Tadeusz Chromik
Rozwój pedagogiki religijnej we
Francji na przykładzie twórczości
P.Babina
Studia Katechetyczne 4, 11-220
1984
Ks. Ta deusz Chromik S 3
R 0 ZW ÖJ PEDAGOGIKI R E LI GI JN EJ WE FRANCJI N A PRZYKŁADZIE TWÖftCZOSCI P. B A B I N A
W s t ę p
W XX wieku europejska myśl katechetyczna skupiała się na jp ie rw na po sz ukiwaniu nowych metod nauczania religii. Kierunek ten nazwano ru chem metody. Jego cechę wy ró żn ia ję cę była próba przeniesienia osięg- nięć świeckiej dydaktyki i psychologii rozwojowej do nauczania ka te c h e t y c z n e g o 1 .
W pierwszych latach po drugiej wojnie światowej, dzięki rozwojowi ruchu biblijnego i liturgicznego, zaczęła się rozwijać orientacja ke-rygmatyczna czyli ruch odnowy treści. Za częto uświadamiać sobie, że katechezy nie można identyfikować z teologię, ani z jej skrótem poda-
o
nym na użytek dzieci . Odkryto, że nic metoda wyznacza treść k a te ch e zie, lecz odwrotnie, treść wp ły wa na stosowanie metod*®. Postulowano, by nauczanie katechetyczne ściśle powięzać z Pismem św. i liturgię.
4 Jako główny cel katechezy st awiano spotkanie z żywym Słowem Bożym , w z yw aj ęc ym do na wr óc en ia5 . W ujęciu kerygmatycznym wszystkie prawdy wiary należy zogniskować wokó ł jednej idei, tj. zbawienia w Jezusie Ch ry st us ie6 .
1 J. Charytański SJ, Chrzest a życie chrześcijańskie, W a rs za wa 1970, s .0-11.
2
Impuls do odnowy treści katechezy dał A. Jungmann SJ, dzigki swej rozprawie, p t . "Die Frohbotschaft und unsere Glaubensverkundigung", wydanej w 1936 roku w Regensburgu.
5 R. Murawski TS, Etapy rozwoju katechezy, Ateneum Kapłańskie 71 (1978) 36-70.
4
J.A. Jungmann SJ, Katechetik, Freiburg 1955, s.61-65. J R. Murawski, Etapy rozwoju katechezy, art. cyt., s.6O.
6 Zob. 0. Burzyński, 0 nauczaniu kerygmatycznym, Katecheta 6 (l962) 331-332.
Orientacja kerygmatyczna stopniowo przekształcała się w or i e n t a cję kerygmatyc zn o- an tro po lo gi cz nę7 . Najszybciej ten proces dokonywał się w Niemczech Zachodnich, we Francji i Holandii.
W roku 1951 powstała Europejska Ekipa Katechetyczna. Jej celem b y ło inspirowanie "i koordynowanie europejskiego ruchu odnowy
katechety-g
cznej oraz przywrócenie katechezie jej centralnego miejsca w duszpa- g
sterstwis Ko ścioła .
Innym wyrazem prężności europejskiej katechezy było organizowanie międzynarodowych kongresów katechetycznych. I tak w 1956 odbył się kongres w Antwerpii. Jego celem była odnowa pedagogiki religijnej p o przez sięgnięcie do ź r ó d e ł katechezy, tj. do Pisma świętego i
litur-10 ~
gii . Do tej samej idei powrócił w 1961 roku kongres w Eichstätt. Zw rócono na nim uwagę, by nauczanie katechetyczne nie tylko więzać z
11 Pismem św. i liturgię, ale także z życiem K o śc io ła
Kongres w Bankoku (1962 rok) został poświęcony orientacji a n tr op o logicznej w katechezie. Na polskim gruncie kierunek ten poddał
szero-12
kiej analizie M. Majewski TS . Jednocześnie daję się zauważyć różni-13
ce w interpretacji kierunku antropologicznego .
W Niemczech Z a ch od ni ch żywę dyskusję rozwinięto wokół w p r o w a d z a nia ludzkich problemów do katechezy i rozwięzywania ich w świetle Ewangelii. Tutaj także użyto po raz pierwszy terminu katecheza
egzy-7 J. Charytański SJ, Ka te chetyka a teologia praktyczna, Ateneum K a płańskie 68 (1975) 233.
g
Odtęd na oznaczenie Europejskiej Ekipy Katechetycznej, będę używał skrótu: EEK. Należy podkreślić, że obok L.A. Elchingera, KI. Til- mann oratorianin był jej twórcę. W skład E E K wchodzę p r ze ds ta wi ciele krajowych i międzynarodowych instyt ut ów katechetycznych, a także wybitni przedstawiciele katechezy z różnych krajów Europy. Poczętkowo dziesięć krajów wchodziło w skład Ekipy katechetycznej, tzn. Austria, Anglia, Belgia, Francja, Hiszpania, Holandia, Italia, Luksemburg, Niemcy i Szwajcaria. Z a u w aż my iż w roku 1961, czyli w dziesięć lat od chwili powstania EEK Francję reprezentowali w tej Ekipie J. Colomb, Fr. Coudreau, J. Honoré, A. Brien, Liege, P. B a bin i H. Hirlemann. W następnym dziesięcioleciu liczba krajów nale- żęcych do E E K wz rosła do czternastu, powiększajęc się o Irlandię, Jugosławię, Polskę i Szwecję. Polskę reprezentowali: Ks. J. C h a r y tanski, Ks. Wł. Kubik, Ks. M. Majewski i Ks. R. Murawski. Por. VetV seria 51 (l96l) nr 401, s.l; Bi uletyn Katechetyczny, Coli. Theol. 45 (1975) z . 2, s.145.
Û φ # #
L.A. Elchinger, Dix années de collaboration catechetique en Europe, VetV, seria 51 (l96l) nr 401, s.3.
10 Catéchèse pour notre temps. Cahiers de Lumen Vitae XII, Bruxelles 1957, s. 12-13.
11 J. Charytański SJ, Chrzest a życie Chrześcijańskie, dz.cyt., s . 14. 1 2
M. Majewski TS, An tr op ol og ic zn a koncepcja katechezy. Lublin 1974. J. Charytański, Ws pó łczesne kierunki odnowy katechetycznej na Z a chodzie, Zn ak 19 (1967) 788-806.
stencjalna . W ramach orientacji antropologiczno-egzystencjalnej o- pracowano w 1973 roku Zielfelderplan. M i a ł on zastępie dawny Rahmen- plan z roku 1967, reprezentujęcy katechezę b i bl ij no -k er yg ma tyc zn ę* ^. P o jawiły się nowa określenia w nauczaniu religii, np. "katecheza po li tyczna", "katecheza wy zw ol en ia " czy "problemy ludzkie w katechezie". Powyższe nastawienie sprawiło, że Pismo św. sprowadzono do roli dydak- ty cz no -pedagogicznego środka w przekazie wiary.
Istniejęce tendencje w europejskiej katechezie doszły do głosu na S y nodzie katechetycznym w Rzymie w 1977 roku. Synod nie przyjęł ż a d n e go rozwięzania ekstremalnego, ale zwrócił uwagę na priorytet
zaangażo-ilC
wani a się na rzecz Kościoła a nie na rzecz świata . Ważnę była w y t y czna Synodu, by orientację kerygmatycznę łęczyc z a n t r o p o l o g i c z n ę .
Na terenie Austrii z jednej strony zakwestionowano katechezę szkolnę, a z drugiej dowartościowano rolę świadectwa wiary w rodzinie i w społeczności wierzęcych. Postulowano także, by równorzędnie do głoszenia kerygmatu przekazywać rzetelnę informację o wi erze*7 .
Ho le nd er sk a refleksja nad katechezę zn alazła wyra z w opracowaniu
18
Dyrektorium katechetycznego i wy daniu go w 1964 roku . Podkreślono w nim, że przepowiadanie wiary więżę się nierozerwalnie z nawiązaniem do konkretnej sytuacji człowieka i ukazaniem jej religijnego wymiaru. W s ka za ni a holenderskiego dokumentu posiadaję w zasadzie charakter
ke-19 rygmatyczny, ale zarazem reprezentuję kierunek antropologiczny .
Ruch odnowy katechetycznej we W ł o s ze ch znalazł wyraz na jpierw w "Documento di base", a następnie w opracowaniu nowego katechizmu. Z w r a ca no uwagę, że celem katechezy jest wprowadzenie w życie Kościoła
20
oraz wychowanie do umiejętności łęczenia wiary z życiem
14 Kl. Tilmann, Die existentielle Katechese bei dom Dreizehn - bis Si ebzehnjährigen, KBL 9 (l966) 253; 3. Charytański S3, Synod 1977, a orientacja antropologiczna w katechezie. Coli. Theol. (l980) z.l, s.59-60; Por. M. Ma jewski T S , An tropologiczna koncepcja katechezy, dz.cyt., s . 163-171.
