Tomasz Chinciński
"Kampania 1813 r. na północnym
zachodzie Księstwa Warszawskiego :
napoleońska twierdza Toruń i jej
obrona", Andrzej Nieuważny, Toruń
1995 : [recenzja]
Rocznik Toruński 25, 131-139
1998
R O C Z N I K
T O R U Ń S K I
T O M 25
R O K 1998
N oty
J e d n y m z is to tn y c h z a d a ń „ R o c z n ik a T o ru ń sk ie g o ” je s t in fo rm o w an ie o li t e r a tu r z e d o ty c z ą c e j T o ru n ia , z w łaszcza zaś je g o h isto rii. Do te j p o ry z a d a nie to s p e łn ia ła p rz e d e w sz y stk im p u b lik o w a n a co kilka l a t „ B ib lio g ra fia m ia s t a T o r u n ia ” , ry tm ic z n ie u z u p e łn ia ją c a dzieło w y d an e w 1972 r. p rzez H en ry k a B aran o w sk ie g o i s ta n o w ią c a z czasem p o d s ta w ę do d ru g ieg o to m u e d y cji k siążkow ej (T o ru ń 1996). W o b e cn y m to m ie p u b lik u je m y „ B ib lio g rafię m ia s t a T o r u n ia ” za l a t a 1 9 94-1997, o p ra c o w a n ą p rzez k o n ty n u u ją c ą p ra c ę H e n ry k a B aran o w sk ie g o U rszu lę Z a b o rs k ą . O d n ie d a w n a n a la m a ch „ R o c z n ik a ” zam ie s zc z an e s ą ró w n ie ż re c en z je w ażn iejszy ch książek d o ty c z ąc y c h T o ru n ia . N o ty p u b lik o w a n e p o n iż e j p o ra z p ie rw szy m a ją n a celu w y p ełn ien ie lu k i m ięd zy la k o n ic z n ą in fo r m a c ją b ib lio g ra fic z n ą a re c en z ja m i, k tó re choćby ze w zględu n a ilość u k a z u ją c y c h się w y d a w n ic tw n a te m a t T o r u n ia n ie s ą w s ta n ie o d n ieść się d o n ich w sz y stk ic h . C elem ty c h n o t j e s t re je stro w an ie i k ró tk ie in fo rm o w an ie o k siążk ach , k tó re w ią ż ą się z szeroko ro z u m ia n ą h is to rią T o r u n ia lu b - u k a zu jąc się w T o ru n iu - s ą szczeg ó ln ie w ażn e d la ży cia k u ltu ra ln e g o i nauk o w eg o . W p rz y p a d k u n a jw a ż n ie js z y c h i b u d z ąc y c h zain tereso w a n ie p u b lik a c ji o m ó w ien ie ich w ra m a c h n o t n ie w y k lu c za z am iesz cz e n ia w przy szło ści szerszej recen zji czy a r ty k u łu re c en z y jn e g o . P o n iżej p re z e n tu je m y g arść in fo rm a cji o książkach w y d a n y ch p rz e w aż n ie w 1997 i 1998 r.
Toruński słow nik biograficzny, pod red. K rzysztofa M ikulskiego, t. 1,
T o ru ń 1998.
P o la ta c h zab ieg ó w i p rz y g o to w a ń s ta r a n ie m T o M iT o o ra z k o m ite tu re d a k cy jn eg o w sk ład z ie : J a n B ełk o t, K a ro la C iesielska Jerzy D y g d a la, M irosław G o lo n , K rz y s z to f M ik u lsk i, M a g d a le n a N ied zielsk a, P io t r O liń sk i, K a zim ierz P rzy b y sz ew sk i i T a d e u sz Z ak rzew sk i, u kazał się p ie rw szy z sześciu p lan o w an y ch to m ó w T o ru ń sk ie g o sło w n ik a biograficznego. P rz y o p ra c o w y w a n iu w y d a w n ic tw a z d ec y d o w a n o się n a tz w . „ sy s te m h o le n d e rsk i” - k ażd y to m b ę d zie zaw ierał h a sła o d lite ry A do Z (b ez p o d z ia łó w c h ro n o lo g iczn y ch ). D la u ła tw ie n ia p o
szu k iw a ń w kolejnych to m a c h z o s ta n ą z a w a rte in d e k sy osobow e. W ed łu g zam ie rz e ń re d a k c ji w S ło w n ik u b ę d ą um ieszczone bio g ram y w szy stk ich z n ac z ą cy c h p o s ta c i zw iązan y ch z p rzeszło ścią T o ru n ia , osób u ro d zo n y ch b ą d ź czasow o d z ia ła ją c y c h w m ieście, lu d zi, k tó rz y p o z y ty w n ie lu b ta k ż e n e g a ty w n ie w p i sali się w h is to rię m ia s ta . Ju ż w p ierw szy m to m ie zn aleźli się p rz e d sta w ic ie le p a tr y c ja tu , a rty śc i z kilku epok, profesorow ie G im n a z ju m A k ad em ick ieg o i U n i w e rs y te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a , X IX -w ie c zn i d z ia łac z e p o lskiego ru c h u n a ro dow eg o o ra z n iem ieccy b ad acze, duch o w n i, u rz ę d n ic y w reszcie ofiary e k s te r m in a c ji h itle ro w sk ie j i sam i opraw cy. J a k p o d k re ślił we w stęp ie re d a k to r n a czelny K . M ik u lsk i, T o ru ń sk i sło w n ik biograficzny ze s w o ją id e ą u d o k u m e n to w a n ia d z ia łaln o śc i p rze d sta w ic ie li różnych n acji, o p c ji p o lity c z n y ch i w y z n ań je s t p rz e ja w e m d b a ło śc i o zachow anie tra d y c ji i d z ie d zic tw a k u ltu ro w e g o , n ie ty lk o lo k aln eg o , ale św iatow ego. S ło w n ik w y d an y z p o m o c ą fin a n so w ą U rz ę d u M iejsk ieg o w T o ru n iu , U n iw e rsy te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a o ra z E L A N Y S .A ., F a b ry k i C u k ie rn ic ze j „ K o p e rn ik ” S .A . i T o ru ń sk ic h Z ak ład ó w M a te ria łó w O p a tru n k o w y c h S .A p o s ia d a s ta r a n n ą i p rz e jrz y s tą sz a tę g raficzn ą. W a rto zag łęb ić się w le k tu rę i p o szu k a ć p a tro n ó w to ru ń sk ic h ulic, sw oich d a w n y ch sąsia d ó w , k rew n y ch i z n ajo m y ch .
