artości boru zd arza się w czarn ych ziem iach, n a to m ia st m ożliw y jest duży w zrost jego zaw artości p rzy zm ianie zaw artości iłu koloidalnego w glebach bielico w ych. P ro ste reg re sji w yznaczone dla poziom ów położonych pod po ziom em a k u m u la c y jn y m są praw ie id ealnie rów noległe, p rzy ty m ró w n an ia re g re sji są id entyczn e d la gleb b ru n a tn y c h i bielicow ych (rys. 6). M ożna zatem w nioskow ać, że w poziom ie a k u m u la c y jn y m zaw artość b o ru w glebie w dużym sto p n iu jest zróżnicow ana rów nież przez in n y czynnik, np. zaw arto ść p róchnicy, ag ro tech n ikę itp. W poziom ach położonych g łę biej zm ian y w zaw artości b o ru w glebie o d p o w iadają p raw ie idealnie odpow iednim zm ianom w zaw artości iłu koloidalnego.
Rozm ieszczenie składników w profilach glebow ych 257
Rys. 5. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością iłu koloidalnego w glebie a za w artością boru (poziom akum ulacyjny)
R ectilinear regression b etw een colloidal clay and boron content in soil (accum u lation horizion)
Rys. 6. Regresja prostoliniow a m iędzy zaw artością iłu koloidalnego w glebie a za wartością boru (poziomy pod poziomem akum ulacyjnym )
Rectilinear regression betw een colloidal clay and boron content in soil (horizons below accum ulation horizon)
M i e d ź . W obliczeniach sto p nia k o rela cji m iędzy zaw artością m iedzi w glebie a in n y m i jej w łasnościam i udow odnioną w spółzależność u zy sk a no ty lk o w połow ie przypadków : n a 20 w yliczonych w spółczynników k o rela cji uzyskano 10 isto tn y ch , w ty m 1 u je m n y (tab. 4).
T a b e l a Z e s t a w i e n i e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i m i ę d z y z a w a r t o ś c i ą m i e d z i p r z y s w a j a l n e j a n i e k t ó r y m i w ła ś c i w o ś c i a m i g l e b y C o r r e l a t i o n b e tw e e n a v a i l a b l e c o p p e r c o n t e n t a n d some s o i l p r o p e r t i e s W s p ó łz a le ż n o ś ć - C o r r e l a t i o n G le b y b r u n a t n e Brow n s o i l s C z a r n e z i e m ie B la c k e a r t h s G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s Mady A l l u v i a l s o i l s P o z io m a k u m u la c y jn y - A c c u m u la ti o n h o r i z o n W ę g ie l o r g a n i c z n y / C u - O r g a n ie c a r b o n / C u + 0 0 + I j ł k o l o i d a l n y / C u - C o l l o i d a l c l a y / C u 0 + 0 + pH g l e b y /C u - pH o f s o i l / C u + 0 + 0 P o z io m y g ł ę b s z e - D e e p e r h o r i z o n s I ł k o l o i d a l n y / C u - C o l l o i d a l c l a y / C u + + 0 + pH g le b y /C u - pH o f s o i l / C u 0 0 0
-Isto tn y zw iązek zaw artości w ęgla organicznego w glebie z m iedzią p rzy sw aja ln ą stw ierdzono ty lk o dla gleb b ru n a tn y c h (r = 0,30, r f = 0,28) i m ad (r = 0,55, r t = 0,28). W pozostałych dw óch ty p ac h gleb stw ie r dzono ten d en cje do podobnej zależności. U zyskane w spółczynniki k o re lacji do datn iej b y ły jed n a k m niejsze od k ry ty c z n y c h w artości dla r f. W spółzależność zaw artości m iedzi p rzy sw aja ln e j w glebie i iłu kolo idalnego jest rów nież dość w y raźn a, chociaż nie zawsze udow odniona. N a 8 liczonych w spółczynników k o relacji dla tej w spółzależności uzyskano
5 isto tn y ch w spółczynników dodatnich: dla poziom u ak u m u lacy jneg o
czarny ch ziem r = 0,40 (r* = 0,30) i dla m ad r = 0 ,5 7 (r* = 0,28) oraz dla poziom ów niżej położonych w p rzy p ad k u gleb b ru n a tn y c h r = 0,43 r* = = 0,28), czarny ch ziem r = 0,63 (r* = 0,30) i m ad r = 0,50 (r, = 0,28). D la głębszych poziom ów jed ynie w p rzy p a d k u gleb bielicow ych uzyskano n ieisto tn y d o d atni w spółczynnik korelacji.