15 T. Loska S3, Zj az d Zwięzku K a te ch et ów Niemiec zachodnich, Coli. Theol. 46 (1976) z.4, s . 144-151. Por. tegoż autora praca doktorska, p t . Od no wa eg ze ge ty cz no -h er men eu ty cz na katolickiej katechezy b i blijnej w Niemczech Zachodnich w latach 1963-1970, Warszawa 1980. Tekst pracy dostępny w sekretariacie ATK-a w Warszawie.
16
3. Charytański, Synod 1677 a orientacja antropologiczna w ka te ch e zie, art. cyt., S . 6 3 .
^ R. Murawski, Katecheza szkolna w ogniu dyskusji, Coli. Theol. 42
(1972) z.4, 141-143.
^ Powyższe dyrektorium opublikowano w Nijmegen w 1964 roku, p t . Gr on dl ij ne n voor een vernieuwde s c h o o ł - k a t e c h e s e . Miałem dostąp tylko do niemieckiego tłumaczenia 3. Dreissena z roku 1967. 1 9
3. Charytański, Katechetyka a teologia praktyczno, At eneum K a p ł a ń skie 6 8 (1975) 222-246.
pn
Belgijska katecheza skoncentrowała się w okresie Vaticanum II na człowieku i jego problemach jako wchodzących w treść katechezy. W a r tościami wiodącymi staje się dialog katechetyczny, respektowanie wo
l-21 ności i odnajdywanie sensu życia .
W Hiszpanii powoli odradzała się myśl katechetyczna. Mi mo z o rg an i zowania Og ólnonarodowych Dni St udiów Ka techetycznych w 1966, których cel sprowadzał się do unowocześnienia katechezy, jeszcze w 1969 na u czanie religii było oparte na systemie pytań i odpowiedzi. Zjawiskiem normalnym dla katechezy hiszpańskiej jest tłumaczenie podręczników
22 katechetycznych z języka francuskiego i niemieckiego .
Wydarzeniem dużej wagi był Międzynarodowy Kongres Katechetyczny, jaki odbył się w Rzymie w 1971 roku. Znalazły na nim odbicie niemal wszystkie problemy nurtujące katechezę Kościoła. Kongres podkreślił, że nauczanie winno odbywać się pod kierunkiem Na uc zy ci el sk ie go Urzędu Kościoła, który gwarantuje jedność wiary. Ws kazał także na konieczność łączenia wiary z życiem, przywrócenia należytego miejsca katechezie
23 dorosłych, do wartościowania roli doświadczeń 1 ich wymiany .
Problem języka i komunikatywności przekazu wiary stał się pr ze d miotem refleksji na Międzynarodowej sesji katechetycznej, która miała miejsce w 1967 w Manili. W następnym roku na Kongresie w Medellin środki społecznego przekazu stały się ośrodkiem prac specjalnie u t w o rzonej w tym celu komisji. W roku zaś 1969 na mi ędzynarodowym s p ot ka niu w San An tonio w Teksasie podkreślono, że Ko śc ió ł winien być ak ty w nym twórcą i inspiratorem dzisiejszej kultury.
Podobnie jak na temat katechezy, tak i w zakresie mass me di ów w y powiedział się Kościół oficjalnie. Uczynił to przez opublikowanie I n strukcji duszpasterskiej "Communio et progressio", w całości pośw ię co nej problemom komunikowania przy pomocy "języka ob ra zu "2^.
M i ędzynarodowy Kongres, jaki się odbył w Mona ch iu m w 1977 roku również skupił swą uwagę na komunikowaniu. Ma kongresie podkreślono,
21 M. van Castor, La catéchèse selon l'esprit do Vatican II, LV 21 (1966) 12-27.
22 D. Sulowski SD, Bi uletyn Katechetyczny, Coll. Theol. 4 1 (l97l) z. 4, s . 134-137.
23 D. Grasso SO, Il Congresso catechistico i n t e r n a z i o n a l e , La Civilta Cattolica 122 - IV (1971) 154-160. Korzystałem z tłumaczenia I. Biedy zamieszczonego w Biuletynie katechetycznym. Coli. Theol. 42
(1972) z .3, s. 141-146.
24 Papieska Komisja do śr odków społecznego przekazu, Instrukcja d u s z pasterska "Communio et progressio" o środkach społecznego przekazu, Watykan 1971, nr 6-18. Cytuję za tłumaczeniem podanym "Chrześcija nin w świecie", zeszyty UD IS3 3 (l97l) nr 14, s.65-103. Odtąd będę używał skrótu: CP.
że zarówno w nauczaniu, jak i w wy ch ow an iu religijnym środki
audiowi-25
zualno stanowię narzędzie uprzywilejowane dla katechezy
Ka te ch ez a francuska wł ęczyła się w ogólno-europejski ruch odnowy katechetycznej. Przeżywała ona bowiem w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku prawdziwy kr yz ys2 0 . Dominował w niej intelektualizm i apologe- tyzm. Te or et yc zn y przekaz wi ed zy nie powięzany z życiem
katechizowa-27
nych stanowił jej znamię . Przyjmuje się, że twórcę odnowy ruchu k a techetycznego we Francji był 3. Colomb. Dego zaś wizja katechezy
od-28 zwierc ie dl ał a stanowisko D.A. Dungmanna .
Niewętpiiwymi przejawami odrodzenia katechezy francuskiej były następujęce fakty: powołanie w 1941 roku Krajowej Komisji Nauczania Religii, ukonstytuowanie się w r. 1946 Krajowego Ośrodka Nauczania R e ligii, oraz wydawanie czasopism poświęconych problemom katechetycznym. W roku 1943 ukazał się pierwszy numer kwartalnika "Documentation caté- chistique". Dego inicjatorem był bp Pierre do Dulleville. Celem k w a r talnika było zapoznawanie odbi or có w z dokumentami Kościoła odnośnie do katechezy dziecięcej. Po kilkunastu latach pojawił się problem k a techezy młodzieżowej i ludzi dorosłych. Stęd czasopismo musiało z m i e nić swój profil i zaczęło się ukazywać pod nazwę "Catéchèse". Krajowa Komisja Na uc za ni a Religii objęła nad nim patronat. Główny cel "C at é chèse" można sprowadzić do refleksji zarówno doktrynalnej, jak i peda- g o g i c z n o - d u s z p a s t e r s k i e j , nad nauczaniem katechetycznym. Z racji p o wi ęż en ia z Krajowę Komisję K a t e c h e t y c z n ę , "Catéchèse" reprezentowało jej oficjalnę myśl i stęd posiadało charakter bardziej więżęcy niż
29 inne czasopisma tego typu .
"Vérité et Vie" powstało w 1948 roku. Założył je L.A. Elchinger or ga ni za to r katechetycznego ośrodka w Strasburgu. Redakcja "VetV" k o n centrowała się na wychowaniu człowieka do życia zgodnego z Ewangelię przy jednoczesnym uwzględnianiu sytuacji, wieku, języka i środowiska technicznego, w jakim żyje ch rz eś ci ja ni n^0 .
Kw ar ta ln ik katechetyczny "Catéchistes" zaczęto wydawać w 1949 ro ku. Redagowali go Bracia Szkół Chrześcijańskich. "Catéchistes" po ru
25 # #
L.M. Metzinger, Au di o- vi su el et évangélisation, Lumen Vitae 32 (1978) s . 11-12. Por. B. Bartolini, Évangélisation et communication audio-visuelle, Lumen Vitae 32 (l978) s.27-43.
26 A. Boyer, Un demi-siècle au sein du mouvement catéchistique fr an çais, Paris 1966, s.27.
27 *
D. Colomb, Le service de l'Evangile, Paris 1968, t.l, s . 18. 28
D. Charytański, Chrzest a życie chrześcijańskie, d z . cyt., s . 13. 29
A. Boyer, dz.cyt., s . 113-114. Por. Documentation Catéchistique 13^ (i960) nr 47. Do komitetu redakcyjnego pierwszych nu merów "C at éc hè se" Należeli: D. Honoré, D. B o u r n i q u e , Mi Saudreau, H. Holstein, A. Liégé OP, L. Vereecke CSSR.
szał nie tylko problemy związane bezpośrednio z nauczaniem k a te ch et y cznym, lecz także za jmował się ogólnę problematykę wychow an ia re li gi j nego w Kościele. Od "Catéchèse" różnił się tym, że był czasopismem prywatnym i podawał konkretne konspekty jednostek lekcyjnych, d o s t o s o wane do wieku kate ch iz ow an yc h3 1 .