K aro la C i e s i e l s k a , Towarzystwo M iłośników Torunia. 75 lat
pracy dla m iasta, Toruń 1998.
K siąż k a a u to rs tw a w ielo letn iej d z ia łac z k i i p re z esa T o M iT o z o s ta ła n a p is a n a z okazji ju b ile u s z u 7 5 -le c ia d z iałaln o ści T o w a rz y stw a M iłośników T o ru n ia . K a ro la C iesielska, z aw a rła w niej „ p re h is to rię ” T o M iT o , czy li dzieje w cześn iejszy ch to w a rz y stw p rz y ja c ió ł i m iłośników o ra z o rg a n iz a c ji z a jm u ją c y c h się u p ię k sz a n ie m m ia s ta . Z a sad n icz ą tre ś ć p u b lik a c ji s ta n o w ią je d n a k losy T o M iT o , o rg a n iz a c ją k tó r a p o m im o k ło p o tó w fin an so w y ch , ró żn eg o ro d z a ju tru d n o ś c i, łą c zn ie z zaw ieszan iem d z ia łaln o śc i p rzez w ład ze, w y trw a le re a liz o w ała p o s ta w io n e p rzed so b ą z a d a n ia . N a jb a rd z ie j z n a n e p rz e ja w y tej d z ia łaln o śc i to „W ieczo ry T o ru ń sk ie ” p ośw ięcone d z ie jo m m ia s ta , lic z n e od c zy ty , p re le k c je, pokazy, k o n k u rsy : „ T o ru ń w k w ia ta c h ” , w iedzy o m ieście o raz k o n k u rsy p ra c m a g istersk ic h i d y p lo m o w y ch o te m a ty c e to ru ń s k ie j, a ta k ż e liczne p u b lik a c je o g ła sz a n e m .in . w ra m a c h B ib lio teczk i T o M iT o , w sp o m n ia n y w yżej T o r u ń sk i sło w n ik biograficzny czy też p rz e d e w sz y stk im w y d a w a n y od 1966 r. „ R o c z n ik T o ru ń sk i” .
J a k w k ażd y m sto w arzy sz en iu , ta k i w T o M iT o p o d s ta w ą s ą lu dzie, k tó rz y p o s ta n o w ili p rz e zn a c zy ć sw ój czas, e n erg ię i p o m y sły d la re a liz a c ji idei u p ię k sz a n ia m ia s ta i p o p u la ry z a c ji w iedzy o nirn. N a k a rta c h książk i p r z e w ija ją
się n a jb a rd z ie j z asłu ż e n i d z ia łac z e, członkow ie h o n o ro w i, w sp ó łp raco w n icy z in n ych in s ty tu c ji, w reszcie osoby w y ró żn io n e p rzez T ow arzy stw o „Z ło ty m A stro la b iu m ” .
K aro la C i e s i e l s k a , Herb, •pieczęcie i barwy Torxinia, T oruń 1998.
J e s t t o d ru g ie w y d a n ie książk i (p ierw sze - T o ru ń 1983) o p u b lik o w an e s t a r a n ie m T o ru ń sk ie g o T o w a rz y stw a K u ltu ry . P r a c a z o sta ła p o sze rz o n a i w zb o g a c o n a o n o w ą s z a tę g ra fic z n ą . U w zg lęd n io n o w niej ta k ż e z m ian y w h erb ie, ja k ie zaszły o d 1983 r. A u to rk a p o d k re ś liła , iż w h e rb ie „ ja k w zw ierciad le o d b ija ją się d z ie je p o lity c z n e m ia s ta , s ty le ep o k i poziom sz tu k i p la sty cz n e j, sp ra w n o ść ręk i rz e m ie śln ik a - a rty s ty i u p o d o b a n ia o b y w a teli” . N ależy więc d o k ła d n ie j i w sze ro k im k o n te k śc ie h is to ry c z n y m p rz y jrz e ć się liczn y m w y o b rażen io m h e rb u , u m ie szc z an y m n a b u d y n k a c h , e k slib risac h , s z ta n d a ra c h itp .
