Zygmunt Perz
"Die Entwicklung der Moraltheologie
zur eigenständigen Disziplin", Johann
Theiner, Regensburg 1970 : [recenzja]
Collectanea Theologica 41/4, 210-211
210
R E C E N Z J Elogię. N iesłu szn o ść ta k ieg o p rzed sta w ien ia je st ty m w ięcej rażąca, że staran n ie p od k reślon o, iż d u ch ow ość b iza n ty jsk a n ie je s t b yn ajm n iej jed n ostron n a w s w o im n a sta w ien iu e sc h a to lo g icz n o -p n eu m a to lo g iczn y m , i n ieo b ce są jej rów n ież e le m e n ty p a u lin isty czn e. Z astrzeżen ie — tym razem czy sto n o m en k la tu ra l- ne — b udzi jeszcze n a zy w a n ie już ob ecn ego p rzeży w a n ia rzeczy w isto ści esc h a tologiczn ej „esch atologią z r e a liz o w a n ą ”. T erm in ten , ozn aczający u D o d d a ju ż o b ecn e złą czen ie się z ży w y m C h rystu sem , za w iera p rzecież zarazem ja k ie ś m in im a lizo w a n ie zm a rtw y ch w sta n ia C h rystu sa oraz zm a rtw y ch w sta n ia ciał, a to jest p o sta w a n ie w ą tp liw ie ca łk o w icie obca ks. K l i n g e r o w i . M yślę, że szkoda ta k im term in em n azyw ać jedną z n a jg łęb szy ch i n a jp ięk n iejszy ch cech d u ch o w o ści p r a w o sła w n ej.
N ie ch ciałb ym u w a g a m i k ry ty czn y m i d ezorien tow ać co do ogólnej ocen y k siążk i. J est to d zieło, k tóre trudno p rzyjąć bez entu zjazm u . W naszej p o w o jen n ej litera tu rze teologiczn ej n ie w ie le m am y prac tego p oziom u i rozm a chu. O by ty lk o n ieo b ecn o ść k sią ż k i w k sięgarn iach k a to lick ich n ie p rzeszk o d ziła w jej d otarciu do tych , do k tórych dotrzeć p o w in n a , a w ię c zw łaszcza litu rg istó w , p a trologów i ek u m en istó w .
O. J a c e k S a lij O P, W a r sza w a Joh an n THEINER, D ie E n tw ic k lu n g d e r M o ra lth eo lo g ie zu r e ig e n s tä n d ig e n D is -
zip lin , R egensburg 1970, V erlag F ried rich P u stet, s. 456.
K ied y p o w sta ła teo lo g ia m oraln a jako sa m o d zieln a d y sc y p lin a teologiczna? J a k ie czyn n ik i w p ły n ę ły na jej w y o d ręb n ien ie się w ram ach teologii? Jak p rzeb iegał proces k szta łto w a n ia się tego działu teologii? P rób ę od p ow ied zi na te p y ta n ia zn a jd u jem y w źród łow ej pracy, która u k azała się jako 17 tom serii w j^daw nictw a S tu d ie n z u r G esch ich te d e r k a th o lis c h e n M o ra lth e o
logie, którą w y d a je M ich ael M ü l l e r .
Z asad n iczy zrąb p u b lik a cji tw orzą rozw ażan ia na tem a t rozw oju n a u cza nia zagad n ień m oraln ych w ram ach jezu ick iego sy ste m u stu d ió w (ra tio s tu -
d io ru m ) oraz o m ó w ien ie n a jw a żn iejszy ch p u b lik a cji m oraln ych je z u itó w na
p rzełom ie 16 i 17 w iek u . W p row ad zen ie do tych rozw ażań sta n o w i zarys h isto rii n au czan ia teo lo g ii, z szczególn ym u w zg lęd n ien iem n au czan ia m o ra l ności, od czasów św . A u g u s t y n a do Soboru T ryd en ck iego. M erytorycz na część op racow an ia koń czy się n a szk ico w a n iem u d ziału za k o n ó w (d om in i k an ów , fran ciszk an ów , a u gu stian ów ) w procesie k szta łto w a n ia się teo lo g ii m oraln ej. Z n ajduje się tak że w d ziele T h e i n e r a fo rm a ln e zak oń czen ie, k tóre p o tra k to w a ł jako streszczen ie całości op racow an ia. S w o ją pub lik ację zaop atrzył on ponadto w p e łn e te k sty d o k u m en tó w a rch iw a ln y ch , z których k o rzy sta ł w czasie sw oich badań. J e ż e li chodzi o m etod ę opracow an ia, to rozw ażan ia a n a lity czn e zo sta ły przez n iego p od su m ow an e w streszczen iach p o szczególn ych części. U ła tw ia to zn aczn ie k o rzy sta n ie z tego g ru n tow n ego d zieła nau k ow ego.
