Separatyzm
Marcin SkobrtalUniwersytetim. AdAmA mickiewiczAw PoznAniU
Separatyzm językowy w Hiszpanii
j
ęzykjestjednązgłównychcechkonstytuującychnaród, ma onklu-czowe znaczenie w procesie „tworzenia” narodu, bowiem jego roz-wój, standaryzacja i tworzenie postaci literackiej, a następnie walka o jego miejsce w sferze publicznej stanowi często jeden z głównych kierunków działań ruchów narodowych. Wykazanie odrębności języ-ka często oznacza wyjęzy-kazanie odrębności etnicznej, a nadanie języko-wi statusu oficjalnego stanojęzyko-wi ukoronowanie autonomii. Język jest zatem spleciony z politycznymi aspiracjami poszczególnych narodów, a jego losy i znaczenie przekładają się na poziom emancypacji poszcze-gólnych grup. Można zadać zatem pytanie, na ile starania o zwiększe-nie znaczenia języka danego narodu czy grupy etnicznej w życiu pu-blicznym jest wyrazem dążeń secesjonistycznych i czy stanowić mogą one wstęp do poważniejszych zmian, związanych z kształtem państwa. Inną kwestią wartą rozważenia jest też odniesienie działań emancypa-cyjnych do rzeczywistości społeczno-politycznej w danym regionie. Te problemy poruszone zostaną w niniejszym artykule.
Hiszpania od roku 1975, a więc od śmierci generała Francisco Franco, przechodzi wiele zmian, także związanych z charakterem pań-stwa. Konstytucja z 1978 r. wprowadziła system Wspólnot Autono-micznych cieszących się sporą autonomią, co odpowiadało dążeniom mniejszości etnicznych: Katalończyków, Galicyjczyków i Basków, cie-szących się często autonomią w czasach II Republiki w latach trzydzie-stych XX w. Wyrazem większych aspiracji tych grup była walka o więk-szą autonomię, skutkująca nowym statutem o autonomii w Katalonii w 2006 r., oraz niepodległość, czego przykładem były działania terro-rystyczne ETA. Jednym z postulatów w poszczególnych Wspólnotach było zapewnienie regionalnym językom statusu oficjalnego, co wywo-łało liczne kontrowersje, ilustrowane przez wydarzenia w ostatnich la-tach.
walkaojęzyk
aspiracjejęzykowe poszczególnych mniejszości w Hiszpanii mają
(standary-zacja, kodyfikacja, tradycje literackie), jego kondycji (liczba użytkow-ników) oraz obecności w życiu publicznym (głównie chodzi tu o szkol-nictwo i administrację). W przypadku języka katalońskiego kwestia ję-zykowa była najbardziej zaawansowana, bowiem jest to język z wie-lowiekowymi tradycjami, o określonym statusie prawnym w Katalo-nii (używany jest także w Walencji i na Balearach). W ostatnich latach celem Katalończyków jest uzyskanie statusu języka urzędowego także w Unii Europejskiej.
Katalońscy pisarze i instytucje promujące język zaprezentowali się na paryskich targach Expolanguages, jakie miały miejsce w dniach 3-6 lutego 2010 r., pod hasłem „Kataloński, język 10 milionów Euro-pejczyków”. Impreza ta co roku skupia organizacje promujące wieloję-zyczność oraz naukę języków1.
W styczniu 2010 r. wiceprezydent Katalonii Josep Lluís Carod-Rovira zaprosił przedstawicieli 27 państw członkowskich w celu pro-mocji inicjatywy uznania katalońskiego kolejnym językiem oficjalnym UE oraz pogłębienia unijnej różnorodności językowej. Podkreślano tutaj dużą liczbę użytkowników języka katalońskiego oraz tradycyjne proeuropejskie nastawienie mieszkańców Katalonii2.