Wydanie w roku 1964 francuskiego dyrektorium katechetycznego 32 świadczyło dowodnie o krystalizowaniu się kierunku odnowy katechezy
Podobnie jak w Europie, tak i we Francji dochodziły do głosu n a j pierw problemy katechezy k e r y g m a t y c z n e j , a następnie an tropologiczno- -o gz ys t e n c j a l n e j . Wskazy wa no na konieczność łączenia nauczania religii z życiem. Wysuwano postulaty, by wartości objawione stawały się w a r tościami katechizowanych. Szeroko dyskutowano problem mentalności o d biorców, ich uwarunkowań psychospołecznych oraz języka, jakim się p o sługuję. Po dk re śl an o rolę grupy w procesie odkrywania Boga i
formowa-33
nia się postaw wynikających z dojrzałej wiary . Uś wi ad om io no sobie, że istniejący pluralizm religijny oraz postępujący proces laicyzacji stanowi niemałą przeszkodę w przetwarzaniu życia mocą Ew an g e l i i 3 4 .
Powyższe tendencje wyraził 0. Colomb, nestor francuskiej ka t e c h e zy, w słowach "wierność Bo gu i człowiekowi". W praktyce jednak b a r dziej koncentrowano się na wierności człowiekowi niż Bogu i Jego O b j a wieniu.
Przedstawiciele katechezy francuskiej dzielili się swoimi d o ś w i a d czeniami na mi ędzynarodowych sesjach, kongresach i zjazdach. N i e k t ó rzy z nich należeli do Europejskiej Ekipy Katechetycznej. Szczególnie poza granicami Francji znani byli L.A. Elchinger, 3. Colomb, 3. B o u r nique, A. Brien, R. Coffy, 3. Honore, 3. Audinet, a nieco później tak że P. Babin.
Przed rozwiązaniami zbyt jednostronnymi, które groziły katechezie europejskiej przestrzegało zarówno Dyrektorium katechetyczne wy da ne w Rzymie w 1971, jak i Międzynarodowy Kongres Katechetyczny, odbywając', się w tymże czasie. Kongres podkreślał, że zaangażowanie w sprawy ludzkie - "wierność człowiekowi" - nie może się odbywać kosztem "w i e r ności B o g u " 3 ·*· Również Synod Rzymski w 1977 roku zwracał uwagę na k o
31 Tamże, s.58.
32 Directoire de pastorale catéchetique à l'usage de diocèses de F r a n ce, Paris 1964.
33 3. Le Du, Catéchèse et antropologie, Catéchèse 6 (1966) 209-212; 3. Bournique, Kérygme et antropologie, Catéchèse 8 (1968) 187-194. 34 S.El. Germain^ La catechese catholique devant le pluralisme re li- ,
gieux, Catechese 6 (l966) 61-65; 3. Blomjous, La signification chrétienne du pluralisme religieux et la mission de l'Eglise, L u men Vitae 21 (1966) 462-464.
35 Biuletyn Katechetyczny, Coll. Theol. 4 2 (1972) z.3. Wnioski k o ng re su tł. P. M a c i a к S3, 3. Zakrzewski S3, s . 146-151.
nieczność łączenia w katechezie wymiaru eklezjalnego, chrystocentrycz- nego i trynitarnego z antropologicznym^®.
Po tej samej linii poszły wskazania Jana Pawła XI w Adhortacji k a techetycznej "Catechesi tradendae"^7 . Ojciec św. z naciskiem p o d k r e ś lił w niej, że interpretacja Pisma świętego winna się dokonywać z g o d nie z Ma gi st er iu m Kościoła (CT 52). Stęd trzeba odrzucić z jednej strony nadmierne więżenie się z ideologiami społeczno-politycznymi, a z drugiej korzystać z teologii kierowanej przez Nauczycielski Urzęd Ko ścioła (CT 52, 6l).
W niniejszej rozprawie zostanie ukazany kierunek rozwoju kateche-3Q
zy francuskiej na przykładzie twórczości P. Babina . Przedmiotem a n a lizy będę przede wszystkim problemy katechetycznej pedagogiki s t o s o w a nej w pracy z młodzieżę. Uzasadnieniem powyższego ograniczenia jest fakt, że w tej dziedzinie dokonywały się największe przemiany. C z a s o w o analizowany w obecnej pracy okres twórczości P. Babina obejmuje d o kładnie 25 lat, tj, od roku 1953-1978. Na przykładzie działalności P. Ba bi na zostanie podjęta próba ukazania, że Francja uczestniczyła w p o szukiwaniach ogólno-europejskich zm ie rzajęcych do odnowy i rozwoju k a t e c h e z y .
Wy b ó r osoby P. Babina przy analizie problemów francuskiej ka te ch e zy został podyktowany jego rozległę i aktywnę d z i a ł a l n o ś c i ę . Rozpo- częł ję od włęczenia się w og ólnokrajowy nurt k e r y g m a t y c z n y , dzięki w s pó łp ra cy z 0. Colombem. Stopniowo jednak P. Babin zaczęł się us a m o dzielniać. Przedmiotem Jego szczególnej troski 3taję się zagadnienia z zakresu katechetycznej pedagogiki młodzieżowej, które pozostanę w centrum jego uwagi aż do lat siedemdziesiętych. Wydaje się, że źródła owego nastawienia należy szukać w pracy P. Babina, którę podjęł w Lyonie zaraz po święceniach jako duszpasterz młodzieży gimnazjalnej. Jednocześnie autor zdobywa specjalizacje z zakresu pedagogiki re ligij nej na Ka to li ck im uniwersytecie w Lyonie, gdzie w roku 1954 zostaje wykładowcę pedagogiki religijnej wieku młodzieńczego. Na sugestię J.
^® J. Charytański, Synod a orientacja antropologiczna w katechezie. Coli. Theol. 50 (l980) z.l, s.53-68.
^7 Joannis Pauli II summi pontificis, A d ho rt at io Apostolica ad e p i s c o pos, sacerdotes et christifideles totius catholicae Ecclesiae de catechesi nostro tempore tradenda. Typis Polyglottis Vaticanis 1979. W pracy posługuję się tłumaczeniem wydanym przez Wy dział N a u ki Katolickiej Kurii Metropolitalnej Warszawskiej, 1980. Odtęd b ę dę używał skrótus CT.
30
P. Babi n urodził się w dniu 25 lutego 1925 roku. W 1945 roku ws tę - pił do Z g ro ma dz en ia Księży Ob la tó w Mari i Niepokalanej. Następnie zost aw sz y kapłanem przez dziesięć lat pracuje jako duszpasterz m ł o dzieży f ranko-kanadyjskiej szkoły w Lyonie. Jednocześnie zdobywa sp ec jalizację z zakresu pedagogiki religijnej na Ka to li ck im u n i w e r sytecie w Lyonie, gdzie w roku 1954 zostaje wykładowcę pedagogiki religijnej wieku młodzieńczego.
Colomba nasz autor tworzy przy uniwersytecie "Un Centre de recherche de psychologie religieuse des adolescents". W ramach pracy powyższego ośrodka poszukiwań przeprowadza badania ankietowe. Ich celem było p o znanie postaw młodzieży wobec wiary. Wyniki badań P. Babin o p u b l i k o wał w dwu rozprawach. Jedna pt. "Les jeunes et la foi" została wydana
39
w I960 roku , druga pod tytułem "Dieu et adolescents" ukazała się w 40
cztery lata później . Dzięki swym pracom P. Babin nie tylko że u n i e zależnił się od J. Colomba, ale zdobył pozycję specjalisty do spraw katechezy młodzieżowej w skali całego kraju. Równolegle do dz ia ła ln oś ci badawczej autor rozwija pracę dydaktycznę. Zaprasza go z wykładami paryski Wy żs zy Instytut katechetyczny, gdzie prowadzi zajęcia w la tach 1960-1964. W tym samym czasie podjęł się wy kł ad ów z zakresu ka te chetyki w Ottawie na zaproszenie Instytutu Pastoralnego przy t a mt ej szym uniwersytecie. Największy jednak rozgłos przyniosły P. Babinowi opublikowane prace. I tak pozycja "J eu ne s” już w roku 1962 została przetłumaczona na język włoski i hiszpański. W następnym roku wydano ję najpierw w języku niemieckim, a potem w Nowym Jorku w języku a n gielskim. W roku zaś 1964 dokonano tłumaczenia na język holenderski. Nieco mniejszę popularnościę cieszyła się pozycja "Dieu", ale ję tak że wydano w Języku hiszpańskim, angielskim i włoskim prawie
natych-41 miast po jej ukazaniu się .
