Charakterystyka właściwości fizyko-chemicznych gleb powstałych na terenach poeksploatacyjnych kruszywa budowlanego w Dobroszowie Wielkim k/ Nowogrodu w województwie Zielonogórskim

N. zs:~ SZK~_A ~N2YN:ERSK~ l~. JURIJA GhGARINA W ZIELONEJ GÓRZE • ZESZYTY NAUKOWE • B4

:-."1" ~ - - - - Il'liYNIERIA ŚRCOJWISKA 1988

IUchał Drab

CHARAK l ER'ISHKA wt.ASCI\IIOSCI FIZYKO-CHEMICZNYCH GLEB POWSTAŁYCH lA TFI<ENAC« I'Ot:i<SPLOATACYJtłYCH KRUSZYWA OUOOWLAI-i'EGO W ODSROSZOWIE WIELKIM

K/NOWGGROOU W I~JEWÓOZTWIE ZIELONOGÓRSKIM

Streszczenie

W pracy przeds~m•ioOlCl toiłaściw.Jśr;i fizyko-chemiczne gleb terenów przeobrażonych przez

przerny:>ł i<l}'dobywczy kruszywa tludcwlanego w Dobr-oszawie Wielkim. Badane gleby charak- teryzuJe silne ząkwa~zsn~e, m~ła zasobność w formy przyswajalne (P i K) oraz ogólne fo•.1ny r.takro 1 mikro<:lementó~r. d<J22 mozaikowatość oraz nieuregulowane stosunki powiet-

rzno-~odne. Pr.zywrócer.ie tych gleb gospodarce rolnej nie.jest sprawą prostą i wymaga

dużych nakładów.

Klepoty z wyżywleniem ludności kraju n1e:.~stannie przypominają o konieczności rac~onalnego gospodarowania ziemią. Jednym ze sposobów przeciwdziałania zmniejszaniu

al·eału gleb OJprawnych jest zagospadarowailie obszarów przeobrazonych między irYlymi przez przemys! wydobywczy surowców ~tural0ych.

Spraw-cy zniszcler\ i przeobrażeń gleb są zobowiązani do ich rekultywacji Us1awą

o uchrunie gruntów rolnych i leśnych [11].

Hlroo ponoszonych znaCZI'l'r.h nokładów, e fel< ty rekultywacji są często niezadawala-

jące. Poważ11ym błędem w wykonawstwie tych zabiegów jest stosowanie mało skutecznych metod. Zbyt dużą rolę przypisL:je się roślinom pionierskim w zagospodarowaniu gleb.

Celem pracy byłe. sp:-awdlen!t sł.ul!znc~ci wykonania prac rekultywacyjnych przez

prze8siębiorstwo ZEK w ł~woyrodziP P.obrza~kim oraz opracowanie metod, które pozwoli-

~yby prz}"łłrócić przekształccne gleby rolnictwu. Pvdstawą do rozpoczęcia prac naukowych

był.,ttxlel PAN'' [l] spra~zmy w Kooińskirr. Zagłębiu Węgla Brunatnego.

ł'iLniejsza praca zatoiiera wyniki ~>:yjściowego stanu właściwości fizyko-chemicznych gleb ~rzed rozpoczęciem doświadczeń palowych.

Charakte!l,s.!Y_ka ob~.sktu b<!dawczego

Doświadczen1e pol~ w Dobroszawie Wielkim zlokalizowano na terenie poeksploata-

Cyjnym kruszywa eudowlar~gc (rys. l). Nakład złó2 kruszywa stanowiły pierwotnie mady b<unatPe lekkie i średnie o ~ąższości osadów aluwialnych do l,S m. Podłotem by~ pia-

~ i żwir. Dyły to gleby grUPtów ornyc, klas IV i V oraz utytków zielony-ch komplek-

!1\l "L z. Wśrod tyd'l gleo występCwały na nicwielkich si<ra.kach .ay głębokie o najwy%-

105

~GENQA :

o XT .- 9 . :1;11 zg- 11

ODO

o AJ3.Cp

Ww..

z-

Xl-11

- Otwór wiertnic;cy po&:tukiwawczy

- GrCJnic:o złoża -obszary przeobrażonf

- Pola doświodczaln~t - od ,986

·· Odkrywki giebowe

- Rz~e wysokościowe ter~N z okreeu prxed rekulływocjq

-g

1X -

' .

80

.. \ .

i. _,.

\

l ^1-13

e.s o

' \

! •

l _l - ^o

C)

Char-akterystyka wł&ściwaści fizyczno-chemi c znych gleb . . . 107

.. , - - - - _ _ ,-...:,__.;, _ _ _ _ _ _ ...::.__ _ _ _ _

__..!~...:::._-....:._

_ _ _ _

^~

~zej żyzności , kl asy bonitacyjnej III a i b. Analizy W ojewódzkiej Stacji Chemic zno- Rolniczej ~ Gotzc ~is Wlkp . wykazały, 2e prawie wszys tkie te gleby były nadmie rnie

zakw~szonc, a 'lowartcści przysw2jalnyctl form fos foru i potasu były niskie.

Przed przy~tqpie~iem do eksploatacji kruszywa , cały nakład (bez rozdziału po-

zi~r.u ~ r ó~hnic7.nego od pozos t a łych) był . składowany w pryzmy o wy sokości 3 - 4 me trów.

Pu wye~sploatowaniu _, kopaliny użytecznej powstałe wyrobiska wypełniono Odpadem popto-

du~cyjnym, to jest kru5zywem o granulacji 1,0 - 0 ,0 2 mn.

ł·!a powierz chni, r ozprowadzono przy pomocy sprjZętu cię2k iego, składowany w pryz- mach na~ł~d . Głębokość rozprowadzonegonadkładuwaha się od 30 do 200 cm . Na tak uk-

ształ tawanych powierzchniach przystępuje się do zabiegó~ agrotechnicznych mających

stwo.tzyt w miarę optvmalne warunki wzrostu i rozwoj u roślin. W tym celu s tosuje się

wysi ew nawozów mi!1eralnych, a następnie rośliny pionierskiej - łub inu. Po zaorani u

łubinu , tereny jakoby zrekultywowane przekazuje się przyszłemu u tytkownikowi. Prowa-

dz o ile "" :.>pisany sp'Jsćb i"el<.ultywacja, daje bardzo mierne wyn iki w plonowaniu roś lin

•

uprawianych w latach następn ych. Zbiory żyta na omawianym tere n ie wynosiły w latach

1985-86 około 7 Q z ^{ha .}

D pis odkrywek wykonanx~_na terenie zrekultywowan ~ (przed założeniem doświadczenia )

Pi"of i l A

Usytu owan o go na lekkim wzńiesieniu, na ściernisku po tycie, na którym wy-

st~~ały następuj ące chwas ty :

• Agropyron repeno,

• Pla:-.tago maior·,

~ Achi ll ea millefoUun,

- R~x 2cetosella,

• ~tricar\ a inodora .

