Rola edukacji socjologicznej dla studentów AWF

Dorota Pawlik

Rola edukacji socjologicznej dla

studentów AWF

Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 4, 69-74

2001

Dorota Pawlik

ROLA EDUKACJI SOCJOLOGICZNEJ DLA STUDENTÓW AWF

W iedza odnosząca się do zjaw isk społecznych i ich zależności staje się od dłuższego czasu koniecznością dla ludzi m ających kiedyś zajm ow ać w ażne sta­ now iska w pracy. Jest to oczyw iście ściśle splecione z potrzebą ukończenia w yższych studiów — a co w ięcej, ze zdobyw aniem różnorakich specjalizacji zaw odow ych. N ie przypadkiem w naszym kraju coraz pow szechniejsza staje się w iedza z zakresu zarządzania, m enedżm entu określonej branży czy w reszcie m arketingu i je g o zasad.

Podobnie musi to tyczyć także i socjologii, zw łaszcza je j subdyscyplin branżow ych. W N iem czech ju ż od w ielu lat na terytorium byłej RFN działa m.in. A kadem ia W iedzy O byw atelskiej. Jest ona zorganizow ana na w zór francu­ skiej Europejskiej Akadem ii W iedzy M łodych. M łodzi ludzie, studenci, przyszli studenci, praktykanci w zawodach urzędniczych i praw niczych, doszkalają się na sesjach w yjazdow ych, m.in. w geografii politycznej, naukach politycznych, socjologii organizacji, elem entach praw a itp. Chodzi tu nie tylko o zdobycie sam ych inform acji, ile o m ożliw ość ich konfrontow ania z innymi ludźmi. Prak­ tyczny w ym iar w iedzy zdobyw anej w latach nauki je s t szczególnie istotny także w odniesieniu do nauk ogólnohum anistycznych. Poza zasobem inform acji oraz um iejętnością syntezow ania i znajom ością m echanizm ów społecznych, m ożna uspraw niać w łasną pracę i dokonyw ać niejednokrotnie trudnych w yborów i decyzji. Poza stałym podnoszeniem swych kw alifikacji absolw ent wyższej uczelni częściej niż inny pracow nik stanąć musi w charakterze arbitra, zw łasz­ cza przy rozstrzyganiu sporów m iędzyludzkich.

W przypadku nauki społecznej, ja k ą je s t socjologia, szczególny nacisk musi być położony na w ypracow anie socjotechnik działania. S o c j o t e c h n i k i określane b yw ają często m ianem tzw. i n ż y n i e r i i s p o ł e c z n e j 1. Sto­

1 Zob. Socjotechnika, j a k skutecznie o ddziaływ ać, praca zbiorowa pod red. A. Podgóreckiego, Warszawa 1970.

70 D o r o ta P a w lik

sow ane są na gruncie subdyscyplin socjologii prawa, polityki, wsi i m iasta oraz sportu. Ta ostatnia subdyscyplina znacznie rozw inęła się w ciągu ostatnich dw udziestu lat, głów nie w Anglii i w N iem czech2.

Student AWF, bez względu na kierunek, będzie w przyszłości spełniał za­ dania kierunkow e i pierw szoplanow e w swych m iejscach pracy. A by w pełni realizow ać siebie jak o fachowca, profesjonalistę i ja k o człow ieka, musi sporo nad sobą pracować. Zwykle ju ż w okresie studiów zaczyna podejm ow ać pierw ­ sze kierunkow e zajęcia zawodowe, ja k o trener, instruktor (np. pływ ania) itp. Zdobyw a więc dośw iadczenia poparte znajom ością realiów o raz stosunków m iędzyludzkich. Te w środow iskach sportow ych są bardzo zróżnicow ane, co je s t przyczyną m.in. trw ającego jeszcze kryzysu społeczno-ekonom icznego, dodać do tego trzeba jeszcze ogólne zachw ianie w artości, kryzys autorytetów , odnaw iający się kult posiadania. C zęsto konfrontacja rzeczyw istości z w iedzą nabytą podczas studiów staje się zaskakująca, ale rów nież trzeba zw rócić uwagę i na to, że um iejętność syntezow ania inform acji ułatwić m oże poznaw anie świata. Twórczy i harm onijny charakter działań człow ieka ja k o podm iotu dzia­ łającego kreuje sam w sobie potrzebę w eryfikow alności w yobrażeń z rzeczyw i­ stością. C zęsto mamy takie wrażenie, że je s t to odkryw anie praw d oczyw istych. N ajlepszym przykładem będzie tu odw ołanie się do m olierow skiego bohatera sztuki M ieszczanin szlachcicem , który nagle ze zdum ieniem stw ierdza, że przez całe sw oje życie mówi prozą.

