Czy chirurdzy podczas zabiegów operacyjnych stosują podwójne rękawiczki? Wyniki badania ankietowego

(1)

Czy chirurdzy podczas zabiegów operacyjnych stosują

podwójne rękawiczki? Wyniki badania ankietowego

Do surgeons use double gloves during surgery? Results of a survey

Dominik A. Walczak

^1ABDEF

, Maciej Grajek

^1BDE

, Dariusz Pawełczak

^2ABE

, Agata Żółtaszek

^3C

,

Ryszard Szumniak

^1BDE

, Marek Czarnecki

^1BF

, Piotr W. Trzeciak

^4BF

, Łukasz Krakowczyk

^1ABD

,

Adam Maciejewski

^1ABD

, Zbigniew Pasieka

^2ABD

1Klinika Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Gliwicach; Kierownik: prof. dr hab. n. med. Adam Maciejewski

2Zakład Chirurgii Doświadczalnej, Uniwersytety Medyczny w Łodzi; Kierownik: dr hab. n. med. Zbigniew Pasieka

3Katedra Ekonometrii Przestrzennej, Uniwersytet Łódzki; Kierownik: dr hab. Ewa Kusideł, prof. nadzw. UŁ

4Oddział Chirurgii Ogólnej, Samodzielny Szpital Wojewódzki im. Mikołaja Kopernika w Piotrkowie Trybunalskim;

Kierownik: dr n. med. Piotr Trzeciak

Historia artykułu: Otrzymano: 21.02.2020 Zaakceptowano: 30.09.2020 Opublikowano: 05.10.2020

STRESZCZENIE: Wstęp: Perforacja rękawiczek podczas zabiegów operacyjnych stanowi dość powszechne zjawisko. Uzasadnioną ekonomicznie i dość efektywną metodą zmniejszającą ryzyko krwiopochodnych infekcji jest stosowanie podwójnych par rękawiczek.

Niestety część środowiska chirurgicznego przejawia niechęć do tego typu rozwiązania, argumentując to subiektywnym obniżeniem zręczności oraz czułości dotyku.

Cel: Celem badania była ocena praktyki chirurgów dotyczącej zakładania podwójnych rękawiczek oraz określenie czynników wpływających na ich stosowanie.

Materiał i metody: Anonimową ankietę złożoną z 21 pytań w języku polskim wysłano pocztą do 41 oddziałów chirurgicznych.

Pytania dotyczyły: danych demograficznych, rodzaju używanych rękawiczek, alergii na lateks, liczby przeprowadzonych operacji, częstotliwości używania podwójnych rękawiczek i negatywnych odczuć związanych z ich używaniem, a także częstotliwości zranień podczas zabiegów chirurgicznych.

Wyniki: Otrzymaliśmy zwrot 179 ankiet. Przeszło 62% badanych uważa, że podwójne rękawiczki zapewniają większą ochronę niż pojedyncza para, 24% nie wierzy w ten efekt, zaś 14% nie ma zdania. Jedynie 0,6% badanych zawsze stosuje podwójne rękawiczki podczas zabiegów operacyjnych, 19% używa ich regularnie, to znaczy co najmniej w 25% zabiegów, zaś 68% okazjonalnie. 13%

przebadanych chirurgów deklaruje, że nigdy nie zakłada podwójnych rękawiczek. Podczas zabiegów podwyższonego ryzyka podwójne rękawiczki nosi 86% respondentów. Wśród przebadanych osób ok. połowa (50,3%) odczuwa dyskomfort, 45%

– pogorszenie sprawności manualnej, około 30% skarży się na mrowienie, a 64% na pogorszenie dotyku.

Wnioski: W związku z dużym odsetkiem uszkodzeń rękawiczek chirurgicznych, koniecznym wydaje się stosowanie metod zmniejszających ryzyko transmisji patogenów. Nawyk używania podwójnej pary rękawiczek powinien być wdrażany zwłaszcza wśród młodych lekarzy zaczynających specjalizację, tak aby okres początkowego dyskomfortu i stopniowego przyzwyczajania się dłoni był połączony z nabywaniem umiejętności chirurgicznych.

SŁOWA KLUCZOWE: ankiety i kwestionariusze, rękawiczki chirurgiczne, zranienia igłą

ABSTRACT: Introduction: The perforation of gloves during surgical procedures is quite common. A cheap and quite effective method of reducing the risk of blood-borne infections is wearing two pairs of gloves. Unfortunately, some surgeons are reluctant to it, and they report decreased dexterity and sensation. The aim of the study was to evaluate surgeons’ double-gloving practices to determine the factors related to compliance.

Material and methods: An anonymous, 21-question survey in Polish was sent by post to 41 surgical departments. The questions concerned: demographic data, type of surgical gloves used, allergy to latex, number of surgeries performed, frequency of using double gloves and negative impressions from using them and finally, the frequency of needlestick injuries during surgical procedures.

