O przedawnieniu przestępstw prywatnoskargowych w świetle ustawy z dn. 2. XII. 1960 r.

Alfred Kaftal

O przedawnieniu przestępstw

prywatnoskargowych w świetle

ustawy z dn. 2. XII. 1960 r.

1962

ALFRED KAFTAL

O przedawnieniu przestępstw prywatnoskargowych

w świetle ustawy z dn. 2. XII. 1960 r.1

I. U w ag i w stępne

Problem atyka przedaw nienia w ogóle, a w spraw ach pryw atnoskargo­ w ych w szczególności, nasuw a w św ietle obowiązujących przepisów wiele trudności interpretacyjnych. Rozbieżności w tej m aterii znalazły odbicie i w doktrynie i w orzecznictwie.

Pogłębia ten stan rzeczy fakt, że problem atyka przedawnienia zo­ sta ła uregulow ana w przepisach praw a karnego zarówno m aterialnego, ja k i procesowego, w związku z czym rodziły się różne wątpliwości, nie­

jednolicie w yjaśniane i rozumiane. Często bowiem przedm iotem roz­ ważań procesowych na tym tle staw ały się zagadnienia m aterialnopraw - ne (np. uchylenie karalności), dając podstaw y doktrynie do wyróżnienia ko nstrukcji tzw. przesłanek m ieszanych.2 Rodziły się też wątpliwości dotyczące określenia ch arak teru praw nego instytucji przedawnienia oraz zakresu jej stosow ania.3

Wspomniane trudności jeszcze bardziej się wzmogły z chwilą w pro­ wadzenia przez ustaw ę z 2.XII.1960 r. o spraw ach z oskarżenia p ry w a t­ nego arty k u łu 13, przew idującego bardzo krótkie term iny, po upływie których niedopuszczalne stało się wszczęcie postępow ania karnego z po­ w odu przestępstw a ściganego z oskarżenia pryw atnego.

Na tle wykładtni tego przepisu spotykam y w yjątkow o dużo rozbież­ nych poglądów doktryny oraz orzecznictwa S. N .4 Zaczęto się bowiem zastanaw iać nad tym , jaki ch arak ter m a uregulow ana tam instytucja, a zwłaszcza, czy przew idziane tam term iny (trzy- i sześciomiesięczne) uznać należy za term iny przedawnienia, czy też za term iny o charakte­ rze prekluzyjnym lub zawitym? Odpowiedź na to pytanie przestała już mieć charakter czysto teoretycznych spekulacji, w iązała się jednak z roz­

1 Dz. U. Nr 54, ipoz. 308.

2 Por. L. S c h a f f : Proces k a m y Poliski Ludowej, 1953 r., s. 225.

3 S. Ś l i w i ń s k i : Proces k a m y — Zalsady ogólne, 1948 t., s. IÏ92; L. H o c ła ­

to e r g , A. M u r z y n o w s k i , L. S c h a f f : Kom entarz do kodeksu postępowania karnego, '1(959 r., is. 30.

4 Por. np. M. S i e w i e r s k i : Przegląd orzecznictwa 'S.N., PdP 516/62, s. 899— 905; Z. , Ł u k a s z k i e w i c z : Przyczynek do w ykładni art. 13 usitawy z 2.XII. I960 r. o spraw ach z oskarżenia prywatnego, P iP nar 6/61, s, 1003; Z. W a ł e c k i Na m arginesie noyrej u staw y z dmiia 2.XH.1960 r. w spraw ach z oskarżenia p ry ­ watnego, P alestra n r 4/61, s. 80—83.

56 A l f r e d K o f t a l _{Kr 10 (58'}

strzygnięciem szeregu konkretnych w ątpliw ości ujaw niających się w praktyce. W szczególności wymagało udzielenia odpowiedzi następu­ jące pytanie: czy 'powyższe term iny określone w art. 13 odnoszą się do przestępstw popełnionych przed datą w ejścia w życie om awianej uista- .wy, których term in u płynął z dniem 2.XII. 1960 r., czy też wszelkie te r ­ m iny przew idziane w art. 13 należy liczyć od chw ili wejścia tej ustaw y w życie? Niewątpliwie, rozstrzygnięcie powyższych problem ów zostało uzależnione od w yjaśnienia ch ara k teru iprawnego tegoż term inu.

Niniejsze rozważania m a ją na celu omówienie niektórych problem ów wynikłych na tle w ykładni art. 13 'powołanej ustaw y.

II. C h a ra k te r p raw n y instytucji u reg u lo w an ej w art. 13

Ja k już wyżej 'podniesiono, określenie ch arak teru praw nego instytucji .uregulowanej w art. 13 prow adzi, w zależności od przyjętego rozstrzy­ gnięcia, do różnych rozwiązań. W szczególności powstało w praktyce na tym tle pytanie, od kiedy należy liczyć term in z art. 13, tzn. czy obowiązują tu zasady praw a karnego m aterialnego czy też procesowego co do obowiązywania ustaw y pod względem czasu.

Zagadnienie to nie było beziporne. Okazało się bowiem, że sądy powia­ towe um arzały postępowanie na podstaw ie art. 3 lit. c) k.p.k. i art. 13 uznając, że nastąpiło tu przedaw nienie ścigania ze względów na to, iż postępow anie wszczęto np. p rzed dniem 8.III.1960 r., a ustaw a nowa jest dla oskarżonego łagodniejsza, przew iduje bowiem krótszy term in przedaw nienia ścigania, k tó ry już upłynął, i w związku z tym postępo­ w anie należało umorzyć.

Zupełnie odmienne stanowisko zajął jednak S. N. Tak więc w w yroku z 28.111.1961 r. (V K 638/61) oraz z 21.IX.1961 r. (V K 420/61) S. N. nie podzielił poglądu Sądu Powiatowego, lakonicznie w yjaśniając, że brak było w tych spraw ach podstaw do umorzenia 'postępowania karnego.

Na tle podanych przykładów w ypada rozważyć trzy w arianty, uza­ sadniające przyjęcie odm iennej w każdym z nich wykładni. Mianowicie wchodzić tu mogą w grę sytuacje, gdy:

1) pokrzywdzony wiedział, na szereg miesięcy przed 2.XII.1960 r., o po­ pełnieniu przestępstw a prywatnoskargowego, licząc się jednak z 5-Ietnim term inem przedaw nienia .postępowania w tej spraw ie n ie

wszczął;

2) pokrzywdzony wszczął postępowanie karne, lecz nie ukończono go w term inie trzym iesięcznym, w związku z czym pow staje pytanie, czy w dniu 2.XII. 1960 r. nastąpiło ew entualnie przedawnienie tego term inu;

3) pokrzyw dzony dowiedział się o czynie przestępnym już po 2.XII. 1960 r.

Zarówno co do rozstrzygnięcia wyżej przedstawionych zagadnień, jak i określenia charakteru prawnego omawianego term inu panuje ciągle duża niejasność.