•

- P ol ~goflliTI nodosum,

• Potentilla anserina,

• Viol a a~vensis,

- C~cglos~ ~. cfflcinal~,

- Convol vul us arvensis.

O - 2& cm - piaseł< glimasty ^.IOOCfl)' barwy szarobrunatnej, zbity, przejście stqlniow-;;

20- 30 cm - gli 1~ le~ka silnie spiaszczona, sucha, zwięzła, przejście stopniowe;

30- 6C ctr. - · glina lekka, s za!'obrunatna, ^na pogra~iczu staraJ suchego ze świetym,

zbit~, prze jśc ia stopniowe;

60-100 cm - glina lekka ^barwy brunatmszarej, świeta, zbita, prze.)ście stopniowe;

l!lO- LSG cm- piasek glini asty nocny ba:rwy ~zarobrunatnej, ^zhi ty, ptzejście st~na.e;

DO-l5G an- gli na l eki<e barwy szarobrunat.nej, wilgotna .

1 08 ' ^{MICHAl DRAB}

Pr of il 8

Usytuowano go w m1ejscu l ekko obniżonym. P&stw isko ^{2 rosl} innaścią ukszta!towaną

bez ^{udzia ł u} człowieka. Stan ogólny porostu bardzo ^{słaby .} Wśród rośl1n prze wal ały!

f es t uca 'C"ubra , Holcus mollis,

l

Ape ra spica - vent i.

Występowały tet: O actylis glomera t a, Rumex acetos e lla , Achill e a millefalium, H ypochoeris maculata ,

O - 20 cm - piasek gl ini asty lekki , szaropo pie laty, suchy, silr.1e zbity, przejście

s topniow e ;

20 - 50 cm - piasek glin iasty lekki barwy żółtobrunatnej, świeży, zw ięzły, prz e j-

ście stopniowe;

50 -bO cm - piasek glin iasty lekki barwy sta lowo-szarej (ogle jenie ) , w il gotny;

60 -110 cm - p iasek glini asty lekki , składa jący si ę z j aśnie j szych i 2icr.~i ejszych

\· ta rste\ ;ck, ŚI'Jie.Z y , Z\-lię z ły, p rzejście wyr atne;

110 -1.50 cm - piasek ^{lu źny} gruboz iarnisty z domieszką i wiru , j asny , w ilgotny . Profi l C

Usytuowano go na terenie równ i nnym , na ściernisku po życi e. Wś~ód chwastów

przewalały :

- Agropyron repens, - Rumex acetose l la.

O- 22 cm - piasek glini asty lekk i, s z arobrunatny , suchy na pograniczu ś wieżego,

22 - 40 cm- piasek gli n iasty, żółtobr unatny , wi doczn e warstewki jaśniej sze

i ciemniejsze, świeży, przejście w yraine;

~ O- 42 cm- piasek słabogliniasty, rdz aw y , świe ży;

42 - 48 cm - piasek gliniasty mocny , s z ary z ^{tółtymi warste~o. ·kami, świeży;}

48 - 100 cm - piasek lutny gruboz iarnisty z daniesz kq t w ir u, jasny z nielicznymi warste wkam i i plamkami koloru rdzaw ego;

100 - 150 cm - piasek lutny , jasny, w i l gotny .

Profil O

U sytuowano go na równinnym ter enie, na ścietnisku po bardzo słaOifT'l życi a . Wy stępu j ą chw asty:

- Rumex acetosella ,

- Agropyron r epens.

o -

20 -

20 cm - p i ase k gliniasty l ekki, szar y, s uchy, przejście wy ra tne;

J5 on - piasek gliniasty l ekk i ba rwy s zarobrunatne j : siln.ie ~j ęzły , ŚC i. e ^{StOp i"' iOWC i}

orzej~

•

Charakte~ystyka właściwości fizyczr~-chemicznych gleb ...

35 - 6D cm - piasek słabogliniasty barwy szarożółtej, zwięzły,

60 1'>0 cm - piasek lutny, jasny, gruboziarnisty.

109

Właściwaś~i fizyko-chemiczne prób pobranych z poziomów poszczególnych profili przedstawiono w tabelach l, 2, 3 i 4_.

Metody~a _badań

Dośw1adezenie pelowe na terenach poeksploatacyjnych w rejonie Dobroszowa zloka- lizowano w kierunku .,N" od wsi Popowice, na gruntach należących do PGR Dobroszów.

Wi.o5ną l9B6 roku wysadzono ziemniaki ^o~iany .. Elida".

Schemat nawożenia był następujący:

l. Kontrala - bez nawożenia,

2. N-120, P2

o

₅ - 60, K2

o -

200 kg/ha, 3. N-240, P2

o

₅ ^{- 60, K}₂^{0 - 200 kg/ha,}

••

^{N-360 . P}2

o

_{5 - 60, K2}0 - 200 kg/ha, 5. N-160, P2

o

₅ - 400, K20 - 320 kg/ha, 6. N-120, P205 - 400, K 2 O -. 320 kg/ha, 7. N-4BO, P205 - 400, ~o- 320 kg/ha, 8. N-100, P205 - 90, K20 - 120 kg/ha.

Nawożenie fosforowo-potasowe stosowano w formech superfosfatu pojednyczego so-

li potasowej, jednorazowo po orce przed bronowaniem. Nawozy azotowe wysiewano w dwu dawkach:

- pierwszą - l/2 dawki N w postaci mocznika przed sadzeniem,

- drugą posypowo w postaci saletry amonowej przed kwitnieniem ziemniaków.

OośwJ.adczenie założ~,o bezpowtórzeniową metodą długich parcel Zade'go.

Jesienił 1986 roku na polu obok ziemniaków wytyczyno miejsce pod uprawę rzepaku, jęczmian i a i żyta ozimego. Pod każdą z, tych roślin przewidziano po dziewięć pól o wy-

miarach BO x B m, na któryctt wysiano zróżnicowane nawożenie mineralne.