Innym przejawem działalności P. Babina była współpraca z w i o d ą c y mi czasopismami katechetycznymi nie tylko na terenie Francji, ale po- za jej granicami. Należy tu wymienić artykuły publikowane w "vérité et Vie", w "Documentation catéchistique", w "Catéchistes" oraz "Lumen Vitae".
Prócz pracy badawczej z zakresu psychologii religii wieku m ł o dzieńczego oraz zajęć dydaktycznych z dziedziny katechetycznej p r o w a dzonych w Lyonie, Paryżu i Ottawie, a także obok drukowanych a r ty ku łów, P. Babin wspólnie z J.P. Bagot przystępił do wydawania pomocy k a techetycznych w kolekcji "Le sel de la terre". W rezultacie od roku
42 1962-1965 wydano siedem pozycji, z których "Vivre en plenitude" z o stała przetłumaczona na język angielski, włoski i hiszpański. Wielkę
Tf Q
P. Babin, Les jeunes et la foi, Lyon I960. Odtęd będę się po s ł u g i wać skrótem "Jeunes".
4 0 P. Babin, Dieu et adolescents, praca zbiorowa pod red. P. Babina, Lyon 1964. Odtęd będę używał skrótu "Dieu".
4 1 Jest rzeczę godnę uwagi, że publikacje P. Ba bi na ukazywały się w języku angielskim, ale nie na gruncie europejskim, lecz a m er yk ań skim. Oba bowiem tłumaczenia, tj . "Jeunes" i "Dieu" wydano w Nowym Jorku, natomiast w An gl ii nie zainteresowano się opracowaniami P. Babina. We Francji zaś do roku 1965 "jeunes" było wydawane si e d m i o krotnie. świadczy to o wielkiej poczytności tej rozprawy.
popularnością cieszył się również modlitewnik zawierający modlitwy na każdy dzień dla grup młodzieżowych, pt. "Avec le Seigneur" wydany w 1965 roku4 3 .
Z dużym zainteresowaniem spotkał sie zbiór refleksji w y c h o w a w czych, przeznaczonych dla rodziców dorastającej młodzieży, p t . "Avec
44
nos adol es ce nt s" . W przeciągu niespełna dwu lat została ona p r ze tł u maczona na język niemiecki, hiszpański i holenderski.
Wa żn ym etapem działalności P. B a bi na był rok 1965, w którym s t w o rzył on grupę "monde et foi". Prawie wszystkie opracowania tej grupy były tłumaczone na języki obce, a zwłaszcza na język włoski, hi sz pa ń ski, brazylijski i angielski. W pierwszym rzędzie należy tu wymienić te dzieła P. Babina, które wytyczały nową orientację pracy z mł
odzie-* 45
ż ę , tj. "Options, pour une education de la foi des jeunes" wydaną w
» . 46
1965 roku oraz "Methodologie pour une catechese des jeunes" , która ukazała się drukiem w następnym roku.
Szeroki wa chlarz zainteresowań P. Ba bina obejmuje nadto jego t w ó r czość i działalność audiowizualną. Twórczość ta znalazła wyraz w
zbio-47
rowym dziele "Audio-visuel et la foi" , wydanym w 1970 roku, które prawie jednocześnie zostało przetłumaczone na język angielski, a rok później na Język hiszpański. D r u g ą , ważną pozycją opracowaną wspólnie z kanadyjskim twórcą powstania współczesnej cywilizacji na drodze o d działywania mass mediów, M, McLuhanem, była praca "Autre homme, autre chrétien à l'âge él ec tr on iq ue "4 0 , opublikowana w 1978 roku.
Innym polem twórczości P. Babina były konkretne opracowania m a t e riałów, niezbędnych w pracy metodami pedagogiki audiowizualnej. M a t e riały te przybrały formę już to photolangage i diapolangage. Już to montaży audiowizualnych. Auto r razem z założoną przez siebie grupą "Monde et foi" dołączał do powyższych materi ał ów wskazania metodyczne, które stale doskonalił.
Wreszcie, równolegle z twórczością piśmienniczą i wydawaniem p o m o cy audiowizualnych, P. Babin rozwijał działalność szkoleniowo-forma- cyjną w zakresie pedagogiki audiowizualnej. Na uwagę zasługuje st wo rzenie w Lyonie w roku 1969 ośrodka poszukiwań pod nazwą CREC -
Cen-43
P. Babin, Avec le Seigneur, Lyon 1965. Tę pozycję opracował P. B a bin przy pomocy Cl.Belisle, A.Baptiste, M.Pernod i G.Lonjarret. 44 P. Babin, Û. Vomort, Avec nos adolescents, Lyon 1963.
45 P. Babin, Options, pour une education de la foi des jeunes, Lyon*
1965. Odtąd będę używał skrótu "Options".
4^ P. Babin, et équipe "Monde et foi", "Méthodologie pour une ca t é c h è se des jeunes", Lyon 1966. Odtąd będę używać skrótu "Méthodologie". 47 P. Babin, et équipes "Monde et foi", L'audio-visuel et la foi,
Lyon 1970. Odtąd posługuję się skrótem "Visuel".
4 ^ P. Babin, McLuhan, Autre homme, autre chrétien à l'âge é l e c t r o n i que, Lyon 1978. Odtąd na oznaczenie tej pozycji używam skrótu: "Autre homme".
tre audiovisuel de recherche et communication. Od roku 1971, w ramach tego ośrodka autor organizował sympozja i międzynarodowe sesje, na których uczestnicy zdobywali umiejętność przekazywania treści wiary przy zastsowaniu w szerszym zakresie "języka" audiowizualnego. P o w y ż szym sesjom nadano nazwę AV EX - Session internationale de formation audiovisuelle pour l'expression de la foi.
Na płaszczyźnie krajowej działalność P. Babina znalazła wyraz we współpracy z Centre Na tional w podkomisji do spraw młodzieżowych, na forum zagranicznym w uczestnictwie w międzynarodowych sesjach, na
fctó-49 rych wygłaszał referaty z zakresu pedagogiki audiowizualnej .
Aktualnie P. Babin jest dyrektorem ośrodka CREC, wykładowcę ka te chetyki na fakultetach katolickich w Lyonie, w Strasburgu oraz Manilii na Instytucie pastoralnym.
Wydaje się, że ukazane wyżej działalność P. Ba bi na już to jako badacza, publicysty, i autora różnych serii podręczników, już to jako twórcy ośrodka szkoleniowego, i wreszcie jako inspiratora i re aliza tora całych kolekcji materiałów audiowizualnych pozwoli w pracy p r z e śledzić kierunek przemian i rozwoju myśli katechetycznej we Francji. Na osobę P. Babina można spojrzeć z jednej strony jako na re pr ez en ta n
ta zachodzęcych przemian, a z drugiej zaś jego działalność pozwala dostrzec co się dzieje w danym okresie w katechezie francuskiej. I n n y mi słowy i w pracy zo stanie podjęta próba skonfrontowania wydarzeń k r a jowych z orientację P. Babina, by wykazać czy i w jakim stopniu jest on jeszcze pr zedstawicielem katechezy francuskiej, a w jakim reprezen tuje zupełnie nowy kierunek. Wydaje się, że dzięki powyższej ko nf ro n tacji będzie można lepiej poznać zarówno specyfikę twórczości P. B a b i na, jej zalety i braki, jak i prześledzić linię rozwojową oficjalnej katechezy. Jednocześnie konfrontacja dostarczy materiału, który p o z w o li odpowiedzieć na pytanie, o ile twórczość P. Babina mieści się w ramach oficjalnych wskazań Kościoła, a o ile reprezentuje ek st r e m i s t y czne ujęcia, przed którymi przestrzega Synod rzymski z roku 1977 i A dhortacja katechetyczna Jana Pawła II. Paralelnie do powyższego p r o b
lemu, autor obecnej pracy, chce znaleźć odpowiedź na następny problem, tj. jakie charakterystyczne momenty dadzę się wy różnić w rozwoju fran cuskiej katechezy po drugiej wojnie światowej. Nadt o przedmiotem a n a lizy będę zagadnienia bardziej szczegółowe: t j . o jakie nowe treści wzbogaciła się katecheza francuska; jakie metody dochodziły do głosu na skutek wp ły wu przemian cywilizacyjnych; jakę odegrał rolę w tym
49 · a
Należy podkreślić, że na Światowym Kongresie pod nazwę AV-EV, z o r ganizowanym w 1977 roku w Monachium P. Babin był jednym z p r e l eg en tów, którzy omawiali rolę środków audio-wizualnych w pedagogice wiary. P. Babin, A u di o- vi su el et pedagogie, LV 33 (1978) 45-57; Por. także art. T.Chromik, Mi ędzynarodowy Kongres Śr o d k ó w A u d i o w i zualnych w Mo na ch iu m 1977, Coli.Theol. 48(l978), z.4, s . 140-145.