Nr 10 (58) P rzedaw nienie p rzestę p stw p ry w a 'n o sk a rg o w y c h 5T

Jeśli chodzi o orzecznictwo S. N., to powyższym zagadnieniem zajął aię nieco szerzej S. N. w uchw ale z 27.IV.1961 r. (IV KO 2/61),5 w któ­ re j w yjaśnił, że przew idziany w art. 13 term in ma ch arak ter swoisty, albowiem nie je st on ani term inem „zaw itym ”, ani term inem przedaw ­ nienia roszczenia karnego w stosunku do osoby podejrzanego, jest nato­ m iast przedawnieniem skargi (iprekluzja procesowa), którego analogii dopatruje się 'S.N. w norm ie art. 397 k.p.k. Różnice zaś pomiędzy te r­ m inem przedaw nienia przew idzianym w art. 86 lit. c) k.k. a art. 13 wi­ dzi S. N. w tym, że pierw szy przew iduje ograniczenie odpowiedzialności karnej, w drugim zaś następuje ograniczenie ścigania, bliżej jednak tej wykładni nie uzasadniając.

Nieco inne -stanowisko w tym względzie zajm uje N.S.W. w uchw ale z 22.IV.1961 r. (Zg. Og. 7/61),6 w której z jednej strony uznaje term in przewidziany w a rt. 13 za prekłuzyjny, a z drugiej strony podkreśla, że ma on również cechy m aterialnopraw ne (analogiczne do term inów przedawnienia), polegające na tym, że u p ływ tego term inu prekluzyjne- go powoduje u stan ie karalności. A więc chyba pow oduje on ograniczenie odpowiedzialności k arn ej? Jednakże N. S. W. d aje inną bardzo ważną wskazówkę, że powyższe cechy m aterialnopraw ne odnoszą się do sam e­ go przestępstw a, a nie do procesowych form jego ścigania. W ynika stąd, że N.S.W. widział niebezpieczeństwo związane z analizą przedawnienia jako przesłanki procesowej, prowadzonej na bazie rozważań kam om a- terialnych. Niemniej jednak 'pozostaje nadal o tw arta sprawa, czy upływ tego term inu powoduje ograniczenie odpowiedzialności karnej, czy też niię.

Jeszcze większe rozbieżności spotykam y w doktrynie. I tak np. J. Ba- f i a 7 podkreślając, że przedawnienie w ogóle jest przede wszystkim in­ stytucją praw a karnego m aterialnego (a za taki u zn aje term in przedaw ­ nienia z art. 13), jednocześnie zaleca obliczanie, i to jednolicie, term inu

z art. 13 od d aty 2.XII.1960 r. Co więcej, pokreślą, że art. 2 k.k. nie po­

w inien mieć zastosowania do obliczania terminóWi (...) z zakresu praw a karnego procesowego. Na tle tych (niezbyt chyba konsekwentnych) po­ glądów nasuwa się nieodparcie pytanie, jak i ostatecznie ch arakter ma w spom niany term in przew idziany w art. 13. Bo ma to przecież duże znaczenie m. i. z pu n k tu widzenia ustalenia zasad co do obowiązywania ustaw y pod względem c z a su .8

Zupełnie odmienny pogląd w tej m aterii reprezentuje Z. W ałecki,9 który również przyznaje, że przedawnienie określone w art. 13 je st za­ gadnieniem praw a m aterialnego, jednakże konsekw entnie postuluje, a b y do przestępstw pryw atnoskargow ych popełnionych przed wejściem w życie om awianej ustaw y stosować art. 2 § 1 k.k., a więc sugeruje um arzanie w trybie art. 3 lit. c) k.p.k. toczącego się postępowania k a r­ nego.

5 OrŁEiczinicitwo S. N. Gen. IPrtfe. mr 8 i 9/61, s. 1:6—19. 8 OSPiiKA wt 11/61, s. 682—683.

7 J. B a f i a: Nowe założenia postępow ania w spraw ach z oskarżenia pryw atne­ go, NP n r 3/61, is. 12199—301.

• S. Ś l i w i ń s k i : jw., & 7fl. * Z. W a ł e c k i : jw., s. 80—83.

58 A l f r e d K a f t a l _{Nr 10 (58)}

Szersze rozważania' w om aw ianej m aterii przytacza Z.. Łukaszkie- w ic z ,10 k tó ry przyjm uje, że term in przew idziany w art. 13 m a niew ąt­ pliw ie ch arak ter zarów no m aterialnopraw ny, jak i procesowy, ale jedno­ cześnie uważa, że różni się on od' przedawnienia ścigania sw ą w ew nętrz­ n ą konstrukcją i je st zbliżony do jakiejś prekluzji procesowej. W kon­ sekw encji au to r ten uznaje, że w ym ieniony tenmin procesowo ma cha­ ra k te r przesłanki procesowej, m aterialnie zaś — okoliczności wyłącza­ jącej karalność i że powinien być raczej rozważany w kategoriach pro­ cesowych (sugeruje stosowanie w tym w ypadku zasady lex retro agit). W świetle tych niezbyt zdecydowanych poglądów również trudno się zorientować oo do ch arakteru tej instytucji.

Bardzo ciekawe i konsekw entne są w ywody W. D aszkiew icza,11 któ­ ry w prawdzie uważa, że art. 13 jest przepisem m aterialnoprocesowym, jednakże słusznie podnosi, iż a rt. 13 odnosi się również do przestępstw popełnionych przed wejściem w życie tego przepisu, gdyż ani zasady praw a procesowego, ani też zasady praw a m aterialnego nie m ają tu zastosowania. Właśnie nowa ustaw a je st względniejsza (art. 2 § 1 k.k. stanow i w y jątek dla stosowania ustaw y dawnej, jeżeli jest ona dla oskarżonego względniejsza) dla oskarżonego, art. 13 zaś nie ma zastoso­

wania wstecz, jeśli wszczęto (postępowanie k arne przed jej wejściem w życie.

Jeszcze inn y pogląd rep rezen tu je prof. M. S iew iersk i,12 k tó ry afinmu- jąc stanow isko S. N. z i27.IV.1961 r. (IV KO 2/61), uważa term in z art. 13 za przedaw nienie procesowe, które należy traktow ać jako przedaw ­ nienie skargi, a nie odpowiedzialności k a rn e j, sugestie zaś o mieszanym materialno^procesowym charakterze tego przepisu zaciem niają tylko, zdaniem jego, jasną i konsekw entną tezę Wspomnianego orzeczenia. A utor nie w yjaśnia jednak, czym w takim razie różni się art. 13 od a rt. 86 lit. c) k.k., jak również co należy rozumieć przez przedawnienie procesowe, sugeruje natom iast, jakoby istniały inne jeszcze rodzaje przedawnienia.

