Kara ograniczenia wolności
Możliwości i bariery
Uwagi
wprowadzające
Kara ograniczenia wolności w ostatnim okresie (zmiany z 2015 i 2016 r.) uległa zasadniczej modyfikacji zwłaszcza na poziomie elementów
konstrukcyjnych.
W konsekwencji wprowadzonych zmian rozszerzeniu uległa sama treść analizowanej sankcji oraz zakres jej indywidualizacji (jednostkowej
modalności).
Ustawodawca zdecydował, że kara ograniczenia wolności w założeniu stała się jedną z najbardziej elastyczną kar kryminalnych.
Oczekiwania wobec kary ograniczenia wolności, podobnie jak w
przeszłości, ciągle są bardzo duże, czego dowodzi uzasadnienie projektu zmian z 2015 r., gdzie możemy przeczytać, że chodzi o: „…
zintensyfikowanie dolegliwości związanych z karą ograniczenia wolności oraz redukcję atrakcyjności reżimu probacyjnego
związanego z orzekaniem kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Kara ograniczenia wolności, obok grzywny, powinna stać się podstawową karą orzekaną za występki, których społeczna szkodliwość nie jest szczególnie wysoka. Projektuje się wydłużenie okresu, na który kara ta może być orzekana, do lat 2. Zasadniczej przebudowie podlega treść kary ograniczenia wolności, która staje się
najbardziej elastyczną i możliwą do konkretyzowania a casu ad casum.”
Modalność – zakres ograniczeń – elementy konstrukcyjne
Cechy K.O.W
• KOW ingeruje w cały szereg różnie definiowanych sfer wolności skazanego.
• Dotyka swobody przemieszczania, wolności wyboru miejsca i czasu pracy.
• Ogranicza swobodę autonomicznego kształtowania postępowania w ciągu dnia a także autonomię
dysponowania wynagrodzeniem.
• Obowiązki nakładane na skazanego narzucają mu określony sposób zachowania i przymuszają do podejmowania określonych działań.
• Dodatkowo warto podkreślić że jest to sankcja
wykonywana w ramach społeczności lokalnej skazanego, często realizowana na rzecz tej społeczności i przy jej aktywnym udziale w postępowaniu wykonawczym.
• Oceniając karę ograniczenia wolności nie możemy
zapominać, że jest to sankcja przede wszystkim bardzo wymagająca na etapie wykonania
• Ten stan rzeczy nie musi być wadą, przy założeniu jasno sformułowanych i świadomie realizowanych zadań
polityczno-kryminalnych, w ramach różnych wariantów kary.
Oczekiwania i udział K.O.W w
strukturze skazań
Kara ograniczenia wolności od początku
swojego istnienia, czyli od kodyfikacji karnej z 1969 r., traktowana była w założeniu, jako
ważny element polityki karnej.
Miała stanowić jeden z podstawowych środków reakcji na drobną i średnią przestępczość.
Niestety przez cały ten okres, mimo wyraźnych deklaracji polityczno-kryminalnych oraz
rozwiązań normatywnych, które miały sprzyjać stosowaniu tej sankcji jej udział w strukturze skazań był rozczarowujący.
(kara ograniczenia wolności stanowiła
maksymalnie kilkanaście procent, np. w 1970 r.
– 6.2%, w 1984 r. – 8,2%, 1997 r. – 5,2%, 1999 r.
7,5%).
Przestrzeń zastosowani
a k.o.w.
Dyrektywa z art. 58§1kk - Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, a przestępstwo jest
zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd orzeka karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.
sankcja przepisu typizującego dany czyn zabroniony,
art. 37a kk – modyfikacja ustawowego zagrożenia czynów zabronionych zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczająca 8 lat – przekształcenia w sankcje alternatywne
nadzwyczajne złagodzenie kary art. 60§6 kk
zamiana kary z warunkowym zawieszeniem wykonania w trybie art. 75a kk
kumulacja k.o.w. i kary pozbawienia wolności w trybie art.
37b kk
Pamiętać jeszcze musimy o zamianie kary grzywny na pracę społecznie użyteczna w trybie art. 45 kkw oraz art. 185 kks
k.o.w. w prawie wykroczeń art. 20-23 kw
Treść K.O.W
• Wymiar od 1 miesiąca do 2 lat
• W grupie elementów treściowych o charakterze obligatoryjnym wymienić należy:
• 1) zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu oraz
• 2) obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
• Wskazane obowiązki budują, każdą karę
ograniczenia wolności i to z mocy prawa. Nie mogą one być redukowane, czy też modyfikowane przez sąd w toku wykonywania kary.
• Sąd wymierzając karę ograniczenia wolności nie musi ich wskazywać bezpośrednio w orzeczeniu, gdyż obowiązują one niezależnie od takiego
wskazania na mocy art.34§2 kk.