Przed zastosowaniem nawozów mineralnych, z warstwy O - 20 cm pól doświadczalnych,

PGbranc uśrednione próby gleb do analiz chemicznych oraz po 4 cylinderki Kopecky'ego do oznaczanla gęstości objętościowej i pojemności wodnej. Analizy wykonano metodami opracowanymi przez Lityńskiego i współpracowników (7) oraz Nowosielskiego [9].

Skłild mP.Ch&mczny oznaczono metodq Casagrande ·a w modyfikacji Prószyńskiego,

gęstość obj~tościową i ~jemności wodne w 250 om3 cylinderkach Kopecky'ego. Substa-

~ję organiczną ckreślano na mokro, metodą Tiurina oraz na sucho przez pratenie

• t~eraturze 55C'°C.

. Occzyo> ( ph w H

2^li i l n KC l) oznaczano na pehametrze, kwasowość hydrolityczną 1 ~ zasa~ wymiennych określono metodą Kappena, glin wymienny ~todą Sokoł~.

~et ogólny oznaczono metodą Kjeldahla, formy przyswajalne P i K Illitodą Epra- Rietna, Ca, K i N<! na !otanetrze flapho-4, P-ogólny

metodą

Bartona, a Fe, lotl,

Cu, Zn 1 Ni na

epek~ro!ot.:J~~Btrze att*M>-absclllC)'jnyn~

Varian-Tecntron.

SKŁAD NECHANICZNY PRÓB GLEBOWYCH P O BRANYC H Z POZIOMÓW PROFILI PÓL DOŚWIADCZALNYCH W OOBROSZOWIE WIELKIM

Procent czastek ziemistvch o ~rednicy mm Protil GlęOoko~t! Czę~i

l- 0, 1 0,1-0,01 0,05-0,02 0 ,02 - 0,006 0,006-0,00Z < ^{0,002 0,1-0,02}

[cm] szkieletowe

' [\]

A 0-20 14 ,9 61 B 11 5 4 11 19

A 20-}0 10,7 64 7 B 8 ₄ 9 1 5

A 30-60 12,0 53 9 lO a ⁵ 15 19

A 60-100 ^{11, 2} 63 7 9 B 2 ₁₁ 16

A 100-130 19,9 71 ^} 7 7 4 B 10

A lJ0-150 19,2 _{63 5} 8 B 4 12 13

6 0-20 5,9 ₆₄ 1 -ł l D _• 5 o ⁷ 24

B 20- SO 6, 4 _{69 10} 9 . 4 l 7 19

a ^{50- 60 5,4 70 11 7 3 l 8 18}

8 60- lOO 9,3 68 11 7 4 2 B 18

a ^{100-150 31,9 93 4 l l o l 5}

c o -n ^{3,9 . 69 9 8 3 l} lO 17

c ^{22-40 7,3} 81 ^{6 2 2 l} B ⁸

,., 40 - 42 3,7 BO a ^{c\ l o 7 12}

IJ

.

c ^{42- 60 l , 2} 57 16 lO 11 l 5 ²⁶

c ^{60-100 16,2 98 l} o o o ^{l l}

c ^{100- 150 2 , 6 97 2} o o o ^l 2

D 0- 20 13,7 77 3 ⁶ 4 o lO ⁹

o ^'20-15 l7 ,2 81 5 ^{• 4 2} o ^{8 9}

o ^{J'S- 60} 21 ,2 19 8 4 J o ⁶ 12

o ^60-lSO

. 22,4 97 l _.

_'

o ^l o ^l l

Tabela l

< ^{0, 02}

20 21

28 21

19

24

12 12 12 1 4

2

14

11 B

!. 7

l l

l

14

l O

9

2

{

...

...

o

- --

Profil • Gł~bok o ~ć

. [cm ]

l

A l 0-20 --·

. A 20-30

A 30-50

A 60~100

A 100-130

A 130~1 50

B 0-20

B 20-50

B 5 0-60

B 60-110

B 110-150

c o-n

c ^{22- 40} c ^{4 0- 42}

c ^42-60

c ^60-100

c ^100-150

o ^0-20

o ^{20- 35}

o 35- 60

o ' ^{6 0- 1 5 0}

Ta be1a '2

WlA~CIWO~CI C HEMICZ N E GL E B POBRA NYC H Z PROFIU PÓL DO~biADCZALNYCH W ODBR OSZOW IE W IELKIM 1

_ ___ ^...

[pl-i] ^{&va1 w 100 g gleby]} Substancja organ.[%] _{[inval w lOO g gleby]}

V

w H 2 D ^{w J.} n KCL H s T [%] ^wg Tiurina St r aty przy Al. wymienny ^HT

ora.teniu ^•

~

5, 1 ^{3 , 9} 6,2 5,7 11 '9 51 , 4 2, 75 3,25 o' 15 0 , 37

5 , 2 3, 9 5,6 5,0 10,6 47 2

' ^{1 , 80 2 ,40 0,1'2 0,39}

•

5 ,4 4,3 3,1

l ^{7,4 10,5 70,5 1,57 2,33 0,00 0,37}

5,3 4, 1 7 ,1 6 ,9 14,0 49,3 1,52 2,32 0,00 0 , 37

5,2 4,1 2,6 6 ,2 8,8 70 ,5 1,30 _{l' 91} 0,00 0,35

5 , 2 4 , 2 ^{7 9}

' ^{6,0 13,9 43,2 l ,17 1,89 0,00 0,38}

5 , 2 4,2 6,2 5,4 11,6 lł6' 6 1,00 1,52 0,00 0,35

6,5 5 , 1 ^{5, 3 ' '} 4,5 9,8 4 5,9 0 , 62 1,03 o,oo ^{0 , 36}

5, 8 ^{4, 7} 5,9 5,7 11,6 49,1 0,51 1, 09 0 , 00 0,3 5

5,5 4,4 . 6, 2 4,9 ^{' .l.l., , l} 44,1 0,87 • 1,33 0,00 0,38

5, 5 4, 6 5,0 2,7 7,7 35' l . 0,16 0,22 0 , 00 0,32

4,4 J,6 6,6 5,5 12, l 45,5 1,81 2,26 0,97 0,29

.

4,7 4 ,0 4,2 5,5 9,7 56,7 0 , 24 0,63 0,38 0, 25

'

5,2 4 , l 3 , 8 4,5 8,3 54,2 0,37 0,84 0,00 0,38

5,4 4, 2 1,5 4, 3 5,8 74 , 1 O , 18 0,77 0,00 0,37

.

^\

^..