W w yliczeniach dotyczących w spółzależności zaw artości m iedzi w gle bie i jej pH nie uzyskano jasnego obrazu. D odatnie w spółczynniki k o relacji u zyskano dla poziom u ak u m u lacy jn eg o gleb g ru n a tn y c h (r = — 0,35, Tf = 0,28) i gleb bielicow ych (r = 0,36 przy r* = 0,30), a dla czar nych ziem i m ad uzyskano nieisto tn e w spółczynniki korelacji. Dla po ziomów położonych poniżej poziom u ak u m u lacy jn eg o uzyskano tylk o jed en isto tn y w spółczynnik korelacji, m ianow icie w spółczynnik u jem n y dla m ad (r = —0,32 p rzy r t = 0,28).
P odobne ten d en cje zaznaczyły się rów nież dość silnie w glebach bie licow ych oraz w m n iejszym stop n iu w pozostałych dw óch ty p ac h gleb.
Rys. 7. R egresja prostoliniowa m iędzy zaw artością w ęgla organicznego, iłu k oloi dalnego i jej pH a zawartością m iedzi (poziom akum ulacyjny)
R ectilinear regression betw een organie carbon, colloidal clay content in soil, its pH and copper content (accum ulation horizon)
Rys. 8. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością iłu koloidalnego w glebie i jej pH a zawartością m iedzi (poziomy pod poziomem akum ulacyjnym )
R ectilinear regression b etw een colloidal clay content in soil, its pH and copper content (horizons below accum ulation horizon)
Rozm ieszczenie składników w profilach glebow ych 259
Z w yk resów reg re sji prostoliniow ej w y n ik a, że n a jw y ra ź n ie j może zm ieniać się zaw artość w glebie m iedzi p rzy sw aja ln e j w m iarę zm ian w zaw arto ści iłu koloidalnego zarów no w poziom ie a k u m u la c y jn y m (rys. 7), ja k i w poziom ach położonych głębiej (rys. 8). W znacznie m n ie j szym sto p n iu zm iany w zaw arto ści m iedzi p rzy sw aja ln e j zależą od za w artości w ęgla organicznego lu b pH gleby, p rzy ty m w p rzy p a d k u po ziom ów profilów położonych pod poziom em a k u m u la cy jn y m stw ierdzono tę m ożliw ość ty lk o dla m ad. P rz y w zroście jed n a k pH gleby zaw artość m iedzi spada.
