11 DRZEWOSTAN

DRZEWOSTAN

Pojęcie

Cechy

Pojęcie

• Drzewostan – zespół drzew, tworzących główny składnik leśnej szaty roślinnej, które rosnąc w bliskim sąsiedztwie wzajemnie oddziałują na siebie i wraz z innymi

komponentami lasu kształtują w specyficzny sposób warunki środowiska leśnego, a przy tym same w swym indywidualnym i zespołowym życiu pozostają pod

wielostronnym wpływem tego środowiska (Obmiński 1977)

• Drzewostanem nazywamy też część lasu, różniącą się od swego otoczenia: sposobem powstania, wiekiem, składem gatunkowym, zwarciem, zagęszczeniem, jakością

techniczną drzew, siedliskiem, obecnością nalotów lub podrostów itp., a która dzięki zajmowaniu większej

powierzchni pozwala na odrębny sposób jej zagospodarowania (Szymański 2000)

CECHY

1. Pochodzenie

2. Wiek

3. Wysokość i grubość

4. Wielkość i kształt

5. Skład gatunkowy

6. Budowa pionowa

7. Zagęszczenie

8. Zwarcie

9. Jakość

10. Struktura

1. Pochodzenie

• W sensie genetycznym:

- proweniencja, ekotyp

• W sensie hodowlanym

:

A: generatywne lub wegetatywne

B: naturalne lub sztuczne

ad A

• Generatywne:

Drzewostany powstałe z nasion: - bezpośrednio: samosiew, siew - pośrednio: siewki, sadzonki

Drzewostany takie tworzą „gospodarstwo wysokopienne”

• Wegetatywne:

Drzewostany powstałe z odrośli, odkładów lub zrzezów:

- odrośla (z korzeni lub pnia) tworzą np.: Wb, Os, Ol, Lp, Gb, Db, - odkłady tworzą np.: Św, Wb, płożące krzewy

- ze zrzezów można odnawiać np.: Tp, Wb

ad B

• Naturalne:

Drzewostany zarówno

- generatywnego (samosiew, zoochoria), jak i

- wegetatywnego (odrośla, odkłady) pochodzenia. • Sztuczne:

Drzewostany zarówno

- generatywnego (siew, sadzenie), jak i - wegetatywnego (zrzezy) pochodzenia.

Jak rozpoznać pochodzenie drzewostanu ?

(gdy nie dysponujemy dokumentacją drzewostanową)

• Przygotowanie gleby

- ślady przygotowania wskazują na sztuczne pochodzenie

• Rozmieszczenie drzew

- regularne, schematyczne – wskazuje na pochodzenie sztuczne - losowe lub grupowe – wskazuje na pochodzenie naturalne

• Liczba pni wyrastających z korzenia

- pojedyncze pnie wskazują na ziarnówki

- wielokrotne pnie z tego samego korzenia – na odrośla

• Wiek drzew

- wyrównany wiek sugeruje pochodzenie sztuczne - różnica wieku powyżej 10-20 lat – naturalne

2. Wiek

• W zasadzie nie spotyka się drzewostanów absolutnie równowiekowych (różne lata nasienne; przedrosty, poprawki)

• Najczęściej spotyka się drzewostany względnie równowiekowe lub różnowiekowe

• Za równowiekowe uznaje się drzewostany, w których różnica wieku między drzewami nie przekracza jednej klasy (lub podklasy) wieku

Do 40 roku życia jest to więc różnica 10, a powyżej 40 roku życia – 20 lat

Z wiekiem drzewostany przechodzą przez

następujące etapy wzrostu i rozwoju, zwane

„fazami rozwojowymi”:

1 – uprawa (nalot)

2 – młodnik (podrost)

3 – tyczkowina

4 – drągowina

5 – drzewostan dojrzewający

6 – drzewostan dojrzały

7 – starodrzew

• Fazy te można określić za pomocą kryteriów

ekologicznych i rozwojowych oraz niektórych

kryteriów przyrostowych, które są wspólne dla

wszystkich gatunków drzew.

• Wiek wchodzenia w poszczególne fazy, jak też

osiągane pierśnice i inne parametry techniczne,

są natomiast zależne od gatunku, jak również od

warunków wzrostu.