Results: We received 179 questionnaires back. More than 62% of the surgeons believe that double gloves provide better protection than a single pair, 24% do not believe in this, and 14% have no opinion. Only 0.6% of respondents always use double gloves during surgery, 19% double glove in at least 25% of cases and 68% do it occasionally. 13% of the surgeons declared that they had never worn double gloves. During high-risk procedures, 86% of respondents wear double gloves.

About half of respondents (50.3%) report discomfort while wearing double gloves; 45% – decreased dexterity; about 30%

complain of numbness and tingling; and 64% – decreased sensation.

Conclusion: Due to the high number of surgical glove perforations and relatively high prevalence of needlestick injuries, it is necessary to use methods that reduce the risk of transmission of pathogens. The habit of using a double pair of gloves should be implemented especially among young surgeons starting to train in their specialities. Consequently, the period of initial discomfort will be combined with the acquisition of surgical skills, which will allow for gradual acclimatization.

Wkład autorów:

A – Projekt badań B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Analiza literatury G – Zbieranie funduszy

(2)

WWW.PPCH.PL

10

Ponadto koperta zawierała drugą ostemplowaną kopertę z adre- sem zwrotnym oraz krótką informację o badaniu, które zostało zatwierdzone przez Lokalną Komisję Bioetyczną Uniwersyte- tu Medycznego w Łodzi. Analiza statystyczna obejmowała testy parametryczne i nieparametryczne dla dużych prób (w tym test dla dwóch średnich i test wariancji oraz testy χ2), a także esty- mację przedziałową (CI – przedziały ufności) oraz iloraz szans z regresji logistycznej. Do analizy wykorzystano oprogramowanie STATA MP 11.

WYNIKI

Wysłano 615 kwestionariuszy, z czego otrzymano zwrotnie 179 (25%). Należy zaznaczyć, że na wielu oddziałach, do których wy- słano kwestionariusz, zatrudnionych jest mniej niż 15 lekarzy.

Ze względu na to, że wysłano nadmiar kwestionariuszy, nie da się należycie obliczyć, ile faktycznie wynosił wskaźnik zwrotu. Przeszło 111 (62%) badanych pracuje na oddziałach chirurgii ogólnej, onkologicznej lub naczyniowej, 45 (25,1%) na oddziale ortopedii, 11 (5,6%) na oddziale chirurgii szczękowo-twarzowej, zaś reszta na oddziałach chirurgii plastycznej (7 osób) i urologii (5 osób). Średni wiek chirur- gów wynosił 45 lat (+/- 11 lat). 81,6% respondentów to specjaliści, zaś 18,4% to rezydenci. 82,7% stanowili mężczyźni, a 17,3% kobiety.

W wyniku oceny preferencji chirurgów dotyczącej stosowania ręka- wiczek chirurgicznych, okazało się, że 108 osób (60%) używa tylko rękawiczek lateksowych, 6,15% stosuje jedynie rękawiczki nitrylowe, 19% nie było pewnych, jakich rękawiczek używa najczęściej, zaś 8 (4,5%) badanych wskazało zarówno rękawiczki nitrylowe, jak i lateksowe. Rękawiczki wykonane z innych materiałów były używane przez zaledwie kilku chirurgów.

Alergię na lateks wskazano w 15,1% przypadków (95% CI:

9,8–20,4%). U lekarzy w wieku wyższym niż mediana 46 lat wy- stąpiło dwukrotnie większe prawdopodobieństwo alergii niż u lekarzy młodszych (iloraz szans 2,04 z p = 0,097).

Ponad 62% chirurgów uważa, że podwójne rękawiczki zapewnią większą ochronę niż pojedyncza para, 24% nie wierzy w ten efekt, zaś 14% nie ma zdania.

Jedynie 0,6% badanych zawsze stosuje podwójne rękawiczki podczas zabiegów operacyjnych, 19% badanych używa ich regularnie – to znaczy co najmniej w 25% zabiegów, zaś 68% – okazjonalnie. 13%

przebadanych chirurgów deklaruje, że nigdy nie zakłada podwój- nych rękawiczek. Wskazane przez badanych wyjaśnienia przedsta- wiono w Tab. II.

Podczas zabiegów wysokiego ryzyka 86% badanych stosuje podwój- ne rękawiczki (95% CI: 80–92%). Chirurdzy zwykle noszą podwójne rękawiczki w tym samym rozmiarze (73,5%); reszta badanych wybie- ra zewnętrzne rękawiczki w większym rozmiarze.

WSTĘP

Rękawiczki chirurgiczne z założenia mają stanowić barierę ochron- ną przeciwko patogenom krwiopochodnym. Według badań, perforacja rękawiczek w trakcie zabiegów chirurgicznych jest dość częsta, przy czym może to dotyczyć nawet kilkudziesięciu procent operacji. W większości przypadków zarówno chirurg, jak i pielę- gniarka operacyjna, nie zgłaszają tego zdarzenia.

