Henryk Misztal
"Kuria Rzymska : studium
historyczno-kanoniczne", Edward
Sztafrowski, Warszawa 1981 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 26/1-2, 302-306
1983
Ks. Edward S z t a f r o w s k i , Kuria Rzymska studium historyczno- kanoniczne, A kadem ia Teologii K atolickiej, W arsaawa 1981 Ss. 280
P ra c a sk ła d a siię z pirzentaiawy, daieisięciu zaigaidmiień tem aty czn y ch (miiie są nazw ane razdziałam ii), b ib lio g ra fii przedimiioifcu, dinldekisu rze czow ego, sitoeHBOaemiia w ję zy k u pollsikiilm i łaciństoim o raz spiisu rz e czy.
P ierw szy m te m atem , ja k i A u to r p o d ją ł w pracy , to h isto ria K u rii R zym skiej. Z o stała ona podaielona n a o k resy : od począltku K ościoła do X V I w., od X V I w. do K odeksu P ra w a K anonicznego oraz od S o boru W a tykańskiego I I do czasów dzisiejszych. A u to r nie ogra n iczy ł się do tra d y c y jn e g o u ję c ia h isto rii K u rii R zym skiej a le uw zględ n ił now e b a d a n ia w ty m przedm iocie (por. b a d a n ia N icolo Del Re, s. 7 n. li). Z przed staw io n eg o o pracow ania w idać, iż o kresam i re fo r m y i odnow y K u rii R zym skiej b y ły p o n ty fik a ty p apieży S y k stu sa V (zw łaszcza jego K o n sty tu c ja A postolska Im m en sa A e te r n i D e i z 1588 r.) i papieża P iu sa X (zw łaszcza K o n sty tu c ja A postolska S a p ie n ti C o n silio z 190i8 r.). P oza ty m n ajn o w sze refo rm y rozpoczęte zostały p rzez S obór W aitykański II a dokonały się w u sta w o d aw stw ie poso borow ym . A u to r p rz e d sta w ił ew olucję K u rii R zym skiej w czasie So b o ru i w u sta w o d aw stw ie paipieża P a w ła VI oraz J a n a P a w ła II. Na zakończenie części histo ry czn ej p rze d staw io n y z a sta ł schem atycznie a k tu a ln y sta n w szy stk ich d y k a s te rii K u rii R zym skiej. P oza S e k re ta ria te m S ta n u i U rzędem M iędzynarodow ych S p ra w K ościelnych K u rię R zym ską sta n o w ią 9 K on g reg acji, 3 T ry b u n a ły , 3 S e k re ta ria ty , 9 Rad, K o m isji i K om itetó w oraz 5 U rzędów . Ju ż n a ty m m iejscu p o dkreślić należy , że sam o w ym ien ien ie agend K u rii R zym skiej z p o d an iem p r a w idłow ych nazw polskich i w łoskich oraz d o k ła d n y ch adresów , czyni z p u b lik a c ji n iezw ykle cenną, p ra k ty c z n ą i p o trze b n ą pracę, ja k ie j n ie było w n aszej lite ra tu rz e praw n iczej. W reszcie n a zakończenie o m aw ianego pro b lem u h isto rii K u rii R zym skiej z o stał p o dany w y k az w szy stk ich dokum entów , p rzy pom ocy k tó ry c h d o konała się od n o w a te jże in sty tu cji. Z grom adzona tu ta j d o k u m e n ta c ja została po d a n a w edług ory g in aln y ch źródeł — A cta A postolicae Sedis oraz w tłu m ac ze n iu polskim — Posoborow e P ra w o d a w stw o K ościelne.
N iew ątp liw ie w ielk a i sk om plikow ana in sty tu c ja , ja k ą je st K u ria R zym ska, p o sia d a o k reśloną s tr u k tu rę oraz sposób d ziałania. A u to r .p otraktow ał to za g ad n ien ie w św ie tle najn o w szy ch doku m en tó w S to licy A postolskiej, ja k im i są w ty m przedm iocie K o n sty tu c ja A po sto lsk a R eg im in i E cclesia e TJniversae oraz O gólny R eg u la m in K u r ii R zy m sk ie j. Z ag a d n ien ia sk ła d u personalnego, kiero w n ictw a, niższych urzędników , w spółpracow ników zew nętrznych, sposobu ich pow oływ a n ia, w chodzą w zak res z a g ad n ien ia dotyczącego s tr u k tu r y K urii. Są tu też po d an e zasad y d ziała n ia tego zespołu organów , k tó re w y n ik a ją z w ym ienionej K o n sty tu c ji R eg im in i E cclesia e U n w ersa e. A u to r
PI R ecenzje 303
n ie p o m in ą ł zag ad n ien ia b ardzo isto tn eg o w tym te m ac ie to je st k o m p eten c ji poszczególnych agend K u rii R zym skiej, w czasie w ak a n su Stolicy A postolskiej. C hodzi tu o te U rzędy i T ry b u n a ły , k tó re w czasie w akansoi dla d o b ra L u d u Bożego za ch o w u ją sw oje u p ra w n ie n ia i k o n ty n u u ją działalność.