K siąż k a z o s ta ła o p ra c o w a n a z c a ły m a p a r a te m b ad aw czy m , ale n a p is a n a j e s t p rz y s tę p n ie d la k ażdego czy teln ik a . Z a g łę b ia ją c się w d zieje z n a k u m ie j skiego, w iz eru n k ó w n a pieczęciach czy b a rw n a s z ta n d a ra c h m ożem y p o z n ać p rz e ło m o w e chw ile w ży ciu m ia s ta , a ta k ż e n ie z n an e a sp e k ty fu n k c jo n o w a n ia k a n c e la rii m ie jsk iej, d a w n e p rz y w ile je i o b y c za je . D u ży m p lu sem w y d a w n ictw a je s t b o g a ta s z a ta g ra fic z n a , d z ię k i k tó re j m o ż n a z o b aczy ć pieczęcie, d o k u m e n ty , tło k i czy c h o rą g w ie, u k r y te w m a g a zy n a c h arc h iw u m lu b m uzeum .
K alendarium . dziejów m iasta Torunia, oprać.
Palczew ski przy
w spółpracy H. D uczkow skiej-M oraczew skiej i M. Golona, wyd. Agen
cja Akces, T oruń 1997.
R o k 1997 ob fito w ał w w y d a n ie w ielu p u b lik a c ji d o ty czący ch T o ru n ia . Z n a la z ło się w śró d n ic h K a le n d a riu m d ziejó w m ia s ta T o ru n ia o p ra c o w an e p rzez J a n u s z a P a lc z ew sk ie g o p rz y u d z ia le H en ry k i D u c zk o w sk iej-M o raczew sk iej o raz M iro sław a G o lo n a . J e s t to p o z y c ja p re z e n tu ją c a n a jw aż n ie jsze w y d a rz e n ia z h is to rii p o lity c z n e j, g o s p o d a rc z e j i k u ltu ra ln e j g ro d u K o p e rn ik a i je g o m ie szk ań có w o d ro k u 1233 p o 1996. C ie k aw o stk ą j e s t n ie w ątp liw ie sp o só b o p ra c o w a n ia - k a żd e j d a c ie d z ie n n ej od 1 s ty c z n ia do 31 g ru d n ia p rz y p o rz ą d k o w an e z o sta ły w y d a rz e n ia z ró żn y ch l a t i s tu le c i. K a le n d a riu m je s t n ie ste ty po zb aw io n e in d e k só w , a p r z y ję ta fo rm u ła u n ie m o ż liw ia siłą rzeczy a n alizę d łu g o trw a ły c h p ro cesów i sze rsz y ch p ro b le m ó w . Z z ało że n ia je d n a k n ie ta k ie kw estie m iały się tu zn aleźć. W z a s a d n ic z y m z rę b ie k siążk a t a j e s t p rz y g o to w a n a p rzez h o b b y s tę g łó w n ie d la m iło śn ik ó w T o ru n ia , ja k o w y raz z ain tereso w a ń , p o szu k iw ań i lek
t u r J a n u s z a P alczew sk ieg o . Do sięg n ięcia p o K a le n d a riu m z a c h ę c a e leg an ck a fo r m a e d y to rs k a i liczne ilu s tra c je , um ieszczone ob o k je d n o lic ie o p ra c o w an y c h gra fic z n ie re k la m n a jw ię k sz y c h firm regionu, k tó re sp o n so ro w a ły d r u k k siążk i.
T oruń i m iasta ziem i chełm ińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka
Steinera z pierw szej połowy X V I I I wieku (tzw. Album Steinera), pod
red. M. B iskupa, T oruń 1998.