M a n g a n . W obliczeniach w spółczynników k o relacji dla m an g an u aktyw nego i ro z p a try w a n y c h w łasności gleby n a 20 liczonych w spółczyn ników u zyskano ty lk o 9 isto tn y ch , w ty m 3 u jem n e (tab. 5). Z w iązek T a b e l a 5 Z e s t a w i e n i e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i m ię d z y z a w a r t o ś c i ą m a n g an u ak ty w n e g o a n i e k t ó r y m i w ła ś c i w o ś c i a m i g l e b y C o r r e l a t i o n b e tw e e n a c t i v e m a n g an e se c o n t e n t a n d some s o i l p r o p e r t i e s W s p ó łz a le ż n o ś ć - C o r r e l a t i o n G le b y b r u n a t n e B row n s o i l s C z a rn e z ie m i e B la c k e a r t h s G le b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s Mady A l l u v i a l s o i l s P o z io m a k u m u la c y jn y - A c c u m u la tio n h o r i z o n W ę g ie l o r g a n ic z n y /M n — O r g a n ie c a rb o n /M n 0 0 + + I ł k o lo i d a ln y / M n - C o l l o i d a l c la y /M n 0 0 + + pH g le b y /M n - pH o f s o il/ M n 0 - 0 -P o z io m y g ł ę b s z e - D e e p e r h o r i z o n s I ł k o lo i d a ln y / M n - C o l l o i d a l c la y /M n 0 + 0 + pH g le b y /M n - pH o f s o il/ M n 0 0 0
-zaw artości w glebie w ęgla organicznego i m an ganu ak tyw nego stw ie r- dzono ty lko dla gleb bielicow ych (r = 0,38 p rzy r f = 0,30) i m ad (r = 0,51 p rzy Tf = 0,28). D la gleb b ru n a tn y c h i czarn y ch ziem stw ierdzono ty lko podobne tenden cje. M ożna też w nioskow ać o isto tn ej ten d e n c ji w spó ł zależności m iędzy zaw artością iłu koloidalnego w glebie a zaw artością m an g an u aktyw nego, gdyż na 8 liczonych uzyskano 4 d o d atn ie w spół czy nnik i korelacji: dla poziom u ak u m u lacy jn eg o w p rzy p a d k u gleb b ie licow ych (r = 0,31 przy Tf = 0,30) i dla m ad (r = 0,48 p rzy r t = 0,28) oraz dla poziom ów położonych głębiej w p rzy p ad k u czarnych ziem (r = 0,45 przy Tf = 0,30) i dla m ad (r = 0,50 p rzy r, = 0,28). W pozostałych p rz y pad k ach w y stęp o w ały ten d e n c je do podobnej współzależności.
C h a ra k te ry sty c zn y jest zw iązek m iędzy pH gleby a zaw artością m a n gan u aktyw nego. W y stęp u ją tu ten d e n c je do zależności u jem n y ch , przy ty m udow odniono tę zależność w trz e ch n a 8 b a d an y ch przypadków . W poziom ie a k u m u la c y jn y m uzyskano w spółczynnik k o rela cji r = —0,40 (rf = 0,30) dla czarn ych ziem, a dla m ad r = —0,36 (rt = 0,28), w po ziom ach położonych głębiej ty lk o dla m ad r = 0,47 (przy r * = 0,28).
Z w y k resu reg re sji prostoliniow ej w y nik a, że zm ian y w zaw artości m an g an u aktyw n ego w glebie są różne w zależności od ilości iłu k oloidal nego i w ęgla organicznego. Z m ian y te k s z ta łtu ją się niejednako w o dla poszczególnych typ ó w gleb. Isto tn e jest n a to m ia st zm niejszenie się za w artości m an g an u aktyw nego w glebie w m iarę w zro stu jej pH (rys. 9). D la poziom ów p ro filu położonych pod poziom em a k u m u la cy jn y m p rze d staw iono odpow iednie w y k resy , z k tó ry c h w y nik a, że p rzy w zroście za w artości iłu koloidalnego w z ra sta rów nież zaw artość m an g an u a k ty w nego, a p rzy w zroście pH gleby zaw artość m an g an u szybko spada (rys. 10).
A Ił
1____ j__ I____ 1__ I__ I I IT r i ». T T г ^
5 10 15 20 25 30 °/o iïu Mol-of coll. day 5 10 15 20 25 30 °/o iłu k o l- of coll day
Rys. 9. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością w ęgla organicznego w glebie, iłu koloidalnego w glebie i jej pH a zawartością w niej magnezu (poziom akum
u-lacyjny)
R ectilinear regression betw een organie carbon, colloidal clay content in soil, its pH and m anganese content (accum ulation horizon)
Rys. 10. Regresja prostoliniowa m iędzy zawartością iłu koloidalnego w glebie i jej pH a zawartością manganu (poziomy pod poziomem akum ulacyjnym )
R ectilinear regression betw een colloidal clay content in soil, its pH and m anganese content (horizons below accum ulation horizon)
M o l i b d e n . Spośród b ad a n y ch czterech m ik roskładników zaw artość m olibdenu p rzy sw ajaln eg o w glebach jest n ajm n iejsza, stą d p raw d o podobnie w spółzależność jego zaw artości z in n y m i b ad an y m i w łasnościam i gleby jest tru d n a do udow odnienia. N a 20 liczonych w spółczynników ko relacji u zyskano ty lk o 6 w spółczynników isto tn y ch (tab. 6).