Po p rze d staw ie n iu h isto rii i s tr u k tu r y K u rii R zym skiej, ja k o z a gad n ień ogólnych odnoszących się do w szy stk ich agend, A u to r p rz y s tą p ił do o m a w ian ia poszczególnych jej d y k asterii.
P rzez posoborow ą odnow ę K u rii n a pierw sze m iejsce zostały w y su n ię te : S e k re ta ria t S ta n u oraz U rz ąd M iędzynarodow ych S p ra w K oś cielnych (daw na K o n g re g ac ja N adzw yczajnych S p ra w K ościelnych). S e k re ta rz S ta n u sit od n a czele obu d y k a ste rii łącząc je w te n sposób u n ią p erso n aln ą. S e k re ta ria t S tan u w rozw oju histo ry czn y m przeszedł ew olucję poprzez w yłonienie się z K an c ela rii A postolskiej. Ju ż w X V II w. u k sz ta łto w a ł się w dzisiejszej postaci. P o Soborze W a ty k a ń s k im II jego s tr u k tu r a u legła je d n a k dalszym m o d yfikacjom i n a j now szy k sz ta łt otrzy m ała ak tem p ra w n y m pap ieża P a w ła VI M otu P ro p rio Quo a p tiu s z 27 II 1973 r. K o m p eten cję !tej in sty tu c ji m ożna n ajo g ó ln ie j o kreślić słow am i K o n sty tu c ji A postolskiej R eg im in i Eccle-
siae U niversae, iż „o trzy m u je ona zad an ie bezpośredniego w spom a
gan ia papieża, zarów no w tro sc e o cały Kościół, ja k i w k o n ta k ta c h z d y k a s te ria m i K u rii R zym skiej” . U rząd M iędzynarodow ych S p ra w K ościelnych został w now ym u sta w o d aw stw ie postaw iony b ez p o śred nio po Sekiretariiacie S tan u . S tru k tu ra ln ie pozostał podobny do k o n g re g a c ji ale kom peitencja jego dotyczy re la c ji S tolicy A postolskiej z rz ą d a m i cyw ilnym i.
N iew ą tp liw ie n ajw ięc ej m iejsca w om aw ianej p ra c y zostało pośw ię cone om ów ieniu 9 K o n g reg acji R zym skich (l1®) stro n pracy). Chodzi t u o K ongregacje: N au k i W iary, K ościołów W schodnich, B iskupów , S a k ra m e n tó w i S p ra w K u ltu Bożego, S p ra w K anonizacyjnych, S p ra w D uchow ieństw a, Z akonów i In sty tu tó w Św ieckich, F o rm a c ji K a to li ckiej i E w angelizow ania N arodów czyli R ozkrzaw ienia W iary. N a szczególne p o d k reśle n ie za słu g u je fak t, iż k ażd a k o n g re g a c ja została n a jp ie rw p rze d staw io n a w rozw oju historycznym , co pozw ala lepiej zrozum ieć je j genezę, stnuiiaturę i k om petencję. N astęp n ie A u to r p rz e d sta w ił dzieje posoborow ej odnow y każdej k o n g reg a cji oraz obecny jej sta n : « kład osobowy, stru k tu ra , z a d a n ia i k o m p e ten c je i sposób p ostęp o w an ia. P o n ad to w n in ie jsz ej p rac y znaleźć m ożna w iadom o ści n a te m a t różnych in sty tu c ji c e n traln y c h , k tó re są z w ią za n e z p o szczególnym i kon g reg acjam i. I ta k p rzy o pracow aniu K ong reg acji N a u k i W iary zn a jd u je m y w iadom ości n a te m a t P ap ie sk ie j K o m isji B i b lijn e j i K om isji Teologicznej. K o n g re g ac ja K ościołów W schodnich po siad a ty le U rzędów , ile je st obrządków K atolickiego K ościoła W schodniego oraz S p ec ja ln ą K o m isję L itu rg ic zn ą oraz P ap ie sk ą M isję d la P ale sty n y . W łonie K o n g reg acji B iskupów działa P ap ie sk a K o rn