R acjonalność działań z punktu w idzenia podm iotu działającego nie budzi w ątpliw ości. Z punktu w idzenia natom iast interesu społecznego m oże to być cokolw iek w ątpliw e. N aw et najsilniejszy wysiłek indyw idualny sportow ca w kierunku zdobycia nowego rekordu może zostać inaczej odebrany przez in­ nych sportowców, jeszcze inaczej przez publiczność, a zupełnie odm iennie przez profesjonalistów , trenerów, instruktorów itp. Obok racjonalności rozum ia­ nej w myśl intencji M. W ebera jak o subiektyw ne tendencje, ale w oparciu o uznane (a w ięc zobiektyw izow ane) kryteria, rozpatrzyć trzeba problem sa­ m ych w artości3.

K ontynuując rozw ażania M. W ebera, F. Znaniecki zaleca badaczom m eto­ dologiczną koncepcję tzw. w spółczynnika hum anistycznego. K oncepcja ta w istocie swojej sprow adzała się do postulatu patrzenia na problem y badanych przez pryzm at ich dośw iadczeń . Zatem poznaw ać środow iska sportow e to czy­

' P isze o tym szerzej K. Heinemann, W prow adzenie do so cjo lo g ii sportu , W arszawa 1990. 3 Por. M. Weber, Sens w oln ej o d w a rtościow an ia so c jo lo g ii i ekonom ii, praca zbiorow a pod red.

A. C hm ielow skiego, S. Czerniaka i n.; P roblem y so c jo lo g ii w iedzy, W arszawa 1985, s. 101 - - 150.

nić to przede w szystkim w oparciu o w nikliw e obserw acje różnorakich grup społecznych, a także poprzez analizę indyw idualnych m otywacji ludzkich i w ynikających stąd działań.

N ależy rozw ażyć tu kw estię przydatności wiedzy teoretycznej. N ajlepiej by łączyła ona funkcję w yjaśniającą z praktyczną, a więc daw ała ja k o swój końco­ wy efekt w ytyczne do określonej działalności. P. Sztom pka mówi tu o takiej teorii, iż je s t ona te o rią badaw czą lub quasi-badaw czą . Niestety, takich teorii jeszcze w naukach społecznych de facto nie ma, niektóre tylko zbliżają się do ideału teorii spełniającej wym ogi funkcjonalne z potrzebam i praktyki. N ie ulega jed n ak w ątpliw ości, że niektóre z m odnych dziś teorii zachodnich m ogą być pom ocne w opisyw aniu społecznych problem ów środow isk sportow ych. Chodzi tu przede w szystkim o teorię funkcjonalną, teorię wym iany społecznej oraz teo­ rie konfliktow e. D odać do tego m ożna koncepcje quasi teoretyczne, do jak ich w ypada zaliczyć teorię naznaczania (etykietow ania) społecznego oraz tzw. teo­ rię działań asertyw nych. Sform ułow ane przez T. Parsonsa wymogi funkcjonalne i w ogóle cała je g o koncepcja „system ów społecznych” d ają pew ne podstaw y do przyjęcia tych założeń i uporządkow ania wiedzy. M ogą być pew nym drogo­ wskazem dla początkujących badaczy środow isk zw iązanych ze sportem .

Teoria w ym iany, tak w w ydaniu behaw ioralnym (G.C. H om ansa), ja k i strukturalnym (P. B lau’a) dostarcza pewnych w skazów ek do porządkow ania interakcji i szeregu zjaw isk. Tzw. interesow ność społeczna pow oduje natężenie działań społecznie użytecznych, w zm aga sam okontrolę osobistą, a także przy­ czynia się do uspraw nienia system u norm atyw nego w określonym społeczeń­ stwie. Sfera pryw atności zostaje oddzielona od sfery instytucjonalnej, ale w efekcie w każdej z nich dokonują się w zajem ne akty w ym iany dóbr, usług, w artości, pom ysłów itp. Jeśliby badać m iędzynarodow e pow iązania środow isk sportu, to w ykorzystać tu m ożna hipotetyczne tw ierdzenia tw órców w spółcze­ snej teorii wym iany. Wywodzi się zresztą ona swym rodow odem z założeń eko­ nom iki klasycznej (S m itha i Ricarda).