P o z y c ja , k tó r a u k a z a ła się w połow ie 1998 r., j e s t p ie rw szy m c ało ścio w y m w y d a n ie m zb io ru ry su n k ó w J. F . S te in e ra , u z u p ełn io n y m b io g ra fią a rty s ty , a n a liz ą je g o w a rs z ta tu o ra z lo sam i sam eg o „ A lb u m u ” . J a k p o d k re ś lili a u to rz y p u b lik a c ji (M . A rszy ń sk i, M. B isk u p , J. D y g d a ła i M. W o źn iak ), s ta n o w i o n a w sp ó ln e dzieło śro d o w isk a naukow ego i k u ltu ra ln e g o T o ru n ia , s k u p io n eg o w okół A rc h iw u m P ań stw o w eg o , M uzeum O kręgow ego, T o w a rz y stw a N aukow ego, U n i w e rs y te tu o ra z W o jew ó d zk iej B ib lio te k i P u b licz n e j i K siążn icy M iejsk iej. Ż y jący w X V III w. J. F . S te in e r, z zaw odu b ia ło sk ó rn ik , a z z am iło w an ia ry so w n ik zo sta w ił p o so b ie z b ió r 128 c z a rn o -b ia ły c h ry su n k ó w , p rz e d s ta w ia ją c y c h głów nie T o ru ń i je g o b u d o w le o raz nieliczn e w izeru n k i m ia s t ziem i ch ełm iń sk ie j. T z w . A lb u m S te in e ra p rzez p o n a d s to la t był w ręk ach ro d z in y S o e m m e rrin g , p ó źn iej k ilk a k ro tn ie z m ie n iał w łaściciela i m iejsce p o b y tu , był w y k o rz y sty w a n y w ce lach p o lity c z n y ch i p ro p a g a n d o w y ch . Jego o ry g in a ł z ag in ął w c zasie I I w o jn y św iato w e j. P o z o sta ły ty lk o klisze fo to g raficzn e z 1914 i 1942 r., fo to g ra m y w p o s ta c i z d ję ć n a k le jo n y ch n a k a rto n o ra z p u b lik a c ja p a s to r a R e in h o ld a H e u e ra z 1925 r. p t. D as M e rkw ü rd ig ste in , bey u n d um T h o rn , p r e z e n tu ją c a część ry s u n k ó w S te in e ra . P o la ta c h zabiegów o w y d a n ie całej s p u śc iz n y p o Stein e- rze u k a za ł się a lb u m z a w ie ra ją c y z b ió r jeg o 122 p ra c , u z u p e łn io n y 15 ry s u n kam i je g o k o n ty n u a to ra tzw . P s e u d o -S te in e ra , p rz e d s ta w ia ją c y m i m .in . kościół św ięty c h Ja n ó w i sta ro m ie jsk i zb ó r ew angelicki, o b ecn ie kościół Sw. D u c h a . P o szczególne ry su n k i z o sta ły o p a trz o n e p o lsk im i i n iem ieck im i p o d p is a m i o raz o b sze rn y m i k o m e n ta rz a m i a u to rs tw a M a ria n a A rszy ń sk ieg o , in fo rm u ją c y m i o c h a ra k te rz e p rz e d sta w ia n y c h o b ie k tó w , ich h is to rii i zn ac z e n iu d la a rc h ite k tu ry i u k ła d u p rz e strz e n n e g o T o ru n ia i in n y ch m ia s t. C ało ść p o p r z e d z a ją szkice Je rzego D y g d a ły o T o ru n iu w czasach sask ich , M ich a ła W o źn iak a o ż y ciu i dziele J F . S te in e ra o raz M a ria n a B isk u p a o losach o m a w ia n eg o zesp o łu ry su n k ó w (w szerszej w ersji o p u b lik o w an y w p o p rz e d n im to m ie „ R o c z n ik a T o ru ń sk ie g o ” ). U w agę z w ra c a ta k ż e w ysoki po zio m e d y to rs k i i s z a ta g ra fic z n a a lb u m u a u to r s tw a Z y g fry d a G ard zielew sk ieg o .
M etryka uczniów toruńskiego G im nazjum Akademickiego 1600-1817,
cz. I: 1600-1717, wyd. Z. H. Nowak i J. Tandecki (w ram ach serii
F ontes T ow arzystw a Naukowego w T oruniu, przy współpracy z Uni
w ersytetem M ikołaja K opernika), T oruń 1997.
M e try k i, p o d o b n ie ja k in n e fo rm y o rg a n iz a cji u n iw ersy teck iej, z o sta ły w X V I w . w p ro w a d zo n e w h u m a n is ty c z n y c h g im n a z jac h ro zsian y ch po całej E u ro p ie . W p isy u czn ió w , z a w ie ra ją c e cza sam i o p ró cz ich im ion i n azw isk ta k ż e n a zw y m iejsco w o ści, z k tó ry c h p o c h o d zili, in fo rm a cje o ro d zicach , ich s ta tu s ie s p o łec z n y m , z aw o d a c h , w y z n an ia c h , s ta n o w ią c en n e źró d ło p o z w a la ją c e śledzić p ro c e sy p rz e n ik a n ia i re c ep c ji idei n au k o w y ch , p o lity czn y ch i sp o łeczn y ch o raz re k o n s tru o w a ć c h a r a k t e r i sk alę w ęd ró w ek uczniów i s tu d e n tó w , u ła tw ia ją w re szcie b a d a n i a n a d d z ie ja m i i p o z y c ją poszczególnych u czelni. T a k te ż j e s t w p rz y p a d k u to ru ń s k ie g o g im n a z ju m h u m a n isty cz n e g o , p o w stałeg o w 1568 r., w w y n ik u p r z e k s z ta łc e n ia szkoły s ta ro m ie jsk ie j. Za czasów b u rm is tr z a H e n ry k a S tr o b a n d a z o sta ło o n o zre fo rm o w a n e w ed łu g w zorów sły n n eg o p e d a g o g a J a n a S tu r m a i p o d k o n iec X V I w. u zy sk ało s ta t u s g im n a z ju m ak ad em ickiego przez d o d a n ie d o p ro g ra m u d w ó ch k la s, w k tó ry c h uczono n a p o zio m ie u n iw e rsy te c k im . J a k ą ro lę o d g ry w a ło on o w k u ltu r z e P r u s K rólew skich i łu te ra ń s k ie g o m ie s z c z a ń s tw a ? J a k d u ż y byl z asięg je j o d d z ia ły w a n ia ? S k ą d p rz y b y w a li u czniow ie d o to ru ń s k ie j u c ze ln i? O d p o w ie d zi n a te i w iele in n y ch p y ta ń m o ż n a zn aleźć w o m a w ia n e j w ła śn ie m e try c e . P u b lik a c ja te g o ź ró d ła p rz y c zy n i się n iew ątp liw ie do p o g łę b ie n ia b a d a ń n a d d z ie ja m i G im n a z ju m A k ad em ick ieg o o ra z lo sam i jeg o w y ch o w an k ó w i p ro feso ró w .