i-s ja D u i-szp a i-ste ri-stw a M igrantów i P odróżnych. K o n g re g ac ja S p ra w K a n o n iz ac y jn y ch działa poprzez trz y U rzędy: S ądow y, G eneralnego P ro m o to ra W iary i H istoryczno-H agiagraficzny. N a p o d k reśle n ie zasługu je fa k t, iż A u to r posłu g u je się czytelną i ja s n ą w języku polskim n az w ą te j k o n g reg a cji poniew aż uw zg lęd n ił d y sk u sję fachow ców w ty m przedm iocie. P rz y ję ta przez A u to ra naz w a „K o n g reg acja S p ra w K an o n iz ac y jn y c h ” je st a d e k w a tn a do przed m io tu je j zainteresow ania, zro zu m iała i zgodna z duchem p roponow anych re fo rm p ro ce d u ry b e a ty fik a c y jn e j. Z atem n ależało b y stosow ać ją jednolicie w k anonistyce p olskiej. M ożna m ieć nieco zastrzeżeń co do opraco w an ia tyitułu do tyczącego procesu b ea ty fik ac y jn o -k an o n iz ac y jn eg o , gdyż uw zględnia ■ono jed y n ie u sta w o d aw stw o kodeksow e i now e (mocno dyskutow ane) n o rm y M otu P ro p rio S a n ctita s clarior, pom ija zaś p raw ie zupełnie (poza w zm ian k a m i n a stro n a c h 111 i 224) isto tn e ustaw o d aw stw o P iu sa X I. U staw o d aw stw o to służy obecnie jako w zór do zrefo rm o w an ia całego procesu kanonizacy jn eg o w sp ra w a c h nie ty lk o h istorycznych a le ta k że now ych. Nie jesft to je d n a k za strzeżenie istotne, gdyż A u to r ogólnie z a ją ł się no rm am i p ro ce d u ra ln y m i w p rac y dotyczącej głów n ie p ra w a m aterialn eg o . W ra m a c h o p racow ania K ongregacji E w an gelizow ania N arodów zostały om ów ione dodatkow o d ziałające tu K o m isje; Teologii, D uchow ości i A n im acji M isyjnej, R ew izyjna, D usz p a s te rsk a K om isja S tudiów , K atechezy i K atechistów , K om itet K iero w a n ia P a p ie sk im i D ziełam i M isyjnym i, R ada W yższa P ap ie sk ic h Dzieł M isyjnych R ozkrzew ienia W iary Św. P io tra Apolstoła i U nii M isyjnej, S e k re ta ria ty G en e ra ln e dotyczące m isji, R ad a W yższa Papieskiego D zieła D zieciętw a i M iędzynarodow e C e n tru m p o b u d zan ia du ch a m i syjnego.
W za k re s d y k a s te rii K u rii R zym skiej w chodzą w prow adzone do p iero w ra m a c h odnow y (posoborowej S e k re ta ria ty : Jedności C h rze ścijan, Dla N iechrześcijan, Dla N iew ierzących. K ościół epoki dialogu p ra g n ie rozm ów ze w szystkim i ludźm i n ie ty lk o ochrzczonym i ale ta k że n ie należącym i do rodziny ch rz eśc ija n lecz w y zn a jąc y m i ja k ą k o l w iek relig ię lub p rz y n a jm n ie j k ie ru ją c y m i się zm ysłem relig ijn y m oraz w szy stk im i ludźm i n a w e t niew ierzącym i.
Do now ych d y k a s te rii u sta n a w ia n y c h w 1967 ro k u zalicza się P a p ie sk ą R adę Ś w ieckich, jako o rgan w słu c h u jąc y się w głosy i in i c ja ty w y ludzi św ieckich oraz P ap ie sk ą R adę S p ra w Rodziny. T a o- s ta tn ia , to w y n ik szczególnego za in te re so w an ia się K ościoła ro d zin ą i specyfiką jej problem ów , posiad a już p ełn ą autonom ię. P apież J a n P a w e ł II w y d ał w te j m a te rii 9 V 1(981, r. M otu P ro p rio F am ilia a
Deo in stitu ta oraz 22 X I 1981 r. e k sh o rta cję F am iliaris consortio. A u
to r pisze tu ta k że o P a p ie sk ie j K o m isji „ lu s titia e t P a x ” utw orzonej z in ic ja ty w y S oboru W a tykańskiego II przez pap ieża P a w ła VI w sp raw ie ta k isto tn ej dla K ościoła ja k pro b lem spraw iedliw ości spo łecznej m iędzy naro d am i.