A naliza zjaw isk zachodzących w okół problem atyki kultury fizycznej w kategoriach perspektyw y konfliktowej jaw ić się może ja k o atrakcyjna m ożli­ w ość w yjaśnienia pojaw iających się zadrażnień m iędzy zaw odnikam i, trenera­ mi, a także publicznością.

Trzeba je d n a k zastrzec, że w szelkie skrajne stanow iska w okół kwestii ja k o ­ ści zm iany społecznej przez konflikt nie są dziś do przyjęcia, natom iast w ielce obiecującym m oże być perspektyw a funkcjonalna teorii konfliktu (np. w w yda­ niu L. C osera).

5 Por. w stęp P. Sztom pki do pracy J. Turnera, Struktura teorii socjologiczn ej, W arszawa 1985. 6 T. Parsons, Z a sa d y m eto d y socjologiczn ej, Warszawa 1997; zob. wstęp H. B iałyszew skiego do

72 D o r o ta P a w lik

N ie sposób w krótkim referacie zająć się pożytkam i w yjaśnień teoretycz­ nych, w arto jed n ak podkreślić, że istnieje pilna potrzeba przekładalności wiedzy z piętra teorii na konkrety. Te zaś stanow ić m uszą o dwóch podstaw ow ych ra­ cjach obecności w iedzy socjologicznej i je j randze. Pierw sza tyczy nabyw ania praktycznych um iejętności tw orzenia uogólnień. M ożna się tego jak o ś nauczyć, ale dopiero w łasna praca badaw cza pom aga w opanow aniu tych um iejętności. Stosow ać tu m ożna zw ykle „rów nanie w górę” do poziom u najam bitniejszych studentów, magistrantów. Zwykle ryw alizacja am bitniejszego dydaktycznego program u zostanie prędzej doceniona przez słuchaczy niż rzetelne, ale ja k o ­ ściow o „płytsze” zm aganie się z całym m ateriałem .

Obok potrzeby tw orzenia uogólnień liczy się przede wszystkim praktyczna strona wiedzy, w kierunku rozwiązań socjotechnicznych. N ie sposób tego rów ­ nież osiągnąć poprzez grom adzenie samej wiedzy, ale w trakcie kontaktów z innymi ludźmi. Istnieje w ów czas m ożliw ość selekcji ważności inform acji, w ybieralności interakcji i co — najistotniejsze — opieranie się na najlepiej spraw dzonych wzorach różnorakich rozwiązań.

N ależy też w ziąć pod uwagę kw estię osobistego wkładu wykładow cy. Już M. W eber w spom inał analizując wkład do w łasnego rozw oju sw ojego ducho­ wego m istrza profesora von Schm ollera7.

N auczanie socjologii na uczelniach i specjalizacjach w ykraczających poza nauki społeczne w iązać się musi z osobow ością prow adzącego zajęcia. O soba taka musi nie tylko odnaleźć się w specyfice uczelni, ale co ważne, najlepiej jeśli ma lub m iała jak ieś w łasne dośw iadczenia z dyscyplinam i w iodącym i kie­ runków studiów, na których pracuje. Dla przykładu, nauczyciel akadem icki na uczelni sportowej ma lepszą m ożliw ość oddziaływ ania, jeśli sam interesuje się sportem , upraw iał określoną je g o dyscyplinę itp. Podobnie w Akadem ii M u­ zycznej znacznie łatwiej je s t prowadzić zajęcia, jeśli miało się ja k iś kontakt z m uzyką, cokolw iek się na niej zna, lubi się w reszcie jej słuchać. N aw iązanie do specyfiki uczelni i dobieranie przykładów ze środow iska m acierzystego dla własnych słuchaczy staje się dla niej bardziej obrazow e i zrozum iałe, pozw ala lepiej wczuć się w określone sytuacje społeczne.