A rchiw um E m igracji, z. 1 (A rchiw um Em igracji. Źródła i m ateriały
do dziejów em igracji polskiej po roku 1939, pod red. S. Kossowskiej
i M. A. S u p ru n iu k a, t. 5), U niw ersytet M ikołaja Kopernika, T oruń
1998.
B a d a n ia n a d ró ż n y m i a s p e k ta m i p o lity c z n y m i i k u ltu ro tw ó rc z y m i e m ig ra cji p o lsk ie j z o s ta ły z a p o c z ą tk o w a n e w śro d o w isk u to ru ń s k im w la ta c h 70., a zin te n sy fik o w an e p o p rz e k a z a n iu p rzez S te fa n ię K ossow ską do B ib lio te k i U M K a rc h iw u m re d a k c y jn e g o ty g o d n ik a lite ra c k ie g o „ W ia d o m o śc i” (L o n d y n 1946— 1981). W ty m s a m y m czasie tra fiło d o T o r u n ia a rc h iw u m k sięg a rn i i w y d aw n ic tw a L ib e lla o ra z G a le rie L a m b e rt K a z im ie rz a R o m a n o w icz a (P a ry ż 1 946-1993), a rc h iw u m „ Ś ro d y L ite ra c k ie j” - d o d a tk u lite ra c k ie g o „D zie n n ik a P o lsk ieg o ” , w reszcie k ilk a a u to rs k ic h kolekcji. D la o p ra c o w a n ia ta k cennych zb iorów w
1995 r. u tw o rz o n o w ra m a c h O d d z iału R ękopisów B ib lio te k i U M K A rc h i w u m E m ig ra c ji. W y n ik i b a d a ń tej placów ki p u b lik o w an e s ą w ra m a c h serii w y d aw n iczej „ A rc h iw u m E m ig ra cji. Ź ró d ła i m a te ria ły do d ziejó w e m ig ra c ji p o lsk iej po ro k u 1939” . U k azały się ju ż 4 tom y. D w a p ierw sze, z a ty tu ło w a n e „ W ia d o m o śc i i okolice” , z a w ie ra ją szkice i w sp o m n ien ia n a t e m a t e m ig ra c y j ny ch „ W ia d o m o ś c i” , k o lejn e p o św ięcono p ary sk iej L ib elli i G a lerie L a m b e rt o ra z w sp o m n ien io m W acław a Iw a n iu k a o J. Ł o bodow skim .
T o m p ią ty p o d re d a k c ją J. K ry sza k a i M. A . S u p r u n iu k a s ta n o w i z ara z e m p ie rw szy zeszy t c za so p ism a „ A rc h iw u m E m ig ra c ji” . J e s t on p o d z ie lo n y n a kilk a d z ia łó w (S tu d ia - Szkice - D o k u m en ty ; K o re sp o n d e n c je - D o k u m e n ty - R oz m ow y; W sp o m n ie n ia - B iografie - N oty; R ecen zje i o m ó w ien ia; P rz e g lą d y i b ib lio g rafie). M o żn a w n im zn aleźć m .in . a rty k u ł J. K ry sza k a O h is to r y c z n e j i
k u ltu r o w e j roli w sp ó łc zesn e j e m ig ra cji p o lskiej, J. G ro t-K w a ś n ie w s k ie g o o d zie
ja c h a u s tra lijs k ie j P o lo n ii, W . M. D rzew ienieckiego o d z ia łaln o śc i P o lsk ie j F u n d a c ji K u ltu ra ln e j w B uffalo, in te re s u ją c e w y w iad y z Z y g m u n tem M ich ało w sk im , b y ły m d y re k to re m R o zg ło śn i P olsk iej R a d ia W o ln a E u ro p a , o ra z z m a la rz e m , e se is tą , h is to ry k ie m s z tu k i, S ta n isła w em Fren k lem . W zeszycie z n a j d u ją się ta k ż e szkice b io g raficzn e, w sp o m n ien ia, w reszcie u tw o ry d zien n ik arzy , p isarzy i p o e tó w e m ig ra c y jn y ch : L u d w ik a T ab aczew sk ieg o , Z d zisław a M a rk a i T a d e u s z a P o lan o w sk ieg o . T o m zaw ie ra p o n a d to re cen zje k siąż e k d o ty c z ą c y c h p ro b le m a ty k i e m ig ra c y jn e j, w yd aw an y ch w P olsce, W ielk iej B ry ta n ii, K a n a d z ie i S ta n a c h Z jed n o czo n y ch . Z eszy t z o sta ł u zu p ełn io n y p u b lik a c jam i: M . A . S u p ru n iu k a o to ru ń sk ic h in s ty tu c ja c h p ro w ad zący ch b a d a n ia n a d e m ig ra c ją i P o lo n ią, b ib lio g ra fią p u b lik a c ji o lite ra tu rz e em ig ra c y jn ej w p ra sie k ra jo w e j w 1989 r., p rz y g o to w a n ą p rzez P. K ą d zie la , o raz m a te ria ła m i d o b ib lio g rafii e m ig ra c ji p o l skiej i P o lo n ii p o 1939 r. z eb ran y m i p rzez A . S u p ru n iu k . W p la n a c h s ą n a s t ę p n e o p ra c o w a n ia nau k o w e, eseje, p u b lik acje rękopisów , k o re sp o n d en c ji, w sp o m n ień i tw ó rczo ści w y b itn y c h oso b isto ści em ig racji p o lskiej. P o z w o lą o n e z a p e w n e n a lep sze zro z u m ie n ie złożonego i tru d n e g o do zd efin io w an ia zjaw isk a, ja k im je s t e m ig ra c ja p o lsk a o sta tn ie g o pięćdziesięciolecia.