Z w iązek zaw arto ści m olibdenu w glebie z zaw artością w ęgla organicz nego stw ierdzono ty lk o w p rzy p a d k u gleb bielicow ych (r = 0,46 p rzy
Rozm ieszczenie składników w profilach glebow ych 261 T a b e l a 6 Z e s t a w i e n i e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i m ię d z y z a w a r t o ś c i ą m o l ib d e n u p r z y s w a j a l n e g o a n i e k t ó r y m i w ła ś c i w o ś c i a m i g l e b y C o r r e l a t i o n b e tw e e n a v a i l a b l e m olybdenum c o n t e n t a n d some s o i l p r o p e r t i e s W s p ó łz a le ż n o ś ć - C o r r e l a t i o n G le b y b r u n a t n e B row n s o i l s C z a r n e z i e m i e B la c k e a r t h s G le b y b i e l i c o w e ' P o d z o l i c s o i l s Mady A l l u v i a l s o i l s P o z io m a k u m u la c y jn y - A c c u m u la ti o n h o r i z o n W ę g ie l o r g a n ic z n y /M o - O r g a n ie ca rb o n /L îo 0 0 + 0 I ł k o lo i d a ln y / M o - C o l l o i d a l c l a y /ы о 0 0 + 0 pH g le b y /M o - pH o f s o i l /Mo 0 - 0 0 P o z io m y g ł ę b s z e - D e e p e r h o r i z o n s I ł k o lo i d a ln y / M o - C o l l o i d a l c la y /M o 0 + + 0 pH g le b y /M o - pH o f s o i l / t ó o 0 - 0 0
Vf = 0,30). Podobne te n d e n c je w y stę p u ją rów nież w w yliczeniach dla pozostałych trzech ty pó w gleb.
U zyskane w y n ik i obliczeń w sk azu ją n a istn ien ie zw iązku m iędzy za w artością iłu koloidalnego a zaw arto ścią m olibdenu przysw ajaln ego w glebie. D la poziom u a k u m u lacy jn eg o gleb bielicow ych uzyskano bow iem w spółczynnik k o rela cji r = 0,29 p rzy r * = 0,30, a dla poziomów głębiej położonych r = 0,56 p rzy r t = 0,30. W poziom ach głębszych czar ny c h ziem te n sam w spółczynnik w ynosi r = 0,36 p rzy r* = 0,30. P o dobne ten d en cje w obliczeniach ty ch zależności stw ierdzono w pozo sta ły c h ty p ac h gleb.
N iejasne w y n ik i o trzy m an o dla w spółzależności m iędzy zaw artością w glebie m olibdenu p rzy sw ajaln eg o a jej pH. W w yliczeniach dla po ziom u ak u m u lacy jn eg o uzyskano ty lk o jed en isto tn y w spółczynnik k o re lacji, m ianow icie dla czarnych ziem r = — 0,53 (przy r f = 0,30), a dla głębszych poziom ów r = — 0,44 p rzy tej sam ej k ry ty c z n ej w arto ści Г/. P o dobne ten d en cje stw ierdzono rów nież w in n y ch p rzy p adk ach, co św iad czyłoby o istn ien iu zw iązku m iędzy zaw artością w glebie m olibdenu p rzy sw ajaln eg o a jej pH.
