Wykład IV
Tryby szczególne w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia
dr Katarzyna Łucarz
Rodzaje trybów szczególnych w KPSW
1) postępowanie przyspieszone przed sądem, 2) postępowanie nakazowe,
3) postępowanie mandatowe.
Postępowanie przyspieszone
Postępowanie przyspieszone jest szczególnym trybem
postępowania przed sądem, który cechuje dążenie do
znacznego przyspieszenia postępowania i wykonania
wydanych w nim rozstrzygnięć (vide klauzula
natychmiastowej wykonalności wyroków).
Przesłanki pozytywne szczególne
postępowania przyspieszonego – podmiotowe
Ten tryb może być zawsze zastosowany wobec:
1) osób niemających stałego miejsca zamieszkania lub
miejsca stałego pobytu, ponieważ zachodzi uzasadniona
obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym
będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione (art. 90 § 1 KPW),
2) osób przebywających czasowo na terenie RP, jeżeli
zachodzi uzasadniona okolicznościami obawa, że nie stawią
się na wezwanie opuszczając terytorium RP, co uniemożliwi
rozpoznanie sprawy o zarzucone wykroczenie w trybie
zwyczajnym, np. w stosunku do cudzoziemców (art. 90 § 2
KPW).
W obu wypadkach sprawca musi być ujęty na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio po jego popełnieniu oraz niezwłocznie doprowadzony do sądu.
W razie schwytania sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem Policja lub inny organ, któremu szczególne ustawy powierzają zadania w zakresie ochrony porządku lub bezpieczeństwa publicznego, może go zatrzymać i doprowadzić do sądu. Od przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu organy te mogą odstąpić jeżeli zostanie zapewnione uczestniczenie przez sprawcę we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo uczestniczyć, w szczególności możliwość złożenia przez niego wyjaśnień, przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
Organy te mogą ponadto odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu, zobowiązując go do stawienia się w sądzie w wyznaczonym czasie i miejscu ze skutkami wezwania, o których mowa w art. 71 § 4 KPW (rozprawę przeprowadza się zaocznie). Wydanego wówczas pod nieobecność obwinionego wyroku nie uważa się za zaoczny. W tym ostatnim wypadku Policja i Straż Graniczna mogą też zatrzymać sprawcy paszport lub inny dokument uprawniający do przekroczenia granicy, który wraz z wnioskiem o ukaranie przekazują sądowi.
Zwrotu dokumentu dokonuje sąd, nie później niż przy wydaniu orzeczenia albo z chwilą zmiany trybu postępowania
Przesłanki pozytywne szczególne
postępowania przyspieszonego - przedmiotowe
Ze względu na przesłanki przedmiotowe ten tryb stosuje się wobec:
1) sprawców wykroczeń popełnionych w związku z imprezą masową, określoną w przepisach o bezpieczeństwie imprez masowych (art. 90 § 3 KPW):
- przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu określonych w art. 50, 51 i 52 a KW,
- przeciwko mieniu i urządzeniom użytku publicznego, określonych w art. 124 i 143 KW,
2) sprawców wszystkich wykroczeń, gdy ustawa tak stanowi
(art. 91 § 4 KPW).
Przesłanka szczególna negatywna trybu przyspieszonego
Przesłanką szczególną negatywną trybu
przyspieszonego jest okoliczność, że osoba podlega
orzeczeniu sądów wojskowych (art. 90 § 5 KPW).
Odrębne regulacje dotyczące postępowania przyspieszonego
1) wniosek o ukaranie może zawierać ograniczone wymogi formalne, a także być złożony ustnie do protokołu,
2) sąd bez zbędnej zwłoki przystępuje do rozpoznania sprawy, zaznaczając w protokole, że prowadzi ją w trybie przyspieszonym oraz odnotowując godzinę doprowadzenia obwinionego,
3) sąd zobowiązuje obwinionego do pozostania do dyspozycji sądu do zakończenia rozprawy pod rygorem wydania orzeczenia pod jego nieobecność; tak wydanego wyroku nie uważa się za zaoczny,
4) w razie przerwania rozprawy na okres dłuższy niż 3 dni sprawę
rozpoznaje się w postępowaniu zwyczajnym,
Odrębne regulacje dotyczące postępowania przyspieszonego cd.