Oba te działania, mające na celu europejską promocję języka ka-talońskiego, zdawały się wpisywać w politykę samej UE. 14 stycznia 2010 r. w czasie przesłuchania nowodesygnowana komisarz ds. eduka-cji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży Androulla Vassiliou oświad-czyła, że będzie popierać wielojęzyczność także w odniesieniu do języ-ków regionalnych i mniejszościowych oraz imigrantów3.
W swoich działaniach na forum europejskim politycy katalońscy starali się uzyskać wsparcie przedstawicieli innych Wspólnot Autono-micznych, co skutkowało wspólnymi inicjatywami. W marcu 2009 r. Parlament Europejski przyjął raport popierający wielojęzyczność, zgłoszony przez katalońskich i baskijskich deputowanych jako od-powiedź na rezolucję Europejskiej Partii Ludowej (EPP) (zgłoszonej m.in. przez Hiszpańską Partią Ludową) dotyczącej kwestii językowej,
1 Catalan language, honorary guest in Expolangues 2010, Nationalia, 2.02.2010,
http://www.nationalia.info/en/news/667, 10.02.2010, Expolangues2010, http://www. expolangues.fr/, 10.02.2010.
2 Official status for Catalan in the EU is a must, Catalan government says,
Natio-nalia, 18.01.2010, http://www. nationalia.info/en/news/655, 11.02.2010.
3 Ibidem, Summary of hearing of Androulla Vassiliou - Education, Culture,
Mul-tilingualism and Youth, European Parlament, http://www.europarl.europa.eu/news/
expert/infopress_page/008-67205-013-01-03-901-20100113IPR67204-13-01-2010-2010-false/default_en.htm, 11.02.2010.
w którym domagano się m. in. prawa do uczenia się w języku hiszpań-skim w Katalonii i Kraju Basków. Raport dotyczący wielojęzyczności poparli także niektórzy deputowani z EPP. Potępiał on m.in. brak po-stępów we wprowadzeniu Europejskiej Karty Języków Mniejszościo-wych i Regionalnych4.
W grudniu 2008 r. przedstawiciele katalońskich, galicyjskich i baskijskich organizacji lingwistycznych powołali do życia organiza-cję Diverslinguae, której celem miało być wspieranie wielojęzyczno-ści w Hiszpanii. Powstała ona jako reakcja na raport dotyczący wcie-lania w życie postanowień Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych oraz problemów z tym związanych. Reprezentan-ci poszczególnych organizacji zwracali uwagę na największe trudnośReprezentan-ci, z jakimi borykają się ich języki: obecność w szkolnictwie (galicyjski), administracji (baskijski) oraz różny status w poszczególnych Wspól-notach Autonomicznych (kataloński)5. Wspomniany raport,
stworzo-ny 11 grudnia przez Komitet Ministrów Rady Ministrów wytykał wła-dzom hiszpańskim trudności w używaniu języków innych niż hiszpań-ski w sądownictwie, administracji oraz przedsiębiorstwach państwo-wych. Zwracano także uwagę na potrzebę zwrócenia szczególnej uwa-gi na języki: asturyjski, galicyjski, portugalski i tamazight (język Ber-berów w Afryce Północnej)6.
Pod koniec listopada rząd Balearów przyłączył się do Protokołu o współpracy, podpisanego 16 marca 2007 r. przez lokalne rządy Gali-cji, Kraju Basków i Balearów. Zakładało ono współpracę w dziedzinie promocji i ochrony języków regionalnych, co też wiązało się z ratyfika-cją przez Hiszpanię w 2002 r. Europejskiej Karty Języków Regional-nych i Mniejszościowych7.
4 The European Parliament withdraws criticism to language immersion,
Natio-nalia, 25.03.2009, http://www.nationalia.info/en/news/442, 6.03.2010, A report
presented to the European Parliament criticizes the lack of progress made with the ECRML, Nationalia, 20.03.2010, http://www.nationalia.info/en/news/436, 6.03.2010.