W świetle przedstaw ionych wyżej poglądów można w zasadzie w y­ odrębnić następujące kierunki rozwiązań:

1) uznać art. 13 za przepis o charakterze m aterialnopraw nym i stoso­ wać generalnie nową ustaw ę;

2) uznać go za przepis o charakterze mieszanym, m aterialno-proceso- wym i w związku z tym stosować przepisy nowej ustawy, przy czym przyjąć tu można dwa w arianty wykładni, a mianowicie obowiązy­ wanie ustaw y nowej w stosunku do wszystkich przestępstw pryw at- noskargowych albo też z wyłączeniem spraw o przestępstw a pry- watnoskargowe, w stosunku do których przed dniem 2.XII.1960 r. wszczęto (postępowanie karne;

3) uznać go za przepis czysto procesowy, różniący się zupełnie od prze­ pisów przedawnienia określonego w art. 86 lit. c) k.k. i uzasadnia­ jący także stosowanie ustaw y nowej.

Trzeba się zatem zastanowić:

10 Z. Ł iuk.a s z k d e w i c z: jw., il'003—MG5.

11 W. D a s z k i e w i c z : Glosa, P iP n r 4/62, ®. 752—754. 12 M. S i e w i e r s k i : jw., s. 899—905.

.Nr 10 (58) P rzedaw nienie p rzestęp stw p ryw a tn o ska rg o w ych 59

a) po pierwsze — czy om aw iany term in jest term inem zawitym, term inem przedawnienia, czy też może term inem dość szczegól­ nej prekluzji,

b) ipo drugie — jaki on ma charakter: m aterialny, procesowy czy może mieszany?

Ad a.) Jeśli chodzi o odpowiedź na pytanie, jaki je st ch arak ter te r­ m inu określonego w art. 13 powołanej jistaw y, to na pewno nie je st on zawity, a to ze w zględu na to, że w świetle art. 207 k.p.k. zawite są tylko te term iny, które ustaw a za takie w yraźnie uznaje. Pozostaje więc <io rozstrzygnięcia kw estia uznania tego term inu za term in przedaw ­

nienia lub p rekluzji procesowej.

Czy w ogóle tego rodzaju rozróżnienie term inów znaine je st k.p.k.? W ydaje się, że nie. W praw ie cyw ilnym .przedawnienie tym różni się od prekluzji, że przedawnienie jest stosowane w razie zgłoszenia tego zarzutu przez stronę, prekluzję zaś bierze się pod uwagę przez sąd z u rz ę d u .13 Dla określenia ch arak teru art. 13 nie m a to jednak znacze­ nia, gdyż term in z art. 13 zawsze będzie w arunkiem dopuszczalności procesu i w związku z tym będzie on z urzędu uwzględniany. Niemniej jednak S. N. w powołanej na w stępie 'uchwale porów nuje term in z art. 13 z term inem przewidzianym w a rt. 397 k.p.k. Ja k zaś został określony term in z art. 397 k.p.k.?

Odpowiedź na to znajdujem y w postanow ieniu S. N. z 23.IX .1950 r. (K. 1050/50),14 w którym S. N. w sposób wysoce lakoniczny stwierdza, że m a on charakter m aterialno-procesowy, zbliżony do okresu przedaw ­

nienia wyrokowania z art. 87 k.k. W czym upatryw ał S. N. ch arakter m aterialno-procesow y tego przepisu i dlaczego przypomina on term in przedawnienia — trudno się zorientować, a to wobec b raku w tym względzie uzasadnienia. W każdym razie term in z art. 397 k.p.k. — poza uniemożliwieniem wywołania określonych skutków w związku z w nie­ sioną rew izją nadzwyczajną — nie uchyla ani karalności, ani odpowie­ dzialności karnej oskarżonego. Powyższy czyn pozostaje nadal czynem przestępnym i karalnym , stosunek zaś karnom aterialny nie w ygasa z te ­ go względu, że postępowanie karne, jeśli tylko zachodzą po tem u od­ powiednie w arunki, może być wznowione (art. 461 k.p.k.) i zakończone określonym rozstrzygnięciem. A więc m am y tu ta j do czynienia wyłącz­ nie z ograniczeniem nie pozwalającym na orzekanie w pełnym zakresie Sądowi Najwyższemu, który w razie założenia rew izji nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego powinien ograniczyć się tylko do ustalenia uchybień. Je st to term in procesowy, którego chyba tylko przez niedo­ patrzenie nie uznano za term in nie podlegający ani przyw róceniu, ani przerw aniu i zmuszono w ten sposób do .szukania skomplikowanych i trudnych do uzasadnienia wykładni. Należy nadto dodać, że o ile in­ stytucja uregulow ana w art. 13 m usi być uznana za-w arunek dopuszczal­ ności procesu, o tyle trudno powiedzieć to samo o term inie z art. 397 k.p.k.

Trzeba więc uznać term in przew idziany w art. 13 za przedawnienie będące ujem ną przesłanką procesową. Czy term in ten różni się w jakim ś

13 Por. A. W o l t e r : Praw o cywilne, 1955 r., s. 334. 14 ZO. 15/51.

60 A l f r e d K a f t a l _{N r 10 (58)}

stoipniu od term inu przewidzianego w art. 86 lit. c) k.k.? Wydaje się, że nie. Założeniem art. 13 jest to, że po upływie zawartego w nim term i­ nu ani prokurator, ani pokrzywdzony nie może wszcząć postępowania karnego z powodu przestępstw a prywatnoskargowego. W art. 86 lit. c) k.k. również przyjm uje się, że pro k u rato r nie może wszcząć postępowania karnego po upływie pewnego term inu. Jak ie skutki w yw ierają oba te r­ m iny? Mogą one być n atu ry procesowej (utrata p raw a skargi, a więc

niemożność wszczęcia postępow ania karnego z powodu jego niedopusz­ czalności) oraz m aterialnopraw ne (uchylenie karalności oraz — co za tym idzie — odpowiedzialności karnej). Jeśli chodzi o skutki procesowe, to w ydaje się rzeczą bezsporną, że oba omawiane term iny w ywołują je identycznie. N atom iast jak przedstaw ia się spraw a skutków o charakte­ rze karnom aterialnym ? Czy przestępstw o pryw atnoskargow e po upły­ wie term inu z art. 13 nie przestaje być społecznie niebezpieczne i czy nie zostaje uchylona jego karalność? Przecież w łaśnie ratio legis om a­ wianego przepisu polega na tym , że po upływ ie długiego okresu stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu ulega tak poważnemu zm niejsze­ niu, że prowadzenie o zadawnione krzyw dy procesów je st niecelowe, w związku z czym następ u je uchylenie karalności danego czynu w dro­ dze ustawowej.

Dlatego też jeżeli pokrzywdzony wiedział o osobie sprawcy, nastę­ puje wygaśnięcie odpowiedzialności karn ej z upływ em zakreślonego w art. 13 term inu. Poza tym roszczenie to (o czym niżej będzie jeszcze szerzej mowa) nigdy nie będzie mogło być przedm iotem ponownego pro­ cesu. Może się jedlnak zrodzić pytanie, cóż to jest za przedawnienie, skoro jest ono uzależnione od stwierdzenia, czy dane przestępstw o jesc pryw atnoskargow e czy publicznoskargow e. Z dość podobną jednak sy­ tuacją będziemy m ieli do czynienia w św ietle art. 86 k.k., jeśli okaże się, że dane przestępstw o nie iest 'występkiem (art. 237 § 1 k.k.), lecz zbrodnią (art. 230 § 2 k.k.).

