Z badań nad znaczeniem aktywności rekreacyjnej dla człowieka

Sylwia Toczek-Werner

Z badań nad znaczeniem aktywności

rekreacyjnej dla człowieka

Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 4, 209-223

2001

P R A CE N A U K O W E W y ż s z e j S z k o ły P e d a g o g ic z n e j w C z ę s to c h o w ie

Seria: KULTURA FIZYCZNA z. IV, 2001

Sylwia Toczek-Werner

Z BADAŃ NAD ZNACZENIEM AKTYWNOŚCI REKREACYJNEJ DLA CZŁOWIEKA

Przesłanki teoretyczne

W ostatnim czasie obserw uje się ożyw ione zaintereso w anie polskich sp e­ cjalistó w z różnych dziedzin w iedzy zajęciam i w ypełniającym i czas w olny w spółczesnego człow ieka. W ynika to, po pierw sze ze św iatow ej tendencji ukierunkow ania badań naukow ych na poszukiw anie skutecznych sposobów m odyfikow ania konsum pcyjnych zachow ań ludzi, po drugie zaś z zao b serw o ­ w ania szczególnego zw iązku sposobów w ykorzystania tego czasu z ja k o ś c ią ży cia jed n o stk i i grupy.

W yjątkow ego znaczenia nabiera dziś przekonanie, że zajęcia w czasie w olnym pow inny przede w szystkim sprzyjać zdrow iu i socjalizacji, stanow ić źró dło satysfakcji i sam orealizacji. S tanow isko takie m a sw oje u zasadnienie w sytuacji w jak iej znalazł się obecnie człow iek. Jego osobnicza rów now aga, która zależy od progu indyw idualnej w rażliw ości biologicznej i psychicznej o raz od rozm iarów zew nętrznej agresji, ulega perm anentnem u zakłócaniu. C h ronob io logię organizm u człow ieka, tzn. je g o w ew nętrzny zegar bio lo g icz­ ny, regulujący w sposób naturalny funkcjonow anie ludzkiego ciała, zaburza w sposób bardzo istotny nagrom adzenie takich szkodliw ych czynników , jak: w szech obecny hałas, przyśpieszony rytm życia przy pogarszającej się je g o h igienie, siedzący charakter pracy i w ypoczynku, brak aktyw ności sportow ej, n iedosypianie, przem ęczenie, uzależnienia itp. (B arn ier 1992). Od człow ieka w ym aga się coraz lepszej w spółpracy, zw iększonej odp ow ied zialności, g o to ­ w ości ponoszenia ryzyka, zdolności do szybkiego przy stoso w an ia się do n o­ w ych zadań i now ych sytuacji życiow ych, a także podn oszen ia na co raz w yż­ szy poziom w łasnych kw alifikacji. Z tego pow odu coraz częściej konieczne je s t ciągłe dokształcanie się, trw ające niekiedy naw et całe życie. To zaś w y­

210 S y lw ia T o czek -W ern er

m aga od ludzi m obilności, psychicznej odporności na zm iany w pracy i w ży­ ciu osobistym . W takiej złożonej sytuacji człow iek zm uszony je s t często do dokonyw ania w ażnych i trudnych w yborów , np. m iędzy o d po w iedzialn ością a ryzykiem (D rozdow ski 1997).

W szystko to nie pozostaje bez w pływ u na so cjaln ą stronę bytow ania człow ieka. W spółczesna grupa społeczna w ydaje się w coraz m niejszym stop­ niu zdolna do zapew nienia każdem u ze sw oich członków utrzym ania i ochro­ ny. Jed nostka traci poczucie w łasnej tożsam ości i staje się coraz słabsza (N o­ wak 1991). R ozpad rodziny, m nożenie się rozwodów, w ybór życia w sam otno­ ści, opuszczenie ludzi starych, pojaw ienie się bardzo ubogich, w zrost bezro­ bocia, przestępczość będąca w ynikiem trudności adaptacyjnych, przenoszenie się z m iejsca na m iejsce w poszukiw aniu pracy, ciągła ryw alizacja - w szystko to sprzyja narastającem u poczuciu braku bezpieczeństw a i stabilności.