5) w razie wydania wyroku pod nieobecność obwinionego w wypadkach, o których mowa w pkt 3 albo w art. 91 § 3 KPW, uzasadnienie wyroku sporządza się tylko na wniosek strony ustnie do protokołu rozprawy bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku,
6) termin do wniesienia środka odwoławczego wynosi 3 dni od daty ogłoszenia rozstrzygnięcia, gdy uzasadnienie sporządza się z urzędu, a w pozostałych przypadkach - 3 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem,
7) sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu do tego sądu i sporządza
uzasadnienie w terminie 3 dni od daty ogłoszenia wyroku (art.
92 § 1 i 2 KPW).
Postępowanie nakazowe
Postępowanie nakazowe cechuje dążność do
odformalizowania i przyspieszenia postępowania w
sprawach niespornych. Stąd też sąd orzeka na
posiedzeniu bez udziału stron, a postępowania
dowodowego nie prowadzi się. Sąd uznaje za
ujawnione dowody dołączone do wniosku o ukaranie
(art. 93 § 1 i § 2 KPW).
Przesłanki szczególne pozytywne postępowania nakazowego:
1) brak wątpliwości co do okoliczności czynu i winy obwinionego, która powinna wynikać z materiału dowodowego dołączonego do wniosku o ukaranie (art. 93 § 2 KPW),
2) przekonanie sądu, że wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności bądź środka karnego (art. 93
§ 3 KPW).
Przesłanki szczególne negatywne trybu nakazowego:
1) obwinionemu przysługuje obrona obligatoryjna określona w art. 21 § 1 KPW, tzn. gdy jest on głuchy, niemy, niewidomy lub zachodzi wątpliwość co do jego poczytalności (art. 93 § 4 KPW ),
2) z materiału dołączonego do wniosku o ukaranie
wynika, że obwiniony kwestionuje popełnienie
wykroczenia.
Wyrok nakazowy
Wyrok nakazowy, będąc wyrokiem skazującym:
- musi zawierać określone elementy, tj. oznaczenie sądu oraz sędziego, który go wydał, oznaczenie obwinionego, określenie przypisanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej, rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych oraz inne rozstrzygnięcia (np. o kosztach sądowych, dowodach rzeczowych),
- można nim orzec wszystkie kary i środki karne poza karą aresztu (art.
93 § 1 i 3 KPW),
- nie podlega uzasadnieniu z urzędu, choć nie ma formalnych przeszkód, aby sędzia go uzasadnił,
- podlega doręczeniu stronom wraz z pouczeniem o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia (art.
505 KPK w zw. z art. 94 § 1 KPW). Jeżeli sprzeciwu nie wniesiono w terminie wyrok nakazowy staje się prawomocny i podlega wykonaniu (art. 94 § 3 KPW).
Sprzeciw – środek zaskarżenia od wyroku nakazowego
- termin do jego wniesienia wynosi 7 dni od doręczenia wyroku nakazowego i jest terminem zawitym,
- sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej,
- wniesienie przez osobę uprawnioną powoduje utratę mocy obowiązującej przez wyrok i rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych, tj. w trybie zwyczajnym.
- sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (art. 506 § 5 i § 6 KPK w zw. z art. 94 § 1 KPW); nie obowiązuje tu zakaz reformationis in peius, gdyż sprzeciw nie jest środkiem odwoławczym, a środkiem zaskarżenia, - wniesienie sprzeciwu po terminie lub przez osobę nieuprawnioną
skutkuje odmową jego przyjęcia przez prezesa sądu. Na zarządzenie prezesa przysługuje zażalenie (art. 506 § 1 i § 2 KPK w zw. z art. 94 § 1 KPW i art. 94 § 2 KPW).
Postępowanie mandatowe
Postępowanie mandatowe jest najbardziej uproszczonym trybem postępowania w sprawach o wykroczenia. Pozwala na załatwienie sprawy niejako „od ręki” w przypadku drobnych naruszeń prawa. Dominującą rolę odgrywają tu przede wszystkim zasady szybkości i ekonomii procesowej, a także jego prewencyjno – wychowawcza funkcja. W tym trybie natomiast nie są realizowane zasady skargowości, kontradyktoryjności i rozdziału funkcji procesowych , całe bowiem postępowanie oparte jest na zasadzie inkwizycyjności.
Ma jednocześnie charakter zastępczy wobec postępowań o
wykroczenia prowadzonych przed sądem oraz warunkowy,
gdyż sprawca jest uprawniony do odmowy przyjęcia mandatu.