5 ,8

l

4, 7 3,1 ^{. J,} o 6 , 1 ^. 49,2 o,D ^{0,28 0, 00 0 , 27}

5,5 4, 6 3,2 4, 2 7 ,4 56,7 0,12 0,3 4 0,00 0,35

4, 7 4 ,0 6 , 8 ₄ 'o . ^{10,8 J7,0 0,79 1,32 0,57 0,22}

4,9 4,5 2,6 4,0 6,6 60,6 0,61 1,00 0,32 0,23

4,7 ^{4 ,0 2,6 2,9 5,5 52,7 0,42 0,78 0,34 0 , 22}

e ,2 7, 9 2,0 6,3 8,3 75,9 0,19 0,31 0,00 0,22

•

l

• •

-

...

-

ZAWARTOŚĆ MAKROELEMENTÓW W GLEBACH POBRANYOH Z PROFILI PÓL DOŚW I AOCZALNYCH W DOBROSZOWIE WIELKIM

Tabela ^J

...

Formy przys " iajalne ~J ^{formy ogólne} [ppm]

S tosunek

Profil Głębokość

[cm) _{p K} C/N

N ^p K C a Na

A 0-20 50 9 ~ 1120 392 1082 _{176 152} 14,2

A 20-JO 40 96 784 431 1170 14 7 147 _lJ,J

A 30-60 45 42 _{672 457} 1192 _{177 121 13 , 6}

A 60-100 40 34 672 . 357 1242 175 140 _{13, l}

A 100-lJO ₆₆ JB ⁵⁶⁰ 297 1023 ₁₆₉ 134 _{D, S}

A 130-150 69 _Ja 504 283 1134 159 159 13 , 5

B 0-20 74 64 616 329 179 116 1 22 9,4

B 20-50 78 30 44 8 176 659 112 119 a,o

B 50- 60 61 34 ^{448 .} 201 64 5 129 110 _{6 ,6}

8 60 - 110 42 42 ~48 207 756 105 99 11 '3

A 110- 150 29 18 280 306 221 30 42 3, 3

c 0-22 62 86 840 352 1097 132 ₁₃₂ 12 , 5

c 22-40 22 50 224 130 ^. 687 ₁₀₀ es ^{6 , 2}

- ^{c 40-42 23} 102 448 215 1022 117 104 4,e

c ^. 42-60 51 78 224 72 921 _. 130 78 4, 7

c 60-100 26 30 224 34 244 24 30 3,4

c ^{100- 150} 19 22 56 2 8 359 32 45 l ^12,4

•

o 0-20 82 72 448 238 595 140 86 10, ^. 2

o ^20-35 _. 61 B2 336 184 534 95 77 1 0,5

o 35-60 28 62 ^. )82 142 ₄₈₀ 77 ?6 ó , 2

o ^. 60-150 19 70 112 28 216 114 32 _{9 ,8}

. -

ZAWARTDS~ PIERWIASTKÓW ~AOOWYCH W GLEBACH POBRANYCH Z PROFILI PÓL OOŚWIAOCZALNYCH

f

^{Prof i l} Głrfol<oóć ^Zawartość pierwiastków śladowych [j)pm]

cni] --..-·

Fe Mn C u

' - - ·

A 0-20 5697 138,0 20,0

A 20-30 5067 141,7 16,5

A Xl-60 6990 161,7. 16,3

A 60-100 6262 146,6 17,4

A 100-130 5686 124,4 17,4

A lJ0-150 5009 141,4 19,7

B 0-20 6188 160,3 9,7

B 20-50 5680 150,9 13,2

B 50-60

-

5643 161,2 16,8

B 60-110 5437 153,1 8,1

B 110-150 994 10,6 9,0

c

^{0-20 5863 161;3 12,6}

c

^{20-40 3105 61,0 5,3}

c

^{40-42 .. 6302 56,7 20,0}

c

^{42-60 3097 :n,9 1),4}

c

60-100 1080 10,5 15,9

c

^{100-150 1993 19,2 16,0}

o

^{0-20 3404 269,7 13,2}

o

^{20-35 3795 154,6 10,6}

o

^{35-60 3968 131,6 16,0}

o

^{60-150 4344 35,7 16,4}

.

Z n

19,5 20,7 23,4 20,9 17,4 22,3 11,9 11,9 13,9 10,9 2,3 13,2 9,0 14,9 12,6 2,5 4,8 11,2 10,1 10,2 8,3

TRbela 4

l

^Ni

2,4 5,9 2,8 5,2 2,7 16,6 13,5 9,0 7,1 9,3 9,6 3,3 10,3 lJ,1 2,6 4,6 3,9 1,6 1,5 16,0 3,1

...,

....

....

N

o N

ę

.... ~

o N ::1

g.

w

.

114 ' ^{MICHAŁ O R AB}

T abel a 5

SKŁAD t-ECHANI CZNY GLEB P08RANYCH l W ARSTWY 0- 20 cm PÓl OOŚWl.A.OCZALNYCH

W _. OOBROSZOW I E WIELKIM

Nr po- _Części Procent c z~c i ziernistyr.h o ^średnicy [ 11111 J

l e tka szkieletow e

0 , 1- 0 ,05 0,02 0,006 - 0,1-

[\] 1-0,1 _{0 ,002}

0 , 05 -0 , 02 - 0,006 10,002 0 ,02 .

l 2 ^} 4 5 6 l ^{7 8 9}

l /I ¹⁷ ,o ^{62 7 9} 8 o 14 16

2/I 17,0 ^l 64 ₆ 9 4 2 8 15

3 / I 20,6 l 60 6 l O lO 2 12 ¹⁶

4/1 15,7 60 7 lO 9 ⁴ lO 17

5/I 14, 8 56 l O ^{8 9} 2 15 18

6/1 1 2 ,5 57 11 11 6 2 13 22

7/ I 8,6 57 12 12 7 2 10 2 4

8/1 9,3 56 l S 11 ⁸ 3 7 26

9/I 8, 8 61 13 lO 5 2 9 23

1/II 2,1 64 ₁₁ 9 4 l 11 20

2 / II 5,4 69 10 6 ⁾ l 11 16

3/II 5, 0 65 12 8 4 o ^{11 20}

4/II _. 4,2 70 1 2 ^. 7 ⁾

^~

l 7 19

5/11 14, 5 70 11 ^{7 4} l 7 19

6/II 5,0 72 11 6 3 l 7 1 7 ^.