Z jaw iskiem kom pensacyjnym w obec zagrożeń w spółczesnego życia je st rekreacyjna działalność ruchow a. Jej narodzin i dynam icznego rozw oju słusz­ nie upatruje się w złym dosto sow aniu człow ieka do w arunków środow iska, w którym żyje. K onieczność radzenia sobie z je g o w ym aganiam i ujaw nia szczególne znaczenie tego środka, „w y biegające” poza dziedzinę w yłącznie biologicznego oddziaływ ania na organizm , i nakazuje dostrzegać je g o o sob o­ we i społeczne korzyści z perspektyw y całego cyklu życiow ego człow ieka — od dzieciństw a do późnej starości.

Stan badań nad d ziałaln o ścią rek reacy jn ą ludzi w różnych etapach życia w pełni upow ażnia do postaw ienia tezy, że je s t ona tą fo rm ą aktyw ności spo­ łecznej, w której w ystępuje najw iększa różnorodność zachow ań. W ynika to z faktu, że dzięki niej realizuje się najw ięcej podstaw ow ych potrzeb ludzkich. O czyw iste je s t jed n ak , że każdy etap w życiu człow ieka w yw ołuje odm ienne potrzeby i jed n o cz eśn ie narzuca pew ne o graniczenia w zachow aniach. D oty­ czy to także zm ieniających się potrzeb zaspokajanych w zachow aniach rekre­ acyjnych (W olańska 1994, W iniarski 1989).

K elly (1974, 1981), zastanaw iając się nad społecznym znaczeniem czyn­ ności rekreacyjnych z punktu w idzenia cyklu życia człow ieka, staw ia tezę, iż w m łodości służą one do p oszukiw ania w łasnej tożsam ości, we w czesnych latach dojrzałych w iążą się głów nie z ro lą rodziców, później z p racą i śro do­ w iskiem zaw odow ym , a w ostatnim etapie życia przede w szystkim z zaspo­ kajaniem potrzeb interpersonalnych, rozbijających m onotonię życia i tow arzy­ szącą je j bezczynność.

N a poszczególnych etapach cyklu życiow ego człow iek m oże w ystępow ać w w ielu rolach, z którym i w iążą się różne w pływ y społeczne i poszukiw ania rekreacyjne (P reston, T aylor 1981). W okresie np. w ychow yw ania dzieci p re­ ferencje rekreacyjne k ształtu ją się często pod w pływ em potrzeb w ieku d zie­

Z badań nad zn a czeniem ak tyw n ości. ₂₁₁

cięcego i z konieczności k o ncentrują się na form ach łatw ych i dostępnych (W est, M erriam 1970). N a tym sam ym etapie cyklu życiow ego zespół tych ról może prow adzić do upraw iania różnorodnych form rekreacji (np. niektóre form y rekreacji upraw ia się z rodziną, inne z przyjaciółm i). Teoria kręgu o so ­ bistych kontaktów zakłada tezę, że indyw idualne p referencje rekreacyjne k ształtu ją się pod w pływ em tzw. grupy partnerskiej, to znaczy kontaktów z ludźm i stanow iącym i otoczenie danej osoby (rodzina, przyjaciele, bliscy sąsiedzi i koledzy z pracy). D zieje się tak dlatego, że w takiej grupie w y stę­ puje silna ten d en cja do podporządkow ania się jed n o stk i ob ow iązującym w grupie norm om i w artościom , dlatego też m ają one ogrom ny w pływ na je j o sobiste decyzje rekreacyjne.

Jakość rekreacji ruchow ej nabiera jed n ak zaw sze charakteru ind yw idu al­ nego. Od jed n o stk i zależy, czy stosow ana aktyw ność ma dla niej sens ja k o zabaw a, przygoda czy inne przeżycie fizyczne, em ocjonalne czy intelektualne. Każde podejm ow ane przez człow ieka zajęcie rekreacyjne stanow i dla niego pew ien zbiór w artości, zaspokajających cały system je g o potrzeb. U w aża się, że dlatego ludzie w y b ierają takie a nie inne zajęcia, poniew aż o dp o w iad ają one nie na je d n ą , ale na ca łą „w iązankę potrzeb”, które ch cą zaspokoić w d a­ nym czasie (H ollow ay, R obinson 1997).