Z w yk resów re g re sji prostoliniow ej w y n ika, że w raz ze zm ianam i w zaw arto ści iłu koloidalnego i w ęgla organicznego w glebie m ogą w y stępow ać zm iany w zaw arto ści m olibdenu p rzy sw ajaln eg o (rys. 11), co w odniesieniu do iłu jest szczególnie w y raźn e dla poziom ów głębszych. Z aw arto ść m olibdenu w glebie odpow iednio w z ra sta w raz z w iększą
za-5 10 15 20 25 30 % i fu kol-o f coll. day 5 - 1 0 15 20 25 30 °/o if u Hol-of co/l day
Rys. 11. Regresja prostoliniowa m iędzy zawartością w ęgla organicznego, iłu k olo idalnego w glebie i jej pH a zawartością w niej m olibdenu (poziom akum ulacyjny) R ectilinear regression betw een organie carbon, colloidal clay content in soil, its
pH and m olybdenum content (accum ulation horizon)
Rys. 12. Regresja prostoliniow a m iędzy zawartością iłu koloidalnego w glebie i jej pH a zaw artością m olibdenu (poziomy pod poziom em akum ulacyjnym ) Fig. 12. R ectilinear regression between colloidal clay content in soil, its pH and
m olybdenum content (horizons below accum ulation horizon)
w arto ścią iłu koloidalnego. N atom iast w m iarę w zrostu pH gleby w y stę p u ją ten d en cje do odpow iednio m niejszej zaw artości m olibdenu za rów no w poziom ie ak u m u la cy jn y m , jak i w poziom ach głębiej położonych (rys. 12).
PODSUMOWANIE WYNIKÓW I WNIOSKI
P rzenoszenie u zysk an y ch w yników na różne w a ru n k i klim aty czno- glebow e i n a inne ty p y gleb byłoby na pew no za dużym uproszczeniem ; w y konan e jed n a k obliczenia k o relacy jn e pozw alają na u system atyzo w anie b ad a n y ch w spółzależności. W św ietle w y k o n an y ch obliczeń k o rela cy jn y c h m ożna w stęp n ie w nioskow ać, że zaw artość b ad a n y ch składników w glebie jest n a jsiln ie j skorelow ana z zaw artością iłu koloidalnego. W spółzależ ność ty ch w łasności jest szczególnie w y raźn a w poziom ach genetyczn ych położonych pod poziom em ak u m u la cy jn y m , gdzie w globalnym u jęciu w 75% p rzyp adk ów uzyskano d o d atn ią ko relację, a w odniesieniu do m agnezu i boru w 100%. Ł ącznie dla w szy stk ich poziom ów genetyczn ych isto tn e w spółczynniki k orelacji dla zaw artości iłu koloidalnego i b a d a ny ch sk ładn ikó w w glebie uzyskano 68% p rzypadków , gdy tym czasem w globalny m ujęciu dla w ęgla organicznego uzyskano 55% isto tn y ch w spółczynników , a dla pH gleby ty lk o 30%. O dpow iedni udział isto tn y ch w spółczynników k orelacji dla iłu koloidalnego i b ad a n y ch skład n ik ó w w odniesieniu tylk o do poziom u ak u m u lacy jn eg o w ynosi 60%.
Rozm ieszczenie składników w profilach glebowych 263
U zyskane w y n ik i pozw alają zatem na w stępne p rzyjęcie hipotezy, że zaw artość w glebie m agnezu i ro zp a try w a n y ch czterech m ikroelem entów jest dość silnie skorelo w an a z w arto ścią iłu koloidalnego w glebie, co szczególnie w y raźn ie m ożna stw ierdzić w poziom ach genetycznych, poło żonych pod poziom em ak u m u la cy jn y m . Nieco słabsza w spółzależność ty ch cech, stw ierd zon a w poziom ie ak u m u la cy jn y m , spow odow ana jest d o d a t kow ym i czynnikam i, jak zaw artość próchnicy oraz w szystkie zabiegi agro techniczne. S tw ierdzono rów nież dość w y ra ź n ą w spółzależność m iędzy zaw artością p róch nicy i b ad a n y ch skład n ik ó w w glebie. Ta w spółzależ ność w ra m a c h ro z p a try w a n y c h zbiorów liczb jest ty lk o nieznacznie słabsza niż w p rzy p a d k u iłu koloidalnego w poziom ie a k u m u la cy jn y m , znacznie jed n a k słabsza niż w p rzy p a d k u iłu koloidalnego w poziom ach głębszych.