L p

Faza Kryteria rozwojowe Kryteria ekologiczne 1 Uprawa

(Nalot)

do momentu zwarcia, różnice w

przyroście wynikające z mikrosiedliska

indywidualny wzrost, silne zagrożenie przez czynniki abiotyczne i biotyczne 2 Młodnik

(Podrost)

do pierwszych objawów oczyszczania, zwarcie szybko rośnie, bardzo duża dynamika pionowego przemieszczania

rozpoczyna się konkurencja (światło, woda, sole); zaczyna się kształtować specyficzny fitoklimat

3 Tyczkowina maksymalne zwarcie (silne), intensywne oczyszczanie (stała liczba okółków) i wydzielanie, duża dynamika

nasilona konkurencja; powstaje specyficzny fitoklimat

4 Drągowina zwarcie pełne, zmniejsza się

intensywność oczyszczania i wydzielania, mniejsza dynamika, rozpoczyna się

dojrzewanie fizjologiczne

zmniejsza się konkurencja; w pełni wykształcony fitoklimat

5 Drzewostan dojrzewający

zwarcie umiarkowane, mała dynamika, wydzielanie mniej zależne od ocienienia, intensywne dojrzewanie fizjologiczne

konkurencja między drzewami matecznymi maleje, ale zaczyna się konkurencja z młodym pokoleniem; typowy fitoklimat leśny

6 Drzewostan dojrzały

zwarcie przerwane, wydzielanie przygodne, pełnia dojrzałości fizjologicznej

nasila się konkurencja drzew matecznych i młodego pokolenia; fitoklimat mniej specyficzny

7 Starodrzew zwarcie luźne, nasila się wydzielanie przygodne, spada wydajność

fizjologiczna

młode pokolenie zdobywa przestrzeń (zaczyna przeważać) i stopniowo tworzy własny fitoklimat

Lp Faza rozwoju Dodatkowe kryteria Przyrosty (∆) Pierśnica (cm) Wiek do: (lata) So Db 1 Uprawa (Nalot)

duże różnice wzrostu między gatunkami

(1) 10 20

2 Młodnik (Podrost)

zbliża się i osiągnięta zostaje kulminacja ∆ H

(5) 20 35

3 Tyczkowina kulminacja ∆ H trwa, H/D >100 10 30 50 4 Drągowina kulminacja ∆ D, H/D < 100 11 - 20 50 80 5 Drzewostan dojrzewający kulminacja ∆ V, słabnie ∆ D oraz ∆ gałęzi (koron)

21 - 35 80 100

6 Drzewostan dojrzały

bieżący ∆ V = przeciętny ∆ V 36 - 50 100 130

Lp Faza Zabiegi Uwagi 1 Uprawa

(Nalot)

oczyszczanie: zwalczanie chwastów ; poprawki; czyszczenia wczesne: regulacja składu

gatunkowego - przedrosty, miękkie liściaste (Wb, Os, Brz) i inne lekkonasienne (So, Md,);

przerzedzenia; ogławianie przerostów;

selekcja negatywna zdecydowanie przeważa 2 Młodnik (Podrost)

czyszczenia późne: regulacja składu gatunkowego - miękkie liściaste (Wb, Os, Brz) i inne (So);

regulacja zwarcia; ogławianie przerostów i rozpieraczy;

3 Tyczkowina trzebieże wczesne (nawroty co 3-5 lat): stan sanitarny, pielęgnacja drzewostanu (jakość, przyrost) i siedliska, pozyskanie pierwszych użytków selekcja pozytywna zdecydowanie przeważa 4 Drągowina 5 Drzewostan dojrzewający

trzebieże późne (nawroty 5-8 lat), cięcia prześwietlające, pielęgnacja drzewostanu (pielęgnacja zapasu) i siedliska, pozyskanie -cenniejsze użytki

6 Drzewostan dojrzały

użytkowanie rębne, odnowienie; cięcia przygodne i sanitarne

selekcja negatywna w młodym pokoleniu 7 Starodrzew cięcia przygodne i sanitarne; użytkowanie rębne,

3. Wysokość i grubość

• Zróżnicowanie wysokości i grubości drzew w drzewostanach

podlega nieco innym prawidłowościom, co uwidacznia się między innymi w odmiennej strukturze tych cech (innej asymetrii i skośności krzywej).