W rozw ażaniach teoretycznych w ysuw a się przypuszczenie, że ludzie w ybierają te zachow ania, które lepiej zasp o k ajają ich potrzeby, naw et wtedy, kiedy potrzeb tych sobie nie uśw iadam iają. W ynika to niejako z zao b serw o ­ w anego faktu, że ludzie zazw yczaj nie po dejm ują się ja k ie jś czynności dla niej sam ej, lecz dla rozw iązania jak ieg o ś problem u. N a przykład uczestnictw o w spływ ie kajakow ym nie je s t dla człow ieka celem sam ym w sobie, lecz np. pozw ala mu zadem onstrow ać sw o ją spraw ność i um iejętności. Zabaw y to w a ­ rzyskie i gry zasp o k ajają potrzebę przynależności i m iłości, gdyż człow iek traktuje takie zajęcia ja k o d o skonałą okazję do poznania now ych przyjaciół. Rejsy statkiem zap ew n iają odm ianę osobom osam otnionym , które p otrzeb u ją zm iany otoczenia, aby uciec od zm artw ień. Jogging czy pływ anie d ystansow e pozw ala utrzym ać d obrą form ę i zachow ać j ą na przyszłość, zaś w spinaczka w ysokogórska - osiągnąć sukces w w alce z samym sobą.

Z rozw iązyw aniem życiow ych problem ów poprzez d ziałalność rek reacy j­ ną zw iązane je s t zaspokajanie także takich potrzeb, jak : potrzeba d aw ania i otrzym yw ania uczuć, potrzeba m iłości w łasnej, potrzeba ro zpoznaw ania przez innych naszych zdolności i statusu, potrzeba szacunku. Istnieje rów nież potrzeba panow ania nad środow iskiem i je g o zrozum ienia (H ollow ay i R o b in ­ son 1997).

Potrzeby k reu ją o g ólną tendencję do rekreacyjnego zachow ania się. K on ­ kretny rodzaj tego zachow ania określany je s t natom iast przez motywy. U jm u ­

212 S y lw ia T o czek -W ern er

ją c to inaczej, B eard i R agheb (1980) m ów ią, iż m otyw y w y rażają się w in­ dyw idualnych preferencjach różnych form rekreacji. Przy czym , ja k tw ierdzi Pearce (1982), nie sam charak ter i atrakcyjność danej form y rekreacji są m o­ tyw ujące, ale szeroko p ojęta zdolność danej form y do pełnego zaspokojenia różnych potrzeb człow ieka.

Jak w idać z pow yższych rozw ażań, m otyw y zachow ań rekreacyjnych m o­ g ą być ogólne i szczegółow e. M oże to być ogólna chęć p oszukiw ania spokoju i w ytchnienia, zdobyw ania odm iennych dośw iadczeń, odczuw ania przyjem no­ ści, ale także m ogą człow iekiem kierow ać w łasne m otywy, aby podjąć w łaśnie takie, a nie inne działanie, w tym m iejscu i czasie.

N ie zaw sze je d n a k p referencje przek ształcają się w zachow anie rekre­ acyjne. W ynika to z faktu, iż m ożliw ość rekreacji je s t często ograniczona, np. przez czas i koszty (K unicki 1984).