Przesłanki pozytywne szczególne postępowania mandatowego:
1) brak wątpliwości co do faktu wykroczenia i osoby sprawcy, które mogą wynikać:
- ze schwytania sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia
- z naocznego lub za pomocą urządzenia pomiarowo-
kontrolnego lub rejestrującego stwierdzenia
popełnienia wykroczenia przez funkcjonariusza
stosującego omawiany tryb, gdy nie ma wątpliwości co
do osoby sprawcy (art. 97 § 1 KPW)
Przesłankami szczególne ujemne postępowania mandatowego:
1) wynikający z przepisów prawa materialnego obowiązek albo celowość (w razie ustawowej fakultatywności) orzeczenia wobec sprawcy środka karnego,
2) sytuacja określona w art. 10 k.w., gdy czyn będący wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, a jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy (art. 9 § 1 k.w.),
3) nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego jest możliwe
jedynie, gdy w zakresie wszystkich naruszonych przepisów
postępowanie mandatowe jest dopuszczalne (art. 96 § 2 KPW),
4) przekroczenie określonych w ustawie terminów.
Organy uprawnione do prowadzenia postępowania mandatowego
1) Policja za każde wykroczenie (art. 95 §1 KPW),
2) inspektor pracy w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy, w sprawach o wykroczenia określonych w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, jeżeli ustawa tak stanowi (art. 95 § 3 KPW),
3) Żandarmeria Wojskowa w sprawach osób podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych (art. 85 § 2 KPW),
Organy uprawnione do prowadzenia postępowania mandatowego na podstawie ustaw szczególnych
1) strażnicy Państwowej Straży Rybackiej – ustawa o rybactwie śródlądowym z dnia 18 kwietnia 1985 r. (t. jedn. Dz.U. z 1999 r. Nr 66, poz. 750 ze zm.)
2) strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej – ustawa - Prawo Łowieckie z dnia 13 października 1995 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 ze zm.)
3) strażnicy Parków Narodowych – ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r. ( t. jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1097 ze zm.)
4) strażnicy leśni - ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (t. jedn.
Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 ze zm.)
5) funkcjonariusze Straży Gminnych ustawa Straże gminne z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 779 ze zm.)
6) funkcjonariusze Straży Ochrony Kolei – ustawa o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r. (t. jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.).
Organy uprawnione do prowadzenia postępowania
mandatowego na podstawie rozporządzeń wykonawczych Prezesa Rady Ministrów, wydanych w trybie art. 95§5 k.p.s.w. :
1) Inspekcji Handlowej - rozp. z dnia 4 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 63, poz.
587)
2) Inspekcji Transportu Drogowego - rozp. z dnia 21 marca 2003 r. (Dz.U.
Nr 59, poz. 522)
3) Państwowej Inspekcji Sanitarnej - rozp. z dnia 17 października 2002 r.
(Dz.U.Nr 174, póz. 1426 z 2002 r.)
4) Inspekcji Ochrony Środowiska - rozp. z dnia 13 września 2002 r. (Dz.U.
Nr 151, poz. 1253)
5) Głównemu Inspektoratowi Kolejnictwa – rozp. z dnia 16 października 2002 r. (Dz. U. Nr 174, poz. 1422)
6) organom nadzoru budowlanego – rozp. z dnia 16 października 2002 r.
( Dz. U. Nr 174, poz. 1423)
Organy uprawnione do prowadzenia postępowania
mandatowego na podstawie rozporządzeń wykonawczych Prezesa Rady Ministrów, wydanych w trybie art. 95§ 5 KPW cd.
7) inspekcji sanitarnej MSW – rozp. z dnia 17 października 2002 r. (Dz.U. Nr 174, poz. 1425)
8) inspekcji technicznej w urzędach górniczych – rozp. z dnia 15 października 2002 r. (Dz.U. Nr 174, poz. 1421)
9) Straży Granicznej – rozp. z dnia 17 października 2002 r.
(Dz.U. Nr 174, poz. 1427 ze zm.)
10) Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Jakości Artykułów Rolno- Spożywczych, Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa –
rozp. z dnia 28 listopada 2002 r. (Dz.U. Nr 203, poz. 1712) 11) Głównemu Urzędowi Miar – rozp. z dnia 18 marca 2003 r.
(Dz.U. Nr 59, poz. 521).