Sławom ir K a 1 e m b k a, Dwieście lai Sztuk Pięknych na uniw ersy
tetach w Wilnie i Toruniu 1797-1997, T oruń 1998.
J u b ile u sz d w u stu le c ia z ało że n ia n a jsta r sz e j a k ad em ick iej szkoły a rty s ty c z nej n a ziem iach p o lsk ich u p a m ię tn io n o w T o ru n iu w sp o só b szczególny zor g a n iz o w a n ie m sp ec ja ln e j sesji naukow ej i w ielkiej w y staw y p t. „ K sz ta łc en ie a rty s ty c z n e w W iln ie i je g o tra d y c je ” , p re z en to w a n e j w T o r u n iu i w W il
nie. W y sta w ie to w arzy szy ! k a ta lo g , w k tó ry m w o b szern ej fo rm ie o p raco w an o d z ie je S z tu k P ię k n y c h n a u n iw e rs y te ta c h S te fa n a B ato re g o i M ik o ła ja K o p e rn ik a o ra z b io g ra m y n a jw a ż n ie jsz y c h tw ó rcó w , p ed ag o g ó w i w ychow anków uczelni. W y d a n y w ra m a c h b ib lio te c z k i T o ru ń sk ie g o T o w a rz y stw a K u ltu ra ln e g o zb ió r szkiców ź ró d ło w y c h a u to rs tw a S ła w o m ira K alem b k i stan o w i kolejny p rz y c zy n e k d o całościow ego o p ra c o w a n ia d ziejó w W y d z ia łu S z tu k P ięk n y ch n a u n iw e rs y te ta c h w W iln ie i T o ru n iu .
P. K u r l e n d a , Działalność społeczno-polityczna Kościoła katolic
kiego w T oruniu i Podgórzu (1920-1939) (seria w ydaw nicza „D iecezja
to ru ń sk a. H istoria i teraźniejszość” ), T oruń 1997.
P r a c a s ta n o w i p lo n b a d a ń , p ro w ad zo n y ch w la ta c h 1993-1995 w ra m a c h se m in a riu m m a g is te rsk ie g o u p ro fe s o ra M ieczysław a W ojciechow skiego. W p o zy c ja ch d o ty c z ą c y c h m ięd z y w o jen n e g o T o ru n ia b rak o w ało d o ty c h c za s całościow ego o p ra c o w a n ia , u w z g lę d n ia ją c e g o ró żn e a sp e k ty is tn ie n ia i d z ia łaln o śc i K o ścio ła k a to lic k ie g o w m ieście. B ard zo zró żn ico w an y i p rz e ja w iają c y się n a w ielu p ła sz c z y z n a c h u d z ia ł K o ścio ła w życiu sp o łeczn y m i p o lity c z n y m T o ru n ia i P o d g ó rz a z o sta ł p rz e d sta w io n y d o p ie ro przez P io t r a K u rłe n d ę . P rz y b liż y ł o n s y lw e tk i czo ło w y ch p o s ta c i d z ia łac z y duch o w n y ch i św ieckich o ra z o k reślił sp ec y fik ę fu n k c jo n o w a n ia i k ie ru n k i ro zw o ju to ru ń sk ic h p a ra fii, zakonów , o rg a n iz a c ji i to w a rz y stw is tn ie ją c y c h p rz e d w o jn ą.
A. A d a m c z a k , A. B a l e w s k i, J . S t o c h m a i , Stacja Toruń
Główny (1861-1995). R ys historyczny, T oruń 1996.