Uzasadnioną ekonomicznie i dość efektywną metodą zmniejszającą ryzyko krwiopochodnych infekcji jest stosowanie podwójnych par rękawiczek [1, 2]. W analizie przeprowadzonej przez hiszpańskich badaczy, wewnętrzna para pozwoliła utrzymać barierę ochronną w czterech z pięciu przypadków, w których przebito rękawicę ze- wnętrzną [3]. Co więcej, w wyniku przebicia się igły chirurgicz- nej przez dwie warstwy rękawiczek w kontakt ze skórą wchodzi o 95% mniej krwi, a tym samym znacznie zmniejsza się obciąże- nie ładunkiem wirusowym przenoszonym przez zanieczyszczony przedmiot uszkadzający skórę [4].

Wielu autorów sugeruje ustanowienie absolutnego standardu w postaci stosowania podwójnych rękawiczek [2–7]. Niestety część środowiska chirurgicznego przejawia niechęć do tego typu roz- wiązania, argumentując to subiektywnym obniżeniem zręczności oraz czułości dotyku [8]. W jednym z badań, przeprowadzonym w dwóch szpitalach klinicznych w Ontario w Kanadzie, mniej niż połowa chirurgów i rezydentów stosowała rutynowo podwójne rę- kawiczki w codziennej pracy [9]. Z uwagi na to, że przeprowadzo- no tylko kilka badań nad praktyką chirurgów dotyczącą zakładania podwójnych rękawiczek, celem analizy było zbadanie tego zjawiska w województwie położonym w centralnej Polsce i określenie czyn- ników wpływających na jej stosowanie.

MATERIAŁY I METODY

Anonimową ankietę złożoną z 21 pytań w języku polskim wysłano pocztą do 41 oddziałów chirurgicznych (chirurgia ogólna i pod- specjalizacje, chirurgia dziecięca, chirurgia plastyczna, chirurgia szczękowo-twarzowa, ortopedia, urologia oraz neurochirurgia) w województwie łódzkim (województwo, Nomenklatura Jedno- stek Terytorialnych do Celów Statystycznych – region NUTS 2).

W każdej kopercie zamieszczono 15 kopii kwestionariusza (Tab. I.). Pytania dotyczyły następujących czynników:

•

dane demograficzne (wiek, płeć, specjalizacje);

•

rodzaj stosowanych rękawiczek chirurgicznych, uczulenie na lateks;

•

liczba wykonanych operacji (w tygodniu);

•

częstotliwość używania podwójnych rękawiczek oraz negatywne odczucia z ich używania;

•

częstość zranień igłą podczas zabiegów chirurgicznych.

KEYWORDS: needlestick injuries, surgical gloves, surveys and questionnaires

Niniejsza praca jest pierwszą, która zawiera ocenę częstości stosowania przez polskich chirurgów podwójnych rękawiczek, a także próbę określenia czynników decydujących o ich używaniu.

(3)

Tab. I. Pytania zamieszczone w ankiecie.

1. Wiek 2. Płeć (M/K):

3. Specjalista Rezydent (rok specjalizacji…..) 4. Wydział:

• Chirurgia ogólna/onkologiczna/naczyniowa □

• Chirurgia dziecięca

• Chirurgia plastyczna □

• Chirurgia szczękowo-twarzowa

• Kardiochirurgia □

• Ortopedia □

• Urologia □

• Neurochirurgia

5. Z jakiego materiału zrobione są rękawiczki chirurgiczne, których używasz najczęściej?

• Lateks □

• Nitryl □

• Poliuretan □

• Neopren □

• Poliizopren □

• Inne (co? ...) □

• Nie wiem, z jakiego materiału są wykonane rękawiczki □

• Nie wiem, z jakiego materiału są wykonane rękawiczki, ale nie jest to lateks.

6. Czy masz alergię na lateks? (T/N)

7. Średnio, ile razy w roku ranisz się ostrymi przedmiotami (takimi jak skalpel lub igła) podczas operacji?

8. Jaki procent zranień igłą jest przez Ciebie zgłaszany?

9. Jaka jest średnia liczba zabiegów chirurgicznych, w których bierzesz udział w tygodniu?

10. Czy rutynowo zmieniasz rękawiczki podczas długiej operacji, jeśli nie zostały one uszkodzone?

11. Jeśli tak, jak często (po ilu godzinach)?

12. Czy uważasz, że podwójne rękawiczki zapewniają lepszą ochronę niż pojedyncza para? T/N/Nie wiem 13. W jakim odsetku zabiegów (w przybliżeniu) używasz podwójnych rękawiczek?