5 Diverslinguae, an organization for the promotion of plurilingualism in Spain,
has been launched, Nationalia, 18.12.2008, http://www.nationalia.info/en/news/356,
7.03.2010.
6 The CoE urges the Spanish state to promote minoritised languages in the courts
and the administration, Nationalia, 12.12.2008, http://www.nationalia.info/en/
news/350, 7.03.2010. Pełen tekst raportu znajduje się na stronie Rady Europy: http:// www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/EvaluationReports/SpainECRML2 _en.pdf, 7.03.2010.
7 The Balearic Islands unite with Euskadi, Galicia and Catalonia in defense of their
own language, Nationalia, 27.11.2008, http://www.nationalia.info/en/news/334,
Inaczej wyglądała kwestia Aragonii, gdzie pozycja języka ara-gońskiego była znacznie słabsza, a ponadto także w łonie regional-nych partii dochodziło do sporów o status języka katalońskiego, któ-rym posługiwała się ludność we wschodniej części regionu. W grud-niu 2009 r. parlament regionalny Aragonii przyjął ustawę językową, która co prawda utrzymywała język hiszpański jako jedyny urzędowy w tej wspólnocie autonomicznej, ale jednocześnie uznała lokalne języ-ki, aragoński i katalońsjęzy-ki, jako historyczne i trwale związane z tym re-gionem. Ludności posługującej się tymi językami nadano prawo zwra-cania się w nich do organów administracji publicznej. Ponadto powo-łano Aragońską Najwyższą Radę Językową, która miała zajmować się kwestiami polityki językowej na terenie wspólnoty. Ustawa wywołała zróżnicowane reakcje poszczególnych partii – poparły ją Hiszpańska Partia Socjalistyczna oraz Chunta Aragonesita, choć ta druga uważa-ła akt za niewystarczający, a jedynie będący punktem wyjścia do dal-szych zmian. Przeciwne były Partia Ludowa oraz Partia Aragońska, które uznały, iż koszty wprowadzenia zmian będą zbyt wysokie, a po-nadto nie zgadzały się na nadawanie szczególnych praw językowi ka-talońskiemu. Natomiast Zjednoczona Partia Lewicy uznała, że ustawa jest „krokiem wstecz”, bowiem zbyt wiele zależy w niej od jednostek, a nie od instytucji8.
Wcześniejsze próby z początku lipca 2009 r. – parlamentarzyści z PSOE, którzy wystąpili z tą inicjatywą wycofali swój projekt, wbrew wcześniejszym deklaracjom poparcia aragońskiego przywódcy socja-listów, Marcelino Iglesiasa. Uznaniu katalońskiego za język urzędowy sprzeciwiały się Partia Aragońska oraz konserwatywna Partia Ludo-wa, natomiast swoje poparcie wyraziły dwie partie lewicowe: Chunta Aragonista oraz Zjednoczona Lewica, które dążyły do pełnego równo-uprawnienia katalońskiego i aragońskiego. Choć zwolennicy projek-tu socjalistów mieli w regionalnym parlamencie większość, to jednak PSOE zdecydowała się szukać kompromisu. Ustawa językowa miała-by umożliwić obecność języków aragońskiego i katalońskiego (uzna-nych już w regionalnym ustawodawstwie) w sferze publicznej i cieszy-ła się poparciem aragońskich organizacji społecznych, kulturalnych oraz akademickich. Na początku lipca socjaliści ponownie zgłosili pro-jekt ustawy językowej, tym razem zachowujący status języka oficjalne-go w całej wspólnocie dla języka hiszpańskieoficjalne-go. Araoficjalne-goński i kataloński
8 Aragonese and Catalan languages recognised by the assembly of Aragon,
miały być używane dodatkowo w gminach, gdzie tradycyjnie się nimi posługiwano. Obywatele mogliby się zwracać w nich do władz, jednak odpowiedź otrzymywaliby już po hiszpańsku. Na ten projekt nie zga-dzała się koalicja PSOE i Partii Aragońskiej, sprzeciwiająca się uzna-waniu języka katalońskiego. Swój sprzeciw zgłosiła również Partia Lu-dowa, natomiast poprała go Zjednoczona Lewica. Chunta Aragonesi-ta nie zajęła sAragonesi-tanowiska9.