C o ro k u o p ra c o w y w a n e s ą i w y d a w a n e w T o ru n iu m o n o g rafie p o szczeg ó ln y ch in s ty tu c ji i b u d o w li. W o s ta t n im czasie u k a z a ła się p o z y c ja a u to rs tw a A . A d a m c z a k a , A . B alew sk ieg o i J. S to c h m a la d o ty c z ą c a S ta c ji T o ru ń G \ó w n y w la ta c h 1 8 6 1 -1 9 9 5 . P r a c a t a j e s t d ziełem a m a to ró w i m iłośników kolei, ch cą c y c h p rz y b liż y ć sze rsz em u g ro n u z a g a d n ie n ia zw iąz a n e z fu n k cjo n o w an iem to ru ń s k ie g o w ę zła kolejow ego i n ajw aż n ie jsze j s ta c ji. P u b lik a c ja , u z u p e łn io n a p la n a m i i ry s u n k a m i, p re z e n tu je p o w sta n ie i p ro c e s ro z b u d o w y Unii kolejo w ych w P r u s a c h , k o le jn e e ta p y h is to rii tu te js z e g o w ęzła, w y zn aczan e d ziejo w y m i z a w ie ru c h a m i, z m ia n a m i w ładz i p rzy n ależn o ści p ań stw o w ej, in fo rm a cje o z asłu ż o n y c h p o s ta c ia c h , p rz e k sz ta łc e n ia c h s ta c ji, w ielkości ta b o ru i s tr a ta c h w o je n n y ch .
D. C h m i e 1 e w s k i, 135 lat T oruńskiej Straży P ożarnej 1862-1997.
H istoria i teraźniejszość, T oruń 1997.
Z o k azji ju b ile u s z u 1 3 5 -le c ia is tn ie n ia s tra ż y p o ż a rn e j w m ieście W o je w ó d z k a K o m e n d a P ań stw o w ej S tra ż y P o ż a rn e j w T o ru n iu w y d a ła k siąż k ę a u to rs tw a D a riu s z a C h m ielew skiego. P u b lik a c ja t a z o s ta ła o p ra c o w a n a n a p o d s ta w ie m a te ria łó w arch iw aln y ch zg ro m ad zo n y ch w A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w T o ru n iu o ra z w A rc h iw u m W ojew ódzkiej K o m e n d y P a ń stw o w e j S tra ż y P o ż a rn e j i Z a rz ą d u W ojew ó d zk ieg o Z w iązku O ch o tn iczy ch S tra ż y P o ż a rn y c h w T o ru n iu . M a o n a je d n a k c h a r a k te r p o p u la rn o n a u k o w y . P re z e n tu je k o lejn e e ta p y ro z w o ju s tra ż y p o ż a rn e j w m ieście i je j d zień dzisiejszy, n a jb a rd z ie j z asłu ż o n y c h d ziałaczy , k o b ie ty w słu żb ie p o ż arn ic ze j, n a jg ro ź n ie jsz e z d a rz e n ia w d z ie jac h P ań stw o w e j S tra ż y P o ż a rn e j, in fo rm a cje o re m iz a ch to ru ń s k ic h , a ta k ż e w ierze n ia zw iąz a n e z og n iem i św ięty ch p a tro n ó w s tra ż a k ó w : św . F lo r ia n a , św . A g a tę i św . W aw rzy ń ca.
T . M a c i e j e w s k i , W ilkierze m iasta T orunia, wyd. A rs boni et
aeąui, P oznań 1997.
P raw o i u s tró j m ia s ta b y ły w p rzeszłości o b ie k te m b a d a ń H elen y P is k o r sk iej, Z b ig n iew a Zdrójkow skiego, S ta n isła w a Salm o n o w icza, K a ro li C iesielsk iej i K ry s ty n y K a m iń sk iej. G łó w n ą in te n c ją a u to r a o m a w ia n ej p o z y cji s ta ło się u z u p e łn ie n ie is tn ie ją c y c h o p ra c o w ań d o ty c z ąc y c h z a g a d n ie ń u s ta w o d a w stw a w ielkich m ia s t p ru sk ich . Zespół arch iw alió w d o ty c z ąc y c h te j p ro b le m a ty k i je s t zd ek o m p leto w an y , g dyż d u ż a część zb iorów u le g ła zn iszczen iu w czasie p o ż a ru ra tu s z a w 1703 r. W zw iązk u z ty m n ie sp o só b o d tw o rz y ć z a w a rto śc i ty c h a k tó w p ra w n y c h o ra z p rocesów i p ro c e d u r u c h w ala n ia kolejnych w ilkierzy. D o d a tk o w e tru d n o ś c i w y s tę p u ją ta k ż e p rz y p ró b a c h d a ta c ji po szczeg ó ln y ch źró d eł. A u to r w o p a rc iu o w ilkierz now om iejski z 1300 r. i p o d o b n e ź ró d ła z ep o k i n o w o ży tn ej (1523, ok. 1595, pocz. X V II w., 1623 i 1634 ro k ) d ą ży ł d o re k o n s tru k c ji n a jw aż n ie jszy c h z a g a d n ie ń h is to ry c z n o -p ra w n y c h : u s tr o ju m ia s ta , p ra w a k a r neg o i cy w iln eg o , zasad fu n k c jo n o w a n ia s ą d o w n ic tw a , h a n d lu , b u d o w n ic tw a, rzem io sła. Z ro zw ażań z o sta ła w y k lu c zo n a p ro b le m a ty k a p o z o s ta ją c a p o z a u n o r m o w a n ia m i z a w a rty m i w w ilk ierzach . P u b lik a c je po szczeg ó ln y ch z b io ró w w ilk ie rzy o ra z o p ra c o w an ia ich tre ś c i p o p rz e d zo n o ro z d z ia łam i d o ty c z ą c y m i s t r u k t u r i k o m p e te n cji n a jw aż n ie jszy c h w ładz m iejsk ich o ra z k s z ta łto w a n ia się u s ta w o d a w stw a w ilkierzow ego n a o b szarze p a ń s tw a krzy żack ieg o i P r u s K ró lew sk ich .