• 100% □

• 75% □

• 50% □

• 25% □

• Sporadycznie

• Nigdy

14. Jeśli w poprzednim pytaniu zaznaczyłeś „Nigdy”, wybierz główny powód:

• Nie wierzę w skuteczność podwójnych rękawiczek □

• Koszt □

• Zmniejszona zręczność

• Pogorszenie czucia □

• Dyskomfort □

• Inne (co? ………)

UWAGA!!! Jeśli nigdy nie używasz podwójnych rękawic, nie odpowiadaj na poniższe pytania!

15. Czy używasz podwójnych rękawiczek w przypadku wykonywania zabiegu na pacjencie wysokiego ryzyka? (np.: uzależnionym od narkotyków, zakażonym HIV, zakażonym HCV)? T/N

16. Czy odczuwasz dyskomfort podczas noszenia podwójnych rękawiczek? T/N 17. Czy odczuwasz pogorszenie czucia podczas noszenia podwójnych rękawiczek? T/N 18. Czy odczuwasz zmniejszoną zręczność podczas noszenia podwójnych rękawiczek? T/N 19. Czy odczuwasz drętwienie/mrowienie palców podczas noszenia podwójnych rękawiczek?

20. Kiedy używasz podwójnych rękawiczek:

• □obie pary są w tym samym rozmiarze □

• wewnętrzna para jest mniejsza, a zewnętrzna jest większa □

• wewnętrzna para jest większa, zaś zewnętrzna jest mniejsza

(4)

WWW.PPCH.PL

12

Wśród przebadanych osób około połowa (50,3%) odczuwa dyskomfort, 45% pogorszenie sprawności manualnej, około 30% skarży się na mrowienie, a 64% na pogorszenie dotyku. Osoby odczuwające pogorszenie dotyku rzadziej używają podwójnych rękawiczek (na podstawie testu niezależności χ2 z p = 0,098). Pozostałe objawy nie wpływają w sposób znaczący na stosowanie podwójnych rękawiczek.

Wśród ankietowanych chirurgów 66,3% (95% CI: 59,3–73,3%) rutynowo zmienia rękawiczki podczas długich zabiegów średnio co 2.05 godziny (95% CI: 1.9–2.2), nawet jeśli nie stwierdzono ich uszkodzenia. Połowa badanych zmienia rękawiczki częściej. Lekarze, którzy regularnie używają podwójnych rękawiczek, zgłaszają zmianę ręka- wiczek rzadziej niż ci, którzy tego nie robią (na podstawie testu dla dwóch proporcji, p = 0,08), jednakże nie występuje istotna różni- ca w czasie między zmianami (test dla dwóch średnich, p = 0,256).

Deklarowana częstość zranień igłą waha się od 0 do 60 rocznie, śred- nio 5,58 (95% CI: 4,31–6,85%). 88% uczestników badania doświadcza zranienia igłą co najmniej raz w roku. Tylko 20,8% takich zdarzeń jest zgłaszanych (95% CI: 15,2–26,4%). Wskaźnik zranień igłą na 100 operacji (NSIP100) (obliczony przez traktowanie średniej liczby przypadków tygodniowo jako stałej w ciągu roku) wyniósł wśród respondentów 1,32 (95% CI, 1,04–1,59). Kwestionariusz odzwier- ciedla większą liczbę ostrych obrażeń w ciągu roku u specjalistów (8,32) w porównaniu do rezydentów (4,91) (test dla dwóch średnich, p = 0,07) w ujęciu bezwzględnym. Istnieje jednak mniejsza różnica w NSIP100 między specjalistami (1,65) a rezydentami (1,23) (test dla dwóch średnich, p = 0,23). Wreszcie, porównaliśmy wskaźniki NSIP100 dla dwóch oddziałów z największą liczbą respondentów – chirurgii ogólnej (i podspecjalizacji) oraz chirurgii ortopedycznej.

Średni odsetek skaleczenia ostrym narzędziem podczas operacji (1,22) jest nieco niższy niż w przypadku świadczenia usług ortopedycznych (1,75) (test dla dwóch średnich, p = 0,095).

Co ciekawe, lekarze deklarujący pogorszenie czucia podczas uży- wania podwójnych rękawiczek donosili o znacznie mniejszej licz- bie rocznych zranień igłą (4,79) niż inni lekarze (7,07) (test dla dwóch średnich, p = 0,04). W tym przypadku NSIP100 (1,15) było również niższe niż u innych lekarzy (1,61) (test dla dwóch średnich, p = 0,054). Nie wykazano istotnej korelacji pomiędzy innymi niekorzystnymi skutkami stosowania podwójnych rękawiczek a zranieniem igłą.

Ponad połowa lekarzy (51,3%), którzy w ciągu roku co najmniej raz zranili się igłą, nie zgłosiła tego faktu. Zaledwie 14% informuje o wszystkich urazach.