Język baskijski, choć z pewnością najbardziej odrębny, bo niespo-krewniony z żadnym innym językiem Hiszpanii, również napotykał trudności, w tym przypadku w szkolnictwie. Spór dotyczył kwestii re-lacji między językiem hiszpańskim i baskijskim oraz stopnia obecno-ści każdego z nich w każdej ze sfer życia publicznego.
W czerwcu 2009 r. baskijski Sąd Najwyższy zdecydował o uchyle-niu dwóch dekretów rządowych wprowadzających nauczanie w języ-ku baskijskim. Wyrok został przyjęty pozytywnie przez Partię Ludową oraz Organizację Wolności Wyboru Języka, do której wcześniej wpły-wały skargi, że uchwalone przez poprzedni rząd prawo nie pozwala na swobodę wyboru języka hiszpańskiego. Nowa premier lokalnego rzą-du, Patxi López, zapowiedziała natychmiastowe uchylenie kwestiono-wanych przepisów10.
W listopadzie 2009 r. regionalny rząd socjalistki Patxi Lopez wpro-wadził język baskijski jako język nauczania w szkołach. Był to element szerszej reformy minister edukacji, Isabeli Celaá, której celem było niedopuszczenie, aby szkoły stały się miejscem „nacjonalistycznej in-doktrynacji i wykluczenia pluralizmu”. Zmiany miały zostać wprowa-dzone w kolejnym roku akademickim. Po reformie języki hiszpański i baskijski miały być w pełni zrównane w szkolnictwie, co przyczyniło-by się do konsensusu w społeczeństwie posługującym się nimi oboma. Ponadto zakazano używania w znaczeniu politycznym terminu „Eu-skal Herria”, oznaczającego wszystkie terytoria baskijskie we Francji i Hiszpanii. Tego rodzaju działania miały na celu sprzeciw względem działalności terrorystycznej11.
9 The government of Aragon postpones again the Languages Act, Nationalia,
1.07.2010, http://www.nationalia. info/en/news/524, 22.02.2010, The Parliament of
Aragon starts discussing diluted Languages Act, Nationalia, 6.07.2009, http://www.
nationalia.info/en/news/530, 4.03.2010.
10 Basque language is no longer the teaching language in education, Nationalia,
5.06.2009, http://www.nation alia.info/en/news/503, 22.02.2010.
11 Basque is swept away as medium language in schools, Nationalia, 4.11.2010,
Podobne problemy pojawiły się także w przypadku języka gali-cyjskiego, jednak tutaj jego obecność w sferze publicznej (konkretnie w edukacji) nie była stabilna i zmieniała się wraz ze zmianami regio-nalnych rządów. Po wyborach 3 marca 2009 r., które wygrała galicyj-ska Partia Ludowa, nastąpił zwrot w polityce językowej w tym regio-nie. Nowy rząd zapowiedział zakończenie promowania języka galicyj-skiego w edukacji12. Odpowiedzią na te działania były wydarzenia,
ja-kie miały miejsce pół roku później. W dniu 18 października 2009 r. platforma Queremos Galego, skupiająca ponad 500 organizacji z całej Hiszpanii i promowanej przez Urząd Normalizacji Językowej, zorgani-zowała w stolicy Galicji, Santiago de Compostella, manifestację sprze-ciwiająca się polityce językowej rządu. W manifestacji wzięło udział według różnych szacunków od 59 do 100 tysięcy osób, czyniąc z niej największe tego rodzaju wydarzenie w ostatnich latach. W demonstra-cji uczestniczyli przedstawiciele hiszpańskich socjalistów oraz galicyj-skich ugrupowań separatystycznych, którzy wyrażali swój sprzeciw względem polityki Partii Ludowej. Żądano większej obecności galicyj-skiego w administracji i edukacji, a także zbierano podpisy w sprawie obecności galicyjskiego w parlamencie13.