względzie element wi zualny i rozwijajęca się pedagogika audiowizualna; i wreszcie, jakie nowe formy przekazu i ekspresji wiary rozwinęły się we francuskiej praktyce katechetycznej. Źródłami, na których została oparta obecna praca sę wszystkie publikacje P. Babina, jakie ukazały sie w latach 1953-1978. W zakres źródeł wł ęczono także audiowizualne twórczość autora, a wi ęc kolekcje przeźroczy i fotogramów oraz m o n t a ży audiowizualnych. Ponadto do źródeł zostały zaliczone artykuły pu b likowane w czasopismach katechetycznych, a szczególnie w "D oc um en ta tion catéchétique", "Catéchèse", i "Vérité et Vie" oraz publikacje bliżej zwięzane z twórczościę P. Babina. Powyższe czasopisma wybrano jako najbardziej reprezentatywne, wykl uc za ję c tym samym analizę i n nych czas op is m czy podręczników, jakie ukazywały się na terenie F r a n cji. Po wyższa konieczność wynika z założenia, by przeanalizować roz wój pedagogiki religijnej we Francji na przykładzie twórczości P. B a bina. Wszelkie zatem przekraczanie powyższych ograniczeń wychodziłoby poza zakres obecnej pracy. Ponadto jako ź r ód ło uznano 4kwartalnik "Lu men Vitae". Wp ły nę ły na to dwie racje. Pierwsza, P. Babin publikuje tutaj swoje ar tykuły i druga racja, czasopismo "Lumen Vitae" z a j m o w a ło się badaniem stanu katechezy w różnych krajach i stało się punktem in fo rmacyjnym współczesnych kierunków kate ch et yc zn yc h5 0 .
Dotęd nie istnieję całościowa opracowania twórczości ani P. B a b i na, ani rozwoju pedagogiki religijnej we Francji. A. Boyer bowiem w
* * 51
swojej "Pedagogie chrétienne" omawia problemy katechezy przed wy st ę-pieniem P. Babina, t j . do roku 1944. W swej zaś drugiej publikacji z roku 1966 "Un demi-siècle au movement catéchistique français" porusza problemy, z jakimi borykała się francuska myśl katechetyczna mniej więcej od roku 1910 do 1964, t j . do ukazania się "Directoire". Nadto autor w ogóle nie dotyka ani twórczości P. Babina, ani problemów
nur-52
tujęcych katechezę francuskę w latach 1965-1978 . Jeszcze bardziej fragmentaryczne jest opracowanie J. Honoré, obejmujęce okres dz i e s i ę ciu lat, tj. od 1950 - I960, które ukazało się jako artykuł pracy zbiorowej, pt. "Dix années de travail catéchétique en Fr an ce "5 3 .
O. Charytański, Współczesne kierunki katechetyczne na Zachodzie, art.cyt., s.788-806. "Lumen Vi ta e" zaczęło się ukazywać w roku 1946. Jego twórcę był G.Delcuve SJ, który razem ze swymi p r zy ja ciółmi założył przy jezuickim studium teologicznym w Louvain "Cen tre Documentaire Catéchétique", już w roku 1930. Gdy ośrodek został p r ze niesiony do Brukseli, otrzymał nazwę "Centre international d études de la formation religieuse". Por. J.Charytański "Lumen V i tae" i "L'Année Catéchétique", Katecheta 3 (1959) 234-238.
51 A. Boyer, Pédagogie chrétienne, Paris 1944.
A. Boyer, Un demi-siècle au sein du mouvement catéchistique fran çais, dz.cyt., s.293-344.
J. Honoré, Dix années de travail catéchétique en France, w: Dix années de travail catéchétique dans le monde, praca zbiorowa, Paris 1960, s.359-376.
Opracowanie M. Fargues z roku 1964 ani czasowo, ani zakresowe nie pokrywa się z problematykę poruszonę w obecnej pracy. Poza tyra a u t o r ka koncentruje się na katechezie wieku dzie ci ęc eg o8 4 . Podobnie praca P. Vernhet omawia rozwój francuskiej myśli katechetycznej jedynie do roku 1957, czyli prawie do momentu, w którym P. Babin dopiero wc hodził
5 5 ha arenę życia katechetycznego .
Z opracowań, jakie się ukazały za granicę należy wymienić B. Gro-56
ma . Best to pozycja, która tylko częściowo omawia twórczość P. B a b i na. W szerokim bowiem kontekście problemów katechezy wieku pr ze ds zk ol nego i dziecięcego, B. Grom tylko bardzo ogólnie omówił sprawy kate-
57
chezy młodzieżowej . Podobnie bardzo mało uwagi poświęcił autor
peda-1 58
gogice audiowizualnej w pracy katechetycznej , ograniczajęc się j e d y nie do krótkiego stwierdzenia, że zdjęcia wydane przez P. Babina oraz podana instrukcja wskazuję, jak pracować w grupie metodę "photoianga ge". Wreszcie B. Grom przedstawił tendencje pedagogiki katechetycznej nie tylko w samej Francji, ale w krajach języka francuskiego.
W a żn ym punktem odniesienia w obecnej pracy sę dokumenty Kościoła odnoszęce się do katechezy. Przede wszystkim należało odwołać się do
59
"Directorium catechisticum generale" i do Adhort ac ji Pawła VI "Euan gelii nuntiandi"8 8 . Dalej ważny punkt odniesienia stanowię dla
rozpra-С л
wy dwa dokumenty Dana Pawła II, tj. encyklika "Redemptor hominis" , oraz Adhortacja "Catechesi tradendae” .
W zwięzku z analizę problematyki środków audiowizualnych należało nawięzać do Instrukcji o środkach społecznego przekazu, p t . "Communio et progressio" i w jej świetle ukazać wskazania P. Babina. Powyższo dokumenty stanowię światło, dzięki któremu autor rozprawy oceniał k i e runek rozwoju francuskiej myśli katechetycznej. Szczególnie chodziło o ukazanie ryzyka rozwięzań ekstremistycznych, przed którymi p r z e strzega zarówno rzymski Synod katechetyczny jak i Adhortacja Dana Pawła I I .
54 fi. Fargues, û'hicr à demain le catéchisme, Paris 1944. 55 P. Vernhet, Dimensions nouvelle du catéchisme, Toulouse 1957.*
j8 B. Grom, Botschaft oder Ehrfahrung? - Tendenzen der französchi- sprachigen Religionspädagogik, Zürich 1969.
57 W sumie В. Grom poświęcił prawie 6 0 stron katechezie młodzieżowej, niektóre problemy jedynie zasygnalizował, np. orientację antropolo- g i c z n ę , sprawy doświadczenia religijnego czy mentalności odbiorców. Tamże, s.56-119.
58 Tamże, s.79-80.
59 Sacra Congregatio pro clericis. Directorium catechisticum g e n e r a le, Citta dei Vaticano 1971.
88 Adhortacja apostolska Pawła VI do biskupów, kapłanów i wiernych Kościoła katolickiego o ewangelizacji w świecie współczesnym. Tłum. z j. łac. "Zycie i myśl" 26 (1976) nr 10, s.74-110.
8 ^ Dan Paweł II, Redemptor hominis, Typis Holyglotis Vaticani 1979. Oryginał polski encykliki został opublikowany w Watykanie.
W pracy zastosowano metodę historyczną i porównawczą. W oparciu o metodę historyczną zostanie przeprowadzona analiza i krytyka ź r ó d e ł 6 2 . Dzięki niej zostaną określone etapy i charakterystyczne cochy twór czości P. Babina, a także ruchu katechetycznego we Francji. Posłużenie się zaś metodą porównawczą63 pozwoli odkryć witalne elementy ruchu francuskiego i twórczości P. Babina, a także specyfikę analizowanego autora; i wreszcie, metoda porównawcza umożliwi autorowi rozprawy o c e nić twórczość P. Babina a także ukazać jej zgodność zarówno z francus ką myślą katechetyczną, jak i z oficjalnymi wskazaniami dokumentów Kościoła.
Pr ze pr ow ad zo na analiza twórczości P. Babina doprowadziła do o d k r y cia po sz czególnych etapów działalności, które wytyczają logikę roz działów.
Pi erwszy etap nazwano wstępnym. Uk azuje on działalność P. Ba bi na na tle ogólnej sytuacji katechetycznej we Francji w latach 1953-1959. Dest to okres, w którym dominuje orient ac ja k e r y g m a t y c z n a , a na p i e r w szy plan wysuwa się działalność 0. Colomba, zmierzająca do pr z y w r ó c e nia w katechezie właściwej roli Pismu świętemu i liturgii.