• Nie jest wcale błędem przywoływanie tych
obowiązków w wyroku, dzięki temu skazany już na samym początku jest poinformowany o szczegółach kary, którą będzie odbywał
Treść K.O.W
Tzw. względnie obligatoryjne elementy treściowe kary ograniczenia wolności:
obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne (20-40 godzin w skali miesiąca),
potrącenie od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd.
Elementy wzbogacające treść – dodatkowe składniki art.34§3 kk
świadczenie pieniężne z art. 39 pkt 7,
obowiązki z art.72§1 pkt 2-7a
Wybrane problemy orzecznicze –
problem pracy i potrącenia
Charakter prawny składników obligatoryjnych i względnie
obligatoryjnych kary ograniczenia
wolności pozwala w aktualnym stanie prawnym na to, żeby czas w którym wykonywane są obowiązki z art.
34§1a kk mógł być krótszy niż czas całej kary.
Co więcej, obowiązki te mogą być orzekane łącznie, w konfiguracji gdy realizowane są jednocześnie lub w układzie sekwencyjnym, gdzie czas poszczególnych składników może być dowolnie kształtowany.
Praca i potrącenie.
Razem, osobno czy w sekwencji?
W uzasadnieniu rządowego projektu wprost możemy przeczytać, że:
„Okres, na który sąd nałożył obowiązek pracy na cele społeczne lub obowiązek potrącenia z wynagrodzenia, nie musi się pokrywać z okresem, na który została
orzeczona kara ograniczenia wolności. Ta zaś bowiem może być komponowana
eklektycznie i uzyskać złożony charakter.
Innymi słowy, według propozycji, możliwe będzie orzeczenie kary ograniczenia
wolności na określony okres oraz
skomponowanie jej treści przez orzeczenie jednego lub więcej obowiązków lub
potrącenia.
Praca i
potrącenie.
Razem,
osobno czy w sekwencji?
Warto także przywołać argumentację
zgłaszaną przez Jarosława Majewskiego, który stwierdza, że w przepisach
kodeksowych brak jest regulacji, która ograniczałaby możliwość różnicowania
czasowego poszczególnych składników tej kary.
Brak także dyrektywy nakazującej
wymierzanie ich zawsze w jednakowych i równych przedziałach czasowych.
Użyty w art.34§1b kk wyraz ”łącznie”,
znaczy tyle, co „razem, wspólnie”, nie zaś tyle, co „razem, wspólnie na ten sam czas”.
Praca i
potrącenie.
Razem,
osobno czy w sekwencji?
Aby uzyskać efekt czasowego zróżnicowania
poszczególnych składników kary ograniczenia wolności, względnie chcąc doprowadzić do ich sekwencyjnego uruchamiania sąd musi to wyraźnie zaznaczyć w części dyspozytywnej wyroku.
Zdecydować musi, w obrębie wymierzonej kary
ograniczenia wolności, o długości okresu wykonywania poszczególnych elementów, a także, jeżeli tego chce, może wskazać różne momenty ich uruchomienia, bądź wcześniejszego zakończenia.
Dyspozycje sądu w tym zakresie muszą być
jednoznaczne i wprost wynikać z sentencji wyroku.
W przeciwnym razie połączenie różnych składników
spowoduje, że będą one realizowane w maksymalnych, dopuszczonych prawem przedziałach, a o momencie ich uruchomienia zadecyduje nie wola sądu, a
stosowne przepisy kodeksu karnego wykonawczego (art. 57a kkw).
Przykład 1
„...i za to na podstawie... wymierza mu karę 12 miesięcy ograniczenia wolności
polegającą na: 1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 24 godzin w
stosunku miesięcznym oraz 2) potrąceniu 15% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na..., ustalając
jednocześnie, że wykonywanie
potrącenia, o którym mowa w pkt 2, rozpocznie się od 6 miesiąca
odbywania kary"
Przykład 2
„... i za to na podstawie... wymierza jej karę 23 miesięcy ograniczenia wolności
polegającą na: 1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w
stosunku miesięcznym oraz 2) potrąceniu 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na..., przy czym czas
wykonywania obowiązku, o którym
mowa w pkt 1, oznacza na 6 miesięcy od rozpoczęcia tego obowiązku";
Przykład 3
„... i za to na podstawie... wymierza jej karę 2 lat ograniczenia wolności polegającą na: 1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 40 godzin w stosunku miesięcznym oraz 2) potrąceniu 25%
wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na..., przy czym obowiązek wskazany w pkt 1
oznacza się na 12 miesięcy od rozpoczęcia tego obowiązku, zaś potrącenie o którym mowa w pkt 2 ustanie po upływie 18 miesięcy od jego
rozpoczęcia. Ponadto na podstawie art. 34§3 kk zobowiązuję skazanego do: 1) podjęcia nauki i przygotowania się do zawodu, 2) zobowiązuję
skazanego do powstrzymania się od przebywania w środowiskach zagrożonych uzależnieniem, 3)
zobowiązuję skazanego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu oraz używania innych
środków odurzających, 4) przebywania w siłowni....
położonej w.... przy ul. …, ".
