Obrona z urzędu w nowym k.p.k.

Zdzisław Czeszejko

Obrona z urzędu w nowym k.p.k.

ZDZISŁAW CZESZEJKO

Obrona z urzędu w nowym k.p.k.

Instytucja obrony z urzędu jest jedynie funkcją zasady obrony. Zasa­ da zaś ta oznacza zespół norm procesowych, które poziwalają oskarżo­ nem u lub osobom działającym w jego interesie na podejmowanie wszel­ kich czynności procesowych zm ierzających do jak najbardziej korzystnej dla oskarżonego sytuacji procesowej, do ochrony jego interesów.1

Z te j zasady w ynikają praw a oskarżonego do obrony, nazywane w szerszym ujęciu praw em do obrony w znaczeniu m aterialnym (prawem do odpierania oskarżenia, ochrony swych praw procesowych), a w węż­ szym ujęciu — praw em do obrony form alnej , tj. do korzystania z po­ mocy obrońcy. Obrona ta w znaczeniu form alnym w yraża się w prawie oskarżonego do korzystania z usług obrońcy nie tylko z wyboru, ale i z urzędu. Gdyby prawo oskarżonego ograniczyć tylko do obrony z wy­ boru, to wówczas stałoby się ono iluzoryczne: w ielokrotnie — ze wzglę­ du na brak środków finansowych, często jednak — ze względu na niedo­ stateczną orientację oskarżonego co do zakresu i możliwości obrony.

Obrona z urzędu zarówno w dotychczasowym, jak i w nowym k.p.k. m a charakter subsydiarny, pow staje zatem tylko wówczas, gdy oskar­ żony nie korzysta z pomocy obrońcy z w yboru (por. w szczególności przepisy art. 69 i 74 § 1 nowego k.p.k.).

Obowiązek wyznaczenia obrońcy z urzędu następuje — generalnie rzecz ujm ując — w trzech następujących sytuacjach:

1) ze względu na niezamożność („ubóstwo”) oskarżonego,

2) ze względu na właściwości osobiste oskarżonego, uniemożliwiające m u lub utrudniające obronę (głuchy, niem y lub niewidomy oraz w razie uzasadnionej wątpliwości co do poczytalności oskarżonego), 3) ze względu na forum (sprawy rozpoznawane przed sądem woje­

wódzkim jako sądem pierwszej instancji).

P rzed scharakteryzow aniem instytucji obrony z urzędu w nowym k.p.k. na przykładzie konkretnych przepisów — najpierw uw aga n atu ry ogólnej. Otóż wszelkie porów nania przepisów dotychczasowych z no­ w ym i nie mogą być dokonywane w sposób mechaniczny. Niejednokrot­ nie drobna pozornie zmiana ma głębokie znaczenie m erytoryczne. P rzy ­

kładowo: dotychczasowy przepis art. 76 § 1 kjp.k., norm ujący obronę

w znaczeniu form alnym („prawo korzystania z pomocy obrońcy”) został co praw da uwzględniony w przepisie art. 9 nowego k.p.k., ale już nie jako sam oistna formuła, lecz jako uzupełnienie gw arancji praw a do obrony w znaczeniu m aterialnym („Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony i praw o do korzystania z pomocy obrońcy”).

1 M . C i e ś l a k : Z a g a d n ie n ia d o w o d o w e w p r o c e s ie k a r n y m , t . i, W a rsz a w a 1955, W yd. p r a w n ., s. 134 i n a s t.

46 Z d z i s ł a w C z e s z e j k o _{N r 8 (140)}

W tym ujęciu ten nowy przepis, tj. art. 9 k.p.k., n ab rał innego znacze­ nia. S tał się poręczeniem praw a oskarżonego do obrony w najszerszym tego słowa znaczeniu. Nic więc dziwnego, że został on umieszczony nie w rozdziale dotyczącym obrońców i pełnomocników, lecz w przepisach w stępnych (dział I) mawego k.p.k. Dział ten stanow i zresztą w istocie część ogólną k.pjk., zaw iera bowiem unormowanie naczelnych zasad pro­ cesowych, odnoszących się do wszystkich czynności procesowych.* Należy ponadto dodać, że obecne ujęcie przepisu art. 9 nowego k.p.k. i zamiesz­ czenie go w tak podstawowej części, jaką stanow ią przepisy wstępne, odpowiada treści konstytucyjnej zasady obrony, w yrażonej w przepisie art. 53 ust. 3 K onstytucji PRL.