Drugi etap twórczości P. Babina, obejmujący lata 1959-1965, otwie-
, 64
ra publikacja " I t i né ra ir e11 . Auto r poddaje w niej krytyce istniejące formy katechezy młodzieżowej. Pyta o nowe sposoby przekazu treści w i a ry i szuka odpowiedzi na dwu płaszczyznach. Bedną stanowią e k s p e r y m e n talne badania nad religijną mentalnością młodzieży, drugą - p u b l i k a cje z za kresu konkretnych pomocy katechetycznych. Zarówno podjęte b a dania, jak i opracowywane pomoce wskazywały, że dotychczasowe formy katechezy młodzieżowej należy zmieniać przez wejście na drogę po s z u kiwań.
Trzeci okres działalności autora przypadający na lata 1965-1969, rozpoczyna się z chwilą wydania drukiem "Options". Publikacja ta daje początek nowej orientacji an tr op ol o g i c z n o - e g z y s t e n c j a l n e j , a zarazom inicjuje powstanie nowej grupy "Monde-foi". Hasłem obecnego okresu staje się "wierność Bogu i człowiekowi", czyli próba zachowania równ o wagi między postulatami katechezy nastawionej na problemy egzy st en - cjalno-antTopologiczne. Równocześnie daje się zauważyć coraz większa koncentracja P. Babina na problemach pedagogiki audiowizualnej.
Wr es zc ie ostatni etap pracy, podejmowanej przez P. Babina w l a tach 1965-1978, cechuje dominanta śr od kó w audiowizualnych. Datą r o z poczynającą ten okres jest publikacja "Visuel". Specyfikę obecnego o- kresu stanowi odejścio od słownych meto d pracy, co znalazło wyraz
62 D. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wr ocław 1967, s.137--138.
0. Pieter, Zarys metodlogii pracy naukowej, Wa rszawa 1975, s.97. P. Babin, Itinéraire de catéchèse pour les adolescents, Lyon 1959.
w prawie całkowitym zanikaniu publikacji książkowych. Okres ten z a m y ka oryginalna pozycja, p t . "Autre homme". P. Babin wspólnie z Mc Lu ha - men usiłował w niej przedstawić sytuację wiary w wieku cywilizacji audiowizualnej. Jednocześnie daje się zauważyć, żo P. Babin zupełnie odchodzi od zainteresowań katechetycznych, przestając być w y r a z i c i e lem francuskiej katechezy. Jego działalność zostaje zdominowana przez twórczość w zakresie pedagogiki audiowizualnej.
*
* *
Auto r obecnej rozprawy chciałby podziękować Ks iędzu profesorowi dr hab. Janowi Ch ar ytańskiemu SJ za inspirację w podjęciu tematu pr a cy oraz życzliwą pomoc w jej kierowaniu, zaś ks. Pierre Babinowi oraz Jean Pierre Bagot za udostępnienie ich dorobku pisarskiego.
WYKAZ SK RÓTÓW
Aten. Kapł. - Ateneum Kapłańskie Aujourd'hui - A u jo urd'hui Evangile
Autr e homme - Autre homme, autre chrétien à l'âge électronique AV EX - Sessions Internationale de formation audiovisuelle
pour expression de la fol A V -Εν - A u di o- vi su el et Evangélisation COI - Centre diocésain de l'information CEPAC - Centre Pastorale et Communication
CIPA C - Centre Interdiocésain de formation pastorale et cate-chetique
CNER - Centre Na ti on al de'Enseignement Religieux Coli. Theol. - Collectanea Theologica
Communication - A u service de la communication sociale
Conseils - Dix conseils pour le causerie de catéchèse à des ad o lescents
CP - Instrukcja o środkach społecznego przekazu "Communio et progressio"
CPR - Centre autonome d'Eneeignement de Pédagogie Religieuse CREC - Centre audio-visuel de recherche et communication CT - Ad ho rt ac ja Aposto ls ka Jana Pawła II "Catechesi tr a
dendae"
DCG - Directorium catechisticum generale Oieu - Oieu et adolescents
Directoire - Directoire de pastorale catéchétique à l'usage de d i o cèses de France
Do cumentation - Documentation catéchistique E C A - L'Educateur confronté à l'image EEK - Europejska Ekipa Ka techetyczna Eglise - Eglise et monde aujourd'hui
EN - Adhort ac ja Aposto ls ka Pawła VI "Evangelii nuntiadi" En marche - En marche vers le Christ
Ensemble - Ensemble - fiches de culture religieuse pour jeunes gens et jeunes filles
Expres si on - Expression corporelle
FOCS - Fédération des organismes de Communication Sociale L'homme - L'homme des civilisations audiovisuels modernes IPER - Institut pastoral d'Etudes Religieuses
IPR - Institut de Pédagogie Religieuse
ISPC - Institut Supérieur de Pastorale Catéchétique Itinéraire - Itinéraire de catéchèse po ur les adolescents Jeunes - Les jeunes et la foi
KBL - K a t e c h e t ische Blätter
LV - Lumen Vitae
Méthode - Mé th odologie générale
Méth od ol og ie - Mé th odologie pour une catéchèse des jeunes Nouvelle - La Bonne Nouvelle de Jésus-Christ
Options - Options pour une éducation de la foi jeunes
Or ie ntations - Orientations pédagogique pour une catéchèse de p r é a d o lescents
Promotion - Va, Evangile promotion humaine Qui croit - Celui qui croit en moi vivr a Regard - Re ga rd sur la vie avec le Christ
RH - Encyklika Jana Pawł a II "Redemptor hominis"
SNCDI - Secretariat Na tional de Ce nt re Diocésain de l ' in fo rm a tion
St.Th.V. - Studia Theologica Vars av ie ns ia Valeurs - Valeurs en discussion
Ve tV - vérité et Vie
Visuel - L'audio-visuel et la foi Vivre - Vivre en plenitude
Vo ic i - Voici l'homme - Reflexione et orientations p é da go gi ques
1. Początki działalności P. Babina na tlo ogólnej sytuacji katechetycznej we Francji (1953-1959)
W roku 1953 na łamach kwartalnika "Lumen Vitae" ukazał się pi er w szy artykuł P. Babina, poświęcony problematyce katechetycznej. Autor o m awiał w nim wyniki swych badań ankietowych nad pojęciami młodzieży związanymi z kapłaństwem i życiem zakonnym oraz ukazywał, jakie w a r
tości religijno-moralne cieszą się u młodych najwyższym u z n a n i e m 1 . Powyższą datę przyjęto jako mement wejścia P. Babina na arenę ru chu katechetycznego we Francji. W analizie zostanie ukazany zarówno faktyczny stan francuskiej katechetyki, jak i dorobek P. Babina do roku 1959. Przedmiotem refleksji będzie z jednej strony wkład P. Babi na w katechezę młodzieżową, a z drugiej zainicjowanie nowych form k a techezy, zorientowanej ku środkom audiowizualnym.
1.1. Kształtowanie się ruchu katechetycznego we Francji
W pierwszym 25-leciu XX-g o wieku katecheza francuska przeżywała swój głęboki kryzys, której przejawem był brak nowej, oryginalnej myś
o
li katechetycznej i określonego programu działania . Katechizowanych karmiono pojęciami filozoficzno-teologicznymi. Prawie powszechnie p a nowała metoda pamięciowego nauczania formuł i de fi n i c j i 3 . Cały swój wy siłek skupiała katecheza francuska, zdaniem A. Boyer i 0. Colomba, na przygotowaniu dzieci do uroczystej Komunii ś w i ę t e j , po której przy jęciu nauka religii ogranicza się właściwie do powtarzania katechizmo
P. Babin CMI, Ce que les jeunes pensent du prêtre et la vie reli gieuse, Lumen Vitae 8 (1953) 667. W sumie przebadał P. Babin 300 chłopców od 11-19 roku życia i 300 dziewcząt od 11-18 roku życia, ze szkół średnich.
^ A, Boyer, Un demi-siècle au sein du mouvement, dz.cyt., s.27. 3 0, Charytański SO zaznacza, że przełom'XIX i XX wiek u zastał k a t e
chezę francuską w stanie zaniedbania i rozkładu. Zob. 0. C h a r y t a ń ski, Chrzest a życie chrześcijańskie - studium katechetyczne. W a r szawa 1970, s.lO.