C hcąc o dpow iedzieć na pytanie, dlaczego ludzie w y b ierają różne form y rekreacji, trzeba rozw ażyć w artości, ja k ie im o fe ru ją dane formy, oraz m otywy skłaniające do ich upraw iania. C zyli rozpoznać znaczenie, ja k ie ludzie przypi­ su ją określonem u rekreacyjnem u zachow aniu. Z adanie to je s t bardzo złożone, bow iem rekreacyjne zachow anie się człow ieka nie je s t tylko p ro stą fu nk cją m otyw acji i preferencji. W iadom o ju ż dziś, że liczba i w zajem ne relacje m ię­ dzy zm iennym i w pływ ającym i na w ybór rodzaju zajęć rekreacyjnych są w y­ jątk o w o złożone, m iędzy innym i dlatego, że tak ja k na każde inne, tak i na

tego typu zachow anie zaw sze w pływ a kontekst społeczny, w którym to z a ­ chow anie zachodzi. K ontekst ten zm ienia się na poszczególnych etapach cy ­ klu życiow ego człow ieka (M ercer 1976). K ażda zatem próba w yjaśnienia znaczenia zajęć rekreacyjnych dla ludzi pow inna uw zględniać rów nież rolę człow ieka w tym cyklu (W olańska 1994). D odatkow ą k w estią je s t tu zn acze­ nie środow iska fizycznego, zw łaszcza przyrodniczego, którego m odyfikujący w pływ na zachow anie ludzkie nie ulega dziś żadnej w ątpliw ości (K rzyśko

1996).

N iem niej, szukając źródeł ludzkich preferencji zajęć rekreacyjnych, ba­ dacze sugerują, iż rekreacyjne zach o w an ia są odbiciem podstaw ow ej struktury osobow ości jed n o stk i (K rzyśko 1996). M oss (1976) stw ierdza nawet, że ist­ nieje bardziej ścisły zw iązek rodzaju rekreacyjnego zach ow an ia się z o so b o ­ w o ścią niż z takim i społecznym i zm iennym i, jak : w iek, płeć czy klasa sp o ­ łeczna. Podobne stanow isko re p rez en tu ją D river i K n o p f (1978).

B ardzo skrom ny stan em pirycznych badań w naszym kraju nad zn acze­ niem zajęć rekreacyjnych dla człow iek a daje podstaw ę do pilnego zain tereso­ w ania się tym zagadnieniem sp ecjalistó w różnych dziedzin wiedzy, w tym

Z badań nad zn a czen iem ak tyw n ości. ₂₁₃

jed n ej z nauk o kulturze fizycznej - teorii rekreacji fizycznej. W ystarczająco u zasad n iają to przedstaw ione we w stępie argum enty, które stały się także g e­ n ezą badania prezentow anego w tym artykule.

Ogólna charakterystyka badania

W badaniu posłużono się zn an ą w literaturze przedm iotu tezą, że każda je d n o stk a posiada w łasny program rekreacyjnego zachow ania się, zbudow any na złożonych w zajem nych relacjach m iędzy przekonaniam i a postaw am i, k tó­ re „ro d zą się” w w yniku posiadanej w iedzy i poglądów (lit.). U w aża się j e d ­ nak, że na program ten głów nie w pływ a sposób, w jak i jed n o stk a postrzega sw oje potrzeby psychologiczne. P rzyjm uje się założenie, że w iedza na ten tem at je s t punktem w yjścia do odkrycia znaczenia, ja k ie je d n o stk a przypisuje rekreacyjnem u zachow aniu się.

Z am ierzeniem prezentow anego badania była próba rozpoznania p sych o­ logicznych w arunków rekreacyjnego zachow ania się. A rtykuł dotyczy tylko pew nego zakresu je g o w yników i koncentruje się zasadniczo na m otyw acjach i preferencjach rekreacyjnych zw iązanych z dojrzałym w iekiem człow ieka. K oncentruje się przy tym głów nie na zachow aniach zw iązanych z tzw. rek re­ acja czynną. Postaw iono w nim następujące pytania:

— Jakich w artości p oszukują ludzie w zachow aniach rekreacyjnych? — Jakie m otyw y nimi k ieru ją w w yborach rodzaju rekreacyjnego za­

chow ania się?

— Jakie rodzaje zachow ań rekreacyjnych w ybierają?

W celu zebrania interesującego nas m ateriału inform acyjnego w yko rzy­ stano ustne i pisem nie w ypow iedzi ludzi oraz ob serw ację ich rekreacyjnych zachow ań.