Po tych w stępnych uwagach spróbujm y teraz zająć się bliżej poszcze­ gólnymi rozwiązaniami praw nym i w zakresie obrony z urzędu.

Praw o do wyznaczenia obrońcy z urzędu w związku z n i e z a m o ż -

n o ś c i ą oskarżonego reguluje przepis art. 69 nowego k.p.k. Przepis

ten różni się od dotychczasowego unorm ow ania zawartego w art. 80 § 1 lit. b) k.p.k. w dwu kwestiach:

a) w zm acnia praw o oskarżonego do obrony ż urzędu przez użycie słów: „może żądać, aby m u wyznaczono obrońcę z urzędu”, b) w kłada na oskarżonego obowiązek w y k a z a n i a („jeżeli w yka­

że”), że „nie jest w stanie bez uszczerbku dla koniecznego u trzy ­ m ania siebie i rodziny ponieść kosztów obrony”.

W ykazanie niezamożnościi w yw iera dodatkowy skutek, ten mianowi­ cie, że w razie skazania nie można obciążyć skazanego opłatami na k rzecz zespołu adwokackiego z ty tułu obrony z urzędu (art. 550 § 1 n.k.p.k.), w razie zaś uniew innienia koszty tej obrony ponosi Skarb Państw a (art. 549 § 1 p kt 2 n.k.p.k.).

W ścisłym związku z obroną z urzędu pozostaje o b r o n a o b o ­

w i ą z k o w a . Przy niej to bowiem subsydiarny charakter obrony

z urzędu ujaw nia się najbardziej. Jeżeli oskarżony nie korzysta z obro­ ny z wyboru, sąd m usi wyzinaczyć obrońcę z urzędu. Ten wzgląd po­ w oduje potrzebę omówienia kodeksowego ujęcia obrony obowiązkowej. Obrona obowiązkowa została unorm owana w przepisie art. 70 § 1 n.k.p.k. Zapewnia ona obronę w sytuacji, gdy oskarżony — ze względu na ułomność fizyczną ozy psychiczną — nie jest w stanie podjąć rzeczywistej obrony. Ma to miejsce — w świetle cyt. art. 70 § 1 n.k.p.k. — wtedy, gdy:

1) oskarżony jest głuchy, niem y lub niewidomy,

2) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. W idzimy więc,- że w stosunku do dotychczasowego przepisu art. 79 § 1 lit. b) i c) k.p.k. krąg osób uległ rozszerzeniu o niewidomych, co należy podkreślić z uznaniem.

W arto tu przypomnieć, że w orzecznictwie od dawna istniały tenden­ cje do dalej idącej w ykładni zakresu obrony obowiązkowej. Na przy­ kład w w yroku z dnia 18.11.1953 r. IV K 13/53 Sąd Najwyższy dopatrzył się naruszenia praw a procesowego z powodu niezapewnienia obrony

Nx 8 (140) O b r o n a z u r z ę d u w n o w y m , k .p .k . ₄₇

analfabecie, a w w yroku z dnia 25.IX.1961 r. K r 2427/61 Sąd W oje­ wódzki dla m. st. W arszawy* podniósł te same zastrzeżenia w spraw ie oskarżonego, który z powodu niskiego poziomu umysłowego nie mógł podjąć obrony. Ideą przew odnią obu tych orzeczeń było zapewnienie praw a do obrony w tych, wszystkich w ypadkach, w których ze względu na właściwości osobiste oskarżony nie mógł podjąć skutecznej obrony.