д
wy ch praw z lat poprzednich . Prawie zu pełnie nie prowadzono ka te ch i zacji dorosłych. Wprawdzie cięgle wzra st ał a liczba podręczników, ale ich ujęcie i metody były stare. Ka te ch ez a tamtych lat przybrawszy c h a rakter a p o l o g e t y c z n y , polegała przede wszystkim na wyjaśnieniu s f or mu łowań zawartych w podręczniku katechetycznym. W nauczaniu dominował i n t e l e k t u a l i z m . Cel nauki religii zo st ał zacieśniony do zdobycia w i e dzy i przekazania prawdy o Bogu. Tym samym nauczanie katechetyczne nie wi ęzało się z konkretnym życiem dziecka .
Sytuację pogarszał brak dobrze przygotowanych do swych zadań k a t e chetów. Ponadto w nauczeniu religii zo stało prawie całkowicie po m i n i ę te świadectwo wspólnoty wierzęcych, a Pism o św. i liturgia przestały być głównym źr ódłem katechezy. W konsekwencji nauczanie katechetyczne zatracało charakter zbawczego orędzia, wzywajęcego do nawrócenia. Dla całości obrazu katechezy omawianego ok re su należy dodać, że nie z w r a cano uwagi na język katechetyczny, od którego zależy przecież k o mu ni katywność głoszonego posłannictwa wiary. Nic zatem dziwnego, że powyż- dzy stan rzeczy stał się jednę z przyczyn postępujęcego spoganienia i sekularyzacji życia chrześcijańskiego^.
André Bo ye r podkreśla, że w katechezie francuskiej już w pierwszym ćw ie rć wi ec zu naszego stulecia daję się zauważyć próby zmierzajęce do odrodzenia nauczania katechetycznego, które obserwujemy w d z i a ł a l n o ś ci Bl ouet'a i D u p a n l o u p 7 .
Przyjmuje się, że poczętków odrodzenia ruchu katechezy fr ancus kiej należy szukać w okresie międzywojennym. Szczególnę rolę w pr o c e sie odnowy odegrali M. Charles, A. Quinet. Wykorzystali oni osięgnlę- cia psychologii rozwojowej i dydaktyki świeckiej, przenoszęc je na grunt katechetyczny. Szczególnie nowatorskę była zasada aktywizacji
O
dziecka i wychowania go do społecznej odpowiedzialności . Należy j e d nak podkreślić, że wymienieni autorzy skupiali swę uwagę przede w s z y stkim na tworzeniu programów i m a te ri ał ów dla katechezy wieku dzie-
9 cięcego .
4 A. Boyer, Un demi-siecle, dz.cyt., s.29; 3. Colomb, Au souffle de<* l'esprit. Tournai 1959, s.5. P. Ranwez SO, L'enseignement religieux dans les écoles secondaires de langue française. Lumen Vitae 6 (1951) nr 3, s.530.
5 ,
3. Colomb, Le service de 1 Evangile, dz.cyt., s.48.
6 A. Boyer, Un demi-siècle, dz.cyt., s.29. 7 Tamże, s . 31.
® O.A. Dungmann, Les objectives et méthodes de l'enseignement reli gieux, Brux el le s 1955, s.30. Por. 0, Charytański S3, Chrzest a życie chrzęści j a n s k i e , dz.cyt., s . 11; Pi. Fargues, D'hier à demain le c a t é chisme, Pris 1964, s.37; P. Vernhet, Dimensions nouvelles du caté- chismo, Toulose 1957, s.35.
Np. li. Charles, już w 1930 r. wydał katechizm dla uśmioletnych d z i e ci pt , Le Catéchisme par L'iivangilo, Paris 1930. W latach 1937 był
Zanim po drugiej wojnie światowej P. Babin rozpoczął swoją d z i a łalność katechetyczną, znane były nazwiska M, Fargues i Fr. Derkenne, które jeszcze przed wojną wy sunęły się na czoło francuskiego ruchu k a techetycznego. „W czasie wojny ich idee kontynuował J. Colomb. W p e w nym sensie ich działalność wzajemnie się uzupełniała. Wszyscy bowiem mieli coś wspólnego a zarazem specyficznego. Wspólną tendencją było przekonanie, że skuteczna metoda katechetyczna winna się opierać na Biblii, liturgii i na życiu wspólnoty wierzących, promieniującej du-
10
chem misyjnym . Nadto wymienieni autorzy byli zgodni z tym, że m e t o da katechetyczna winna być progresywna. Jednakże jak podkreśla P. Vernhet, M. Fargues należy do pr otagonistów katechizmu
progresywne-11. #
go . Au torka omówiła szerzej swoją koncepcję w "Catéchisme pour no-12
tre Temps" . Podkreśla się, że pedagogika M. Fargues jest otwarta i wyraźnie bazująca na danych psychologii. Niektórzy np. A. Boyer czy- nią jej z tego powodu zarzut, że teologia w jej metodzie została p o d porządkowana psychologii, z niedość silnym podkreśleniem życia n a d przyrodzonego osoby o c h r z c z o n e j 1·3.
Fr. Derkenne należała do czołówki katechetów francuskich. Przez długie lata była katechetką i już w 1935 roku wydała pierwszy tom s w e go podręcznika, przeznaczonego dla dzieci w wieku ośmiu lat, pt. "La
. 14
Vie et la Joie au catéchisme" . W ostatnim wydaniu swego katechizmu
Cd. odnośnika ze str.27
on odpowiedzialny za redagowanie Catéchisme National oraz o p r a c o wa ł do niego komentarz, który wyda ł w roku 1938, pt. "Cours complet d'instruction religieuse" (Paris 1938). Kanonik zaś A. Quinet i n t e resował się pedagogiką katechizmu, którą sprecyzował w swoim "Car net de préparation d'un catéchiste". Jego autorstwa są także o p r a cowania materiałów dla różnego wieku k a t e c h i z o w a n y c h . On także z a początkował wydanie, tzw. "Livres du maître et de l'élève". W y r a zem uznania dla działalności A. Qu ineta było powołanie go w roku 1941 na sekretarza Commission Nationale du Catéchisme. Wreszcie człowiekiem całkowicie oddanym sprawie katechezy był A. Boyer. P o siadał on duże doświadczenie katechetyczne. Jego mistrzem był B i s kup Dijon Pierre Petit de Julleville, znany działacz francuskiego ruchu katechetycznego. W roku 1935 A. Boye r wyda ł swoje pierwsze dzieło pt. "Le catéchisme vi vant" (Paris 1935J, w którym próbował przeszczepić do nauczania katechetycznego osiągnięcia z zakresu pedagogiki świeckiej. Bogata twórczość A. Boyer dotyczyła także o- pracowań teoretycznych. Znana jest jego dwutomowa "Pédagogie ch ré tienne" wydawana w Paryżu w latach 1944-47. A. Boyer ws półpracował też z A. Q u i n e t 4w opracowaniu katechizmu dla najmłodszych, p t . "Pe tit catéchisme à l'usage des diocèses de France". Podaję za P. Ve.nhet, Dimensions, dz.cyt., s.210.
10
P. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s.219-220. 11 Ta lże, 223.
1^ M, Fargues, Catéchisme pour notre Temps, Paris 1951, s.25-93. 13 P. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s.223.
14 Drugi tom autorka wy da ła w roku 1939, dla dzieci w wieku 9-10 lat.
W roku zaś 1956 czyli prawie po dwudziestu latach doświadczeń u k a zało się nowe, całkowicie przerobione wydanie jej katechizmu. Zob. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s.224.
Fr. Derkenne wiele uwagi poświęca liturgii oraz wcielaniu w życie p o dawanych prawd katechetycznych. Au to rc e za leżało na tym, by dzieci w y konywały swe obowięzki w duchu ch rześcijańskim. P. Vernhet podkreśla, że metoda stosowana przez Fr. Derkenne była progresywna i powstała w rezultacie długoletniej pracy w dziedzinie katechetycznej. Oparcie się zaś na Biblii, liturgii oraz respektowanie praw psychologii d z i e c ka sprawia, że metoda Fr. Derkenne posiada wartości niep rz em ij al ne *5 . Nic dziwnego, że osoba z takim przygotowaniem i doświadczeniem z o s t a ła bliskę współpracowniczkę dyrektora W y żs ze go Instytutu K a t e ch et yc z nego w Paryżu, odpowiedzialnę za prace praktyczne przy Instytucie.
Doseph Colomb rozpoczęł swoję działalność katechetycznę w poczęt- kach lat czterdziestych. Ale już w roku 1945 wyda ł podręcznik dla 'ka techety pt. "Aux sources du c a t é c h i s m e " 16 i jednocześnie został powo łany na sekretarza Krajowej Komisji do spraw katechizmu. W roku 1954 objęł stanowisko dyrektora Centre National, które piastował aż do ro ku 1958. 0. Colomb rozwinęł bardzo żywę działalność katechetycznę. . W dziele wydanym w 1948 roku, p t . "Pour un catéchisme efficace"
poru-17 szył zarówno sprawę organizacji katechezy, jak i roli katechety . W roku 1950 ukazał się jego "Catéchisme progressif" w trzech cz ęś ciach, przeznaczony jako podręcznik dla dzieci od siedmiu do dwunastu
л O
lat . W dwa lata pótniej (1952) wy da ł podręcznik dla katechety, p t . 19
"Doctrine de la vie au catéchisme" .
