STUDIA PRAWA PUBLICZNEGO 2015 • NR 2 (10) ISSN 2300-3936
Przegląd polskich opracowań naukowych
Maria Kruk, Jan Wawrzyniak (red.), Transformacja ustrojowa w Polsce 1989–2009, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011, ss. 194, ISBN 978-83-7383-505-4.
Problematyka transformacji ustrojowej w Polsce, jej przebiegu oraz skutków spo-łecznych jest od wielu lat przedmiotem dyskursu publicznego. Wynika to przede wszystkim z faktu, że polskie przemiany ustrojowe mogą być poddawane analizie z wielu różnych perspektyw, w tym także z perspektywy nauk prawnych.
Recenzowana książka jest zbiorem referatów i materiałów związanych z tema-tyką, która była poruszana podczas konferencji naukowej zorganizowanej w 2009 r. przez Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz Wydział Prawa i Admi-nistracji Uczelni Łazarskiego pod tytułem „XX lat transformacji ustrojowej w Polsce”. Zebrane w publikacji opracowania pozwalają na prześledzenie polskiej transfor-macji ustrojowej z punktu widzenia zmian systemu prawa, które nastąpiły w 1989 r., działania najważniejszych instytucji, które tworzyły nowy ład demokratyczny, a tak-że procesu kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego.
W ramach pierwszej grupy zagadnień autorzy omawiają nowelizacje Konsty-tucji PRL, które nastąpiły w kwietniu i grudniu 1989 r., oraz wybory parlamentar-ne z czerwca tegoż roku. W tym zakresie wskazano między innymi, że nowela kwietniowa była „legalnym impulsem” do dalszych zmian ustrojowych, a wybory czerwcowe – bezpośrednią przyczyną zmian, które w konsekwencji rozpoczęły najgłębszą od 1944 r. transformację ustrojową we wszystkich sferach rzeczywistości społecznej (s. 20). Analiza znaczenia noweli grudniowej prowadzi natomiast do wniosku, że ustawa zasadnicza ukształtowana tą nowelizacją wyznaczała kierunki przemian i kreowała sposób myślenia o nowoczesnym, budowanym na prawie państwie (s. 33).
W części drugiej książki uwagę poświęcono zagadnieniom podziału władzy, roli parlamentu w dobie transformacji ustrojowej, kompetencji prezydenta w zakresie ratyfi kowania umowy międzynarodowej, a także dynamiki procedur interpelacyj-nych w okresie transformacji. Część trzecia dotyczy takich zagadnień, jak relacja państwo – samorząd terytorialny, kształtowanie się pluralistycznego systemu par-tyjnego, a także rola posła jako przedstawiciela narodu. Czwarta część publikacji
IV. PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA
Studia Prawa Publicznego 2015-10 - 2 kor.indd 197
198 Przegląd piśmiennictwa
to podsumowanie i zapis dyskusji, która odbyła się w trakcie wspomnianej wyżej konferencji. Również w tym przypadku zwrócono uwagę na szczególne znaczenie nowelizacji Konstytucji PRL z grudnia 1989 r., na mocy której dokonano zmiany ustroju państwa polskiego i której konsekwencjami były kolejne zmiany konsty-tucyjne (s. 150).
Recenzowana książka jest bez wątpienia bardzo interesującym materiałem dla badaczy prawnych aspektów procesu transformacji ustrojowej w Polsce. Nie-wątpliwie był to bowiem proces bardzo złożony, który wymagał równoległego legitymizowania zmian legislacyjnych, zwłaszcza tych, które modyfi kowały funda-menty ustroju państwa. Właśnie z tego powodu, tj. skomplikowanej charakterystyki polskich przemian, recenzowana publikacja zasługuje na polecenie, gdyż pozwala dostrzec, jak ważnym elementem dyskusji na temat polskiej transformacji ustrojo-wej są jej aspekty prawne.
Paweł Kokot
Tatiana Chauvin, Homo iuridicus. Człowiek jako podmiot prawa publicznego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2014, ss. 509, ISBN 978-83-255-6131-4.
Coraz wyraźniej w dyskursie społecznym i naukowym rysuje się w ostatnich czasach waga problematyki podmiotowości człowieka, a w szczególności jego podmiotowo-ści prawnej. Jest to związane głównie z rozwojem nauki i techniki: biotechnologii, inżynierii genetycznej, implantologii, transplantologii, neonatologii. Pojawiają się sporne kwestie związane z powoływaniem człowieka do życia w warunkach sztucz-nych (in vitro), z przeszczepami (w tym z rzekomo rozważanymi przeszczepami mózgu), z wykorzystywaniem komórek macierzystych, modyfi kowaniem genotypu człowieka, klonowaniem, utrzymywaniem człowieka przy życiu w śpiączce, euta-nazją, aborcją. Wszystkie można sprowadzić do wspólnego mianownika, jakim jest pytanie: Co to znaczy, że człowiek jest człowiekiem? Co trzeba wiedzieć o danym bycie, by można było stwierdzić, że jest człowiekiem? W ten nurt refl eksji i badań wpisuje się praca Tatiany Chauvin, w której autorka skupia się przede wszystkim na prawnej podmiotowości człowieka, ściślej zaś – podmiotowości na gruncie prawa publicznego (wybór podyktowany jest tym, że w ocenie autorki prawo pu-bliczne pełniej i bardziej adekwatnie oddaje obraz człowieka niż prawo prywatne (s. 4). Owo konwencjonalne bądź co bądź pojęcie podmiotowości osadza jednak w szerszym kontekście fi lozofi cznym i antropologicznym.
Autorka stawia tezę, że „prawo wytwarza na swoje potrzeby abstrakcyjny i gene-ralny obraz człowieka, nieprzekładający się na realne i pełne rozumienie człowie-czeństwa w całym jego bogactwie” (s. 3). Ta swoista nieadekwatność jest w jakimś sensie nieuchronna. Co istotne, autorka trafnie opisuje relację między człowiekiem a prawem pozytywnym. Człowiek jest racją istnienia prawa pozytywnego, a prawo to jest narzędziem powołanym do ochrony człowieka, środowiskiem umożliwiającym mu egzystencję. Prawidłowo pełni swoją funkcję, gdy rozpoznaje człowieka jako
Studia Prawa Publicznego 2015-10 - 2 kor.indd 198