7/Il 6 , 1 74 9 5 3 l ₈ 14

8/ II 4,8 71 8 6 s ^{l 9 14}

9/ li 6,3 68 10 a ^{4 l 9 13}

l/ III 7,3 78 9 4 2 o ^{7 13}

2/III ^{6,6 74 7} 6 3 3 7 13

3/ III 5,6 66 14 8 3 2 7 22

4/III _5,5 68 lO 7 4 l 16 17

5 /III 6,2 70 9 7 ⁴ 2 B 16

6 /III 5,4 ^. 72 9 8 3 o ^{8 17}

7 / III 4,3 68 9 7 6 2 B 16

B/III 5,0 65 8 ₉ 6 3 ⁹ 1 7

9/III 5 ,6 62 11 lO ⁵ 2 lO 21

1/I V _9,6 70 5 9 4 ...

^')

l ^{9 14}

2/IV 10,4 78 9 ⁴ 3 l 5 13

3/IV 14, 1 82 ⁴ l ^{5 3 l}

^{l '}

^{:> l 9}

4 /IV 12 , 7 78 7 4

l

3

^~

^{l ..,} l l l

5 / I V 13,8 69 lJ ⁷ f ^l ~

^l

l 6 20

l ^'

6/ I V 12 , 8 78 3 ^o " ³ l ³ - ^{l 9}

7 / IV 12,1 77 ^l 6 6 _' 3 ^' _\ ^< _! 7 12

l

8/ IV 9,7 82 .\ 4 l

^l

l 8 ^l 8

112

9/ IV 10, 7 H 5 7 2 1 12

_l l

0,02 lO

22 1 4 24

23

26

21

19 1 8 ^. 16 1 6 15

15

11

1 2

11

1 2 15 14

9 . lJ

12 .

21 14 11 16 1 6 17 16

9 9

ll 11

l J

lO 11

15 -

Charakte<ystyka ~łaściwości fizyczr~-chemicznych gleb 115

Tabela 6

GĘSTO~Ć 06JĘTU~CIOWA I POJEMNOŚCI WODNE GLEB POBRANYCH Z PÓL DOŚWIADCZALNYCH

W OOBROSZOWIE WIELKIM

Nr Gęstość

-

^Po jerlV'lOŚć woroa [\]

pola ^' objętościowa aktualna kapilarna całkowita

[1J/cn?J ^{wagowa objętoś. wagowa objętoś. wagowa objętoś.}

1,63 12,7 20,8 18,7 30,6 20,0 32,6

Ugór 1,64 12,7 20,9 19,2 31,5 20,2 13,3

nie za- 1,74 11,4 19,9 19,1 33,3 20,0 34,9

orany 1,68 11,9 20,2 18,5 31,2 19,9 33,6

1,69 12,4 20,9 16,2 27,3 17,1 28,9

1,67 11,8 13,6 16,2 27,0 17,0 28,4

X 1,67 12,1 20;4 18,0 J0,2 19,0 32,0

1,74 14,1 24,6 16,9 29,4 17,4 30,2

Rzepak

1,75 15,6 27,3 16,3 28,6 16,4 28,8

I 1,78 16,4 29,2 17,3 30,8 17,3 30,8

1,80 14,4 25,6 14,6 26,4 16,0 28,9

X l, 77 15,1 26,7 16,3 28,8 16,8 29,7

1,68 13,6 22,8 17,3 29,0 18,3 30,6

JęczmiM

l, 72 15,2 26,1 10,4 31,7 18,6 32,1

II 1,56 16,9 26,3 22,2 34,7 22,4 35,0

1,72 13,9 23,9 17,0 29,3 17,6 )0,3

"