Nie wydaje się też rzeczą praw idłow ą czynienie rozróżnień pomiędzy przedaw nieniem skargi a przedawnieniem ścigania, skoro przedawnienie skargi będzie 'powodowało przedaw nienie ścigania i odwrotnie. Również w w ypadku term inu z a rt. 86 lit. c) k.k. m am y do czynienia chyba z przedaw nieniem skargi prokuratora. Trudno też czynić rozróżnienia pomiędzy przedaw nieniem procesowym a jeszcze innym i przedaw nie­ niami, sikoro każdy term in przedawnienia w ystępujący w procesie k ar­ nym m usi być term inem procesowym (art. 3 lit. c) k .p.k .).15

Wydaje się w zw iązku z tym, że term in z art. 13 należy uznać za przedaw nienie ścigania, będące ujem ną przesłanką procesow ą.16

Ad b). Jeżeli term in określony w art. 13 je st term inem przedaw ­ nienia, to rodzi się dalsze pytanie, czy jest on instytucją praw a k arne­ go m aterialnego czy procesowego. A może m a on ch arakter mieszany?

Udzielenie odpowiedzi na to pytanie je st dość trudne, bo jest uza­ leżnione od tego, z jakiego punktu widzenia będziemy patrzyli na tę

13 M. S i e w i e r s k i : jw ., s. 899.

16 Por. A. M u r z y n o w s k i : Dochodzenie w spraw ach o przestępstw a p ry w at­ noskargow e w świeMe przepisów kjp.k., NP nr 4/61, s. 478—480; J. S l i w o w s k i : Glosa, OSPAKA nr 3/62, s. 186; A. W e r n e r ó w a: Glosa, OSł4K A nr 6/61, s. 367.

N r 10 (58) P rzedaw nienie p rzestę p stw p ryw ainoskargcw ych. 61

instytucją: czy z p u n k tu widzenia skutków m aterialno prawnych, czy też z ipunktu w idzenia skutków 'procesowych.

Pom ijanie tego założenia jest powodem w ielu nieporozumień wywo­ łanych tym, że poszczególni autorzy, analizując przedaw nienie w za­ leżności od spojrzenia na różne skutki, jakie termiin te n w ywołuje, róż­ n ie określają ch arak ter tej in s ty tu c ji.17 Spotykam y np. poglądy zali­ czające przedawnienia do tzw. przesłanek mieszanych, których zasadni­ czą cechą jest to, że regulują problem y praw a m aterialnego oraz pro­ wadzą do w ydania orzeczeń o różnej tre ś c i.18

Jakie są zatem m aterialnopraw ne cechy przedawnienia? Zaliczyć do nich chyba wypada uchylenie społecznego niebezpieczeństwa czynu, je­ go karalności, oraz fakt uregulow ania te j instytucji w przepisach praw a karnego m aterialnego. Czy ,są to istotnie cechy dające podstawą do uznania określonej instytucji za in sty tu cje p raw a m aterialnego? I tak, i nie. Wydaje się jednak, że o rozstrzygnięciu ch ara k teru przesłanek pro­ cesowych m usi decydować generalnie fakt, czy bada sią daną instytucje pod kątem widzenia praw a procesowego. Analiza procesowa przedaw ­ nienia oraz wszelkich innych przesłanek m usi prowadzić do założenia, że są to instytucje praw a procesowego, gdyż rozstrzygają o niedopusz­ czalności procesu.19 Niemalże w szystkie przesłanki procesowe mogą być przecież rozważane pod kątem widzenia skutków, jakie w yw ołują w p ra­ w ie karnym m aterialnym , międzynarodowym, adm inistracyjnym , w p ra ­ wie Oj ustroju sądów, o u stro ju adw okatury20 itp. Trudno przecież nie uznać im m unitetu dyplomatycznego za instytucją n ie wchodzącą w za­ kres praw a międzynarodowego, a poselskiego w zakres praw a państw o­ wego, a m im o to, analizując je z p u n k tu widzenia dopuszczalności pro­ cesu, m usim y je uznać za instytucję procesową.

Na m arginesie w arto podkreślić niekonsekwencje, jakie w związku z tym ujaw niają się w rozważaniach dotyczących tzw. przesłanek mie­ szanych, gdzie zupełnie pom ija się np. spraw ę im m unitetu adwokackiego, k tó ry nie tylko w ywołuje sk u tk i o charakterze karnom aterialnym , ale znajduje nadto odbicie w przepisach praw a o u stro ju adw okatury.21 Dla­ tego wydaje się słuszne tw ierdzenie, że często o charakterze danej in­ stytu cji można będzie mówić dopiero po uw zględnieniu przedm iotu pro­ wadzonych rozważań. Na przykład problem atyka przedawnienia rozwa­ żana z p u n k tu w idzenia genezy te j instytucji, jej praw nego i społecznego

uzasadnienia na! pew no stanowić będzie przedm iot rozważań o charak­ terze karnom aterialnym .22 N atom iast z p u n k tu widzenia praw a karnego

17 Per. np. W. D a s z k i e w i c z : jw., s. 752—754; Z. Ł u k a s ziki e w i c z: jw., P iP , s. 1003—10€5; Zi. W a ł e c k i : jw., s. 80—83; M. S i e w i e r s k i : jw., s. 899 i nasi., S. K a i iiinow.s k i i M. S i e w i e r s k i : K odeks postępow ania k a r­ nego — K om entarz, 1960, s. 26.

18 Por. L. S c h a f f : jw., s. 223; L. H ' o c h b e r g , A. M u r z y n o w s k i , L. S c h a f f : jw., ®. 20.

19 A. K a f . t a’l: P roblem atyka postępowania (pojednawczego de lege lato, P a-le stra n r -2/61, is. 46.

20 Pior. A. M o g i l n i e k i : Kodeks .postępowania karnego — K om entarz, 1933 r., s. 16; S. C z e r w i ń s k i i M. P r z y j e m . s k i: Kodeks ipasltępowaniija karnego,

JL9Ö2 r., s. 527.

21 L. H o c h . b e r g , L. S c h a f f , A. M u r z y n o w s k i : jw., s. 20 i nast. 22 S. Ś l i w i ń s k i : Praw o karne, 1946 r., s. 527.