M ateriałem badaw czym było 620 osób pow yżej 18 roku życia, p racu ją­ cych zaw odow o, obu płci, korzystających z rekreacji w czasie pobytów u rlo ­ pow ych, w najbardziej intensyw nie turystycznie w ykorzystyw anych o śro d ­ kach w ypoczynkow ych w ybranych trzech regionów Polski. S trukturę bad ane­ go zbioru w edług niektórych cech przedstaw iają rysunki do Ido 4.

214 S y lw ia T o cz ek -W e r n er

□ 18-34 lata □ 35-54 lata B 5 5 i więcej lat

□ kobiety □ mężczyźni

□ wolny - wolna □ żonaty - zamężna bez dzieci □ żonaty - zamężna z dziećmi

Rys. 3. O soby badane według sytuacji rodzinnej [%] R ys. 1. O sob y badane w ed łu g w ieku [%]

Z badań nad zn aczen iem ak tyw n ości. ₂₁₅

□wyższa, średnia kierownicza, administracyjna, wolne zawody □ młodsza kierownicza, nadzorcza, urzędnicza

■wykwalifikowani pracownicy fizyczni □ niewykwalifikowani pracownicy fizyczni

Rys. 4. O sob y badane w ed łu g grupy so c jo e k o n o m ic z n e j[%]

Wyniki badania

T ru d n ą próbę ustalenia najw ażniejszych w artości, które w płynęły na d e ­ cyzje badanych w zakresie rodzaju rekreacyjnego zachow ania się oraz k o n ­ kretnych treści tych w artości, przeprow adzono d ro g ą w yłonienia ich m ożli­ wych rodzajów z niezw ykle zróżnicow anych inform acji, przekazanych w sp o ­ sób pośredni i bezpośredni przez uczestników badania. O trzym any zb ió r (rys. 5) je s t zatem zbiorem zidentyfikow anych przez sam ych badanych w artości subiektyw nych będących przejaw em ich indyw idualnych przekonań. N ależy w tym m iejscu zaznaczyć, że w artości te rozpatryw ane są tu zarów no w ko n­ tekście potrzeb jed n o stk i, ja k też w kontekście je j działania, w iążą się w ięc z sam ym rodzajem podejm ow anego zachow ania oraz z przeżyciem je g o w a r­ tości.

216 S y lw ia T o czek -W e rn er

R ys. 5. W artości p oszu k iw an e p rzez badanych w zach ow an iach rekreacyjnych

Z ebrane dane i poczynione spostrzeżenia sugerują, że w św iadom ości ba­ danych by tują różnorodne w artości. Ze w zględu na ich subiektyw ny ch arakter m ożna j e tylko ogólnie zinterpretow ać, na podstaw ie fu nkcjonujących teorii potrzeb ludzkich. N iew ątpliw ie ujaw nione w artości o d p o w iad ają nie je d n e j, lecz całej „w iązance” potrzeb, do których zaspokojenia d ąż ą badani w rek re­ acyjnych zachow aniach. O dnosząc j e do typologii potrzeb M aslow a (1984), m ożna stw ierdzić, że o d p o w iad ają one zasadniczo w szystkim ich kategoriom : potrzebom sam orealizacji, potrzebom uznania, potrzebom społecznym , po­ trzebom b ezpieczeństw a oraz potrzebom fizjologicznym . N ie rozpoznano j e d ­ nak, na tym etapie badania, które z ujaw nionych w artości są dla badanych pierw szoplanow e, które zaś drugoplanow e. U zyskanie takiej inform acji w y­ m agałoby zbadania np. „siły ich intensyw ności” i w iązałoby się z kon ieczno ­ śc ią zastosow an ia jed n ej z technik skalow ania. W prezentow anym badaniu

Z badań nad zn aczeniem ak tyw n ości. ₂₁₇

tego je d n a k nie w ykonano. N iem niej p ew ną w iedzę na ten tem at uzyskam y w toku dalszych rozw ażań, które dotyczyć b ęd ą m otyw ów i preferencji w za­ kresie zajęć rekreacyjnych. Z teoretycznych rozw ażań podanych na w stępie opracow ania w iem y bow iem , że istnieje ścisły zw iązek znaczeniow y po m ię­ dzy potrzebam i jed n o stk i, w artościam i, których poszukuje, dokonyw anym i w yboram i form zachow ań oraz kierującym i nimi m otyw am i. M ożna z dużym praw dopodobieństw em przyjąć, że ujaw nione w badanej zbiorow ości w artości zn a jd u ją swój w yraz i w m otyw acji, i w preferencjach rekreacyjnych, i w fo r­ m ułow anych celach.