• Od wysokości drzewostanu zależy m. in. wewnętrzna przestrzeń, w której może się kształtować fitoklimat leśny. Ma ona też znaczenie dla pionowej budowy drzewostanu (i lasu).

• Grubość drzew w drzewostanie jest związana głównie z cechami zwarcia i zagęszczenia, które decydują o fitoklimacie wnętrza drzewostanu i przestrzeni życiowej drzew.

• Wysokość drzew silniej reaguje natomiast na zmiany klimatu zewnętrznego.

• Na ogół w drzewostanie mierzy się grubość wszystkich drzew powyżej 7 cm pierśnicy (d 1,3 m) i przedstawia ich frekwencję w klasach grubości.

• Sposób określania wysokości drzew w drzewostanie zależy m. in. od jego wieku.

W młodszych drzewostanach określa się wysokość „górną”, a w starszych – „średnią”.

W tym celu:

- w młodnikach mierzy się tylko wysokości drzew I klasy Krafta, - w drągowinach mierzy się wysokości 20 % najgrubszych drzew, - w starszych drzewostanach mierzy się 10 % drzew

(we wszystkich klasach grubości, co pozwala na wykreślenie „krzywej wysokości”)

• Stosunek wysokości do grubości (h/d) jest

bardzo ważnym wskaźnikiem odporności drzew

na zginanie i łamanie.

• Na ogół nie powinien on być wyższy od 100,

a w drzewostanach silnie zagrożonych przez

wiatr lub śnieg – znacznie niższy od tej wartości

4. Wielkość i kształt

• Wielkość drzewostanu samodzielnego w sensie

ekologicznym (w którym może powstać fitoklimat leśny)

jest względna – zależy od stopnia zamknięcia jego

brzegów. Nawet przy zamkniętych brzegach musiałby taki drzewostan mieć od 0,5 do 1 ha

• Drzewostany wydzielane w trakcie urządzania lasu mają przynajmniej 0,5 ha

• Według Bauera (za Szymańskim 2000) drzewostany od 0,5 do 1 ha zalicza się do małych, a powyżej 1 ha – do dużych

• Poniżej 0,5 ha mówi się o grupach lub kępach : - grupa mała: 1 - 3 arów

- grupa duża: 4 - 10 arów

- kępa: 11 - 50 arów (wg Scamoniego)

• Wielkość i kształt wydzieleń (drzewostanów) zależy m. in. od siedliska, topografii, czy infrastruktury

• Kształty drzewostanów (wydzieleń) mogą być

nieregularne, koliste, kwadratowe lub wydłużone.

W tym ostatnim przypadku mówi się często o smugach (około 1H, czyli 20-30 m) lub pasach (2H, czyli 40-60 m).

5. Skład gatunkowy

• Ze względu na tę cechę drzewostany można określać jako lite lub mieszane

• Lite – bezwzględnie (brak domieszki) lub względnie (< 10% domieszki) jednogatunkowe.

- Domieszki < 10% określa się jako sporadyczne.

- Udział poszczególnych gatunków musi wynosić przynajmniej 10 % aby zostały uwzględnione w składzie drzewostanu.

• Mieszane - mogą zawierać różne gatunki liściaste, różne gatunki iglaste, lub różne gatunki liściaste i iglaste

• Gatunek dominujący nazywamy głównym lub podstawowym, a pozostałe – domieszkowymi. • Skład gatunkowy określa się np.:

6So 4Db (drzewostan dębowo-sosnowy),

5Bk 3Jd 2Św (drzewostan świerkowo-jodłowo-bukowy)

• Drzewostan o zmieszaniu równomiernym: 5So 5Db, można nazwać sosnowo-dębowym lub dębowo-sosnowym.

• W naturze występują zwykle drzewostany mieszane, ale na skrajnych siedliskach mogą powstawać w sposób

naturalny również drzewostany lite:

- olszyny na terenach podmokłych, sośniny na sandrach, świerczyny w reglu górnym.