62 A l f r e d Ko / t a l _{Nr 10 (58>}

procesowego, jak to słusznie zauważa prof. M. Cieślak,23 przedawnienie jest instytucją praw a procesowego, odpowiadające ściśle wymaganiom ujem nej przesłanki procesu. Również jeśli chodzi o rozważania karno- procescwe oraz o skutki stąd w ynikłe, to term in przew idziany w art. 13. uznać należy za procesowy, w yw ołujący z chwilą jego upływ u u tratę skargi oraz niedopuszczalność iprocesu.24

Przyjm ując, że term in przedaw nienia z art. 13 ma charak ter proce­ sowy, należałoby stosować do niego zasady praw a karnego procesowego co do obowiązywania ustaw y pod względem czasu. Prowadząc natom iast rozważania z punk tu widzenia uchylenia karalności oraz braku odpo­ wiedzialności karn ej oskarżonego, a więc praw a karnego m aterialnego, należałoby dla odmiany stosować zasady wręcz przeciwne. Cóż w tym w ypadku powinno decydować? Wydaje się, że treść ustaw y oraz jej cha­ rak ter, a w szczególności to, gdzie została dana instytucja uregulow ana. Jest chyba, bezsporne, że ustaw a o spraw ach z oskarżenia pryw atnego je st ustaw ą procesową i w związku z tym należy stosować zasady praw a procesowego, tzn. lex retro agit. G dyby przyjąć odmienną wykładnię, to należałoby uznać, że również w stosunku' do ant. 9 om awianej ustaw y, .wywołującego tak daleko idące sk u tk i o charakterze m aterialnopraw nym , należałoby stosować w tej m aterii zasady praw a karnego, m aterialnego co do obowiązywania ustaw y pod względem czasu.25 T rudno się jednak zgodzić z tym stanow iskiem , gdyż — jak to już podniesiono — duża część przepisów procesowych w yw iera różne sk u tki w innych dziedzi­ nach praw a, co w żadnym w ypadku nie powinno wpływać na ogranicze­ nie stasow ania obowiązujących tu zasad postępowania.

Jeśli chodzi o przedawnienie przestępstw pryw atnoskargow ych w spraw ach, w których nie wszczęto postępowania karnego przed dniem 2.XII.1960 r., oraz przestępstw popełnionych po tym dniu, to zgodzić się trzeba z W. Daszkiewiczem,26 że stosuje się do nich u s t a w ę n o wą . N atom iast jeśli chodzi o postępow anie wszczęte już poprzednio przed dniem wejścia w życie om awianej ustaw y, to nie można jej stosować z ’dwoch względów:

1) po pierwsze dlatego, że ustaw a nowa nie powinna mieć zastosowania do procesu wszczętego i toczącego się pod rządam i daw nej ustaw y, a w żadnym razie nie pow inna ona znosić ważności czynności zdzia­ łanych zgodnie z obowiązującym w owym czasie stanem praw nym ;27 2) po drugie dlatego, że wszczęte prawidłowe postępowanie przeryw a

bieg przedawnienia.

Należy podkreślić, że pod rządam i już nowej ustaw y może się zdarzyć, iż wszczęte postępow anie karne z zachowaniem term inu będzie się to­ czyło mimo upływ u term inu zakreślonego w art. 13 om awianej ustaw y. A zatem prawidłowe wszczęcie postępowania karnego przeryw a bieg przedaw nieniu z art. 13 powołanej ustawy.

23 M. C i e ś l a k : Proces k arny, 1953 r. (skrypt), s. 292. 24 A. K a f t a l : jw., s. 46.

25 S. Ś l i w i ń s k i : P raw o 'karne: jw., s. 40 i rnast. 26 W. D a s z k i e w i c z : jw., s. 754.

Nr 10 (58) P rzedaw nienie p rzestę p stw p ryw a in o ska rg o w ych 63

III. Z a s a d y o b lic z a n ia term inó w p rz e w id z ia n y c h w ort. 13

W praktyce sądowej w yłoniły się różne trudności co do obliczania term inów z art. 13 omawianej ustawy, powstałe w związku:

A) ze złożeniem przez pokrzywdzonego zawiadomienia o popełnionym przestępstw ie do MO w trybie art. 232 k.p.k.;

B) ze wszczęciem postępowania karnego w trybie publicznoskargowym przez prokuratora, k tó ry następnie 'stwierdza, że dany czyn jest przestępstw em pryw atnoskargow ym , bądź w związku z objęciem oskarżenia przez pro k u ratora w trybie art. 65 k.p.k., a następnie (po upływ ie nip. 5 miesięcy) odstąpieniem od oskarżenia;

C) ze wszczęciem postępowania karnego w s p ra w ie . o czyn poprzednio zakw alifikow any przez pro k u rato ra jako przestępstw o ścigane z oskarżenia publicznego, k tóry następnie okazuje się czynem p ry ­ watnoskargowym, w stosunku do którego należy jednak objąć oskar­ żenie w trybie art. 65 k.p.k.;

D) ze złożeniem aktu oskarżenia do sądu przez pokrzywdzonego i zwró­ ceniem się jego o zwolnienie go od kosztów postępowania;

E) ze złożeniem w niosku w trybie a rt. 255 § 5 i 256 § 4 k.k. w spraw ach o przestępstw a pryw atnoskargow e.

We wszystkich- tych wypadkach rodzi się analogiczne pytanie: jak będzie się kształtow ało obliczanie term inu przewidzianego w art. 13 om awianej ustawy?

Ad A). Zgodnie z art. 232 k.p.k. pokrzyw dzony m oże żądać, po złoże­ niu skargi w MO, przeprow adzenia przewidzianego w tym przepisie do­ chodzenia, polegającego głównie na zabezpieczeniu dowodów, a następ­ nie na wniesieniu skargi do właściwego sądu.28 W zw iązku z tym rodzi się pytanie, czy złożenie takiej skargi w MO przeryw a bieg przedaw ­

nienia w ynikającego z art. 13 powołanej wyżej ustawy, czy też nastę­ puje przerw anie biegu przedaw nienia dopiero z chwilą wniesienia tej skargi do sądu.

Możemy tu nadto mieć do czynienia z sytuacją, że pokrzywdzony nie- będzie znał spraw cy przestępstw a prywatnoskargowego, który może być w ykryty dopiero w w yniku przeprowadzonego dochodzenia. W tego ro­ dzaju sytuacji może się zdarzyć, że term in dochodzenia będzie trw ać czas dłuższy, przekraczający trzym iesięczny term in przedawnienia. Czy wówczas złożona skarga będzie w pełni skuteczna, czy też nie?

Wydaje się, że należy tu odróżnić dwie sytuacje, a mianowicie gdy pokrzywdzony nie zna spraw cy przestępstw a oraz gdy go zna, zakładając, że w obu w ypadkach złożył on skargę do MO w try b ie art. 232 k.p.k. W pierw szym w ypadku trudno mówić o biegu przedawnienia z art. 13, skoro stawia się tam w arunek, aby pokrzywdzony znał .osobę spraw cy. W związku z tym powyższy term in nie zaczyna naw et biec w razie podjęcia dochodzenia w 'sprawie w celu ujaw nienia osoby sprawcy. Na­ tom iast znacznie większe wątpliwości budzi wypadek, gdy osoba spraw ­