Powyższy przegląd wydarzeń wskazuje, iż kwestia językowa w Hiszpanii, choć posiadająca różny charakter i uwarunkowana przez różne czynniki, ma również pewne cechy wspólne. Pierwszą z nich jest pragnienie uzyskania dla języka regionalnego statusu języka urzędo-wego, co oznaczałoby jego wprowadzenie do administracji i szkolnic-twa na wszystkich szczeblach. Status ten oznacza podniesienie ran-gi danego języka, a tym samym powiększa zakres autonomii. Z tego też względu kwestia językowa jest powodem konfliktu między regio-nalistami a hiszpańskimi konserwatystami skupionymi w Partii Ludo-wej (PP). Postawę umiarkowaną zdają się w nim zajmować hiszpańscy socjaliści (Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza, PSOE). Tym samym spór o język jest w istocie jedną z płaszczyzn sporu o kształt i przyszłość Hiszpanii. Dla konserwatystów jest to wyraz separaty-zmu, tym bardziej, że katalońskim staraniom towarzyszyło referen-dum w sprawie niepodległości, jakie odbyło się 13 grudnia 2009 r. Na-tomiast dla partii etnoregionalnych jest to element realizacji prawa do samostanowienia ich narodów.
12 PP removes socialist and nationalist coalition from office in Galicia, Nationalia,
2.03.2009, http://www.nation alia.info/en/news/417, 6.03.2010.
13 Rally to protect Galician language records top attendance, Nationalia,
językowykrajobraz hiszpanii
obywatele hiszpanii, poza urzędowym hiszpańskim, posługują się,
szczególnie w północnych regionach, innymi językami romańskimi oraz językiem baskijskim o nieustalonym pochodzeniu. Wśród wspo-mnianych języków romańskich do największych należą: kataloński, bliski oksytańskiemu, jakim posługuje się ludność na południu Fran-cji, galicyjski, blisko spokrewniony z portugalskim, aragoński czy astu-ryjski. Wśród wspomnianych języków niektóre z nich wyróżniają się długimi tradycjami jak np. kataloński, który w pełni ukształtowanym językiem był w X w., a pierwsze zapisane w nim dokumenty pochodzi-ły z XII w., lub baskijski, którego zabytki pisemne pochodzą z XVI w.14.
Rozwój czy odrodzenie większości z nich przypada jednak na XIX i XX w.
Tabela 1. Języki regionalne Hiszpanii Język Liczba użytkowników aragoński 11 tys. asturyjski 100 tys. baskijski 580 tys. kataloński 11,2 mln estremadurski 200 tys. galicyjski 3,17 mln
Źródło: Ethnologue. Languages of the world, http://www.ethnologue.com/show_ country.asp?name=ES, 6.03.2010.
Współczesną kondycję wspomnianych języków dobrze ilustru-ją statystyki językowe, jakie zostały przeprowadzone w niektórych re-gionach. We Wspólnocie Nawarra według danych z 1996 r. językiem baskijskim posługiwało się 10,8% ludności, dalsze 52,22% było dwu-języczne, natomiast tylko po hiszpańsku mówiło 39,98%. Jednocze-śnie zrozumienie baskijskiego deklarowało 18,34% ludności (na po-ziomie dobrym – 12,27%), mówienie nim 16,17% (na popo-ziomie do-brym – 10,93%), czytanie po baskijsku 13,88% (na poziomie dodo-brym – 8,11%), a pisanie 12,14% (na poziomie dobrym – 6,82%)15.