W celu oceny czynników związanych z prawdopodobieństwem regularnego używania podwójnych rękawiczek (co najmniej w 25%

przypadków), do obliczenia ilorazów szans włączyliśmy regresję logistyczną z pojedynczymi potencjalnymi zmiennymi objaśnia- jącymi egzogennymi. Większość zależności nie jest statystycznie istotna. Na przykład nie znaleziono żadnych podstaw do uznania płci (p = 0,655), wieku powyżej mediany (p = 0,206), alergii na lateks (p = 0,550), statusu specjalisty/rezydenta (p = 0,691), negatywnych skutków używania podwójnych rękawiczek (p > 0,15) lub liczby zranień igłą w ciągu roku (p = 0,548) za wyznaczniki regularnego używania podwójnych rękawiczek. Jedyną zmienną wyka- zującą istotny wpływ jest to, czy lekarze deklarują, że „uważają, że podwójne rękawiczki zapewniają lepszą ochronę niż pojedyncza para”. Ci, którzy stosują podwójne rękawiczki, zgłaszają używanie podwójnych rękawiczek ponad 7,5 razy częściej w porównaniu z lekarzami, którzy tego nie robią (iloraz szans: 8,63, p = 0,001).

OMÓWIENIE

Pracownicy opieki zdrowotnej stoją przed zagrożeniem zarażenia chorobami wirusowymi, takimi jak: wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV), wirusowe zapalenie wątroby typu C (HCV) oraz ludzki wirus niedoboru odporności (HIV), poprzez ekspozycję na skażoną krew i płyny ustrojowe. Palmer i Rikett szacują, że w trakcie swojej kariery zawodowej każdy chirurg będzie narażo- ny na przynajmniej jedną możliwość zakażenia HCV z powodu uszkodzonej rękawiczki. Ponadto 1 na 1500 chirurgów może być narażonych na zakażenie wirusem HIV z tego samego powodu.

Obserwacje Thomasa i wsp. potwierdzają, że prawie 20% chirur- gów operuje, mając powstałe wcześniej na dłoni otarcia, które stanowią „otwarte drzwi” dla patogenów krwiopochodnych [10].

Badania wykazały, że perforacja rękawiczek podczas operacji jest dość powszechna, przy czym współczynnik występowania szacuje się na 7,8 do 30% [11, 12]. Nawet ponad 80% perforacji rękawiczek podczas operacji pozostaje niezauważonych [10].

Największą liczbę perforowanych rękawiczek odnotowuje się w ortopedii, chirurgii klatki piersiowej oraz chirurgii szczęko- wo-twarzowej, gdzie ostre krawędzie kości oraz specjalistyczne narzędzia prowadzą do zwiększonego ryzyka uszkodzenia [13].

Według Hollausa, u pielęgniarek asystujących występuje zaskakują- co wysoka częstotliwość perforacji, która sięga nawet 40% [14]. Na koniec warto zaznaczyć, że prawie 4% całkowicie nowych rękawi- czek chirurgicznych posiada wcześniej istniejące perforacje [10].

Liczba perforacji rękawiczek rośnie wraz z czasem trwania zabiegu chirurgicznego. Według badań Sayın i wsp., wskaźnik perforacji rękawiczki jest wyższy w przypadku zabiegów chirurgicznych trwających dłużej niż 60 minut [15]. Analogicznie, w wynikach badaniach opublikowanych przez Çalışkan i wsp., stwierdzono większą liczbę perforacji rękawiczek w operacjach jelita grubego, które trwały dłużej niż godzinę [16].

Z kolei Cole i Gault odnotowali, że perforacje rękawiczek nasilają się podczas zabiegów chirurgii plastycznej trwających co najmniej dwie godziny [17]. Laine i Aarnio dowiedli, że po dwóch godzinach liczba perforacji wzrosła dwukrotnie, zaś po pięciu godzinach była trzykrotnie wyższa [11]. Wielu autorów sugerowało, że rękawiczki lateksowe należy wymieniać w odstępach mniejszych niż 120 minut [18].

OZNACZONE WYJAŚNIENIE LICZBA ODPOWIEDZI

Nie wierzę w skuteczność podwójnych

rękawiczek 13

Koszt 4

Zmniejszona zręczność 16

Pogorszone czucie 16

Dyskomfort 12

Inne 1

Tab. II. Odpowiedzi zaznaczone przez chirurgów (n = 23), którzy zadeklarowali, że nigdy nie noszą podwójnych rękawiczek. Zwykle wybierano więcej niż jedną odpowiedź.

(5)

W swojej analizie przeprowadzonej w San Francisco General Hospital, Gerberding i wsp. odkryli, że w przypadku stosowania podwójnych rękawiczek, rękawiczka wewnętrzna zapobiegała do 20% ekspozycji skóry na krew, zaś rękawiczka zewnętrzna ulega- ła perforacji trzykrotnie częściej niż rękawiczka wewnętrzna [19].