Przykład 4
„...i za to na podstawie... wymierza mu karę 18 miesięcy ograniczenia wolności polegającą na: 1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej,
kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym 2) potrąceniu 20% wynagrodzenia za pracę w stosunku
miesięcznym na..., ustalając jednocześnie, że wykonywanie obowiązku, o którym w pkt 1
wyznacza się na okres 6 miesięcy, zaś potrącenia, o którym mowa w pkt 2, wyznacza się na okres 12 miesięcy. Ponadto na podstawie art. 34§3 kk
zobowiązuje skazanego do uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych
przewidzianych dla osób stosujących przemoc w rodzinie oraz zobowiązuję skazanego do
powstrzymania się od przebywania w środowiskach kibicowskich oraz przebywania w restauracji …, ";".
Art.63b kkw
Art. 63b. § 1. Z ważnych względów, w
szczególności uzasadnionych wykonywaną przez skazanego pracą zarobkową lub
stanem zdrowia, sąd, na wniosek
skazanego, może ustalić rozliczenie godzin nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w innych okresach niż
miesięczny, nie przekraczając okresu orzeczonej kary ani orzeczonej łącznej liczby godzin wykonywanej pracy w
tym okresie.
Rozpoczęcie k.o.w.
Rozpoczęcie odbywania kary w formie nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne następuje w dniu, w którym skazany przystąpił do
wykonywania wskazanej pracy,
W przypadku potrącenia następuje w pierwszym dniu okresu, w którym dokonuje się potrącenia skazanemu z wynagrodzenia za pracę. Wskazane dwie sytuacje mają charakter wyjątku od podstawowej reguły jaką rządzi się postępowanie wykonawcze. Zgodnie z art. 9§2 kkw wyrok staje się wykonalny z chwilą jego uprawomocnienia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Obie przewidziane w art.57a kkw sytuacje mają w tej perspektywie charakter wyjątkowy. Mimo przymiotu prawomocności kara ograniczenia wolności do czasu zaistnienia wskazanych w tym przepisie okoliczności nie ma statusu wykonalności i nie może być realizowana.
Formalnym początkiem wykonywania tego wariantu kary ograniczenia
wolności, przy uwzględnieniu wskazanych czynności przygotowawczych, jest dopiero pierwszy dzień w którym skazany przystąpił do wykonywania pracy.
Zatem będzie to zawsze znacznie po terminie uprawomocnienia się orzeczenia.
W przypadku drugiego wariantu kary ograniczenia wolności terminem
rozpoczęcia jest pierwszym dzień okresu, w którym dokonuje się potrącenia skazanemu z wynagrodzenia za pracę. W tym przypadku istotne jest czy wynagrodzenie, w ramach którego dokonano pierwszego potracenia jest wypacane z góry czy z dołu. W takim przypadku może to być pierwszy lub ostatni dzień, za który przysługuje skazanemu wynagrodzenie.
miesiące czy lata?
Art. 12c. Jeżeli kara lub inny
środek podlegający wykonaniu według przepisów niniejszego kodeksu są określone w
tygodniach, miesiącach lub latach, przyjmuje się w
postępowaniu wykonawczym, że tydzień liczy się za dni 7,
miesiąc za dni 30, a rok za dni 365. kkw
Art. 83 kk
Art. 83 kk - skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał porządku prawnego, jak również
wykonał nałożone na niego obowiązki, orzeczone środki karne, środki kompensacyjne i przepadek, sąd może
zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną,
zwiększenie efektywności kary ograniczenia wolności,
zachęta skierowana do skazanego, o której powinien być poinformowany przez zawodowego kuratora
sądowego w trybie art. 57§1 kkw.
Postanowienie sądu wydane w trybie art. 83 kk, to swoista ocena stopnia realizacji poszczególnych
składników kary ograniczenia wolności. Rozstrzygnięcie sądu w tym zakresie, może być wydane po odbyciu
przynajmniej połowy orzeczonej kary (bezwzględny wymóg formalny) i definitywnie kończy postępowanie wykonawcze.
Uznanie k.o.w za wykonaną
Przepis art. 64 §1 kkw, stanowi, że w razie niewykonania pełnego wymiaru pracy albo niedokonania całości potrąceń z wynagrodzenia za pracę lub niewykonania innych
obowiązków sąd orzeka o tym, czy i w jakim zakresie karę tę uznać za wykonaną ze względu na osiągnięte cele kary.