Postulat, rozszerzenia obrony obowiązkowej w ysuw any był również w nauce. Domagano się mianowicie ustanow ienia obrony obligatoryjnej również w razie istnienia innych wad fizycznych utrudniających obro­ n ę 4 (tak zresztą proponował również projekt kjp.k. z 1959 r.5).

Przyjęte w nowym k.p.k. rozwiązania nie poszły, niestety, tak daleko, jak to postulowano w nauce i orzecznictwie. W szczególności dosłowne recypowanie przepisu art. 79 § 1 lit. c) k.p.k. nie usunęło dotychczaso­ w ych wątpliwości, jakie się na tle dotychczasowego k.p.k. nasuw ały.6

B rak także w nowym kjp.k. odpowiednika dotychczasowego prze­ pisu art. 79 § 1 lit. a) kjp.k., zapewniającego obowiązkową obronę rów ­ nież nieletnim do lat 17. Być może, odpowiednie unormowanie w tym zakresie przyniesie opracowany obecnie projekt ustaw y kompleksowo regulującej problem atykę nieletnich. Gdyby jednak ten wzgląd zade­ cydował o pominięciu w nowym k.p.k. obrony obowiązkowej w spra­ wach nieletnich, to wówczas:

a) m ając na uwadze przepis art. III przep. wprow. n.k.p.k., utrzym u­ jący cały rozdział II (art. 474—495) dotychczasowego kjp.k. — po dniu 1.1.1970 r. w spraw ach nieletnich powstanie sytuacja nader niepożą­ dana: będą bowiem m iały zastosowanie dotychczasowe zasady postępo­ wania, z w yjątkiem jednak zagw arantowania obrony obowiązkowej;

b) zdziwienie musi budzić fragm entaryczne poruszenie tej kwestii w art. 67 n.k.p.k.

Zasada obligatoryjnej obrony ze względu na f o r u m s ą d u , a mia­ nowicie w spraw ach należących do właściwości sądów wojewódzkich w pierwszej instancji, została przyjęta także w nowym k.p.k. (art. 71).

Na szczególny uwagę zasługuje tu przepis art. 70 § 1 n.k.p.k., który obronę obowiązkową dla osób w tym przepisie wymienionych (głu­ chych, niemych, niewidomych, budzących wątpliwości co do poczy­ talności) rozciąga na c a ł e postępowanie karne. Oznacza to konieczność zapewnienia obrony z urzędu — o ile oczywiście podejrzany (oskarżony) nie korzysta z pomocy obrońcy z wyboru — rów nież w toku postępo­ w ania przygotowawczego, i to od chwili przedstaw ienia zarzutów (art.

269 w związku z art. 271, 272 § 1 i 273 § 1 n.k.p.k.), lub w sytuacji przew idzianej w art. 422 § 1 n.k.p.k. C harakterystyczne jest przy tym , że ustawodawca odrzucił projektow any przepis art. 70 § 2, w m yśl

którego obowiązek obrońcy w toku postępowania przygotowawczego

m iał się rozpoczynać dopiero od czynności końcowego zaznajomienia

3 O S P iK A z 1962 r . z. 2, poz. 56, s. 121. 4 A. K a f t a l : O b ro n a f o rm a ln a i m a ite ria łn a w p r o je k c ie k .p .k ., „ F a l e s t r a ” 1968 r. n r i , s. 78. 5 D r u k n r 167/25/1 — 345/59 K am isjii K o d y f ik a c y jn e j ( c y tu ję w g K a f ta la , o p. c it.). 6 P o r. F. P r u s a k : W ą tp liw o ś c i co do p o c z y ta ln o ś c i o sk a rż o n e g o ja k o p o d s ta w a o b li­ g a to r y jn e g o u d z ia łu o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu k a r n y m , „ P a l e s t r a " z 198« n r 1, s. 35 i n ag t.

48 Z d z i s ł a w C z e s z e ) k o N r 8 (140)

z m ateriałam i śledztwa, wcześniej zaś w tedy, gdy chodzi o czynność, o k tó rej mowa w art. 272 § 1 n.k.p.k.