Bennett oszacował, że przenoszenie zakażenia HIV zmniejsza się z 0,3% do 0,009% podczas urazu dzięki podwójnej warstwie ręka- wiczek [20]. W swoim ostatnim przeglądzie Cochrane wykazał, że chirurdzy oraz personel chirurgiczny mogą zmniejszyć ryzyko za- rażenia poważną infekcją wirusową, nosząc dwie pary rękawiczek zamiast jednej. Dowody na zapobiegawcze działanie podwójnych rękawiczek są tak przekonujące, że wyciągnięto wniosek, że dalsze badania są zbędne [21].

Wielu chirurgów przejawia niechęć do tego typu rozwiązania.

W naszym badaniu łącznie 86% respondentów zgłosiło stosowanie podwójnych rękawiczek na sali operacyjnej, jednak zaledwie jedna czwarta z nich czyniła to regularnie (co najmniej w 25%

przypadków). Z kolei w badaniu przeprowadzonym przez Lip- sona i wsp. w Kanadzie, łącznie 78% chirurgów zgłosiło nosze- nie podwójnych rękawiczek, z których dwie trzecie zgłosiło ruty- nowe stosowanie tej praktyki [22]. Al Jehani stwierdził, że mniej niż połowa respondentów (44,3%) w King Abdulaziz University Hospital w Arabii Saudyjskiej używa podwójnych rękawiczek, przy czym 52,1% badanych z podgrupy stosuje rękawiczki zawsze/rutynowo. Częstotliwość „rutynowego stosowania rękawiczek” nie została zdefiniowana w żadnym z badań [23].

Głównymi powodami wskazanymi w obecnym badaniu, dla któ- rych nie zakładano podwójnych rękawiczek, były pogorszenie zręczności i czucia. Niemniej jednak, Fry i wsp. przeprowadzili obiektywne badanie, które nie wykazało związku między stoso- waniem dwóch rękawiczek a upośledzoną sprawnością manual- ną lub wrażliwością dotykową. Aby uniknąć drętwienia palców wywołanego naciskiem wywieranym przez podwójne rękawiczki, proponują oni stosowanie większego niż zwykle rozmiaru ręka- wiczki wewnętrznej. Przykładowo, chirurg, który na co dzień nosi rękawiczkę w rozmiarze 7½, może uniknąć uczucia niedokrwienia i zmaksymalizować komfort pracy dzięki użyciu rękawiczki we- wnętrznej w rozmiarze 8 oraz rękawiczki zewnętrznej w rozmiarze 7½ [24]. Badanie przeprowadzone przez Patersona wykazało, że chirurg zwykle przyzwyczaja się do noszenia podwójnych rę- kawiczek w ciągu dwóch dni, chociaż w niektórych przypadkach może to zająć nawet cztery miesiące nieustannej praktyki [25].

Z kolei chirurdzy, którzy konsekwentnie używają podwójnych rę- kawiczek, donoszą, że w końcu przyzwyczajają się do szczególnego odczucia wynikającego ze stosowania podwójnych rękawiczek, zaś po długotrwałym, konsekwentnym stosowaniu tej praktyki mają wrażenie, że dłonie są niemalże „nagie” bez podwójnych rękawi- czek chirurgicznych [24].

Jednakże doniesieniom z powyższych badań zaprzecza ostat- nia analiza eksperymentalna przeprowadzona przez brytyjskich naukowców [26]. W następstwie badania stwierdzono, że jakość węzłów chirurgicznych zawiązanych w podwójnych rękawiczkach była znacznie mniejsza w porównaniu z węzłami wykonanymi przy

stosowaniu jednej pary rękawiczek. Autorzy są zdania, że wyniki kwestionują zalecenie rutynowego stosowania przez chirurgów podwójnych rękawiczek. Należy jednak zauważyć, że większość uczestników albo nigdy nie zakłada podwójnych rękawiczek, albo czyni to tylko sporadycznie, zaś liczba badanych, którzy rutynowo stosują podwójne rękawiczki, była stosunkowo niewielka.

Drugim istotnym aspektem, który poruszyliśmy w naszych badaniach, jest częstotliwość zranień igłą podczas zabiegów chirurgicznych. Wyniki badania pokazały, że jest to poważny problem, który dotyczy prawie 90% respondentów rocznie. Dla porów- nania, Thomas podaje częstość występowania urazów ostrymi przedmiotami u brytyjskich chirurgów na poziomie 44% w ciągu 6 miesięcy [27]. W chińskim badaniu przeprowadzonym przez Shi i wsp. wskazany odsetek zranień igłą i innymi ostrymi na- rzędziami na oddziale chirurgicznym wynosi 93,09%, ze średnią 4,46 epizodów na osobę w ciągu jednego roku [28].