Z daniem T h e i n e r a w y o d ręb n ien ie te o lo g ii m oraln ej jak o sam od zieln ej d y scy p lin y teologiczn ej zostało p o d y k to w a n e p otrzebą d u szp a stersk ieg o p rzy g o to w a n ia k ap łan ów , zw ła szcza sp o w ied n ik ó w , a n ie p rocesem rozw oju s y stem a ty za cji teo lo g ii sp ek u la ty w n ej. W praw dzie teo lo g ia m oraln a jako osob n y p rzed m iot w ram ach n au czan ia teo lo g ii została w p row ad zon a przez d o m in i k a n ó w ju ż w 1571 roku, n iem n iej jed n a k na p o d sta w ie p rzep row ad zon ych badań autor stw ierd za, że u k sz ta łto w a n ie teo lo g ii m oraln ej jak o sa m o d ziel nej d y scy p lin y n au k ow ej n a leży p rzy p isy w a ć przed e w sz y stk im d zia ła ln o ści jezu itó w . W d o m in ik a ń sk im u k ład zie stu d iów , te o lo g ii m oraln ej p o w ie rzono bow iem za g a d n ien ia m o ra ln e za w a rte w II— II S u m y T e o lo g ic zn e j św . T o m a s z a , która ró w n o cześn ie sta n o w iła p o d sta w ę w y k ła d u . S p rzy ja ło to jed n ak sp ójn ości n au czan ia i za p ew n ia ło teo rety czn e o p racow an ie zagad n ień m oraln ych , ale n ie p row ad ziło do „ u sa m o d zieln ien ia ” now ej d y s
R E C E N Z J E
211
N a u k ieru n k o w a n ie n au czan ia w za k resie m oraln ości w czasach n o w o ży t n ych w p ły n ę ły d ecyd u jąco u c h w a ły Soboru T ryd en ck iego, p rzede w szy stk im zaś d ek ret o sem in ariach i o sa k ra m en cie pokuty, p o d y k to w a n e troską o fo r m a cję d u szp asterzy i od n ow ę życia ch rześcija ń sk ieg o z siln y m p o d k reślen iem zn aczen ia p ra k ty k i sp ow ied zi. B odźcem zew n ętrzn y m do sk o n cen tro w a n ia u w a g i na k o n k retn y ch sp raw ach ży cia m oraln ego b ył p rzy b iera ją cy na sile ruch reform acji, od k rycia geo g ra ficzn e i rozw ój gosp od ark i p ien iężn ej. W zo r ó w dla p u b lik a cji na tem a t zagad n ień m oraln ych d ostarczyła śred n io w iecz na litera tu r a dla sp o w ie d n ik ó w (su m m a e p a e n ite n tia le s ).