W stosunkow o m ałej liczbie p rzyp ad kó w stw ierdzono udow odniony zw iązek m iędzy pH gleby a zaw artością b ad an y ch składników . W y da je się zatem , że zaw artość b ad a n y ch składników z w y ją tk ie m m an g anu jest raczej fu n k c ją zaw artości iłu koloidalnego w glebie. O pinia ta mo że w znacznym stopniu dotyczyć rów nież w ęgla organicznego, z re g u ły bow iem gleby cięższe zaw ierają w ięcej w ęgla organicznego niż gleby lekkie.
P rz y jm u ją c , że w spółczynnik k o relacji r > 0,5, św iadczy o siln ym zw iązku b ad an y ch p a r cech, r = 0,3-0,5 o śred n im i r < 0,3 o słab ym zw iązku, zestaw ienie u zysk an y ch w yników , u ję te osobno dla poszczegól n y ch składników , um ożliw ia sfo rm uło w an ie n a stę p u jąc y c h w niosków :
— zaw artość w glebie m agnezu p rzysw ajalnego jest bardzo silnie skorelow ana z zaw artością iłu koloidalnego, w m niejszy m stop niu z za w artością w ęgla organicznego i w stosunkow o słabym stopniu i to ty lko w nielicznych p rzy p ad k ach z pH gleby.
— zaw artość w glebie boru p rzy sw ajaln eg o jest w n iek tó ry ch p rz y pad k ach silnie skorelow ana z zaw artością w ęgla organicznego, a we w szystkich b a d a n y ch — p rz y n a jm n ie j średnio. T ylko nieznacznie m n ie j szy stopień k orelacji stw ierdzono m iędzy zaw artością boru a iłu koloidal nego, n ato m iast z pH gleby zaw artość boru skorelow ana jest tylk o n ie znacznie;
— zaw artość m iedzi p rzy sw aja ln e j w glebie w y kazu je śre d n i zw iązek z zaw artością iłu koloidalnego oraz bardzo m ały z zaw artością w ęgla orga nicznego i pH gleby;
— zaw artość w glebie m an g an u ak tyw nego jest w m ałym stopniu skorelow ana z zaw arto ścią iłu koloidalnego i w ęgla organicznego, a z pH gleby w y k azu je k o relację ujem n ą, jed n a k nie w e w szystkich p rzy p ad k ach jest ona isto tn a;
stopniu skorelo w ana z b ad an y m i w łasnościam i gleby, p rzy ty m sto su n kowo w y raźn iejsza w spółzależność w idoczna jest z zaw artością iłu kolo idalnego.
LITERATURA
[1] A d a m u s M., B o r a t y ń s k i K., S z e r s z e ń L.: Badania nad zawartością m agnezu w glebie. Cz. IV. R ozm ieszczenie magnezu przyswajalnego w profilach lekkich gleb Zakładu D oświadczalnego Laskowice O ławskie. Roczn. Glebozn., t. 14, 1964, z. 1, s. 43-51.
[2] A n d r u s z с z а к E., C z u b a R.: Niektóre param etry zasobności brunat nych gleb w ojew ództw a w rocław skiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, s. 417-420.
[3] B e r g m a n n W.: D ie Bedeutung der N ährstoffuntersuchungen der Böden für die Bodenfruchtbarkeit. D eutsche Akadem ie der L andw irtschaftsw is senschaften in Berlin, DDR, Sitzungsberichte, t. 14, z. 9, s. 25.
[4] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: Badania nad za w artością m agnezu w glebie. Cz. III. Odczyn oraz w ielkość sorpcji gleby a za w artość magnezu. Roczn. Glebozn., t. 14, 1964, z. 1, s. 27-41.
[5] B o r k o w s k i J.: Gleby brunatne Sudetów. Zagadnienia przyrodniczo-rolnicze w Sudetach, z. 12, Kraków 1966, s. 29-93.
[6J C h o c h ł o w a T. I.: Sodierżanije i raspriedielenije m ikroelem ientow w pocz- w ach Kuznieckoj lesostepi. Poczw ow iedien., 1/1967, s. 59—66.
[7] С z e к a 1 s ki А., К о с i a ł к o w s к i Z.: Zawartość niektórych m ikroele m entów w glebach W ielkopolski. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965, s. 273-281.