Wyniki naszego badania nie wskazują na powiązanie doświad- czenia zawodowego z częstością zranień igłą. Chociaż u specja- listów występuje większa liczba zranień ostrymi narzędziami w ciągu roku w ujęciu bezwzględnym, wykonują oni więcej operacji, tak więc wskaźnik NSIP100 nie różni się istotnie. U chi- rurgów ortopedycznych występuje nieco wyższy wskaźnik ura- zów niż u chirurgów ogólnych. Może to być związane z faktem, że są oni narażeni na ostre krawędzie kości oraz specjalistyczne narzędzia [11].

Pomimo wysokiej częstości występowania zranień igłą, skaleczenia takie nie są zgłaszane przez chirurgów. Badanie przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazało wskaźnik zgłaszania 9% [27], podczas gdy w podobnym badaniu w Nigerii stwierdzono, że 9,2%

chirurgów przestrzega odpowiednich protokołów [29]. W naszym kwestionariuszu odnotowano wyższy poziom raportowania (20,8%), chociaż wyniki te nadal nie są zgodne ze standardami.

Podstawy przyczyn niezgłaszania przez chirurgów zranień igłą obejmują: czasochłonny proces raportowania, niskie prawdopo- dobieństwo transmisji z urazów ostrymi przedmiotami, niechęć do przerywania operacji, duże obciążenie pracą i niska skutecz- ność pourazowego leczenia i profilaktyki [30]. Nasza ankieta nie zajmowała się dalszym pogłębianiem tego tematu.

WNIOSKI

Z uwagi na wysoką liczbę perforacji rękawiczek chirurgicznych oraz stosunkowo dużą częstość zranień igłą, konieczne jest stosowanie metod zmniejszających ryzyko przenoszenia patogenów.

Zastosowanie podwójnych rękawiczek wydaje się najprostszym, najbardziej efektywnym i ekonomicznie uzasadnionym sposo- bem. Pytanie, czy osłabiają one sprawność manualną, czy wraż- liwość dotykową, pozostaje otwarte. Sądzimy jednak, że nawyk używania podwójnej pary rękawiczek należy wdrażać zwłaszcza wśród młodych lekarzy zaczynających specjalizację. W rezulta- cie, okres początkowego dyskomfortu zostanie połączony z na- byciem umiejętności operacyjnych, które pozwolą na stopniowe przyzwyczajenie się dłoni.

(6)

WWW.PPCH.PL

14

Liczba słów: 2548 Liczba stron: 6 Tabele: 2 Ryciny: – Piśmiennictwo: 30 10.5604/01.3001.0014.4240 Spis treści: https://ppch.pl/issue/13473

Some right reserved: Fundacja Polski Przegląd Chirurgiczny. Published by Index Copernicus Sp. z o. o.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

The content of the journal „Polish Journal of Surgery” is circulated on the basis of the Open Access which means free and limitless access to scientific data.

This material is available under the Creative Commons – Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

The full terms of this license are available on: https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcode

Lek. med. Dominik A. Walczak; Klinika Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Gliwicach; ul. Wybrzeże Armii Krajowej 15, 44-101 Gliwice, Polska; tel.: +48 604436868; e-mail: drdominikwalczak@gmail.com

Walczak D.A., Grajek M., Pawelczak D., Zoltaszek A., Szumniak R., Czarnecki M., Trzeciak P.W., Krakowczyk L., Maciejewski A., Pasieka Z.: Do surgeons use double gloves during surgery? Results of a survey; Pol Przegl Chir 2021: 93 (1): 9-14 DOI:

Prawa autorskie:

Konflikt interesów:

Autor do korespondencji:

Cytowanie pracy:

PIŚMIENNICTWO

1. Hentz R.V., Traina G.C., Cadossi R., Zucchini P., Muglia M.A. et al.: The protective efficacy of surgical latex gloves against the risk of skin contamination: how well are the operators protected? J Mater Sci Mater Med, 2000; 11: 825–832.

2. Guo Y.P., Wong P.M., Li Y., Or P.P.: Is double-gloving really protective? A compa- rison between the glove perforation rate among perioperative nurses with single and double gloves during surgery. Am J Surg, 2012; 204: 210–215.

3. de Castro-Peraza M.E., Garzón-Rodríguez E., Rodríguez-Pérez V., Sosa-Alva- rez I., Gutierrez-Hernández J. et al.: Glove perforation in surgery and protective effect of double gloves. Enferm Clin, 2010; 20: 73–79.

4. Berguer R., Heller P.: Preventing sharps injuries in the operating room. J Am Coll Surg, 2004; 199: 462–467.

5. Tanner J.: Surgical gloves: perforation and protection. J Perioper Pract, 2006;

16: 148–152.

6. Korniewicz D., El-Masri M.: Exploring the benefits of double gloving during surgery. AORN J, 2012; 95: 328–336.

7. Bouvet E., Pellissier G., Abiteboul D., L'Hériteau F.: Group for the Prevention of Occupational Infections in Healthcare Workers.: Is double gloving an effective barrier to protect surgeons against blood exposure due to needlestick injury?