P o w s ta n ie teo lo g ii m oraln ej jak o sam od zieln ego p rzedm iotu w ram ach s tu d ió w teo lo g iczn y ch w ią że autor z decyzją k on gregacji g en era ln ej jezu itó w z la t 1615— 16, k tóra p o sta n o w iła zam ien ić jedną z trzech k ated r teo lo g ii sch o - la sty czn ej na k ated rę teo lo g ii m oraln ej. B yło to p o d y k to w a n e p ragn ien iem d u szp astersk iego p rzygotow an ia słu ch aczy teo lo g ii jako p rzyszłych sp o w ied n i k ów , z u w zg lęd n ien iem p o d sta w te o lo g ii sp ek u la ty w n ej i w y m o g ó w sy s te m a tyzacji. W ten sposób k a zu isty czn a nauka m oraln ości dla k ursu sem in a ry j nego (cu rsu s m in or) w szkołach jezu ick ich rozw in ęła się w ram ach k u rsu a k ad em ick iego (cu rsu s m a io r) w teo lo g ię m oralną. D atę „u sam od zieln ien ia s ię ” te o lo g ii m oraln ej m ożna w ięc zd an iem T h e i n e r a u sta lić d ok ład n ie, o w ie le tru d n iej jed n ak u czyn ić to, je ś li chodzi o zak res zagad n ień oraz in n e cech y ch a ra k tery sty czn e tej n ow ej w ó w cza s g a łęzi teologii. A utor zw raca u w agę, że w ażn ym czy n n ik iem dla k szta łto w a n ia się p ro filu k la sy czn ej te o lo g ii m oralnej był brak w szkołach jezu ick ich k ated ry p raw a k a n o n iczn e go, k tóre jako od d zieln y przed m iot w prow adzono w nich dopiero w la ta ch 1730— 31.
K la sy czn y okres rozw oju u sa m o d zieln io n ej teo lo g ii m oraln ej przypada w e d łu g T h e i n e r a na p rzełom 16 i 17 w iek u (por. s. 252, 311). W tym w ła ś n ie czasie u k azały się p o d sta w o w e jego zd aniem o p racow an ia p od ręczn ik o w e dla n ow ego p rzedm iotu n au czan ia teologii. C hodzi w tym w y p a d k u o d zie ła H e n r i ą u e z a , A z o r a , S a n c h e z a , F i g l u c c i e g o i L a y m a n - n a. M im o znacznej różn icy u jęć (np. podręcznik H e n r i ą u e z a był próbą sa k ra m en ta ln eg o u jęcia teo lo g ii m oraln ej, a dzieło L a y m a n n a próbą u ję cia aretologiczn ego), p rzeja w ia ją się , w nich znam ion a w sp ó ln e i zarazem c h a ra k tery sty czn e dla tego o k resu teo lo g ii m oraln ej. Z d an iem autora in sp i ro w a ła te op racow an ia n astęp u jąca zasada: „T yle sp ek u la cji, ile k on ieczn e, ty le k a zu isty k i, ile m o ż liw e ” (s. 356). Ich w sp ó ln ą cechą je s t jed n ak ró w n ież m n iej lu b w ięcej w y ra źn y p od ział na część ogólną, bardziej teo rety czn ą , oraz
szczegółow ą — praktyczną.
D zieło T h e i n e r a zm ierza do uk azan ia p rocesu u k szta łto w a n ia się te o lo g ii m oraln ej w w yod ręb n ion ą d y scy p lin ę naukow ą. J e g o w a rto ść n ie og ra nicza się jed n ak do ro zstrzy g n ięcia tego h istoryczn ego zagad n ien ia. U k azu je b o w iem rów n ież, w jak i sposób boryk an o się z tru d n ościam i, k tóre są a k tu a l ne tak że obecnie, a p osiad ają ju ż sw o ją h istorię w trosce o od n ow ę teo lo g ii m oraln ej. Z najom ość tego h istoryczn ego zap lecza m oże zn aczn ie u ła tw ić p ro ces k szta łto w a n ia się teo lo g ii m oraln ej w naszych czasach. P raca T h e i n e r a jest w ięc p u b lik acją bardzo na czasie.
K s. Z y g m u n t P e r z SJ, R z y m
W A LTER KO RN FELD , R e lig io n u n d O ffe n b a ru n g in d e r G esc h ic h te I s ra e ls , In n sb r u c k -W ien -M ü n c h e n 1970, T y ro lia -V er la g , s. 376.
W yd aw ałob y się z sam ego ty tu łu , że praca będ zie p ow tórzen iem znan ych m y ś li dotyczących h isto rii czy też r e lig ii Izraela, p odanych ty lk o w in n ej, n ow ej szacie. T ym czasem po p rzeczytan iu k siążk i je ste śm y nią m ile u rze czeni. N ie pow tarza sfo rm u ło w a ń C lausa S c h e d 1 a, zaw artych w jego sły n nym i cią g le jeszcze a k tu a ln y m 5-cio to m o w y m d ziele G esc h ic h te d es A lte n