14 Basque language, Britannica Encyclopedia Online, http://www.britannica.com/
EBchecked/topic/55366/Basque-language, 8.03.2010, Catalan Language. General
Overview, Orbis Latinus, http://www.orbilat.com/Languages/Catalan/Catalan.html,
8.03.2010.
15 Población por el nivel de Euskera, Instituto de Estadística Navarra, http://www.
Spis powszechny przeprowadzony w Kraju Basków w 2006 r. wy-kazał, że baskijski za swój ojczysty język uważało 19,42% ludności re-gionu, hiszpański – 73,32%, natomiast oba 4,65%. Inaczej przedsta-wiały się statystyki dotyczące użycia obu języków w domu. Po baskij-sku mówiło 13,37%, po hiszpańbaskij-sku 77,37%, natomiast oboma tymi ję-zykami 8,17%16.
Wśród mieszkańców Katalonii w 2007 r. katalońskim jako pierw-szym językiem posługiwało się 32,2% ludności, hiszpańskim 50,2%, natomiast oboma językami 7,4%. Zrozumienie katalońskiego deklaro-wało 93,8% populacji, mówienie w nim 75,6%, czytanie 73%, a pisa-nie 56,3%17.
Przedstawione statystyki pozwalają wyciągnąć dwojakiego rodza-ju wnioski. Po pierwsze, pozycja języka baskijskiego i katalońskiego nie jest zbyt silna, bowiem większość ludności jest dwujęzyczna. Je-dynie mniejsza część posługuje się jeJe-dynie językami regionalnymi. Po drugie konsekwencją tego stanu rzeczy jest złożona sytuacja językowa w poszczególnych wspólnotach, które w rzeczywistości są dwujęzycz-ne. Oznacza to, iż rozwiązania wprowadzające użycie tylko jednego ję-zyka mogłoby doprowadzić do dyskryminacji części ludności. W tym kontekście żądania większej obecności w sferze publicznej mogą mieć na celu podniesienia owej pozycji, z jednej strony przez wyższy status, z drugiej przez możliwość edukacji w języku regionalnym. Jednocze-śnie w sytuacji, gdy duża część populacji nie zna lub zna słabo wspo-mniane języki, wszelkie próby całkowitego usunięcia języka hiszpań-skiego wydają się być błędne. Różnice dotyczące poziomu opanowa-nia katalońskiego i baskijskiego mogą natomiast świadczyć o efektyw-ności nauczania, a co za tym idzie rozwoju systemu oświaty w języku regionalnym. Jest to zbieżne z aktualnymi sporami w Kraju Basków.
statusprawnyjęzykówregionalny
PrAwnerAmy zakresu używania języków regionalnych w sferze
publicz-nej określają przede wszystkim Konstytucja uchwalona w 1978 r. oraz
16 Population by province, mother tongue and language spoken at home. 2006,
Eustat, http://www.eustat.es/elementos/ele0000400/ti_Population_by_prov-ince_mother_tongue_and_language_spoken_at_home_2006/tbl0000490_i.html, 7.03.2010.
17 Població de 2 anys i més segons la primera llengua que va parlar Catalunya,
Id-escat, http://www.ides cat.cat/territ/BasicTerr?TC=5&V0=3&V1=3&V3=2490&V4=25 32&ALLINFO=TRUE&PARENT=1&CTX=B, Població de 2 anys i més segons
coneixe-ment del català Catalunya, Idescat, http://www.idescat.cat/territ/ BasicTerr?TC=5&V
statuty o autonomii poszczególnych Wspólnot. W art. 3 Konstytucji za język urzędowy na terytorium całego państwa uznany zostaje hiszpań-ski, przy jednoczesnej możliwości ustanowienia języków regionalnych oficjalnymi we Wspólnotach, co stanowi podstawę odpowiednich za-pisów w poszczególnych statutach. Jednocześnie zapewnia się uznanie i ochronę językowej różnorodności Hiszpanii18
Art. 6 ust. 1 Statutu o autonomii Kraju Basków z 18 grudnia 1979 r. (zwanego również Statutem z Guerniki) uznaje język baskijski (Eu-skera) za urzędowy na równi z hiszpańskim na terytorium Wspólno-ty. Wszyscy obywatele mają prawo do znajomości i używania obu ję-zyków, natomiast wszystkie instytucje zobowiązane są uszanować róż-norodność i status obu języków (art. 6 ust. 2 i 3)19.