«4 A l f r e d K a f t a l _{Nr 10 <58)}

cy znana je st pokrzywdzonemu, a ten ostatni k ieru je skargę do MO zgodnie z brzm ieniem art. 232 k.p.k. Czy w tym w ypadku następuje wszczęciel postępowania karnego w rozum ieniu a rt. 13 ustawy, czy też dopiero po wniesieniu a k tu oskarżenia do sądu? W m aterii tej spoty­ kam y dość ciekaw e orzeczenie S.N. z 25.1.1962 r . (VI KO 60/61), k tó ry uważa, że wszczęcie postępowania karnego przez pokrzywdzonego następuje z chw ilą złożenia a k tu oskarżenia, jednakże S.N. nie wy­ jaśnia, czy m a to nastąpić w MO czy w sądzie. W ydaje się jednak, że należy przyjąć, iż bieg przedaw nienia przeryw a samo złożenie skargi w MO. Bo tą skargą pokrzywdzonego jest ak t oskarżenia odpowiadający w arunkom art. 8 lit. c) ustaw y z 20.VII.1950 r., a mianowicie w skazujący osobę oskarżonego oraz czyn m u zarzucany. A co robi w ty m w ypadku MO? Po złożeniu skargi przez pokrzywdzonego wszczyna ona postępo­ wanie karne, przeprow adza czynności przew idziane w a rt. 232 k.p.k., które są w ykonywane w ram ach toczącego się postępowania, a następ­ nie w nosi tą samą skargę w raz z zebranym i dowodami do sądu. Nie można też stawiać pokrzywdzonego w niekorzystnej sy tuacji tylko dla­ tego, że chciał on skorzystać z przysługujących m u upraw nień. Wydaje się więc, że dla przerw ania biegu przedawnienia z art. 13 w ystarczy wszczęcie postępowania karnego w ogóle, a nie tylko sądowego.

Na m arginesie trzeba zwrócić uwagę na niezbyt jasne kryteria, które dla stosowania art. 13 proponuje S.N. w powołanym wyżej orzeczeniu uznając, że pokrzyw dzony traci prawo skargi w następujących sy tu ­ acjach:

1) jeżeli ma wiadomość, że czyn jest przestępstw em pryw atnoskargo- wym, przy czym jeśli chodzi o uszkodzenie ciała będzie to, zdaniem S.N., wiadome od razu, chyba że pokrzyw dzony ma wątpliwości co do stopnia uszkodzenia albo gdy uzyska je później po przeprow adze­ niu postępowania, a więc po zakończeniu dochodzenia, a naw et w to­ ku postępow ania w sądzie;

2) gdy znana m u jest osoba sprawcy;

3) jeżeli przeciw znanem u m u spraw cy nie spowoduje wszczęcia postę­ powania przed upływ em trzech miesięcy od otrzym ania wiadomości o osobie spraw cy wspomnianego przestępstw a.

Czy oznacza to, że wszczęcie dochodzenia a naw et prow adzenia postę­ powania w sądzie nie przeryw a biegu przedawnienia? Chyba nie. Raczej w tych niezbyt jasnych wywodach chodzi S.N. o sytuację, gdy skarga została przekazana przez MO do sądu, a pokrzywdzony nie nadlał jej biegu, albo też po um orzeniu postępowania publicznoskargowego nie wszczął postępowania prywatnoskargowego. Niezależnie od tego można mieć poważne wątpliwości, czy w w ypadku gdy chodzi o uszkodzenie ciała, rodzaj tego uszkodzenia „widoczny od razu ” będzie właściwym kryterium . Zdarza się bowiem tak, że w ydaje się niekiedy, iż miało m iejsce lekkie uszkodzenie ciała, a tymczasem skutki stąd wynikłe uza­ sadn iają kw alifikacje z art. 230 § 2 k.k.

Ad' B). P roblem na w stępie przedstaw iony nie powinien w zasadzie nasuw ać wątpliwości, gdyż wszczęcie postępowania karnego w stosunku do spraw cy przestępstw a uznanego przez prokuratora za publicznoskar- gowe autom atycznie wyłącza możliwość prow adzenia tego postępowania

N r 10 (58) P rzed a w n ien ie p rz e s tę p stw pryto a tn o ska rg o w ych ₆₅

przez pokrzywdzonego, niezależnie od tego, kiedy dowiedział się on o osobie sprawcy. Tego rodzaju ingerencja nie może obciążać pokrzyw ­ dzonego i zobowiązywać go do w ykonania czynności praw nie niedopusz­ czalnych. Skoro się przyjm uje, że pokrzyw dzony nie mógł wszcząć postę­ pow ania karnego, to trudno uznać, żeby w tym czasie o.egł w stosunku do niego term in przedaw nienia z art. 13.

Trzeba tu podzielić trafn e w tym względzie stanow isko S.N. zaw arte w orzeczeniu z 25.1.1961 r. {VI KO 60/61), k tó ry wyjaśnił, że toczące się postępowanie o przestępstw o ścigane z oskarżenia publicznego wyłącza bieg term inu do w niesienia skargi o popełnieniu (tym samym czynem) przestępstw a z oskarżenia prywatnego.

Sytuacja ta różni się nieco od innej, o której nie w spom ina S.N., gdy czyn był i jest pryw atnoskargow y, a tylko p ro k u rato r objął oskarżenie w trybie art. 65 k.p.k. i następnie odstąpił od niego. W ydaie się, że rów ­ nież i tu ta j przyjąć trzeba analogiczną w ykładnię przez w yjście z zało­ żenia, że przyznając (pokrzywdzonemu określone upraw nienia w proce­ sie karnym , nie można ich niweczyć niesłuszną w ykładnią. P rzyjm ując odm ienną w ykładnię, upraw nienia pokrzywdzonego (zagwarantowane m.i. w art. 65 § 3 i 4 k.p.k.) stałyby się iluzoryczne.

Ad C). Znacznie bardziej skomplikowana jest spraw a obliczania biegu term in u z art, 13 w stosunku do prokuratora, k tó ry wszczął 'postępowa­ nie publicznoskargowe, a następnie doszedł do w niosku, że jest to czyn w ym agający objęcia oskarżenia w trybie art. 65 k.p.k. Pow staje pytanie, od kiedy należy liczyć term in sześciomiesięczny: czy od m om entu, w któ­ ry m pokrzywdzony dowiedział się o osobie spraw cy przestępstw a, czy też od czasu wszczęcia postępowania karnego w ogóle przez prokuratora (jeżeli osoba spraw cy była znana wówczas pokrzywdzonemu), czy w resz­ cie od m om entu objęcia oskarżenia w trybie art. 65 k.p.k.?

Za pierwszym rozwiązaniem przem aw iałby fakt, że w obu wypadkach postępow anie toczy sią w trybie publicznoskargowym, oraz to, że pro­ k u rato r m iał w ystarczający czas, aby należycie ocenić praw idłow ą kw a­ lifikację danego czynu.

