Stefan Moysa
"Theodramatik. t. III: Die Handlung",
Hans Urs von Balthasar, Einsiedeln
1980 : [recenzja]
Collectanea Theologica 52/1, 221-222
R E C E N Z J E
221
Trzeci okres stoi pod znakiem sporów o stosunek n a tu ry do łaski, które p rzybierają w tym okresie postać debaty o stosunku w iary do naturalnego rozumu. Zaznacza się silne wzmożenie racjonalizm u, który w czasach Oświe cenia dochodzi do swego apogeum u idealistów niemieckich. W związku z tym następuje zakw estionow anie objaw ienia, którego bronią w tym okresie L e i b n i t z i M a l e b r a n c h e . Na terenie ścisłej teologii znajduje to swój oddźwięk w X IX w ieku u H e r m e s a , G i i n t h e r a i F r o h s c h a m- m e r a, ta k zwanych sem iracjonalistów . Wobec tych kierunków teologia k a tolicka szuka swego odnowienia głównie w dwóch szkołach: neoscholastycz- nej, której najw ybitniejszym przedstaw icielem był S c h e e b e n , i tybiń- skiej, w której zaznaczają się nazw iska M ö h l e r a, D r e y a i K u h n a . C harakterystyczna dla odmienności obu szkół była kontrow ersja między tym ostatnim a przedstaw icielam i neoscholastyki na tem at, czy człowiek posiada jeden cel nadprzyrodzony czego zwolennikiem był К u h n, czy też cele jakoś n ak ład ają się na siebie.
W bliskich nam już czasach spór o n atu rę i łaskę jest kontynuow any w kontrow ersji m odernistycznej. Cały m odernizm można sprowadzić do ten dencji podtrzym ującej im m anencję łaski i konsekw entnie zaciem niającej jej nadprzyrodzony charakter. Jednakże ta tendencja staw ia praw dziw e problemy, między innym i ten, że apologetyka czysto zew nętrzna, oparta na w artości cudów i proroctw już nie znajduje posłuchu w śród współczesnych. Dlatego też w ykształca się w śród teologów katolickich kierunek broniący im m anencji, do którego należy zaliczyć B l o n d e l a i M a r é c h a l a. K ierunek ten jest obecnie kontynuow any przez R a h n e r a w jego teologii transcendentalnej i przez d e L u b a c a , który spraw y stosunku n a tu ry do łaski i nadprzy rodzonego celu człowieka na nowo gruntow nie przem yślał, zwłaszcza w dzie łach napisanych po encyklice H um ani generis. Współczesne kierunki teologii nadziei, teologii politycznej i teologii wyzwolenia też tego problem u dotyczą, gdyż wszystkie krążą wokół zagadnienia stosunku w iary chrześcijańskiej do św iata.
A utor um ie syntetycznie i jasno przedstaw ić problem y oraz wskazuje na związek i zazębianie się idei. Przy swoim dużym otw arciu ekumenicznym stoi konsekw entnie na gruncie teologii katolickiej. Te zalety między innym i czynią z książki prawdopodobnie najlepsze współczesne opracowanie historii dogm atu o łasce.
ks. S tefa n Moysa SJ, W arszawa
Hans Urs von BALTHASAR, Theodram atik, t. III. Die Handlung, Einsiedeln 1980, Johannes Verlag, s. 475.
Sygnalizowaliśm y już na tych łam ach wielkie teologiczne dzieło H ansa Urs v o n B a l t h a s a r a pt. Theodram atik (por. Coli. Theol. 47, 1977, s. 4, 180—182; 50, 1980, z. 1, 191—192). Po opisaniu w tomie pierwszym analogii, ja k a zachodzi między dram atem ludzkim a Bożym, oraz w tomie drugim osób odgryw ających zasadnicze role w tym dram acie, autor przechodzi w to mie trzecim do nakreślenia samej dram atycznej czynności.