Podobne zapisy znajdują się także w Statucie autonomii Galicji z 6 kwietnia 1981 r. W art. 5 ust. 1 określa się galicyjski jako język wła-sny regionu, jednocześnie uznając zarówno galicyjski, jak i hiszpań-ski za oficjalne (art. 5 ust. 2). Władze winny zapewniać możliwość uży-wania obu języków oraz popierania obecności języka galicyjskiego we wszystkich sferach życia publicznego (art. 5 ust. 3)20.
Statut autonomii Katalonii z 18 czerwca 2006 r. również uznaje dwa języki urzędowe na terenie Wspólnoty: hiszpański oraz kataloń-ski (uznany tu za język własny) (art. 6 ust. 1 i 2). Władze mają z jed-nej strony zapewnić użycie obu języków, z drugiej zaś promować zna-jomość języka katalońskiego (art. 6 ust. 2 i 4). Ponadto zostały one zo-bowiązane także do promocji języka katalońskiego na forum Unii Eu-ropejskiej (art. 6 ust. 3). Dodatkowo status urzędowego ma w dolinie Aran także gaskoński dialekt języka oksytońskiego (art. 6 ust. 5)21.
Język kataloński jest także, obok hiszpańskiego, urzędowy na Ba-learach (art. 3 ust. 1 Statutu o autonomii Balearów z 25 lutego 1983 r.). Oba języki mają zapewniony równy status, a władze zobowiązano do dbania o pełną znajomość obu języków wśród mieszkańców. Brak do-datkowych zapisów może świadczyć, iż kwestia językowa nie jest tu tak
18 Spanish Constitution, Senado de España,
http://www.senado.es/constitu_i/in-dex.html, 8.03.2010.
19 The Statute of Autonomy of the Basque Country, Gobierno Vasco, http://www.
lehendakaritza.ejgv.euskadi.net/r48-2312/en/contenidos/informacion/estatuto_guer-nica/en_455/estatu_i.html, 8.03.2010.
20 O Estatuto de Autonomía de Galicia, Xunta de Galicia, http://www.xunta.es/
titulo-preliminar, 8.03.2010.
21 Statute of Autonomy of Catalonia 2006, Generalitat de Catalunya, http://www.
wyraźnie akcentowana jak w przypadku Katalonii22.
Specyficzna sytuacja panuje natomiast w Walencji, gdzie status urzędowego wraz z hiszpańskim ma język walencyjski, uznawany też za dialekt katalońskiego (art. 6 ust. 1 i 2)23. Zapisy dotyczące
równo-ści językowej i promocji języka regionalnego są podobne jak w innych statutach, jednakże samo określenie walencyjskiego jako odrębnego języka może świadczyć o niejako podwójnej emancypacji, zarówno od Hiszpanii, jak i od katalońskiej idei Països Catalans (Krajów Kataloń-skich), obejmujących wszystkie terytoria, na których mówi się po ka-talońsku, w tym również Walencję. Szczególny charakter mają także zapisy Statutu autonomii Aragonii z 2007 r., które nie wskazują kon-kretnego języka, ale mówią o językach i dialektach stanowiących dzie-dzictwo Aragonii24.