Z drugiej stro n y trzeba przyjąć, że taka w ykładnia doprowadziłaby do sytuacji, w świetle której dla pokrzywdzonego term in z art. 13 byłby zachowany, dla p ro k u rato ra natom iast nie, w związku z czym on sam nie mógłby objąć oskarżenia w drodze wszczęcia postępowania karnego, natom iast otw artą pozostałaby spraw a przejęcia przez prokuratora oskar­ żenia wniesionego przez pokrzywdzonego w tym że trybie. Z taką w y­ kładnią trudno się jednak zgodzić zarówno ze względów n atu ry praw nej, iak i logicznej. Trzeba w związku z ty m podzielić stanowisko S.N. w y­ rażone w uchw alą z 22.11.1962 r. (VI KO 70/61), niezbyt zresztą jasno uzasadnionej, a w yjaśniającej, że term in prekluzyjny przewidziany w art. 13 ustaw y z 2.XII.1960 r. nie dotyczy w ypadków objęcia przez p ro ­ k u rato ra w m yśl art. 65 § 1 k.p.k. oskarżenia q czyn zakwalifikowany poprzednio przez niego jako przestępstw o ścigane z oskarżenia publicz­ nego, jeżeli pro ku rato r wszczął postępowanie o tak zakwalifikowany czyn w term inie 6-miesięcznym przew idzianym w art. 13.

Ad D). Dalszym zagadnieniem, które znalazło odbicie w praktyce, była spraw a przerw y biegu przedawnienia z art. 13 w związku ze złożeniem

w A l f r e d K a - f t a l _{Nr 10 (58)}

w niosku przez pokrzywdzonego, wnoszącego a k t oskarżenia, o zwolnie­ nie go od kosztów postępow ania na podstaw ie art. 437 kjp.k. W tei m a­ terii należy w pełni podzielić stanowisko S.N. zajęte w uchw ale z 6.III. 1962 r. (VI KO 2/62), k tó ry udzielając odpowiedzi na p ytanie praw ne, słusznie zauważył, że oskarżycielka działała w ram ach swoich u p raw ­ nień, dopełniając w szystkich czynności przed upływ em term inu z art. 13, a tylko bieg czynności dokonyw anych przez sąd przedłużył czas trw ania postępowania, za co, oczywiście, nie może ponosić konsekw encji pokrzyw ­ dzony.

Ad E). Poważne w ątpliw ości nasuw a również w praktyce spraw a obli­ czania okresu przedaw nienia w stosunku do przestępstw pryw atnoskar- gowych, co dt> których upraw niona władza złożyła w niosek o ich ściganie w trybie publicznoskargowym. Tym, większe są te niejasności, że spo­ tykam y się ostatnio w doktrynie z niejednolitym i poglądam i na tem at c h ara k teru wniosku w ładzy przełożonej przew idzianego w art. 255 § 5 i 25& § 4 k.k.29

W om aw ianej m aterii zajął stanowisko również S.N., k tó ry w w yroku z 22.111.1962 r. (V K 797/62) zauważył, że w m yśl powszechnie przyjętej w ykładni art. 50 k.p.k. przy jm uje się, że przestępstw a ścigane na wnio­ sek pokrzywdzonego stają się z chw ilą złożenia takiego w niosku prze­ stępstw am i ściganym i z urzędu. Zdaniem S.N. ten przepis procesowy obejm uje także wypadki, kiedy z wnioskiem o udzielenie ochrony p raw ­ nej pokrzywdzonem u urzędnikow i w ystępuje jego w ładza przełożona, co spraw ia, że postępowanie toczy się z urzędu, a zatem nie mogą mieć w tedy do niego zastosowania żadne przepisy procesowe odnoszące się do postępow ania w spraw ach ściganych w trybie pryw atnoskargow ym .39 Więcej naw et, w edług S.N. z tego względu przepisy art. 13 nie odnoszą się do spraw ściganych „na w niosek”, o których mowa w przepisie art. 50 k.p.k., i dlatego nie został on pow ołany w art. 13 om aw ianej ustawy.

O ile z pierw szym z w yrażonych poglądów przez S.N. można się zgo­ dzić, o tyle in terp retacja art. 13 w tym względzie rodzi zasadnicze w ąt­ pliwości. Nie w dając się w tej chw ili w szersze rozważania co do pierw ­ szego zagadnienia będącego przedm iotem szczegółowej analizy w d oktry­ nie,31 trzeba zauważyć, że art. 255 § 5 i 256 § 4 k.k. przew idują sui ge-

neris wniosek umożliwiający prokuratorow i wszczęcie postępowania k ar­

nego i ściganie tego przestępstw a w trybie publicznoskargowym. Ja k ­ kolw iek powyższy try b istotnie stracił rację b y tu (wobec tego, że obecnie p ro k u rato r może sam wszcząć postępow anie k arn e w trybie art. 65 k.p.k.32), to jednak przepisy te nadal obowiązują. Za traktow aniem po­ wyższego w niosku jako obowiązującego p ro k u rato ra do ścigania w tr y ­ bie publicznoskargow ym na podstawie art. 50 k.p.k. przem aw iają różne względy.

29 W. D a s z k i e w i c z : Oskarżyciel w polskim procesie karnym , 1860 r., s. 204—207 oraz Glosa, GSFiKA rur 3/62, s. 174—181.

30 A. W e r n e r o w a : jw., s. 365 (oraz (powołania itatm literaltura).

31 Por. A. W e r n e r ó w a: jw., e. 365—367 oraz W. D a s z k i e w i c z : jw.T s. 174—181.

Nr 10 (58) P rzed a w n ien ie p rz e s tę p stw p ry w a tn o sh a rg o w yc h ₆₇

Po pierwsze w ydaje się, że nie je st w cale bezsporne, czy za pokrzyw ­ dzonego w rozum ieniu a rt. 50 k.p.k. nie można uznać również w ładzy przełożonej, której dobro zostało w sposób bezpośredni naruszone.33 Ale nie to je st decydujące. A rtykuł 50 k.p.k. mówi, że przestępstw a, oot do których złożony został wniosek, stają się przestępstw am i ściganymi z urzędu. W ydaję się, że z brzm ienia tego w ynika, iż objęte są zasię­ giem tego przepisu nie tylko przestępstw a publicznoskargowe (które i tak są ścigane z urzędu jako publicznoskargowe), ale i p ry w atnoskar- gowe, które przecież dopiero po złożeniu w niosku stają się przestęp­ stw am i ściganymi z urzędu. N ajw ażniejszym jednak argum entem je s t to, że zwolennicy odm iennej w ykładni n ie w yjaśniają, co m a oznaczać złożenie takiego w niosku, jeśli nie m a być ono ściganiem danego prze­ stępstw a z urzędu.34

Zgadzając się, że złożenie w niosku co do przestępstw z art. 255 § 5 i 256 § 4 k.k. powoduje ściganie tych przestępstw z urzędu, nie można za­ razem podzielić w tej m a terii stanow iska S.N. oraz A. W ernerow ej35 (tej ostatniej, co praw da, m niej stanowczo wypowiedzianego), że w sto­ su nk u do tych przestępstw nie m a zastosowania a rt. 13 powołanej u sta­ wy. A bstrahując w te j chw ili od bezpodstawności takiej interpretacji, poddanej słusznej krytyce przez W. Daszkiewicza,36 w ydaje się, że de­ cydujące m usi tu być oparcie w ykładni w tej m aterii na treści om awia­ nego przepisu, mianowicie na tym , że chodzi w nim o przedawnienie przestępstw p r y w a t n o s k a r g o w y c h bez względu na tryb, w ja­ kim to przestępstw o je st ścigane.