Wyróżnia się następujące formy zmieszania:

jednostkowe, grupowe, kępowe, rzędowe, smugowe i pasowe.

• B – według czasu trwania:

- trwałe (produkcyjne, pielęgnacyjne, biocenotyczne) - przejściowe (przedplon, podgon).

Przedplonu (osłony przed nadmierną insolacją i przymrozkami) wymagają gatunki klimaksowe (Jd, Bk), a tworzą go gatunki

pionierskie (Brzb, So, Os, Md, Olsz, Olz, Jb).

Podgonu (pobudzenia do szybszego wzrostu na wysokość) potrzebują m. in. Db, Bk i Jd, a mogą go tworzyć: So, Brz, Olcz oraz wszystkie inne gatunki rosnące szybciej niż gatunek główny.

• C – według wzajemnego położenia koron (zwarcia): - poziome (korony obok siebie),

- pionowe (w drzewostanach dwu- i wielopiętrowych)

(np. drugie piętro Db, Bk, Gb pod So albo Bk, Gb pod Db,

- schodkowe (korony leżą względem siebie ukośnie, schodkowo)

• D – według składu docelowego:

- początkowe (wprowadzone na uprawie, lecz eliminowane przed użytkowaniem rębnym), - końcowe (wprowadzane w różnym czasie, ale

Zalety drzewostanów mieszanych

• Aby zalety drzewostanów mieszanych ujawniły się w jak najwyższym stopniu - pożądane jest mieszanie:

- gatunków iglastych z liściastymi, - światłożądnych z cienioznośnymi,

- płytko korzeniących się z korzeniącymi się głęboko • Dzięki temu:

- wykorzystywana jest optymalnie przestrzeń i zasoby (powietrze, światło, woda, gleba),

- optymalnie przebiega rozkład ścioły i pielęgnacja gleby, - optymalnie kształtuje się stabilność i produkcyjność

• Do iglastych należy wprowadzać zwłaszcza Gb, Lp, Jw i Bk.

• Do litych drzewostanów świerkowych, jodłowych czy bukowych na pogórzu i w górach dobrze jest

wprowadzać domieszki drzew światłożądnych (Md, So), pod którymi inicjowane jest naturalne odnowienie.

Przy planowaniu odnowienia o składzie

mieszanym

należy odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Jak zasobne jest siedlisko i jakie są wymagania

planowanych gatunków?

2. Które gatunki mają produkować cenne drewno i jaki ma być ich udział, a które mają pielęgnować drzewostan główny i glebę?

3. Jakie jest tempo wzrostu wprowadzanych gatunków w młodości i jakie formy domieszek należy zastosować?

4. Kiedy planowane gatunki osiągają dojrzałość rębną i które z nich mają dostarczać użytków przedrębnych?

6. Budowa pionowa

• Wykształcanie się pięter w drzewostanie wynika zazwyczaj z jego zróżnicowania co do:

- składu gatunkowego (tempo i potencjał wzrostu, cienioznośność)

- wieku drzew (wynikającego ze sposobu odnowienia),

(niekiedy obu tych czynników jednocześnie)

• Budowa drzewostanu decyduje o wielu czynnościach

gospodarczych (wybór rębni i sposobu odnowienia oraz sposobu pielęgnacji drzewostanu)

• W lasach zagospodarowanych wyróżniamy drzewostany: jednopiętrowe, dwupiętrowe i wielopiętrowe

Drzewostany jednopiętrowe

• Zdecydowanie przeważające

• Najczęściej są to drzewostany równowiekowe, z typowym zwarciem poziomym

• Budowa taka nie zawsze jest konsekwencją zrębów

zupełnych i sztucznych upraw plantacyjnych, ponieważ w naturze (skrajne warunki siedliskowe, sukcesja po

zaburzeniach) drzewostany jednopiętrowe również się

spotyka

• Nawet w drzewostanach zdecydowanie jednopiętrowych w pułapie koron można wyodrębnić drzewostan główny i podrzędny, jest to jednak odrębne zagadnienie

W

drzewostanach dwupiętrowych:

• Górne piętro tworzą najczęściej gatunki światłożądne (So, Md), a dolne – cienioznośne lub cieniolubne (Db, Bk, Gb); zwarcie pionowe