R ecenzje 305 T ry b u n a ły S tolicy A postolskiej: S y g n a tu ra i R ota R zym ska oraz P en aten c jaria A postolska zostały w p rac y p rze d staw io n e dość pobież nie. N ależy je d n a k przyznać, że poza h isto rią ty c h in sty tu c ji je st dużo m a te ria łu p raw n eg o dotyczącego s tr u k tu r y i k o m p e ten c ji t r y bunałów .
W now ym ujęciu, z a w ierając y m u sta w o d aw stw o pap ieża P a w ła VI zostały przedistaiwione poszczególne U rzędy K u rii R zym skiej: Z arząd S p ra w G ospodarczych S tolicy A postolskiej, K a m e ra A postolska, A d m in istra c ja P a ń stw a W atykańskiego, Z arząd D om u P apieskiego, G łów n y U rząd S taty sty cz n y K ościoła. W edług K o n sty tu c ji A postolskiej R e-
g im in i Ecclesiae TJniversae K u ria R zym ska w ścisłym znaczeniu o b ej
m u je je d y n ie w yżej om ów ione d y k asterie. Lecz w te jż e K o n sty tu c ji z a w a rty zo stał dodatek, k tó ry w ylicza i ok reśla k o m p e ten c je innych jeszcze agend S tolicy A postolskiej. W praw dzie n ie należą one ściśle do K u rii ale m a ją c h a ra k te r m niej łub w ięcej u n iw ersa ln y . Są one corocznie w yliczane w R oczniku Paipieskim (A nnuario P ontificio) i d obrze się stało, iż A u to r nie p o m in ął om ów ienia ty c h agend. P ra c a n a b ie ra przez to c h a ra k te ru kom pletnego, w yczerpującego. D la o rien ta c ji należy w spom nieć, że chodzi tu o P a p ie sk ą R adę Ś rodków spo łecznego P rzekazu, Dom P ap iesk i, P a p ie sk ą K om isję O dnow y K o d ek su P ra w a K anonicznego i P a p ie sk ą K om isję In te rp re ta c ji D ekretów S oboru W a tykańskiego II. J a k w iadom o R ada W ykonaw cza do K on sty tu c ji o L itu rg ii zakończyła sw ą działalność w zw iązku z p odzia łem w 1969 r. K o n g reg acji O brzędów n a K on g reg ację S p ra w K u ltu Bożego i K ong reg ację S p ra w K anonizacyjnych. P ap ie sk a K om isja T eo logiczna i P ap ie sk a K om isja B ib lijn a zostały w p rac y om ówione r a zem z K o n g re g ac ją N au k i W iary ze w zględu n a b ezpośredni zw iązek z t ą kongregacją.
D obrze się stało, że w p rac y zostały om ów ione ta k że n ie k tó re dy k a s te rie zniesione po refo rm ie posoborow ej, k tó re przecież przez p e w ien czas działały w K ościele i dla badaczy różnych dziedzin p ra w a i teologii sta n o w ią n a d a l in te re su ją c y p rzedm iot dociekań. Z ostały tu om ów ione: K o n g re g ac ja S ak ram e n tó w , O brzędów , R ad a W ykonaw cza do K o n sty tu c ji o L itu rg ii, K o n g re g ac ja S p ra w K u ltu Bożego, C e rem onii, K a n c e la ria i D a ta ria A postolska.