Jeśli chodzi o try b publicznoskargowy, to w praktyce1 będzie on m iał zastosowanie zawsze w w ypadku objęcia oskarżenia w trybie art. 65 k.p.k., umożliwiającego prokuratorow i wszczęcie postępowania w try ­ bie publicznoskargowym. Niemniej jednak może się zdarzyć, że władza przełożona złoży taki wniosek. Jak a je st wówczas sytuacja? P rzestęp­ stw o jest pryw atnoskargow e i będzie zawsze takim , a dopiero decyzja prokuratora o wszczęciu postępow ania karnego spowoduje, że przestęp­ stw o to (prywatnoskargowe) będzie ścigane w try b ie publicznoskargo­ wym.

J a k w ynika z przedstaw ionych przykładów, w obu w ypadkach m am y do czynienia z decyzją p ro k u rato ra ścigania % urzędu przestępstw p ry - w atncskargow ych, w związku z czym w pełni pow inien mieć tu taj za­ stosowanie przepis art. 13.

V . P ra w o m o c n o ś ć o r z e c z e ń u m a rz a ją c y c h p o stęp o w an ie w trybie art. 13

Dalszym zagadnieniem w ym agającym rozważenia a w yłaniającym się na tle in terp retacji a rt. 13 powołanej ustaw y je st sytuacja, gdy nastąpiło umorzenie postępowania karnego z powodu przedaw nienia ścigania

prze-n K. S o b o l e w s k i i A. L a prze-n i e w s k i : Kodeks postępow aprze-nia karprze-nego — Ko­ m entarz, 10319 rt. is. 103.

34 W. D a s z k i e w i c z : jw., s. 1>74—181.

33 A. W e r n e r o w a: jw., is. 367.

68 A l f r e d K o f t a l _{Nr 10 (58)}

stępstw a pryw atnoskargow ego po upływ ie term inu trzymiesięcznego, a następnie okaże się, iż dane przestępstw o jest przestępstw em publiczno- skargow ym (np. w razie zm iany kw alifikacji z a rt. 237 k.k. na a rt. 235 k.k.). Czy w tym w ypadku można się zasłaniać prawomocnością m aterial­ ną podjętego postanowienia, czy też droga procesu karnego w innym trybie stoi tu otworem ? Innym i słowy: czy w danym w ypadku przedaw ­ nienie z art. 13 uznać należy za przesłankę k o n k retn ą czy ab strakcy j­ ną?37 Jako przykład można tu ipodać um orzenie postępow ania z powodu (przedawnienia z art. 237 k.k., gdy tym czasem okazuje się, że dan y czyn przestępny podlega kw alifikacji praw nej z art. 230 § 2 k.k.

Przyznać trzeba, że zagadnienie um orzenia postępow ania karnego w jednym trybie i ściganie danego oskarżenia w innym try b ie je st w do­ ktryn ie niejednolicie interpretow ane.38 W każdym razie przyjm uje się, że możliwość taka istnieje wówczas, gdy n ie rozstrzygnięto o przedm io­ cie procesu,- a jedynie o b rak u skargi lub niedopuszczalności danego try ­ bu postępowania.39 Aby udzielić odpowiedzi na postawione pytania, na­ leży zastanowić się, czy um orzenie postępowania z powodu przedaw nie­ nia na podstaw ie art. 13 decyduje w ogóle o rozstrzygnięciu w przedm io­ cie stosunku karnom aterialnego, czy też stanow i jedynie o niedopuszczal­ ności ścigania w danym trybie, tzn. czy um orzenie postępow ania o czyn z art. 237 k.k. w stosunku do określonej osoby ze w zględu na przedaw nie­ nie ścigania czyni ponowne ściganie niedopuszczalnym , a więc uzasadnia zarzut rei iudicatae. W yjaśnienia wymaga zatem pytanie: o czym sąd orzekający w danym w ypadku rozstrzyga? Czy um arzając postępowanie stw ierdza, że nie tylko wchodzi w grę przedaw nienie ścigania w danym trybie, 'ale jednocześnie i to, że dany czyn, odpow iadający konkretnej kw alifikacji praw nej, uległ przedaw nieniu np. niezależnie od try b u ści­ gania? Trzeba więc jasno powiedzieć: decyduje w om awianym w ypadku w yjaśnienie, czy sąd, stw ierdzając przedaw nienie danego czynu prze­ stępnego, ocenia go na podstaw ie danych obiektyw nych w ynikających z ak t sprawy, czy też na podstaw ie kw alifikacji praw n ej czynu p rzyję­ te j w akcie oskarżenia.

W ydaje się, że trzeba się opowiedzieć za w ykładnią opierającą te oce­ nę na obiektyw nych m ateriałach, a nie poglądzie w yrażonym w akcie oskarżenia, jeżeli w ogóle jest on tam w skazany (por. art. 8 lit. c) usta­ w y z 20.VII.1950 r.). G dyby bowiem przyjąć odm ienną w ykładnię, to wówczas w te n sam spósób m usielibyśm y oceniać np. właściwość rze­ czową sądu itp. Trudno też byłoby sobie wyobrazić sytuację, aby w ra ­ zie umorzenia postępow ania karnego o w ystępek z art. 257 k.k. było rzeczą możliwą podważenie tej decyzji przez to, że chodziło w tym wy­ padku o zbrodnie z a rt. 259 k.k. W ydaje się, że ustalając fak t istnienia przedawnienia, sąd stw ierdza jednocześnie prawidłowość przyjętej kw a­

37 S. Ś l i w i ń s k i : jw., s. 161.

38 Por. A. K a f t i a l : Uwagi w zw iązku z w ątpliw ościam i n a tle ustaw y z 28.III.ii9S8 r. o zmiainie przepisów postępow ania kannego, Biul. Min. Spraw, n r :10/!58, s. 28—129 (oraz przytoczone 'tam poglądy doktryny), jiak rówinież T. G u z - k i e w i c z : .Glosa, NP. n r 9/61, is. '1200.

^ Flar. nip. L. S c h a f f , A. M u r z y n o w s k d . L. S c h a f f : jw., s. 1'08 oraz OSN 45/55.

Nr 10 (58) P rzed a w n ien ie p r z e s tę p stw p ry w a tn o sk a rg o w y ch 69

lifikacji i rozstrzyga m erytorycznie, że je st ona trafna. Takie orzecze­ nie sądu z chwilą uprawomocnienia się stw arza stan rei iudicatae usta­ lający, że w danym przedmiocie, tj. w stosunku do określonej osoby podejrzanej o popełnienie ściśle ustalonego (zakwalifikowanego) czynu, ponowne (postępowanie pod zmienioną kw alifikacją praw ną, naw et uza­ sadniającą ściganie w innym trybie postępowania, je st niedopuszczalne. W związku z powyższym należy uznać przedaw nienie z a rt. 13 za ujem ną abstrakcyjną przesłankę iprocesu.