" 1,67 14,9 24,8 18,7 31,2 19,2 32,0

1,74 l _{16,0 27,9 19,7 34,3 20,5 35,6}

2yto

1,84 12,7 23,4 15,3 28,1 15,5 28,5

III 1,62 12,2 19,8 19,5 Jl,6 20,3 32,2

1,61 12,3 20,0 20,2 32,4 20,9 33,7

,____

X 1,70 13,3 22,8 18,7 31,6 19,3 32,7

Ziem- 1,49 7,5 11,2 15,4 23,0 16,2 24,2

niak1 1,65 12,6 20,9 18,4 J0,4 20,8 34,3

IV ^{1,74 10,9 18,9 16,5 28,9 18,9 32,8}

1,71 12,0 20,5 16,8 28,8 18,1 }(),9

-

X 1,65 10,7 17,9 U,B 27,8 18,5 30,6

-

1 1 6 , t..flCHAŁ DRAB

~~~---~~---~---·--- --·- · --

Nr po- l et- ka l/I 2/I 3/I 4/I 5/I 6/I 1/I 8/I 9/I l/ II 2/II 3/II 4/II 5/II 6/!I 7/U B/II 9/U lilii 2/III 3/III 4/Ill 5/III 6/II!

7/III 8 /III

1 9/III

1/IY 2/IV l/IV

tt}I'I

5/IV 6/IV 7/IV 8/IV 9/IV

T abe l a 1 POOSTAWOWE WlAŚCIWOŚC1 Cł-EMlCZNE GLEB P 0 8HANYD1 2 W ARS T WY 0- 20 cm

PÓL DOŚWIADCZALNYCH W OOBR OSZOWlE WIELKIM

fPH] ^r- _Lmval w 100 ^g Substancje organiczne _{flnval w JOO g}

gleby] [%] ^glebyj

w H

2 0 w _KC1 ^{l n} _H s ^{T met.} _{na [\}} ^{nuri- Straty} praten. (\] ^pr~y Al ~· tt

4,4 3,9 ^{4,7 4,7} 9,4 50,0 1,21 2,14 ^0,5-t 0,34 4,6 4,0 5, l 4.,8 9,9 48,5 1,88 2,36 0,80 0 ,22

4,6 ^3,8 5,0 3,7 ^{6,7 42,5 1,45 Z,04} o,as 0,25

4,8 3 , 9 3,5 4,0 7,5 53,3 1,82 2,65 0,49 0,31

4,8 ^3,9 5,0 4,2 9,2 45,6 1,46 2,34 0,61 0,26

4,8 3,9 ^4,1 5 ,2 9,3 55,9 1,36 1,87 0,26 0,33 5,0 4,2 ^{5,4 5,0 10,4} 48,1 1,19 1,92 O, OS 0,39

5,0 4,2 3,8 4,1 7,'9 51,9 l,J2 1,99 0,05 0,.0

4,9 4,2 4,1 4,4 8,5 51,8 1,22 1,67 0,13 0,38

5,0 4,2 4,4 2,0 6,4 31,2 1,32 1,73 O,IS 0,31

4,9 4,2 3,7 3,9 7,6. 5t,3 1,02 ^{1,<\.8 0,36} o.2s

4,8 4,1 6,0 3,9 9,9 39,4 1,12 1,41 0,47 O,ZZ.

4,6 4,0 4,1 2,2 6,3 34,9 l,OS 1,36 0~51 0,2t

4,6 4,2 3,5 3,4 6,9 49,3 0,79 1,31 ^{0,40 0,25}

.

4,7 4,1 J,a 2,1 5,9 35,6 1,01 1,15 ^0,37 O,J9

4,6 4,1 4,0 4,0 8,0 50,0 o ,ao ^{1,14 0,46 _ 0,28}

4,5 3,8 3,8 4,0 7,8 51,3 0,75 1,42 0,59 O,Ji

4,6 3,2 3,7 4,0 7,7 ^51,9 0,87 1,50 0,61 0,29

.

4,6 3,8 ^4,J 3,5 7,8 4~,9 0,72 1,36 0,56 0,2' 4,7 4,0 3,8 3,2 7,0 45,7 1,22 1,48 o ^{, 37 0,25}

4,6 3,8 6,B 4-,B ^11,() t. l,~ 1,32 1,65 0,12 ^{l 0,25} 4,8 4,0 6,2 4,0 10,2 J9,2 l,ZZ ^{1,69 0,50} 0,22 4,6 3,9 6,5 4,3 10,8 39,8 1,28 1,52 0,64 0,25 4,8 4,0 6,5 4,9 ^11,4 43,0 0,94 1,46 ^0,47 0,27 4,9 4,0 7,2 5,0 12,2 41,0 1,63 2,20 0,57 0,25

4,8 4,0 6,5 _{3 '8} ^10,3 36,9 1,80 ^2,35 0,55 0,25 4,6 3,9 5,4 3,5 ^8,9 39,3 2,17 ^{. 2~39}

\

0,75 9,Z2

. 0,25

4,13 4,0 4,0 4,0 8,0 50,0 1,56 1,88 0,55

4,9 4,0 6,5 4,5,11,0 40,9 ^1,48 1,68 0,30 o~z•

5,0 4,2 3,7 _3,0,6,7 ^44,8 0,91 1,33 0.33 0,25

l

^l

4,9 4,0 ^{) 9} 4,3\10,2 4'2,2 l 0,97 l,:n ^{0,44 O,Z2}

' ł

5,0 4,1 ^5,6 . l _{l , 2~ 1,42 0,25 0,2.}

l ^{},9 9,5 41,0}

4,7 3,9 6,2 3,5 9,7 36,1 ^{l , .!.4 l,} · 'i1

l ^{0,46 ' 0,2~ .}

l ⁱ

4,8 J~9 6,1 2,5 8,6 29,1 1,3!ł ' _{J.,._,} 5 '\ _0~36 o,JO

4,S 3,9 6,4 3,9 10,3 37,9 1,09

l ^{l,ł.Z i 0,51 o,ZJ}

i .

4 7 _' 3,9 ^6,1 3,~ 9l5 35,8 1, 08 _l 1J35 0,50 _. - l ^0,z1

'

.

l

t~r

:.;ole tka l

i

l

^{l/l 2/I 3/1}

4/I 5/I 6ii 7/I 6/I 9/1 1/Il 2/II 3/II 4/Il 5/II 6/II 7/II B/II 9/II 1/III 2/III 3/III 4/III 5/III 6/III 7/III 8/ l! I

l

^9/lii

1/IV 2/IV 3/I\

4/:\

l

S/', 6 ~ \ 7 8, ~ 9/j\

l

Dlarakterystyka właściwoścl fizyczno-chemicznych gleb . . . 11 7

ZAWARTOŚCI MAKROELEMENTÓW W POWIERZCHNIOWEJ WARSTWIE (0-20 cm) GLEB POORANYOi Z f'ÓL DOŚWIADCZALNYCH W DOSROSZOWIE WIELKIM

!

Formy trzyswaja1ne Formy gó1ne (Ppm]

ppm]

;

p K N p K Ca Na

59 62 896 384 916 134 118

l

^{54 )4 66 78 784 616 630 415 1186 998 144 120 125 101}

l

^{49 66 840 420 1210 124 124}

l 33 62 784 210 472

l

99 75

22 46 504 310 854 120 96

26

l

_{66 58o· 366 867 133 101}

42 56 616 195 620 112 93

l

^{19 17 . 56 70 504 336 288 306 782 849 125 113 103 105}

19 56 616 303 471 99 71

12 74 560 1'9 564 96 77

22 50 448 255 469 101 72

6 56 560 252 493 ~03 69

18 l ^{58 392 174 415 102 68}

19 58 448 244 478 100 67

26 46 44i 318 716 114 79

31 66 448 292 618 117 83

31 58 616 223 461 120 70

63 60 504 253 530 99 74

47

l

^{70 504 348 540 91 76}

45 68 560 203 621 122 88

l

^{44 52 560 378 685 120 85}

l ^{66 46 616 394 715 118 89}

l 730 125 90

l

^{72 78 840 578}

l l 68 68 728 572 881 124 104

i 61 62 784 494 627 143 84

!

^{69 56 728 656 605 114 81}

i

61 90 672 497 487 99 75

56 58

l

^{504 411 559 100 85}

58 62 UB 409 683 124 86

l

l

l

_l 45 ^{44 66} 56

i

⁵⁶⁰ )60 ³⁸⁶ 306 ⁵⁹⁰ 694 ¹³⁰ 114 ⁹³ 95

l l

684 129 ⁹²

. a:

l

⁵⁶

^l

^{~46 395}

6C 68 560 385 585 114 79

S5 ! ⁶⁴

l

560 359 480 88 78

l l

Tabela B

Stosunek C/N

7,8 13,9 13,6 12,&

10,8 15,6 11,9 12,4 14,0 22,8 9,6 11,6 13,9 8,2 14,9 10,3 9,7 11,2 6,8 14,0 15,2 12,6 .13,2 8,9 11,2 l4,3 16,0 12,4 12,8 10,5 1i,6 12,8 11,8 18,0 11,3 11,2

tl8

Nr polet'<a

1/1 2 /I 3/I 4/I 5 / I

.