Istotą akcji jest w alka, jak a się rozgryw a między Logosem a ludzką wol nością, w k tó rą nieraz w cielają się siły zła. Siły te nie zostają bynajm niej zniweczone przez moc Boga. N ajbardziej m iarodajnym opisem owej w alki jest A pokalipsa i dlatego autor rozpoczyna od analizy tego najbardziej tajem niczego objawionego pisma. C entrum Apokalipsy jest Jezus Chrystus, za bity B aranek, Alfa i Omega, który ukazuje się jako zwycięzca w tej walce. Niemniej jednak ostateczne zwycięstwo nie udarem nia dram atycznego n a pięcia, jakie stw arza jego w alka ze złymi mocami. Im bardziej bowiem ukazuje się Królestwo Boże jako jedyny ratu n ek dla św iata, tym m ocniej
222
R E C E N Z J Eszy jest szatański opór przeciw niemu. Owa w alka rozgrywa się między niebem a ziemią, k tóre jednak w Apokalipsie m ają znaczenie teologiczne, a nie kosmologiczne. Czas, w którym się w alka rozgryw a jest prawdopodobnie czasem całej historii zbaw ienia, w którym jednak Boży kairos odgrywa spec jaln ą rolę. A utor nie przyjm uje więc pewnych in terp retacji Apokalipsy, któ re uw ażają ją albo za odbicie współczesnych św. Janow i czasów prześlado w ania albo też jako antycypow aną historię św iata. Chodzi m u przede w szystkim o przedstaw ienie m om entu dram atycznego; śm iertelnych zmagań z mocami zła.
W swoich następnych rozw ażaniach podejm uje v o n B a l t h a s a r ty l ko jeden moment z Apokalipsy, a mianowicie ten, że historia rozgrywa się między niebem a ziemią. K oncentruje swoją uwagę na ziemskiej kom ponen cie i abstrahując od łaski odkupienia rozważa tylko horyzontalny jej wy m iar. Pozwala m u to odkryć pewne ślady sensu, ale nie więcej niż ślady. Pod tym kątem w idzenia zostają kolejno rozważone takie czynniki jak czas, śmierć, wolność, władza, istnienie zła. W związku z ostatnim problem em au tor porusza spraw ę istnienia grzechu, w szczególności grzechu pierw orodne go, którego tajem nicę u p atru je w solidarności rodzaju ludzkiego. Poświęca też sporo uwagi istnieniu zła w świecie, przy czym rozwiązanie praktyczne
tego problem u widzi w C hrystusow ym krzyżu.
Przychodzi kolej na opis Bożego działania dla zbaw ienia człowieka. Na ukę o tym działaniu nazyw a v o n B a l t h a s a r tradycyjnie soteriologią. A utor rozważa ją naprzód ściśle na podstawie Pism a Świętego, co pozwala m u dojść do następujących danych, które nie podlegają w ątpliwości: 1. O j ciec oddał Syna dla uratow ania św iata. 2. N astąpiła „zam iana ról między Tym, który jest bez grzechu, a grzesznikami. 3. Człowiek został przez to odkupiony. 4. Został ponadto w prowadzony do życia Trójcy Świętej. 5. Wszy stko należy zawdzięczać pełnej miłości inicjatyw ie Bożej. A utor dokonuje następnie przeglądu różnych teorii soteriologicznych, począwszy od św. A n- z e 1 m a do czasów najnow szych i w ykazuje jak te teorie kładą nacisk na niektóre z powyższych elementów, pom ijając inne. Przedstaw ia wreszcie w łasną teorię, k tórą nazyw a soteriologią dram atyczną. Jej istotą jest oparcie teologii krzyża na teologii Trójcy Świętej, a nie odw rotnie, jak to czyni M o l t m a n n . Ponadto au to r ukazuje ścisły związek, jak i zachodzi między krzyżem, zm artw ychw staniem oraz życiem z Ducha. O statni rozdział pod tytułem B itw a Logosu podejm uje soteriologię w perspektyw ach historio zoficznych. A utor pragnie odnaleźć działanie C hrystusa, ukazane w ew an geliach, również w historii św iata. W niej dokonuje się na przykład to, co charakterystyczne dla Jezusowego działania: zbieranie w jedno i dzielenie. Ten ostatni rozdział szczególnie podkreśla aktyw ność sił zła, działanie m is
teriu m iniquitatis, w którym m a swój udział również Kościół. Niektóre
prądy współczesne w Kościele i poza nim w tym uczestniczą. Książka na tym się uryw a. Należy przypuszczać, że ostateczne zwycięstwo Logosu będzie opisane w ostatnim tomie, który m a nosić tytuł: gra końcowa.
Jeszcze bardziej niż poprzednie tomy „T eodram atyki” recenzowana ksią żka pozwala dostrzec teologię w ielkich wym iarów, której nie powstydziliby się wielcy teologowie czasów średniowiecznych i nowożytnych.
ks. S tefan Moysa SJ, Warszawa
Claus BUSSMANN, Befreiung durch Jesus. Die Christologie der lateinam e
rikanischen Befreiungstheologie, München 1980, Kösel-Verlag, s. 181.
Teologia wyzwolenia, która pow stała i rozw ijała się w Ameryce Łaciń skiej, stanowi dotąd pewien, mało usystem atyzow any kierunek p rzejaw iają cy się w pracach teologów, którym leży na sercu sytuacja religijna i społe