Infect Control Hosp Epidemiol, 2009; 30: 928–929.

8. Wilson S.J., Sellu D., Uy A., Jaffer M.A.: Subjective effects of double gloves on surgical performance. Ann R Coll Surg Engl., 1996; 78: 20–22.

9. Haines T., Stringer B., Herring J., Thoma A., Harris K.A.: Surgeons’ and resi- dents’ double-gloving practices at 2 teaching hospitals in Ontario. Can J Surg, 2011; 54: 95–100.

10. Thomas S., Agarwal M., Mehta G.: Intraoperative glove perforation – single versus double gloving in protection against skin contamination. Postgrad Med J, 2001; 77: 458–460.

11. Laine T., Aarnio P.: How often does glove perforation occur in surgery? Com- parison between single gloves and a double-gloving system. Am J Surg. 2001;

181: 564–566.

12. McLeod G.G.: Needlestick injuries at operations for trauma. Are surgical gloves an effective barrier? J Bone Joint Surg Br, 1989; 71: 489–491.

13. Walczak D.A., Pawełczak D., Grobelski B., Pasieka Z.: Surgical gloves do they really protectus? Pol Przegl Chir, 2014; 86: 238–243.

14. Hollaus P.H., Lax F., Janakiev D., Wurnig P.N., Pridun N.S.: Glove perforation rate in open lung surgery. Eur J Cardiothorac Surg, 1999; 15: 461–464.

15. Sayın S., Yılmaz E., Baydur H.: Rate of Glove Perforation in Open Abdominal Sur- gery and the Associated Risk Factors. Surg Infect (Larchmt), 2019; 20: 286–291.

16. Çalışkan C., Fırat Ö., Makay Ö., Akgün E., Korut M.: Puncture ratio of the gloves during colorectal surgery. Meandros Med Dent J, 2010; 11: 21–24.

17. Cole R.P., Gault D.T.: Glove perforation during plastic surgery. Br J Plast Surg, 1989; 42: 481–483.

18. Oliveira A.C., Gama G.S., França P.R.: What is the suggested time interval to change surgical gloves? An integrative review. Rev Eletr Enf, 2016: 1–16.

19. Bennett N.T., Howard R.J.: Quantity of blood inoculated in a needlestick injury from suture needles. J Am Coll Surg, 1994; 178: 107–110.

20. Gerberding J.L., Littell C., Tarkington A, Brown A., Schecter W.P.: Risk of exposure of surgical personnel to patients' blood during surgery at San Francisco Ge- neral Hospital. N Engl J Med, 1990; 322: 1788–1793.

21. Mischke C., Verbeek J.H., Saarto A., Lavoie M.C., Pahwa M. et al.: Gloves, extra gloves or special types of gloves for preventing percutaneous exposure injuries in healthcare personnel. Cochrane Database Syst Rev, 2014; 7: CD009573.

22. Lipson M.E., Deardon R., Switzer N.J., de Gara C., Ball C.G. et al..: Practice and attitudes regarding double gloving among staff surgeons and surgical trainees.

Can J Surg, 2018; 61: 244–250.

23. Al Jehani R., Nassif M., Trabulsi N., Asiri A., Al Ghofaily O.: Factors Influencing Surgeons’ Double-Gloving Practice. Surg Infect (Larchmt), 2018; 19: 691–695.

24. Fry D.E., Harris W.E., Kohnke E.N., Twomey C.L.: Influence of double-gloving on manual dexterity and tactile sensation of surgeons. J Am Coll Surg, 2010;

210: 325–330.

25. Patterson J.M., Novak C.B., Mackinnon S.E., Patterson G.A.: Surgeons' con- cerns and practices of protection against blood-borne pathogens. Ann Surg, 1998; 228: 266–272.

26. Battersby C.L., Battersby N.J., Hollyman M., Hunt J.A.: Double-Gloving Impa- irs the Quality of Surgical Knot Tying: A Randomised Controlled Trial. World J Surg, 2016; 40: 2598–2602.

27. Thomas W.J., Murray J.R.: The incidence and reporting rates of needle-stick injury amongst UK surgeons. Ann R Coll Surg Engl, 2009; 91: 12–17.

28. Shi C.L., Zhang M., Xie C.: Study on status of needle-stick and other sharps injuries among healthcare workers in a general hospital. Zhonghua Lao Dong Wei Sheng Zhi Ye Bing Za Zhi, 2011; 29: 939–943.

29. Efetie E.R., Salami H.A.: Prevalence of, and attitude towards, needle-stick injuries by Nigerian gynaecological surgeons. Nigerian journal of clinical practice, 2009; 12: 34–36.

30. Khatony A., Abdi A., Jafari F., Vafaei K.: Prevalence and reporting of needle stick injuries: a survey of surgery team members in Kermanshah University of Medi- cal Sciences in 2012. Glob J Health Sci, 2015; 8: 245–251.