Proces kształcenia to proces twórczy, nie m ożna w nim m echaniczne stoso­ wać określonych reguł. W m om encie kiedy nauczyciel nie je s t zdolny do tw ór­ czej postawy, stosunek pom iędzy nim a grupą studencką zostaje zerwany, na­ uczyciel i studenci przestają być w ów czas partneram i. O czekiw ania studentów w obec nauczycieli dotyczą głów nie staw iania prostych wym agań w uzyskiwaniu zaliczeń. C oraz częściej jed n ak studenci o k re śla ją jak i pow inien być wzorzec osobow y nauczyciela akadem ickiego. Potw ierdzeniem tego są liczne badania

socjologiczne przeprow adzane w śród studentów, a dotyczące oceny poszczegól­ nych nauczycieli, poziom u prow adzenia zajęć, kom petencji, a także życzliw ości. Szczególnie na kierunkach m asowych (np. A kadem ie W ychow ania F izycz­ nego) dochodzi do niepokojącej sytuacji, że m łodzież staje w obec olbrzym iego zespołu nauczycieli akadem ickich, stosunki przybierają w ów czas postać fo r­ malno rzeczową.

Zm niejsza się częstotliw ość kontaktów i dyskusji studentów z nauczyciela­ mi na tem aty m erytoryczne a także osobiste. W dodatku nauczyciele akadem ic­ cy im w iększym dysponują dorobkiem naukow ym i bogatszym dośw iadczeniem , tym rzadziej m ają bezpośredni kontakt ze studentam i. Ich w pływ na m odelow a­ nie osobow ości studentów ma charakter pośredni. Tym istotniejsza je s t rola nauczyciela - socjologa, który znając m echanizm y tw orzenia się stosunków m iędzyludzkich ma w pływ na w łaściw e relacje ze studentam i. W szelkie św ia­ dome działanie ludzkie wym aga odpow iedniego poziom u aktyw izacji, a zarazem m otywacji dodatniej. D latego w yzw aniem dla nauczyciela akadem ickiego je s t takie stw orzenie w arunków aby w yzw alały one u studentów em ocje pozytywne. Im w iększe będzie zadow olenie studentów tym poziom m otywacji będzie kształtow ał się korzystniej.

W zakończeniu warto ustosunkować się do kwestii dorobku nauk humani- stycznych w ogóle. Dorobek ten w aspekcie teorii jaw i się jak o niezaprzeczalny , je st jedn ak słabo wykorzystany przez instytucje gospodarcze, adm inistracyjne i polityczne. U progu XXI wieku w dobie kom puteryzacji, niezwykłego skoku cywilizacyjnego, nauki o kulturze m ają do spełnienia w iele ważnych zadań. Przede wszystkim chodzi tu o wyeksponowanie prawdziwie hum anistycznych treści wielu doktryn filozoficznych, politycznych czy społecznych. Od człowieka legitymującego się cenzusem wyższej uczelni wym aga się jed nak sporej hum ani­ stycznej „ogłady”, tę zaś zdobywa się poprzez aktywne w chłanianie wiedzy. Li­ czyć się będą konkretne działania, m.in. takie, które pozw olą innym członkom społeczeństwa określić charakter podejm ującego w ażną społecznie czynność. Obok wszelkich profesjonalnych umiejętności, czasem sięgających m istrzostwa socjotechnicznego, liczy się zawsze człowiek jak o osoba, jeg o sylwetka m oralna i wszystko to, co pomaga mu znaleźć uznanie społeczne, autorytet w szerszej gru­ pie. O tym również można się dowiedzieć, ucząc się nauk społecznych i dlatego uznać trzeba, że rola wiedzy socjologicznej dla studentów naszej uczelni je st roz­ legła, jej pogłębianie zależy zaś od samego człowieka i jeg o nauczycieli.

74 D o r o ta P a w lik

SUM M ARY

P a w lik D o r o ta

EDUCATION VERSUS PERSONALITY OF STUDENTS OF PHYSICAL EDUCATION

The article refers to the influence of social education on creation of personality of physical education students.

In students education (future physical education teachers, coaches, sport mana­ gers, physitherapists, etc) teaching of sociological techniques should be strongly em­ phasized.

There is a certain need to compile the theoretical knowledge with practice in the sudents future job. Basis knowledge in sociology should facilitate this task.

The main goal of higher education is to teach students the practical ability of ge­ neralization, but only students own research can improve this ability.

Theoretical base with acquired practical knowledge compose a complete system where the human being creates in his/her mind the need of comparing conceptions with reality.

The achievements of humanistic sciences, especially containing sociology, are evident in the ligt of this thory.