W uchwalonym tekście kjp.k. przyjęto dwa zakresy obrony obowiąz­ kow ej opartej na przepisie art. 70 § 2, a mianowicie:

1) obowiązek udziału obrońcy w r o z p r a w i e ,

2) pozostawiony w zasadzie (poza art. 102 § 3) uznaniu obrońcy jego udział w postępowaniu przygotow aw czym . Swoboda ta obwarowana jest zresztą — w razie zaniedbania obowiązków obrończych rygoram i dy­ scyplinarnym i.

Inny nieco jest zakres obrony obowiązkowej w ykonyw anej ze wzglę­ du na f o r u m . Zgodnie bowiem z art. 71 nJk.p.k. udział obrońcy jest obowiązkowy jedynie wtedy, gdy chodzi o rozpraw ę główną, natom iast n a rozpraw ie rew izyjnej przed Sądem Najwyższym tylko wówczas, gdy

„prezes Sądu lub Sąd uzna to za konieczne”.7

W związku z takim unorm ow aniem nasuw a się pytanie, czy rze­ czywiście w każdym w ypadku udział obrońcy w rozpraw ie rew izyjnej przed Sądem Najwyższym podlega jedynie dyskrecjonalnej ocenie p re­

zesa Sądu luib Sądu Najwyższego. Moim zdaniem swoboda w ocenie konieczności udziału obrońcy przed Sądem Najwyższym dotyczy jedy- 1 nie obrony obowiązkowej ze względu n a forum (właściwość sądu w oje­ wódzkiego w pierwszej instancji). N iejednokrotnie jednak w ystąpi kon­ k u rencja — zbieg podstaw wyznaczenia obrońcy z urzędu — ze wzglę­ du na forum (art. 71 zdanie pierwsze) oraz ze względu na ułomność fizyczną lub psychiczną oskarżonego (prt. 70 § 1). W w ypadku takim pow inna uzyskać pierw szeństw o zasada w yrażona w art. 70 § 2 n.k.p.k., a w związku z tym udział obrońcy ma rozpraw ie rew izyjnej przed Są­ dem Najwyższym w ydaje się być konieczny z istoty rzeczy. Za taką w ykładnią przem aw ia nie tylko porów nanie przepisów art. 70 § 2 i 71 zd. drugie, ale przede w szystkim ratio legis. W sytuacji gdy oskar­ żony ze względu na swą ułomność fizyczną czy psychiczną nie jest w stanie realizować praw a do obrony w znaczeniu m aterialnym , zacho­ dzi oczywista potrzeba zabezpieczenia jego praw a do obrony przez zagw arantowanie obrony form alnej. Tym chyba kierow ał się ustawo­ dawca, gw arantując osobom wymienionym w przepisie art. 70 § 1 n.k.p.k. praw o do obrony form alnej („musi mieć obrońcę”) w całym postępowaniu karnym . Jeżeli jednak obrona obowiązkowa w ynika jedy­ nie z właściwości sądu wojewódzkiego w pierw szej instancji (art. 71 zd. pierwsze), to zupełnie słusznie ocenę konieczności ipozostawia nowy k.p.k. prezesowi Sądu lub Sądowi Najwyższem u (art. 71 zd. drugie).

Unormowanie zaw arte w art. 71 n.k.p.k. (z zastrzeżeniami, o jakich była mowa wyżej) będzie niew ątpliw ie dla prak ty k i niezwykle uży­ teczne. Kładzie ono kres dotychczasowym wątpliwościom w tym wzglę­ dzie przez bardziej precyzyjne określenie obowiązku staw iennictw a przed Sądem Najwyższym, albowiem dotychczasowe ogólne stwierdzenie, że oskarżony musi mieć obrońcę, nie było najbardziej jasne.

^ J u ż n a tle d o ty c h c z a s o b o w ią z u ją c y c h p r z e p is ó w k .p .k . S ą d N ajw yżsizy w w y r o k u 7 d n ia 27.IV.1967 r . V K R N 162/67 (O SN K W z 1968 n r 4, p o z. 36) w y r a z ił p o g lą d , że w w y ­

№ 8 (140) O b ro n a z u rz ę d u w n o w y m k.p.fc.