P. Vernhet, omawiajęc kierunki katechezy francuskiej, zwraca uwa- qę, że największę zasługę 0. Colomb było wzbudzenie zainteresowania opinii katolików francuskich sprawę katechezy. Szczególnie ostro u k a zał ten problem w rozprawie "Plaie ouverte au flanc de l'Eglise", wy-
20
danej w roku 1952
0. Colomb podobnie jak jego poprzednicy, Fr. Derkenne i M. Far- gues, sięgał z jednej strony do ź r ó d e ł tj . do Pisma świętego i litu r gii korzystajęc z osięgnięć ws półczesnego ruchu biblijnego i li tu rg i cznego, a z drugiej do zdobyczy z zakresu psychologii rozwojowej dz ie ci i młodzieży. Tym samym autor us iłował uwzględnić w katechezie
kon-21
kretne problemy życia katechizowanych .
15 P. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s.225.
16 ,
0. Colomb, A u x sources du catéchisme, Lyon 1945. 17 J. Colomb, Po ur un catéchisme efficace, Lyon 1948.
18 0. Colomb, Catéchisme progressif, Paris 1950. Część pierwsza nosi tytuł "Parlez Seigneur", druga "Oieu parmi nous", trzecia "Avec le Christ Désus".
19 D. Colomb, Doctrine de la vie au catéchisme, Paris 1952.
20 ■*>
D. Colomb, Plaie ouverte au flanc de L'Eglise, Lyon 1952. Zob. P. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s.226-229.
Dednakże takie podejście jako nowatorskie spotkało się z krytykę. Szczególnie wprowadzenie do katechezy doświadczenia i oparcie jej na metodach ps ychologicznych oraz podejście do Pisma św. jako do źródła katechezy stało się powodem oskarżeń wysuwanych pod adresem D. Colom- ba .
Na uwagę zasługuje troska autora, b y dziecku dostarczyć ko nk r e t n e go materiału czerpanego z wydarzeń biblijnych i życia liturgicznego.
23 Stworzyło to podstawy do aktywnych metod pracy w katechezie .
Należy podkreślić, że działalność D. Colomb obejmowała poczętkowo diecezję lyońskę. Gdy P. Babin, mieszkajęcy również w Lyonie, stawiał pierwsze kroki na swej drodze katechetycznej, D. Colomb był dla niego mistrzem i'przewodnikiem.
Tak więc poczętki ruchu katechetycznego we Francji były zd ec y d o w a nie skoncentrowane na me to dycznych próbach odnowy nauczania
katechety-24
cznego dzieci w wieku od 12-13 lat życia . Dednakże w działalności D. Colomb oraz w tworzeniu ośrodków szkoleniowych dla katechetów można dostrzec orientację szerszę obejmujęcę również młodzież.
1.2. Ukonstytuowanie się Commission Nationale de L'Enseignement Religieux
Wyraźnym przejawem dynamicznego rozwoju katechetycznego ruchu we Francji było powołanie w roku 1941 przez zgromadzenie kardynałów i a r cybiskupów Krajowej Komisji Nauczania Religii - Commission Nationale de L'Enseignement Religieux. Dej pierwszym przewodniczęcym został bp Pierre Petit de Dullevills, który dokooptował sobie jako członków K o misji: li. Charlesa, A. Quineta, a potem A. Boyera i Bazina. Na uwagę zasługuje działalność kanonika Bazina, dyrektora nauczanie religijne go w Lyonie. W roku 1946 założono w Lyonie przy Katolickim un iw e r s y t e cie pierwszę we Francji uczelnię dla katechetów, która w roku n a s t ę p nym otrzymała prawo nadawania licencjatu. Następcę Bazina na
stanowis-26 ku dyrektora nauczania religii został w 1947 roku D. Colomb P.S.S.
Bliskim współpracownikiem D. Colomb był właśnie interesujęcy nas szczególnie w tej pracy przyszły wykładowca (od 1954) na Katolickim
^ G. Oelcuve, Le mouvement catéchetique en France. Le récent c o mm un i que de la Commission épiscopalc de l'enseignement religieux, Lunon Vitae 12 (1957) 687-700.
23 P. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s . 227. 24 Рог. 11. Fargues, dz.cyt., s . 44.
25 A. Boyer, Un demi-siecle, dz.cyt., s . 105-110; D. Colomb, Pou: un catéchisme efficace, Lyon 1948, s.99-102; tenże. Le service uc L'Evangile, t.ï, s.49; P. Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s.232 i n n .
Uniwersytecie w Lyonie, Pierre Babin, kapłan ze zgromadzenia Księży Oblatów.
W omawianym okresie najwyższę instancję nauczania religijnego we Francji była Krajowa Ko misja Nauczania Religijnego, a jej organ w y k o nawczy utworzony w 1946 roku (Centro National de l'Enseignement R e l i gieux) nosił miano: Krajowy Ośrodek Nauczania Religijnego.
Na czele Krajowej Komisji stał jeden z arcybiskupów, który miał swego zastępcę w biskupie Paryża. Sekr et ar z zaś Krajowej Komisji był jednocześnie dyrektorem Ośrodka Kr aj ow eg o czyli Centre National. K o m i sja Krajowa liczyła poczętkowo 11 a potem 13 członków, a w jej skał wchodzili zarówno dyrektorzy diecezjalni do spraw katechezy, jak i teologowie oraz specjaliści z różnych oś ro dk ów Fr an cj i2 0 .
Głównym celem "Centre Nati on al " była troska o pogłębienie w y kształcenia katechetów poprzez umożliwienie im odbycia studiów w y ż szych z dyplomem z zakresu Katechetyki. Tym samym usiłowano podnieść poziom nauczania i wychowania religijnego dzieci i młodzieży. K w a r t a l nik pt. "Documentation Ca tl ch is ti qu e" wy da wa ny po patronatem "Centre" podawał do wiadomości za rz ęd ze ni a Krajowej Komisji, prezentował do ku menty kościelne zwięzane z nauczaniem oraz omawiał aktualnę p r o b l e m a tykę k a t e c h e t y c z n ę . Zadaniem "Centre" było interesować się wszelkimi przejawami działalności katechetycznej na terenie Francji, przesyłać informacje do wszystkich za kętków kraju przez dyrektorów d i ec ez ja l nych, popierać działalność i nowe inicjatywy, organizować doroczne K a techetyczne Dni Krajowe, a co trzy lata Ko ngresy Nauczania R e li gi jn e go. Szczególnie żywotne były w tym wzgl ęd zi e uczelnie w Paryżu, w Lille i w Lyonie.
"Centre Na ti on al " rozwijało swoję działalność poprzez s p e c j a l i s t y czne podkomisje katechetyczne, do których należała między innymi; P o d komisja dla dzieci najmłodszych, dla Rodziców, Podkomisja Młodzieży, Podkomisja pomocy s ł u c h o w o - w z r o k o w y c h , Podkomisja dla wychow an ia dzie-
27 ci trudnych .
Wy ra ze m odrodzenia katechetycznego we Francji było zorganizowanie w r. 1949 pierwszych Krajowych Dni Ka te ch et yc zn yc h oraz utworzenie w
26
1950 roku w Paryżu Wy ższego Instytutu Kate ch et yc zn eg o , a w pięć lat 2t> 0. Colomb, Pour un catéchisme efficace, dz.cyt., s . 102-15; Zob. P.
Vernhet, Dimensions, dz.cyt., s . 223. W roku 1955 przewodniczęcyra Krajowej Komisji Katechetycznej był biskup Charles de P r o v e n c h e r e s , a D. Colomb spełniał funkcję Sekret ar za Commission Nationale, będęc jednocześnie dyrektorem Centre National, funkcję tę spełniał od 1954 do 1958 roku, jego poprzednikiem na tym stanowisku był A.Boyer. 27 P. Vernhet, Dimenssions, dz.cyt., 233; oraz D. Honoré, Dix années
de^travail catéchetique en France, w: Dix années de travail caté- chétique dans le monde, Paris I960, s.371.
28 Zo st ał on założony na polecenie Konferencji Episkopatu i Krajowej Komisji. Wy żs zy Instytut K a te ch et yc zn y miał na celu wychować kadrę katech et ów w diecezjach i zg ro ma dz en ia ch oraz przygotować