• Górne piętro pełni głównie funkcje produkcyjne, natomiast dolne – funkcje pielęgnacyjne

• Spotykane na niżu drzewostany dwupiętrowe mają

przeważnie charakter sztuczny (podsiew, podsadzenia), mogą

powstawać jednak również w sposób naturalny (jako przejściowe ogniwo sukcesji)

W wyniku masowej akcji podsiewu żołędzi w monokulturach sosnowych

(lata trzydzieste ubiegłego stulecia; reakcja na gradacje owadów):

- na słabych siedliskach ostały się skąpe podszyty o znaczeniu wyłącznie biocenotycznym,

- na lepszych siedliskach powstały dość gęste podszyty o znaczeniu biocenotycznym i drugie piętro o

znaczeniu pielęgnacyjnym,

- na bogatych siedliskach wykształciły się piętra dębowe (drugie i częściowo pierwsze) o znaczeniu

biocenotycznym, pielęgnacyjnym i produkcyjnym

(stanowiące istotny krok w kierunku przebudowy monokultur na drzewostany mieszane)

Drzewostany wielopiętrowe

• Są zazwyczaj różnowiekowe, a tworzą je głównie gatunki cieniste

• Jeśli powstały w wyniku klasycznej rębni

jednostkowo-przerębowej, to pięter jest wiele i wręcz trudno je rozróżnić i policzyć

• Poszczególne piętra mogą wykazywać zwarcie zarówno pionowe, jak i schodkowe

• Drzewostany takie spotyka się u nas bardzo rzadko

(grądy wysokie w Puszczy Białowieskiej, świerkowo-jodłowo-bukowe lasy dolnoreglowe w Karpatach).

Lasy pierwotne i naturalne

• Nie zawsze mają budowę wielopiętrową. Jako

przejściowe ogniwa sukcesji mają one często budowę dwupiętrową, a na skrajnych siedliskach i w wyniku zaburzeń o dużym zasięgu mogą powstawać lasy jednopiętrowe

- lite sośniny na wydmach, lite buczyny na skałach wapiennych, osiczyna lub sośnina po pożarze.

• Występowanie gatunków cienistych w składzie drzewostanu zazwyczaj prowadzi do jego

6 a. Klasyfikacja drzew w drzewostanach

jednopiętrowych

• Zjawisko wysokościowego różnicowania się drzew i

rozwarstwiania się pułapu koron w drzewostanie znajduje wyraz między innymi w tzw. klasach biologicznych (i innych klasyfikacjach trzebieżowych),

• Ułatwiają one wykonywanie cięć pielęgnacyjnych (zwłaszcza trzebieży) w drzewostanach.

• Klasyfikacje te zaczęto tworzyć w XIX wieku w związku z potrzebą pielęgnacji zakładanych wówczas masowo

równowiekowych drzewostanów sosnowych i świerkowych • Dotychczasowe klasyfikacje są stale modyfikowane,

• Seebach (1843), drzewa: 1) dominujące, 2) opanowane, 3) przygłuszone i 4) wydzielone.

• Burkchardt (1848), drzewa: 1) panujące, 2)

współpanujące, 3) umiarkowanie panujące, 4) słabo panujące, 5) z opanowanymi wierzchołkami, 6)

ucieśnione i obumarłe. (1- 4: drzewostan główny, 5-6: drzewostan podrzędny).

• Kraft (1884) - zaproponował dobrze przemyślaną klasyfikację biologiczną, która do dziś jest stosowana (zwłaszcza w badaniach naukowych).

Przydziela ona drzewa do poszczególnych klas

wyłącznie na podstawie stanowiska socjalnego, czyli miejsca zajmowanego w sklepieniu leśnym (względna wysokość drzew i prawidłowość rozwoju koron):

• I. Drzewostan główny:

• 1) drzewa górujące – wystają ponad główny pułap, dobrze rozwinięte korony;

• 2) drzewa panujące – tworzą główny pułap, dobrze rozwinięte korony;

• 3) drzewa współpanujące – dość korzystnie usytuowane w pułapie, korony dość dobrze rozwinięte, ale nieco ściśnięte.