Wyznacznikiem zastosowania tej instytucji jest
indywidualna ocena stopnia osiągnięcia celów kary, wskazanych w art. 53 kkw.
Jednocześnie co podkreśla się w literaturze przesłanki wskazane w art. 64§1 kkw nie stwarzają żadnych
ograniczeń co do możności uznania kary za wykonaną.
W analizowanym przepisie brak wskazówek dotyczących poziomu zaawansowania realizowanych elementów
treściowych kary ograniczenia wolności. Nie ma żadnych ograniczeń związanych z zakresem, w jakim praca nie
została wykonana, zakresem potrąceń z wynagrodzenia za pracę ani z zakresem i liczbą niewykonanych obowiązków.
Ocena dokonywana jest wprost przez pryzmat art. 53 kkw.
Uznanie k.o.w za wykonaną
Rozstrzygnięcia sądu na podstawie art. 64 § 1 k.k.w. mogą być trojakiego rodzaju:
a) uznanie kary za wykonaną w całości,
b) uznanie kary za wykonaną w określonym zakresie (np. w zakresie obowiązku pracy lub wykonania innych obowiązków),
c) uznanie kary za niewykonaną.
Pierwsze z rozstrzygnięć jest dla skazanego najbardziej korzystne.
Dla postępowania wykonawczego także rodzi ono najmniej
problemów. Takie postanowienie sądu oznacza, że z chwilą wydania postanowienia rozpoczyna bieg termin do zatarcia skazania.
W dwóch pozostałych przypadkach konsekwencje prawne są już trudniejsze do jednoznacznego ustalenia. Wydaje się, że w tych przypadkach jedną z konsekwencji prawnych jest sytuacja, w której kara nie może być uznana za wykonaną, a zatem można mówić jedynie o biegu terminu przedawnienia jej wykonania. W praktyce skazany pozostaje, w pewnym sensie, w stanie zawieszenia, jeżeli nie podejmie dalszych niezbędnych czynności zmierzających do
wykonania orzeczenia, kara ciągle będzie w stadium wykonawczym.
Uznanie k.o.w za wykonaną
Co prawda w tym przypadku, o ile nie ma podstaw do uznania, że skazany uchylał się od wykonania
orzeczenia (art.65 kkw), sąd nie będzie podejmował wobec skazanego żadnych dalszych działań, ale
jednocześnie orzeczenie nie będzie mogło przejść do etapu zatarcia skazania.
Przy braku działań ze strony skazanego, albo
niemożności zrealizowania pozostałych elementów, skazany będzie musiał czekać na przedawnienie
wykonania kary (10 lat od uprawomocnienia wyroku skazującego - art. 103§1 pkt 3 kk). Dopiero po
upływie tego okresu rozpocznie się bieg terminu do zatarcia skazania (3 lata od przedawnienia wykonania - art. 107§4 kk).
Art.65a kkw zawsze warto
dać szansę
Art. 65a. § 1. Sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w
wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, że podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym;
wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności.
§ 2. Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary
ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.
§ 6. Niedopuszczalne jest ponowne wstrzymanie
wykonania tej samej zastępczej kary pozbawienia wolności na podstawie § 1.
Uchylanie się od k.ow.
Uchylanie powinno być traktowane jako umyślne dążenie do niewykonania obowiązku (SN z 11.05.1974 IV KRN
19/74),
Uchylanie to takie zachowanie skazanego, które jest wyrazem jego negatywnego stosunku do tej kary czy
nałożonych w związku z nią obowiązków, a więc wynika z jego złej woli, a nie z innych przyczyn, obiektywnych lub nawet przez niego zawinionych (np. osadzenie w zk lub aś SN z 20.06.1979 VIKZP6/79),
W uchylaniu mieści się pewna powtarzalność czy ciągłość zachowania,
Do uchylania dochodzi gdy skazany świadom ciążących na nim obowiązków oraz grożących konsekwencji i mający po temu obiektywnie istniejące możliwości, z przyczyn od
siebie tylko zależnych wzbrania się przed wykonaniem kary.
Praktyczna przydatność
Prawo karne będąc podstawą procesu walki z
przestępczością, naturalnie dąży do efektywności tak w ujęciu organizacyjnym (skuteczna praca aparatu wymiaru sprawiedliwości), jak i w wymiarze
stosowania i doskonalenia normy prawnej,
Normy ta powinna być możliwie najdoskonalsza, najbardziej wydolna, akceptowana aksjologicznie i prakseologicznie sprawdzalna w zakresie
ograniczania zjawiska przestępczości,
Rozwój prawa karnego, a w jego ramach zmiany w zakresie treści i zasad wykonania sankcji karnych, to proces doskonalenia istniejących rozwiązań,
zwłaszcza w oparciu o ocenę ich praktycznej przydatności.
Dziękuję za uwagę
To już KONIEC