Wysokość grzywny w postępowaniu mandatowym
- do 500 zł za każde wykroczenie, gdy nie zastrzeżono odmiennie,
- do 1000 zł w razie zbiegu przepisów ustawy (art. 9 § 1 k.w.), jeżeli wszystkie przepisy przewidują taki właśnie tryb procedowania,
- do 2000 zł w sprawach:
a) w których oskarżycielem publicznym jest właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy,
b) naruszeń przestrzegania obowiązków lub warunków przewozu drogowego wymienionych w załączniku Nr 1 i 2 do ustawy z dn. 6.09.2001 r. o transporcie drogowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm.), w których oskarżycielem publicznym jest właściwy organ Inspekcji Transportu Drogowego lub Policji, c) o czyny określone w art. 54-56 i art. 57 a ustawy z dn. 20.03.2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. nr 62, poz. 504 ze zm.),
d) o czyny określone w art. 93 pkt 12 ustawy z dn. 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.)
- do 5000 zł w razie tzw. wykroczeniowej recydywy pracowniczej.
Warunki i termin postępowania mandatowego
- schwytanie sprawcy wykroczenia na gorącym uczynku lub
bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia (nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu),
- stwierdzenie popełnienia wykroczenia naocznie pod
nieobecność sprawcy, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy (nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 90 dni od ujawnienia czynu),
- stwierdzenie popełnienia wykroczenia za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub
bezpośrednio potem i nie zachodzi wątpliwość co do osoby
sprawcy czynu (nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego
nie może nastąpić po upływie 180 dni od daty ujawnienia czynu)
Rodzaje mandatów karnych
Przepisy k.p.s.w. przewidują trzy rodzaje mandatów:
1) gotówkowy,
2) kredytowany,
3) zaoczny.
Mandat gotówkowy
Mandatem gotówkowym może być nałożona grzywna
jedynie wobec osoby czasowo przebywającej na
terytorium Rzeczypospolitej lub niemającej stałego
miejsca zamieszkania albo pobytu. Jest on wydawany
ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio
funkcjonariuszowi, który ją nałożył. Mandat ten
uprawomocnia się z chwilą uiszczenia grzywny (art. 98 §
1 pkt 1 i § 2 KPW).
Mandat kredytowany
Mandatem kredytowanym może być nałożona grzywna
jedynie wobec osoby, co do której nie nakłada się grzywny
w drodze mandatu gotówkowego, albo mającej miejsce
stałego zamieszkania lub pobytu na terytorium innego niż
RP państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Zostaje on
wydany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru. Powinien
on zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w
terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach jej
nieuiszczenia w tym terminie. Prawomocność tego mandatu
następuje z chwilą pokwitowania odbioru przez ukaranego
(art. 98 § 3 KPW).
Mandat zaoczny
Mandat zaoczny może być wydany w razie stwierdzenia wykroczenia, kiedy jego sprawcy nie zastano na miejscu popełnienia tego ostatniego, gdy nie zachodzi wątpliwość co do osoby tego sprawcy.
Powinien on zawierać wskazanie, gdzie w terminie 7
dni od daty jego wystawienia ukarany może uiścić
grzywnę, oraz informację o skutkach jej nieuiszczenia
w tym terminie. Prawomocność takiego mandatu
następuje z chwilą uiszczenia grzywny we wskazanym
miejscu i czasie (art. 98 § 4 i 5 KPW).
Odmowa przyjęcia mandatu lub uiszczenia grzywny i ich skutki
- utrata mocy prawnej i wystąpienie do sądu z wnioskiem o ukaranie przez organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę,
- rozpoznanie sprawy o wykroczenie na zasadach ogólnych,
- brak związania sądu wysokością grzywny określonej w mandacie karnym oraz oceną funkcjonariusza co do tego, czy zarzucany czyn został popełniony i wypełnia znamiona wykroczenia,
- brak związania sądu granicami grzywny przewidzianej
dla postępowania mandatowego.
Postępowanie w przypadku nieuzasadnionego nałożenia mandatu
Przyjęcie mandatu (jego uiszczenie) stanowi prawomocne rozstrzygnięcie, co stwarza zakaz powtórnego rozpoznania sprawy w zwyczajnym trybie. Nie może być ono wzruszone w drodze środków zaskarżenia, a jedynie uchylone i to niezwłocznie. Dzieje się to w sytuacji, gdy:
- grzywnę nałożono za czyn zabroniony niebędący wykroczeniem,
- grzywnę nałożono na osobę, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 17 lat,
- ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia z przyczyn, o których mowa w art. 15–17 Kodeksu wykroczeń,
- grzywnę nałożono wbrew zakazom określonym w art. 96 § 2 KPW, - grzywnę nałożono w wysokości wyższej niż wynika to z art. 96 § 1–
1b KPW, z tym że w takim wypadku jedynie w części przekraczającej jej dopuszczalną wysokość.