• II. Drzewostan podrzędny:

• 4) drzewa opanowane – nieco poniżej głównego pułapu, korony

zdeformowane:

• a) korony wkleszczone pomiędzy inne, ściśnięte w dolnej części, • b) korony częściowo podokapowe, tylko sam wierzchołek jeszcze

wolny;

• 5) drzewa przygłuszone – całkowicie pod okapem: • a) korony jeszcze żywe (u gatunków cienistych), • b) korony obumierające lub martwe (posusz).

• Związek Niemieckich Leśnych Zakładów

Doświadczalnych (1902) - zaproponował klasyfikację, w

której po raz pierwszy uwzględniono oprócz kryteriów

biologicznych (względna wysokość i budowa korony) również

kryteria gospodarcze (jakość strzały).

• Ze względów praktycznych wyeksponowano w tej

klasyfikacji dobrze ukształtowane drzewa należące do 2. klasy Krafta (główny składnik drzewostanu).

• Klasyfikacja ta stanowiła też pierwszą próbę ingerencji w dobór naturalny (zalążek idei selekcyjnej), poprzez

wyróżnienie w drzewostanie drzew pełnowartościowych i wadliwych, ze wskazaniem na konieczność

I. Drzewa panujące (usytuowane w górnym pułapie koron):

1) pełnowartościowe – prawidłowo ukształtowana korona i strzała;

2) wadliwe – źle uformowana korona lub strzała II. Drzewa opanowane (znikomy udział w górnym

pułapie):

3) opóźnione – z koroną jeszcze wolną;

4) przygłuszone – zdolne jeszcze do życia (pielęgnujące);

5) obumierające i obumarłe oraz pochyłe (bez znaczenia pielęgnacyjnego).

• Trzebież duńska (1896) - była jeszcze bardziej

zaawansowana w kierunku doboru sztucznego (selekcji). Klasyfikacja ta po raz pierwszy skoncentrowała się na drzewach najlepszych i stosunku innych drzew do nich. Wyróżniono w niej 4 klasy „gospodarcze”:

A – drzewa główne (dobrze rozwinięta strzała i korona); B – drzewa szkodliwe (uciskające korony drzew

głównych);

C – drzewa pożyteczne (pielęgnujące strzały drzew głównych);

D – drzewa obojętne (bez wpływu na główne, pielęgnujące glebę).

• Schaedelin (1931) - opracował klasyfikację o

fundamentalnym znaczeniu dla szeroko pojętej selekcji w pielęgnacji drzewostanów. Przejawia się w niej

dążność do lepszego ujęcia wartości poszczególnych drzew. Po raz pierwszy zastosował on trójcyfrowy klucz oceny drzew:

W setkach określa się stanowisko drzewa: 100 – panujące (1 + 2 K)

200 – współpanujące (3 K) 300 – opanowane (4 K) 400 – przygłuszone (5 K)

W dziesiątkach określa się jakość strzały:

10 – dobra 20 – średnia 30 – zła

W jednostkach określa się żywotność i jakość korony:

1 – dobra 2 – średnia 3 – zła

• Daniłow (1949) i Woropanow (1950) zaproponowali skomplikowane klasyfikacje (kilkanaście klas),

uwzględniające trudno uchwytne cechy rozwojowe drzew (rozwój stadialny).

• - Ilmurzyński z IBL (1951) opracował bardzo

rozbudowaną klasyfikację uwzględniającą: tempo wzrostu i rozwoju drzew, jakość strzały i korony oraz wartość hodowlaną.

• Trzebież selekcyjna - (oparta na radzieckiej instrukcji trzebieżowej, stosowana w Polsce od około 1960 roku)

- polega na popieraniu w drzewostanie odpowiedniej liczby równomiernie rozmieszczonych drzew dorodnych, poprzez usuwanie z ich pobliża drzew szkodliwych, a pozostawianie

pożytecznych:

Dorodne – drzewa jakościowo najlepsze, stanowiące trzon

drzewostanu, będące przedmiotem pielęgnacji.

Pożyteczne – drzewa o cechach wyraźnie gorszych, pielęgnujące drzewa dorodne oraz glebę; usuwane gdy przestają pełnić te funkcje.