* * *
N a o so b n e o d n o to w a n ie i o m ó w ien ie z asłu g u je d z ia łaln o ść w y d a w n icz a R e g io n a ln e g o O śro d k a S tu d ió w i O c h ro n y Ś ro d o w isk a K u ltu ra ln e g o . T a i n s ty tu c ja b a d a w c z o -d o k u m e n ta c y jn a z a jm u je się m .in . p ro b le m a ty k ą o c h ro n y i p ro m o c ji d z ie d z ic tw a k u ltu ro w e g o . C zy n i to n a la m a ch sw ojego w y d a w n ictw a „ P rz e g lą d R e g io n aln y ” o ra z o p ra c o w u ją c fo ld ery i p rzew o d n ik i T o r u n ia i okolic.
W ra m a c h serii w y d aw n iczej „D zied zictw o R eg io n u ” u k azało się ju ż 5 ze szy tó w :
K . G im iń sk a , P a r k M ie js k i n a B y d g o skim P rze d m ie śc iu w T o r u n iu , A . K lim , M . S to c k a , K o śc ió ł pw . śiu. K a ta r z y n y A le k s a n d ry js k ie j w T o ru n iu , A . K lim , M . S to ck a, K o śc ió ł pw . św. Jakuba w T o ru n iu ,
L. G rz e sz k ie w ic z -K o tle w s k a , L. K o tlew sk i, K o śc ió ł d o m in ik a ń sk i pw .
św . M ik o ła ja w T o r u n iu ,
L. N a rę b sk i, F o rt I V S te fa n a Żółkiew skiego.
P r e z e n tu ją o n e w p rz y s tę p n y i o b szern y sp o só b to ru ń s k ie d z ie d zic tw o k u l tu ro w e i p rz y ro d n ic z e , d z ie je po szczeg ó ln y ch o b ie k tó w , ich w y p o sażen ie, w y n ik i p ra c a rc h eo lo g icz n y c h i b a d a ń arch iw aln y ch . P o n a d to zeszy ty z a w ie ra ją plany, p rz e k ro je b u d o w li o ra z z d ję c ia i w idoki z różnych okresów , a ta k ż e n a jw a ż n ie js z ą lite r a t u r ę d la o só b ch cą c y c h p o g łę b ić sw o ją w iedzę.
D o in n y c h p u b lik a c ji O śro d k a n a le ż ą po zy cje a u to rs tw a Z. M am eły : S ie
d e m w iekó w a p te k a rstw a to ru ń sk ie g o o ra z P o c zet le k a rzy i a p te k a rzy daw nego T o ru n ia .
W a rto te ż o d n o to w a ć p rz e w o d n ik T o ru ń . Z esp ó ł s ta ro m ie js k i n a liście św ia to w eg o d zied zic tw a U N E S C O o p ra c o w an y p rzez L. K o tlew sk ieg o o raz
Z. ja b ło ń s k ie g o , R . K olę i D . S am sel. F a k t w p is a n ia n a L istę św iato w eg o d z ie d z ic tw a j e s t św ia d e c tw e m u z n a n ia w ysokiej ra n g i zesp o łu staro m ie jsk ie g o i o b lig u je d o j a k n a jle p sz e j p re z e n ta c ji m ia s ta . A u to ro m o m aw ian ej p o zy cji w p e łn i się to u d a ło - p rz e w o d n ik z a w ie ra p rz y s tę p n y te k s t o p isu ją cy dzieje m ia s t a i z a b y tk ó w , m a b o g a tą s z a tę g raficzn ą. Z o stał w y d an y n a d o b ry m p a p ie rze, z a k tu a ln y m i re p ro d u k c ja m i w ysokiej jak o ści, w d o d a tk u w kilku w ersjach ję z y k o w y c h , u m o ż liw ia ją c ty m sam y m p o z n an ie h is to rii T o r u n ia i je g o b udow li z a g ra n ic z n y m tu ry s to m . P rz e w o d n ik z o sta ł w zb o g aco n y k ró tk ą n o tk ą p ro feso ra M . A rszy ń sk ie g o , p re z e n t u ją c ą id eę O c h ro n y Ś w iato w eg o D z ied z ic tw a K u ltu r a l nego i N a tu ra ln e g o U N E S C O .