We wszystkich omówionych wyżej wypadkach obrony obowiązkowej b rak obrońcy z wyboru powoduje konieczność wyznaczenia obrońcy z urzędu. Wyznaczenie to następuje w drodze stosownego zarządzenia prezesa sądu właściwego do rozpoznania spraw y (art. 74 n.k.p.k.). W postępow aniu przygotowawczym obrońcę tego wyznacza prezes sądu, właściwego rzeczowo i miejscowo z punk tu widzenia zarzutu.

Prezes sądu może zrealizować awe prawo do wyznaczenia obrońcy z urzędu b e z p o ś r e d n i o lub za pośrednictwem w y z n a c z o n e g o przez siebie zespołu adwokackiego; w tym drugim w ypadku kierownik wyznaczonego zespołu d e l e g u j e obrońcę. W prawdzie ani ustaw a o us­ tro ju adw okatury, ani rozporządzenie o zespołach adwokackich nie prze­ w id u ją obowiązków i praw kierow nika zespołu w ty m zakresie, jednakże wyprowadzony z ogólnych zasad kierow ania zespołem regulam inow y obo­ w iązek możliwość tak ą przew iduje (§ 14 pkt 5 reg. działania zespołów adwokackich).8

Podkreślić tu należy, że naruszenie przedstawionych wyżej zasad w zakresie obrony obowiązkowej stanow i — w świetle art. 388 pkt 6 n.k.p.k. :— bezwzględną przyczynę rew izyjną. Przepis ten stanow i w szczególności, że sąd odwoławczy, niezależnie od granic środka odwo­ ławczego i w pływ u uchybienia n a treść orzeczenia, uchyla n a posiedze­ niu zaskarżone orzeczenie, jeżeli oskarżony nie miał obrońcy w wy­ padkach określonych w art. 70 § 1 i 71 n.k.p.k. albo jeżeli obrońca n i e b r a ł u d z i a ł u w czynnościach, w których jego udział był obo­ wiązkowy. Dotychczasowy bezwzględny zarzut rew izyjny z art. 378 § 1 lit. d) kjpjk. zositał więc rozszerzony o obowiązkowy udział obrońcy w czynnościach.

Na tle przepisu art. 388 p k t 6 njk.p.k. można wysnuć wniosek o sil­ niejszym niż dotychczas zaakcentowaniu przez ustawodawcę rzeczywis­ tego i pełnego udziału obrońcy w w ypadku obrony obowiązkowej. Przypom nieć należy, że problem niestaw iennictw a obrońcy na rozpra­ w ie lub jej części oraz związanych z tym skutków procesowych był do tej pory przedm iotem żywego zainteresow ania w literaturze praw ni­ czej.8

W postępowaniu przed wszystkimi sądami wojskowym i udział obroń­ cy w rozpraw ie głównej jest obowiązkowy, chyba że przedm iotem roz­ poznania jest przestępstwo zagrożone karą najwyżej dwóch lat pozba­ w ienia wolności. Jednakże, również i w tym w ypadku należy wyznaczyć