6/I 7 / I

B/I

9/ I I/II Z/II J / II 4/II 5/II 6/Il

. 7/II

B/II

9/II 1/III 2/III 3/III 4/III 5/III 6/III 7/III 8/III 9/III I/I V 2/IV J/IV

4/IY ~

5/ I V 6/IV 7/IV 8 /IV

.

~

' J/IV

MICHAŁ DRAB

ZAWARTOŚCI PIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W POWIERZCł- łłiOWEJ *ARSTWIE GLEB POBRANYOH l PÓL DOświADCZALNYCH W DOSROSZ OWIE WIELKIM

Zawartość wycatona _iPP"! ^{~ - ~ .}

Fe t1"l Cu Zn

4.009 _{91.~ e.~} 16,8

4540 92,1 7,5 16,9

4620 136,0 16,3 19,2

4657 103,0 7,0 19,4

4140 97, 4 8,4 ^{11, 4}

4500 104,0 5,8 16,8

4590 160,0 13,8 16,2

4570 124,0 13,7 10,7

4670 164,0 14,4 16,4

4600 163,0 9,8 11,4

3970 176,6 17,9 12 , 7

4211 140,6 11,0 13,4

4120 lJJ,O 9,1 12,0

~ . no 146,0 ^. 14,) 14,3

381 G 119,1 ^. 6,3 9 , 8

4360 ! 6 5, 0 12 , 0 ^{11 , 5}

4420 14 8 , 0 6,9 12,9

4200 131 ,0 8,3 12,2

3630 139 , 0 15,5 12,0

3880 110,0 8, 4 12, 4

4250 91 , 2 16,2 17,4

4300 H4 , 0 1 6 ,1 15,4

4680 200,1 14,5 15,8

4500 175,2 9,9 13,3

4630 212,1 13,0 17,0

4390 16 5,3 12,4 17,3

4380 110,0 11,9 15,3

4 520 155 , 1 8,6 16 , 4

4530 128,1 ^8,0 12,4

4380 114,0 9,5 ll ,6

4650 54, 1 7,6 1 0 ,3

4610 2 02,1 11,2 8 , 6

3860 ^119,3 6,2 10,6

4380 14 4, 5 1 4 ,0 17,8

46SO 128 ,5 ^{8,9 10,7}

.. l O 136,0

' · · ^9,4

T abela ⁹

.

Ni

9 , 8 5,0 6,7 10,4 8, 7 9.1 14,6 13,4 3,7 12,3

B ,J

6,7 ^. 6,7

8 ,6 3, 7

7, 2 _• 7,4 ^. 0,0

5 , 0 10,4

4 ,5

.

6 , 4

4,5 ^•

2,0 1,2 1,2 9,9 1,2 9,4 1,2 1,4 0,0

2,9 ^• 6,4

3,7

1.• -

Charakterystyka właściwości fizyczno-chenncznych g,eb ... 119

Omówienie wyników

Skład mechaniczny gleb zrekultywowanych w Dobroszawie wykazuje dość znaczną zmien-

noś~ poziomą i pionową (tab. 5). Zawartość części spławialnych w warstwie O - 20 cm

W)OOSJ

oc

9 - 26 %. Utwory te reprezentuJą grupy mechaniczne od piasku słabo glinias- tegG oo gliny .lekkiej. W większości prób stwierdzono tet znaczne ilości frakcji pyłu.

w oorćwnaniu ze stanem sprzed eksploatacji kruszywa, obecne gleby zawieraj~ znacznie

~:ęceJ szkieletu i pod tym względem rćżn1ą się istotnie od większości mad upawnych

rz ,

10].

Lamieszczane w tabeli 6 wartości gęstości objętościowej rzeczywistej wahają się

m1ęuzy 1,60 a 1,80 g/cm3

. ŚW1adczy to o minimalnym stopniu spulchniania badanych gleb. Ich ^gęstość niewiele ^{się rćzni} od ^gęstości gleby na ekstensywnym pastwisku ugo- rze Rezultatem tego jest duta zwięzłość gleby w stanie suchym. Szczególnie zbitą okazała się warstwa panitej poziomu ornego. Warstwa ta n~e przepuszcza wody i bardzo

często pod wilgotną glebą w górnych poziomach, warstwy głębsze są przesuszone.

Kapilarna pojemność wodna badanych gleb jest niska, co mate mieć związek ze zna-

czną iCh zbitością. Bardzo niska jest tez porowatość powietrzna ( 3 - 5% ), stano- wiąca różnicę pomiędzy maksymalną a kapilarną pojemnością wodną. Według Uggli [ló)

optymalną wielkością dla gleb uprawnych jest 20 - 40

s.

Zawartość substancji organi- cznej oznaczonej metodą Tiurina waha się od 0,72 do 2,17 S. Większość gleb zawiera jej od 1,0 do 1,5

s.

Odczyn gleb Dobroszowa jest wyjątkowo niekorzystny, nie przekroczył wartości pH

~ w żadnej z prób. Jest to pH za niskie dla większości roślin uprawnych. Wapnowanie tych gleb jest zabiegiem warunkującym sens uprawy, a wysokie wartości kwasowości hy- drolitycznej wskazują na potrzebę stosowania dużych dawek tego składnika (tab. 7).

Pojemność sorpcyjna gleb (T) jest niska. Moze to wynikać z małej zawartości

próchnicy, niekorzystnego składu minerałów oraz zmian wynikłych w kompleksie sorpcyj- nym z powodu bardzo niskiego pH. Niska pojemność sorpcyjna może obniżać wykorzystanie

składników mineralnych z nawozów przez rośliny uprawne.

Zawartość makroelementów w glebach ··Oobroszowa pozostaje w związku z ich nie- korzystnymi ogólnymi właściwościami. Ilości wymienionych składników są bardzo małe (tab. B). Jak na materiał pochodzenia rzecznego, zawartości Fe, Mn, Cu, Zn i Ni są stosunkowo niskie (tab. 9). Jednak przy obecnie istniejącym odczynie może dojść do PDbierania tych składników przez rośliny w nadmiernych ilościach.

Końcowe uwagi i wnioski

~~ t•yniku eksploatacji kruszywa budowlanego oraz zabiegów .,rekul tywacyjnvch", ." reJc'rile Oobroszowa ^pa,,stały dute powierzchnie gleb industrioziemnych. ^Niewątpli­ lilie L j:Jkoścl powstałych gleb ~~ powatnyr.J stopniu decydowało ich aluwialne poc~e­

nie. t-I<Jdy ,., reJome Oobrosz01>1a powsta\·lały w dolinie Bobru. Tworzenie się i ewolucja

!lad zalc?ą od rozmaitych czynników glebotwórczych, spośród których uształtowanic

Po.IJerzr.ttnJ doliny, wan .. t--4-<i hydrologiczne, skład granulanetryczny osadów oraz szata tOśhr ¹ l,llrr.at ~2na uwalać za najwalniejsze [6J.

120 i"l!CHAL DRAB _•