[8] C z u b a R., W ł o d a r c z y k Z.: W stępna ocena zależności zasobności gleb od ich w artości użytkow ej i poziomu nawożenia. Post. Nauk Roln., nr 4, 1963, s. 31-37.
[9] G e y S., R u n g e P., K l e m m K., E b e 1 i n g R., B e r g m a n n W.: Orient ierender Überblick über die Versorgung der Ackerböden der Bezirke Dresden, Leipzig und K arl-M arx-Stadt m it Bor, Kupfer, Mangan und Molybdän. A lbrecht-T haer-A rchiv, Г967, t. 11, z. 9, s. 849-858.
[10] G ó r a l s k i J.: Zawartość przyswajalnego m agnezu w glebach w oj. w ar szawskiego ze szczególnym uwzględnieniem gleb lekkich. Roczn. Glebozn., t. 12, 1962, s. 203-213.
[11] K a b a t a - P e n d i a s A.: Niektóre pierw iastki śladowe w rędzinach w oj. k ie leckiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965, s. 251-260.
[12] K a b a t a - P e n d i a s A., G a ł c z y ń s k i B.: Rozm ieszczenie pierw iastków śladowych w niektórych glebach piaszczystych regionu świętokrzyskiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965, s. 261-265.
[13] K o w a l s k i W. W., M u r s a l j e w A., G r i b o w s k a j a J. R.: R astwori- m yje form y m iedzi, m olibdena i kobalta w niekotorych tipach poczw. A gro- chim ija, 1, 1966, s. 87-99.
[14] L u p i n o w i с z J. S., D u b i к o w s к i G. Р.: O zaw isim osti sodierżanija m ikroelem ientow ot m echaniczeskogo sostawa diernow opodzolistych poczw w BSSR. A grochim ija, 12, 1966, s. 75-79.
[15] M a l i c k i L.: Tablice krytycznych w artości w spółczynnika korelacji. Roczn. Nauk Roln., 93^A-2, 1967, s. 393-402.
Rozm ieszczenie składników w profilach glebow ych 265
[16] S c h n o r r H., B e r g m a n n W.: Überblick über die M ikronnährstoffver sorgung der Böden der Bezirke Rostock, Schwerin und Neubrandenburg. I. M it teilung: Die M angan- und K upferversorgung. A lbrecht Thaer-Archiv, t. 11,
1967, z. 9, s. 839-847.
[17] S e l k e W., O r t l e p p H., S c h r a m e i e r R., W i l b e r g E.: Uber B ezie hungen zw ischen dem M g-G ehalt und einigen für die Ertragsfähigkeit der branderburgischen Böden bedeutungsvollen Eigenschaften. Zeitsch. für Land- dwirtsch. Versuchs und Untersuchungsw esen, t. 6, 1960, z. 4, s. 374-395.
[18] W а к u 1 i n A. A., S z i 1 i n A. W.: O zaw isim osti sodierżanija osnowych ele- m ientow pitanija w pieskach i poczwach pieszczanych teritorii Niżnogo P o w ołża ot m inieralnogo sostaw a ich wysokodyspersnoj frakcji. Poczw owiedien., 8, 1966, s. 65-68. Р . Ч У Б А , А . З А Н Ю К ИССЛЕДОВАНИЯ ПО РАСПРЕДЕЛЕНИЮ УСВОЯЕМЫХ ЭЛЕМЕНТОВ В ПОЧВЕННОМ ПРОФИЛЕ Ч А С Т Ь П 1. В ЗА И М О З А В И С И М О С Т Ь М Е Ж Д У С О Д Е Р Ж А Н И Е М О Р Г А Н И Ч Е С К О Г О У Г Л Е Р О Д А , К О Л Л О И Д Н О Г О И Л А В П О Ч В Е И ЕЕ p H А С О Д Е Р Ж А Н И Е М У С В О Я Е М О ГО М А Г Н И Я И Н Е К О Т О Р Ы Х М И К Р О Э Л Е М Е Н Т О В А г р о х и м и ч е с к а я С т а н ц и я , В р о ц л а в Р е з ю м е В статье приведены результаты статистического (математического) вы числения взаимозависимостей м еж ду содержанием в почве органического угл е рода, коллоидного ила и pH почвы а содержанием магния, бора, меди, усвояе мого молибдена и активного марганца. Для математической обработки были взяты результаты химического анализа почв репрезентирующ их четыре поч венные типы на территории Вроцлавского воеводства: бурые пахотные почвы, черные (темноцветные) пахотные почвы, подзолистые пахотные почвы и мады. Вычисление коэффициентов корреляции и регрес'сии проводилось отдельно для каждого почвенного типа, отдельно для аккумуляционных горизонтов и от дельно для остальных горизонтов почвенного профиля. Генетические горизонты расположенные