8 P a t r z : w k ła d k a d o n r u 7—8 „ P a l e e t r y ” z 1965 r . 8 Z b o g a te j l i t e r a t u r y w ty m z a k r e s ie w y m ie n ić n a le ż y w sz c z e g ó ln o śc i: a ) K . Ł y c z y w e k : S k u tk i n ie o b e c n o ś c i o b ro ń c y n a ro z p ra w ie , „ N o w e P r a w o ” z 1857 r. n r 12, s. 105 i n a s t.; b) Z. K u b e c: N ie o b e c n o ś ć n a ro z p ra w ie o s k a rż o n e g o lu b je g o o b r o ń c y ja k o b e z w z g lę d ­ n a p r z y c z y n a r e w iz y jn a , „ N a w e P r a w o " z 1961 r . n r 7—8, s. 944 i n a s t .; c) A. K a i t a l : P r a w o d o o b r o n y w ś w ie tle o rz e c z n ic tw a SN , „ P a l e s t r a ” z 1964 r. n r 12, s. 53—54; d ) A . K a i t a 1: S k u tk i p r a w n e n ie o b e c n o ś c i o b ro ń c y n a ro z p ra w ie s ą d o w e j w ś w ie tle o r z e c z n ic tw a SN , „ P a l e s t r a " z 19OT r . n r 6. a. 28 i n a s t.; e) Z . K u b e c: S k u tk i p r o c e s o w e n ie o b e c n o ś c i o b r o ń c y o s k a rż o n e g o n a c z ę śc i r o z p ra ­ w y , „ P a l e s t r a ” z 1967 r . n r 12, s . 69 i n a s t.; f) A . K a f t a l : W s p r a w ie s k u tk ó w n ie o b e c n o ś c i o s k a rż o n e g o o r a z Jego o b ro ń c y n a r o z p ra w ie s ą d o w e j, „ P a l e s t r a ” z 1968 r . n r 7—8, a. 83 i n a s t. 4 — P a le s tr a

so Z d z i s ł a w C z e s z g j k o N r 8 (140)

obrońcę (art. 580 n.k.pjk.) na wniosek żołnierza odbywającego zasadni­ czą służbę wojskową albo gdy szef sądu lub sąd uznają to za potrzebne. W spraw ach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych utrzy­ m ane zostały przepisy art. 50— 52 kjwjpjk. (por. art. III przep. wprow. n.k.p.k.), dotyczące obrońców w tych sprawach.

Całkowicie now ym przepisem dotyczącym zakresu obrony jest prze­ pis art. 75 n.k.p.k. Stanow i on w § 1, że ustanow ienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu odnosi się do całego postępowania, nie w yłączając czynności po uprawom ocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie za­ w iera ograniczeń. W stosunku jednak do obrońcy z urzędu ustawo­ dawca wprowadził w § 2 cyt. art. 75 szczególną zasadę, mianowicie uz­

nał, że obowiązki tego obrońcy w ygasają z chw ilą prawomocnego

zakończenia postępowania.

Cytowane przepisy zgodne są z poglądam i w ypowiadanym i w orzecz­ nictw ie (por. np. w yrok SN z 9.IX.1967 r.) i rozstrzygają dotychczaso­ we spory w doktrynie.10 Podkreślając, że obowiązki obrońcy z urzędu — odmiennie niż obrońcy z w yboru — w ygasają z chwilą prawomoc­ nego zakończenia postępowania, należy tu jednak odnotować krytyczny głos Cieślaka,11 k tó ry zarzuca nieprecyzyjność określenia „prawomocne zakończenie postępow ania”. Nie uprzedzając ostatecznej w ykładni po­ wyższego pojęcia, należy w każdym razie uznać za szczęśliwe określenie

zakresu obowiązków obrońcy z urzędu. Ew entualne obawy, że wyga­

śnięcie obowiązków obrońcy z urzędu z chw ilą prawomocnego zakoń­ czenia postępowania może nastąpić z uszczerbkiem dla interesów os- karżpnego, w ydają się być płoone, skoro obrońcę można przecież wy­ znaczyć ‘ także do poszczególnych czynności, jeżeli oczywiście istnieją po tem u w arunki. Trafnie p rzy tym zauważa K aftal,12 że wieloletni

upływ czasu od prawomocnego zakończenia postępowania do chwili

pow stania potrzeby dokonania dalszych czynności może spowodować ustanie przyczyn, które wywołały potrzebę w yznaczenia obrońcy z urzę­ du, może więc gruntow nie zmienić sytuację.

Rzecz oczywista, wygaśnięcie o b o w i ą z k ó w obrońcy z urzędu z chwilą zakończenia postępowania nie pozbawia go p r a w a podejmo­ w ania czynności w dalszych stadiach postępow ania {dział X I—XIV n.k.p.k.) — z wyłączeniem jednak postępow ania wykonawczego (por. art. 9 § 1 k.k.w.). Do tego bowiem postępow ania niezbędne jest umo­ cowanie (ustanowienie) obrońcy na nowo.