P o u w aż n y m p rze czy tan iu całej p ra c y o K u rii R zym skiej n a su w a się uw aga, iż nie je st ona zw ykłym p o d ręczn ik iem pcrawa k an o n icz nego dla sp e cja liz u jąc y ch się w te j dziedzinie w iedzy choć m oże i n a pew no będzie p rzez długi czas pom ocą dla studiuljących i p i szących p ra c e n a u k o w e z tego zak resu . J e s t o n a pierw 'szą m o n o g ra fią O' K u rii R zym skiej n a p isa n ą w ję zy k u polskim . J e s t to tym b a r dziej godne p o d k reśle n ia , że na Stolicy P io tro w e j z a sia d a p ap ież Jam P a w e ł II — P olak, k tó re m u K u ria pom aga w sp e łn ia n iu jego f u n k cji. L ite ra tu ra św iato w a doczekała się ju ż k ilk u ta k ic h m onografii a n ajn o w sze z n ic h to: Nicolo Del Re, L a C uria Rom ana, L in e a m e n ti
sto r ico -g iu rid ici, Ed. III R om a 1970 ss. XV + 680 oraz G eorgio D el- gado, L a C u ria R om ana E l giobierno central de la Iglesia, P am plo- n a 1'973 ss. 531. P ierw sza z n ic h u w zględnia b a rd z iej aspekit h isto ryczny, a d ruga, choć obszerna, nie opisuje w szystkich dyk asterii. D zieło K u r ia R zy m sk a ks. prof. E d w ard a S ztafrow skiego chociaż je st objętościow o m niejsze i z a w ie ra ty lk o n ajw a ż n ie jsz e w iadom ości o po szczególnych d y k a s te ria c h to je d n a k stan o w i ogrom ną w artość n a u k o w ą m iędzy in n y m i ze w zględu n a zgrom adzoną i w y k o rz y sta n ą ob sz e rn ą i najnOiWiszą lite r a tu r ę przedm iotu. B ib lio g rafia ob ejm u je 18 s tro n i z a w ie ra n ie ty lk o opraco w an ia ogólne ale ta k ż e sp e c ja listy czne odnoszące się do. poszczególnych d y k asterii. J e s t to lite ra tu ra n ajn o w sza a źródła w y k o rz y sta n e aż do H981 r. J e j w arto ść p r a k ty c zn ą i n a u k o w ą podnosi w ielk a przejrzy sto ść treśc i, jasność u k ła d u m a te ria łu oraz n iezm iern ie cenny indeks rzeczow y za w ierając y w ie le h aseł i n a pew no b ard z o pracochłonny. W ielka pracow itość A u to ra z n a n a z w ielu p ra c i w y d aw n ictw , o kazała się tu ta j w całej pełni, gdyż dzieło za w ie ra w iele p rzeróżnych szczegółów odnoszących się do d o k u m e n tac ji i lite ra tu r y przedm iotu. P rz y te j okazji n ależy pod k re ślić jako szczegół b ard z o pozytyw ny, m ianow icie, zam ieszczenie od dzielnego w ykazu dok u m en tó w dotyczących odnow y K u rii R zym skiej. P ro sty język, czytelny dla w szy stk ich i ciek a w a te m a ty k a s p ra w ia ją, że p ra c ę czyta się z ogrom nym zain tereso w an iem . W yżej om ów io n e p rzym ioty m onografii s ta w ia ją ją ,w rzędzie n ie zm iern ie cennych pozycji k a n o n isty k i polskiej.
ks. H en ry k M isztal
Ulrich M o s i e k , Hartmut Z a p p : Kirchliches Eherecht mit dem En- tw urf der CIC-Reformkomission 5 neubearbeitete A uflage, Freiburg im Breisgau 1981, Rombach, S. 301.
il;2 lutego 1978 r. z m a rł U lrich M osiek, prof. P ra w a K anonicznego w e F ry b u rg u im B reisgan. P rz ed śm iercią u p ow ażnił on sw ojego toyłego: a s y ste n ta , Hairtrmuifa Zaipp’a do tanrtyrauow ania p rac y n a d k o le jn y m i w y d an ia m i K ościelnego praiw.a m ałżeń stk ieg o . S am a u to r p rz y goto w ał cateiry w y d a n ia tegio dziiieła w la ta c h : 1968, 1072, 1:976 i 1.979.
Z je d n e j stro n y Hairtmuit Z app 'widział p o trzeb ę uw zg lęd n ien ia w now ej edycjii p o su w ając y ch się p ra c re fo rm y K om isji R raw a K a n o nicznego, z dru g iej jednaik stro n y m u siał się liczyć z o g raniczonym i m ożliw ościam i w ydaw niczym i, k tó re nie pozw alały n a w iększe ro z b u d o w y w an ie dzieła. Z tego też pow odu ca ły szereg za g ad n ień zo sta ł siferomniiej p o tra k to w a n y z ty m je d n ak , że nie w p ro w ad zo n o zm ian w zasadniczym ry sie isto tn y ch treści. U legł pew n ej zm ianie w y k az lite r a tu r y ze w zględu n a konieczność sk re śle n ia jednych, a