Szkodliwe – drzewa przeszkadzające w rozwoju drzew dorodnych i

pożytecznych oraz stanowiące zagrożenie dla ich zdrowia. Usuwa się je w pierwszej kolejności (ale stopniowo).

• Leidbundgut (kongres IUFRO 1956) zaproponował bardzo rozbudowaną klasyfikację, zmodyfikowaną następnie przez van Miegroeta (~ 1960) oraz

Bernadzkiego (1974). Narazie się nie przyjęła

(podobnie jak wiele poprzednich).

• Najnowsze koncepcje trzebieży uwzględniają fakt występowania biogrup w drzewostanach.

7. Zagęszczenie

• Cecha ta oznacza liczbę drzew rosnących na jednostce powierzchni. Wynika ona więc zarówno z zagęszczenia inicjalnego (nalot, więźba na uprawie), jak też z tempa rozluźniania drzewostanu (naturalne wydzielanie się drzew, cięcia).

• Rozmieszczenie drzew w drzewostanie może być regularne, losowe albo skupinowe (biogrupowe). Naturalnie powstałe drzewostany odznaczają się bardziej losowym rozmieszczeniem osobników, natomiast powstałe sztucznie – regularnym.

• Z wiekiem poziome rozmieszczenie drzew w

drzewostanach naturalnych i sztucznych upodabnia się. • Od zagęszczenia i rozmieszczenia drzew w

drzewostanie zależy między innymi intensywność konkurencji lub kooperacji między drzewami.

• Występowanie biogrup w drzewostanie nasila się w miarę pogarszania się warunków środowiskowych

(górna i północna granica lasu, granica lasu ze stepem). • W biogrupach drzewa są często zrośnięte korzeniami, a

8. Zwarcie

• Jest to stosunek powierzchni rzutów koron drzew (p) do powierzchni drzewostanu (P):

Z = p/P

• Czynnik ten ma duży wpływ na kształtowanie się

fitoklimatu leśnego, a zwłaszcza na stosunki świetlne w drzewostanie.

• Od niego w dużym stopniu zależy pokrój koron oraz zbieżystość i oczyszczenie pni drzew.

Szacunkowo określa się zwarcie przy użyciu następującej skali: ≤ 0,3 - brak 0,4 - luźne 0,5-0,6 - przerwane 0,7-0,8 - umiarkowane 0,9-1,0 - pełne 1,1-1,2 - silne • Zwarcie a ażurowość? • Zwarcie a zagęszczenie?

9. Jakość

• Cecha ta zależy od:

- genotypu (cech wrodzonych)

- środowiska (siedlisko, zagęszczenie, zwarcie, oddziaływanie czynników biotycznych)

- zabiegów gospodarczych (ochrona, pielęgnacja, podkrzesywanie).

10. Struktura

• Jest to frekwencja osobników w uporządkowanych (rosnąco) przedziałach wartości danej cechy.

• Nie należy mylić struktury z budową drzewostanu.

• Struktura drzewostanu jako cecha syntetyczna jest wyrazem wielu przejawów życia w drzewostanie.

• Pozwala ona odtworzyć historię jego powstania i rozwoju, określić prawidłowość tego rozwoju, bądź charakter

DYNAMIKA ROZWOJU

DRZEWOSTANU

• Dynamika - zmiany (procesy) zachodzące w czasie (z różną prędkością).

• Dynamika drzewostanu obejmuje między innymi: - cykle dobowe (fizjologiczne, przyrostowe),

- cykle sezonowe (fenologiczne, fizjologiczne, przyrostowe),

- cykle wieloletnie i procesy kierunkowe (fazy rozwojowe; fluktuacje, degeneracje i regeneracje, sukcesje i regresje).

• Z fazami rozwojowymi wiążą się zjawiska: - wypadania drzew,

- przemieszczania się koron drzew względem siebie, - oczyszczania się drzew z gałęzi,

- wydzielania się drzew z drzewostanu,

• W warunkach naturalnych - regulacja składu gatunkowego

drzewostanów następuje w takich procesach jak: sukcesja, fluktuacja, regeneracja.