над горизонтом аккумуляции рассматривались при вычисле ниях совместно. К оэффициенты корреляции и регрессии вычислялись кажды й раз для 42—50 пар признаков. Результаты вычислений показали, что содерж ание усвояемого магния тесно коррелирует с Содержанием коллоидного ила, в меньшей степени с содерж а нием органического углерода и в небольшой степени и только в немногих слу чаях с pH почвы. Содержание в почвах усвояемого бора наиболее сильно коррелирует с со держанием органического углерода, затем с содержанием коллоидного ила, но с pH почвы коррелирует лишь минимально. Усвояемая медь характеризуется довольно чёткой взаимозависимостью с со держанием коллоидного ила и небольшей степенью взаимозависимости с содер ж анием органического углерода и pH почвы.
Содержание в почве активного марганца коррелирует в небольшой степени с содержанием коллоидного ила и органического углерода, однако с pH почвы выявляет отрицательную корреляцию, хотя не во всех случаях это математи чески доказано. Взаимозависимость м еж ду содержанием в почве усвояемого молибдена и изучаемыми почвенными свойствами достоверна лишь в немногих случаях. Более ясно выраженная взаимозависимость проявляется (рисуется) по соотно шении к содержанию коллоидного ила. R. C Z U B A , A . Z A N IU K
INVESTIGATIONS ON DISLOCATION OF AVAILABLE ELEMENTS IN SOIL PROFILES P A R T III. C O R R E L A T IO N B E T W E E N O R G A N IC C A R B O N A N D C O L L O ID A L C L A Y C O N T E N T I N S O IL , IT S pH A N D C O N T E N T O F A V A IL A B L E M A G N E S IU M A N D SO M E M IC R O E L E M E N T S A g r o c h e m ic a l S t a t io n in W r o c ła w S u m m a r y
In the w ort the results of statistical com putations concerning correlation b et w een the organic carbon and colloidal clay content in soil, its pH and m agnesium, boron, copper, available m olybdenum and active manganese content, are p resen ted. To the statistical analysis the results of chem ical tests of soils have been used, representative for four soil types on the territory of the W rocław province, viz.: cultivated brown soils, cultivated black earths, cultivated podzolic soils and alluvial soils. The correlation and regression com putations were conducted separately for particular soil types, separately for accum ulation horizons and separately for rem aining soil profile horizons. Genetic horizons situated below accum ulation h o rizon w ere considered jointly at computations. The correlation and regression co efficients were computed each time for 42-50 couples of properties.
On the basis of obtained results of com putations it has been stated that the available m agnesium content showed close correlation w ith the colloidal clay con tent, less close one w ith the organic carbon content and loose correlation, occurring only rarely, w ith pH of soil.
The available boron content in soil showed the closest correlation w ith the or ganic carbon content and then w ith colloidal clay content, w h ile only an in sign i ficant correlation w ith pH of soil.
A vailab le copper characterizes itself w ith rather close correlation w ith the colloidal clay content and loose one w ith the organic carbon and pH of soil.
The active m anganese content in soil is only loosely correlated w ith the colloidal clay and organic carbon content, w hile w ith pH of soil it shows negative correla tion, although it has not been stated in all the cases.
The correlation betw een the available m olybdenum content and the soil proper ties investigated has been proved only in few cases. This correlation is marked more clearly in the case of the colloidal clay content.