Na m arginesie powyższych rozważań nasuw a się uw aga o niedosta­ tecznym zsynchronizowaniu obydwu tych (tj. kjp.k. i k.k.w.) ustaw. Jed na z nich bowiem (k.p.k.) w przepisie art. III przep. wprow. utrzy­ m uje w mocy m in . art. 402—424 kjp.k., druga natom iast (art. 216 § 2 pkt 1 k.kjw.) przepisy te znosi.

10 P a t r z : w y r o k S N z 9.IX.1967 r . B A D 14/67, „ P a l e s t r a ” z 1968 r . rar 4, s. 117, a w lite ­ r a t u r z e — L . H o c h b e r g , A. M u r z y n o w s k i , L. S c h a f f : K o m e n ta r z do k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k aim eg o , 1958, s. 129, te a a 5 o ra z S. K a l i n o w s k i i M. S i e w l e r i k l : K o ­ d e k s p o s tę p o w a n ia k a r n e g o — K o m e n ta rz , W y d . P r a w n . 1966, s. 169. 11 M. C i e ś l a k : O b ro ń c a w u ję c iu p r o j e k t u k .p .k . z 1967 r . , „ P a l e s t r a ” z 1967 r. n r 8, ». 20 i n a s t. M A. K a f t a l : O b fo n a f o r m a ln a i m a te r ia ln a , o p . c it., s. 77.

N r 8 (140) O b ro n a z u r z ę d u w n o w y m fc.p.k. ₅₁

Ważne novum wprowadza przepis art. 75 § 2 zd. drugie n.k.p.k. co do'

wyznaczania obrońcy z urzędu do czynności poza s i e d z i b ą lu b ’

m i e j s c e m z a m i e s z k a n i a obrońcy. Do tych czynności innego , obrońcę wyznacza, na w n i o s e k dotychczasowego obrońcy, prezes sądu, przed którym m a być dokonana dana czynność, a w postępowa­ niu przygotowawczym — prezes sądu powiatowego m iejsca czynności. Sposób wyznaczania jest identyczny jak w omówionym już wyżej wy­ padku art. 74 n.k.p.k., tzn. prezes sądu wyznacza sam lub zwraca się do wyznaczonego zespołu adwokackiego. Unormowanie to rozstrzyga istniejące dotychczas w ątpliw ości“ w tym zakresie. Szczególnie pod­ kreślić tu należy konieczność złożenia wniosku przez dotychczasowego obrońcę.

Zasygnalizowania w ym aga jedynie recypowanie przez nowy k.p.k.: — w art. 325 § 2 — dotychczasowego przepisu art. 272 § 1 k.p.k. co do wyznaczenia obrońcy z urzędu zam iast obroń­ cy usuniętego od udziału w sprawie,

— w art. 483 — dotychczasowego przepisu art. 473 lit. b) k.p.k.

w stosunku do obrońcy z urzędu do obrony praw.

Wobec tego że spraw a wyznaczania pełnomocników z urzędu w po­ stępowaniu karnym przekracza ram y niniejszego opracowania, ograni­ czymy się tylko do inform acji, że zasady dotyczące wyznaczania obroń­ ców z urzędu m ają tu odpowiednie zastosowanie (ant. 79 § 1 n.k.p.k.), z tym zastrzeżeniem, że w kw estiach nie uregulow anych przez k.p.k. stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywil­ nym.

I na koniec jeszcze jedno zagadnienie: spraiwa opłat n a rzecz zespo­ łów z ty tu łu obrony z urzędu.