• W warunkach sztucznych - skład gatunkowy jest regulowany przez człowieka:

- przy powtarzaniu pionierskich lub pośrednich ogniw sukcesji tworzy on tzw. plagioklimaks

- przy wykorzystaniu naturalnych procesów i zgodności składu

gatunkowego z potencjałem siedliska może kształtować drzewostany (fitocenozy leśne) zbliżone do klimaksowych.

• Rębnie i zabiegi pielęgnacyjne stosowane w leśnictwie są próbą

Pytania

• Ekologiczna i urządzeniowa definicja drzewostanu? • Ściana, a brzeg drzewostanu?

• Charakterystyczne cechy okrajka?

• Generatywne a wegetatywne pochodzenie drzewostanu? • Naturalne, a sztuczne pochodzenie drzewostanu?

• Jakie drzewostany uznaje się za różnowiekowe?

• Charakterystyka poszczególnych faz rozwojowych drzewostanu?

• Najważniejsze czynności hodowlane wykonywane w poszczególnych fazach rozwojowych drzewostanu?

• Wysokość, czy grubość drzew w drzewostanie reaguje silniej na zmiany klimatu zewnętrznego?

• W jaki sposób określa się wysokość: młodnika, drągowiny, starszego drzewostanu?

• Znaczenie wskaźnika H/D dla odporności drzew na silne wiatry i okiść śnieżną?

Pytania c.d. (1)

• Kryteria rozróżniania drzewostanu dużego i małego?

• Kryteria rozróżniania części drzewostanu: małej grupy, dużej grupy, kępy? • Jak nazwiemy drzewostan, w którego składzie jest:

2% Brz, 30% Bk, 10% Db, 50% So i 8% Św ?

• W jakich warunkach mogą powstawać lite drzewostany naturalne? • Formy zmieszania według: ugrupowania, czasu trwania, zwarcia oraz

składu docelowego?

• Charakterystyka przedplonu i podgonu? • Zalety drzewostanów mieszanych?

• Co należy rozważyć przy planowaniu odnowienia o składzie mieszanym? • Od czego zależy pionowa budowa drzewostanu?

• Drzewostany: jedno-, dwu- i wielopiętrowe? • Budowa pionowa lasów naturalnych?

• Potrzeba klasyfikacji drzew w drzewostanach jednopiętrowych? • Klasyfikacja Krafta, a klasyfikacja Schaedelina?

Pytania c.d. (2)

• Zasady trzebieży selekcyjnej, stosowane od 1960 roku w Polsce? • Rodzaje poziomego rozmieszczenia drzew w drzewostanach? • Powstawanie biogrup w drzewostanach?

• Zakładanie rot i ich rozwój?

• Znaczenie zwarcia drzewostanu dla fitoklimatu leśnego oraz ukształtowania koron i pni drzew?

• Skala służąca do określania zwarcia?

• Zwarcie drzewostanu, a jego ażurowość i zagęszczenie? • Od czego zależy jakość drzewostanu?

• Dwójka, a bliźniak?

• Jakie mogą być przyczyny krzywizny pni drzew? • Udział drzew wadliwych, a wysokość n.p.m.? • Budowa pionowa, a struktura drzewostanu?

• Struktura wysokości, a struktura grubości drzewostanu? • Struktura biologiczna drzewostanu?

Pytania c.d. (3)

• Struktura grubości boru sosnowego, a jakość siedliska? • Struktura grubości boru sosnowego, a jego wiek?

• Struktura grubości drzewostanu różnowiekowego?

• Struktura grubości wielogatunkowych drzewostanów naturalnych? • Struktura mieszanego drzewostanu świerkowo-bukowo-jodłowego,

zmierzającego do klimaksu?

• Struktura drzewostanu, a nasilenie różnego rodzaju trzebieży? • Jakie procesy składają się na dynamikę drzewostanu?

• Jakie zjawiska dynamiczne wiążą się z fazami rozwojowymi drzewostanu? • Regulacja składu gatunkowego w warunkach naturalnych i sztucznych? • Wypadanie, a wydzielanie się drzew?

• Przyrost wysokości i grubości oraz intensywność wydzielania się drzew, po wejściu drzewostanu w fazę młodnika?

• Zalety i wady gęstej więźby początkowej upraw leśnych?