Powyższe rozwiązania dotyczące języka oficjalnego stanowią wy-raz pewnego rodzaju kompromisu między dążeniami poszczególnych grup, a realiami politycznymi i społecznymi. Z jednej bowiem stro-ny zapewnia się równość języka ogólnopaństwowego (hiszpańskiego) oraz regionalnego, a także niedyskryminację, z drugiej zaś promocję tego drugiego. Stan prawny oddaje zatem stan rzeczywisty, w którym ludność posługuje się na co dzień oboma językami. Należy jednak pa-miętać, że samo wprowadzenie języka własnego do statutów stanowi jeden z symboli etnoregionalnej emancypacji.
Przedstawiony zarys sytuacji językowej w Hiszpanii jest także eg-zemplifikacją problemu autonomii i separatyzmu w tym państwie. Przez język bowiem poszczególne regiony starają się wyrazić swoją nie-zależność, także na polu zewnętrznym, jak to ma miejsce w przypadku Katalonii. Z tego też względu problemy związane z używaniem języków regionalnych mogą być składową większego sporu dotyczącego kształ-tu państwa hiszpańskiego i granicy autonomii poszczególnych regio-nów. Kwestia uznania praw językowych może jawić się tutaj nie tylko jako wstęp do secesji. Z drugiej jednak strony dążenia polityczne nie
22 LLEI ORGÀNICA 2/1983, de 25 DE FEBRER, PER LA QUALS’APROVA
L’ESTATUT D’AUTONOMIA DE LES ILLES BALEARS, http://www.caib.es/webcaib/
govern_illes/estatut_autonomia/doc/estatut.ct.pdf, 8.03.2010.
23 Ley Orgánica 5/1982, de 1 de julio, de Estatuto de Autonomía de la
Comuni-dad Valenciana,
http://www.rlgv.gva.es/es/almacenes/disposiciones/ley_organi- ca_51982_de_1_de_julio_de_estatuto_de_autonomia_de_la_comunidad_valenci-ana/index.htm, 8.03.2010.
24 Ley Orgánica 5/1982, de 1 de julio, de Estatuto de Autonomía de la
Comuni-dad Valenciana, http://www.cortesaragon.es/fileadmin/templates/fich/LO5.07.pdf,
przekładają się na rzeczywistą sytuację bądź też są próbą jej skorygo-wania wedle określonej wizji. W większości regionów duża część lud-ności posługuje się także lub wyłącznie językiem hiszpańskim. Przy-jęcie rozwiązań skrajnych może prowadzić do większych napięć i dal-szych konfliktów. Niejednoznaczność sytuacji językowej przekłada się na niejednoznaczność dążeń separatystycznych i możliwości dalsze-go powiększania autonomii. Z jednej strony jest to miernik efektyw-ności i adekwatefektyw-ności rozwiązań hiszpańskiego systemu Wspólnot Au-tonomicznych, z drugiej zaś pole do dalszych debat politycznych, a na-wet źródło niestabilności. Przykład hiszpański jest ważny dla innych państw europejskich, które borykają się z podobnymi wyzwaniami (np. Wielka Brytania, Francja) i jednocześnie pozwalają określić, na ile ruchy etnoregionalistyczne są w stanie zmienić obecnie panujący porządek państw narodowych na Starym Kontynencie.
sUmmAry
lAngUAge is one of the most important features distinguishing a
na-tion. Its role and position in the public sphere determines the level of autonomy of every stateless nation. After the death of Francisco Fran-co in 1975, Spain experience a revival of such nations as Catalans, Ba-sques and Galicians. This revival has resulted in the natives’ demands for their languages to be recognized as official ones and be granted this particular status. This article describes the latest efforts and problems in this domain, the linguistic situation of the particular regions, as well as the legal status of each. The main aim of this article is to characteri-ze these phenomena and to reveal in what way these demands have af-fected the structure of the Spanish state.
notAoAUtorze
Marcin Skobrtal [marcin.skobrtal@amu.edu.pl] – doktorant w
Za-kładzie Studiów Strategicznych Wydziału Nauk Politycznych i Dzien-nikarstwa UAM w Poznaniu, zainteresowania: problematyka narodo-wościowa i nacjonalizm.