O płaty za obronę z urzędu, w ykonywaną ze względu n a niezamoż- ność oskarżonego (art. 69 n.k.p.k.), zostały już wyżej omówione. O płaty _ na rzecz zespołu z ty tu łu obrony (pełnomocnika) z urzędu, w razie uniewinnienia oskarżonego lub um orzenia postępowania, ponosi Skarb P aństw a (art. 549 § 1 pkt 2 n.kjp.k.). W w ypadku obrony obowiązkowej — w razie w ydania w yroku skazującego — sąd zasądza na rzecz zespołu adwokackiego od skazanego, którem u wyznaczył obrońcę z urzędu, opłaty przewidziane w przepisach o opłatach za czynności zespołów ad­ wokackich (art. 550 § 1 n.k.p.k.).~

W spraw ach z oskarżenia pryw atnego koszty z ty tu łu obrony z urzę­ du — w razie w ydania w yroku uniewinniającego — obciążają oskarży­ ciela pryw atnego (art. 550 § 2 n.k.p.k.).

Ściągnięcie zasądzonych opłat n a rzecz zespołu następuje w drodze egzekucji sądowej.

13 P a t r z w te j m ie rz e :

a ) w y r o k SN z 26.111.19« r . R A D 61/85, „ P a l e s t r a ” z 19«« r . n r U , s. 74—73;

b ) w y r o k s k ła d u s ie d m iu sę d z ió w S N z 27.IV.19«7 r . V K R N 192/87 (w ra z ss g lo są A . K a f- t a l a , „ N o w e P r a w o ” z 1968 r . n r 9, s. 1401 i n a s t.);

c) Z . C z e s i e j k o : O d p o w ie d ź p r a w n a (airt. 76 k .p .k .), „ P a l e s t r a ” i 19«* r . n r 4, S. 103—103.

52 A n d r z e j K a b a t N r 8 (140)

Ogólnie zauważyć należy, że opłaty na rzecz zespołu z ty tu łu udziału w spraw ie j e d n e g o obrońcy lub pełnomocnika zostały zaliczone do kosztów postępowania (art. 554 § 2 n.k.p.k.), o któ ry ch orzeka sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie (art. 546 njkjpjk.). Sądowi przy­ sługuje przy tym praw o zwolnienia oskarżonego lub oskarżyciela w całości lub w części, m.in. od uiszczenia opłat na rzecz zespołu adwoka­ ckiego z ty tu łu udziału w spraw ie obrońcy z urzędu, „jeżeli istnieją pod­ staw y do uznania, że uiszczenie ich byłoby zbyt uciążliwe ze względu na stan rodzinny, m ajątkow y i wysokość dochodów zobowiązanego” (art. 558 n.k.p.k.). W postępowaniu odwoławczym, jeżeli środek odwoławczy pochodzący od oskarżyciela publicznego a wniesiony n a niekorzyść os­ karżonego nie został uwzględniony naw et w części, koszty tego postępo­ wania ponosi Skarb Państw a.

Tych kilka uwag dotyczących kosztów postępowania w zakresie obro­ n y z urzędu nie w yczerpuje, rzecz jasna, problem atyki kosztów w ogóle. Ilu stru ją one tylko pew ien stan rzeczy w naw iązaniu do obrony

z urzędu.

Celem niniejszego opracowania była możliwie krótka (i ogólna) cha­ rak tery sty k a unorm ow ania obrony z urzędu w nowym k.p.k. Na m argi­ nesie rozważań pozostała zatem znacznie szersza problem atyka zasady obrony w ogóle w nowym k.pjk. Jakkolw iek rozwój stosunków społecz­ nych zawsze będzie szybszy od rozwoju praw a, przy czym to, co dziś zadowala, ju tro może się już okazać niew ystarczające, to jednak bez obaw y popełnienia błędu można stwierdzić, że now y k.p.k. w zakresie obrony z urzędu wzmocnił praw a oskarżanego do obrony.

A N D R ZE J KABAT

Odpowiedzialność karna przy powrocie

do przesłępsłwa w ujęciu k.k.

I. WSTĘP

Kodeks karny z 19 kwietnia 1969 r.i reguluje zagadnienie odpowiedzialności kar­ nej przestępców powrcrtnych w sposób nowy, odmienny aniżeli obecnie obowiązujące preepisy.

Punktem wyjścia nowego unormowania tej problematyki jest konsekwentnie wprowadzana zasada rozwarstwienia recydywy. Wyrazem tego jest fakt, że obok