Jakaś ć powstających gleb (mad) zale~y gł& ~nie oa zasobności skał macierzystych i gleb te r enów połotonych w sąsiedztwie przeoł ywającej r zeki. Badane g leby przed eks-

ploatacj~ kruszywa reprezen towały mady brunatne pow s tał e z utworów al uwi a lnych l ek- kich , ^{płytkich i} średniogłębokich za liczane do k~l eksów ty tnich :

- dobry ch, - ^słabych,

- bardzo słabych [ 4 ].

Odczyn gleb był s iln i e kwaśny ( 96 ~ gruntów or nych do pH 5 , S) , zasobność w przy.

s waja lne formy r ₂ o ₅ ^{i K} ₂ o była najczęśc i ej niska. Wskaź ni k boni tacji negatywnej ~

t ów ornych wyniósł 76 dla P2 o ₅ ^{i 99 dla K} ₂ o. ^W porównaniu do r o tacj i I ( 1958) prowa- dzone j przez Stac ję Chemiczno-Roln iczą nas tąpi ło w r otacj i IJ (196 7) pogorsz enie wł•

ciwości c hemi cznych (wzrost zakwaszenia i zm lie j szeni e zasobności w f o rmy p r-zyswajal·

ne P i K), co wskaz uje na niewłaśc iwą gospodarkę na tym terenie [ 13 ].

Omćwi~ 1e pcr ~że j chemiczne właściwości mad w okol i cy Dobroszowa upadabniaj Q je

do ^mać s udeckich a w ^{s zcz} ególności położonych w Kotlinie Jeler~ogórskiej , powstaję­

cy ch w sąsiedztwi e kwaśnych , ubogich skał krystalicznych [ B].

Aktualn i e badane gleby ^posiadają s zereg ni ekorzystnych ^{włdści wości ;} - si l ne lakwaszenie ~

- niska zasobność w składn iki pokarmowe w fo~ie pr zysw aja l nej i ogó lnej, - nieure gulowane ^{właśc iwości} f i zyczne,

- niekorz ystne s t osunk i w odne .

~ydaje si ę , Ze po dstawowym zab i egi em w gospodarowa niu na t yc h gl e bach powiB~

być ich w apnowanie . Za bieg ten poza unie r uchomi eniem glinu , przycr;ni si ę do zwięk- ·

szenia 1 lości przyswajalny c h form makro i mikro elementów , j ak też powinien poprawić ^• str uk turę gleb . Z alec ane jest w tym przypadku - stos owanie ła twodostępnych f o rm wapni~

llJ . l okalnego bądt popiołów [?, ^{5, 12 ].}

Niska z asobność gleb w ^{składniki pok armowe} zmus za do ich s to sowania w inny spo-- sób jak na glebach u prawnyc h. W tym przypadku nawotenie m i nera lne pow inno być st~

wane w dawkach melioracyjnych (wysoki ch ) to znaczy zapewniających nie tylko normal~

wzrost i rozwój roślin uprawnych ale teź odbudowę źy c ia biologi c znego nowo tworz~.

gleb . Mała poj emność sorpcy j na wskazuje na s tosowanie nawc ien i a mine r alnego w kilkU

dawkach.

Ou2:ym utrudnieniem w gospodarowaniu na powstałych gl ebach jest ^{ic h} roozai~

przestrzenna j ak teź pi onawa.Nadkładglebowy był rozprowadzany na wyeks ploatowanych terenach za pomocą ciętkiego sprzętu. W wyniku działalności tego sprzętu powstałe

gleby są bar dzo silnie zbite, utru~ia to rozwój rośli n, j ak ^te2: wsi ękanie wody •

Koniecznym wyda j e si~ stosowanie orki z pogłębiaczem .

Charakterystyka wł aściwośc i fizyczno-chemicznych gleb . . . 1 2 1

Litera tura

[ l] Sedner J. - Biologiczna rekultywacja zwałowisk~okopa lni anych .MiędzynarodOIIIe

Cz asopismo Rolnicze , RWPG 3, s. 50- 55 , 1980.

L ^{2] G re i nert H. , Drab M . ,} Jędrczak ^{A. , Wróbel I. - P rzewodnik po t rasie K onferen-}

cji T erenowej Ogólnopol s kiego Zjazdu PTG w Zielonej Górze, 1 8 - 20 wrześ n ia

1 985.

[ 3] Katzu r J. - Oie Grundmelioration von schwefelhalt igen e xtrem sauren ~ippr oh­

b5den . Techni k u nd Umwe ltschutz . Wiedernutzbarmachung devestierter BBden . 1 8 , s. 52-62 , 1976 .

[ 4] Kern H . - R olnicza pr zydatność gleb Polski, ~ojewódz two zie l onogór skie . JUNG

Puł awy . l97L

[ 5 ] Krummsdorf A. - Grundmelioration vegetationsfeindlicher Bergbaufi~chen durch Einsatz Kalkreicher ' Elektorfiltereschen. Tecnnik und Umwe lschutz Bodennu t zug und Umweltschutz. 9 , s. 77-96, 1974.

[ 6 ] laskawski S., Szozda B . - Niektóre właściwości chemiczne mad odrzańskich rejo- nu Przychowej Rocz. glebozn. t. 36, 3, s. 27-40, 1985.

[ 7] Lityński T., Jurkawska H., Garlach E . - Analiza Chemiczno-rolnicza . PWN

•

Warszawa, 1976.

[ s] ^{Mazurski K . -NieKtóre} cechy mad s udeckich. Roczn. g1ebozn. 27 4, 5 . 93-105,1976

[ 9] Nowosielski O . - Metody oznaczania potrzeb nawożenia. PWRi l Warszawa, 1974 .

[10] U ggla H . - Gleboznawstwo rolnicze. PWRil Warszawa, 1983.

[ 11] Ustawa o ochronie gr-untów rolnych i leśnych oraz rekultywac j i gru ni.ó w z dnia 26 patdziernika 1971 roku, Dziennik Ustaw Nr 27 paz. 249.

[ 1 2} Vocke A. - Die Wiederurbarmachung der Hochhalde lrager des VEB Braunkohlen- .

kombinat Espenheim. Technik und Umweltschutz . Bodennutzung und Umweltschutz 9, s. 99-117, 1974.

[ 13} Zasobność ⁱ potrzeby nawozowe gleb województwa zielonogórskiego . Cz. VI.

Powiat Zielona Góra 1969. WojewódZki Ośrodek Postępu i Informacji Rolniczej .

.

Or inż. Michał Drab - Wyższa Szkoła Inżynierska w Zielonej Górze .