M ów iąc w ięc poniżej o m otyw ach, które kierow ały w yboram i rodzajów zachow ań rekreacyjnych w badanej zbiorow ości, będziem y ujm ow ać j e ja k o dążenia tych ludzi do uzyskania lub utrzym ania danych w artości, m ów iąc języ k iem potocznym - dążenia do określonych celów.

Jakie czynniki odegrały w tym głó w ną rolę w przypadku badanej zb io ro ­ w ości, przedstaw ia tabela 1.

Tabela 1. Główne motywy wyboru rodzaju rekreacyjnego zachowania się

Motywy Liczba

odpowiedzi

Procent

Odczuwanie przyjemności, radości, szczęścia 410 66,1

Odmiana, przeżycie czegoś nowego 375 60,5

Bycie z rodziną, przyjaciółmi 366 59,0

Wytchnienie od codziennych ograniczeń 348 56,1

Wykorzystanie swoich umiejętności 279 45,0

Utrzymanie dobrej formy 228 36,8

Zademonstrowanie swoich możliwości i umiejętności 205 33,0

Zdobycie nowych doświadczeń, informacji i umiejętności 205 33,0

Poznanie nowych ludzi 170 27,4

Zrozumienie natury 158 25,5

Odtworzenie sił psychicznych i fizycznych 139 22,4

Osiągnięcie sukcesu w walce z samym sobą 119 19,2

Konfrontacja z innymi 87 14,0

Przeżycie romansu 68 11,0

Przekraczanie granic 19 3,0

Uwaga: Większa liczba odpowiedzi niż badanych wynika z możliwości podania więcej niż jednego motywu.

218 S y lw ia T o czek -W ern er

Tabela 2. Preferencje w zakresie zajęć rekreacyjnych

Rodzaj Liczba

Odpowiedzi Procent

Spacery 502 81,0

Plażowanie i kąpiele 392 63,2

Zbieranie darów przyrody 296 47,8

Górskie wędrówki piesze 242 39,0

Rejsy statkiem 179 28,9

Samochodowe wycieczki poznawcze 150 24,2

Pływanie kajakiem, rowerem wodnym 120 19,4

Dalsze wędrówki wodne 118 19,0

Obserwacje przyrody 114 18,4

Gry sportowe (siatkówka, tenis, koszykówka, piłka nożna) 109 17,6

Windsurfing 92 14,8

Wycieczki rowerowe 90 14,5

Spotkania towarzyskie („grile”, pikniki, gry stolikowe, 85 13,7

zabawy taneczne)

Zajęcia w parkach rozrywki 76 12,2

Żeglarstwo (śródlądowe i morskie) 71 11,4

Gry rekreacyjne (kręgle, ping-pong, bilard, rzutki, golf) 67 10,8

Wędkowanie 59 9,5

Jogging 56 9,0

Biegi przełajowe 51 8,2

Kibicowanie 36 5,8

Gimnastyka, aerobik 34 5,5

Przejażdżki samochodem dla samej przyjemności jazdy 29 4,7

Kolarstwo górskie 28 4,5

Jeździectwo 20 3,2

Jazda na nartach wodnych 18 2,9

Wspinaczki górskie i skałkowe 16 2,6

Latanie na lotniach, motolotniach, paragliding 13 2,1

Myślistwo 7 U

Nurkowanie 5 0,8

Pływanie dystansowe w wodach otwartych 5 0,8

Sportowe rybołówstwo morskie 4 0,6

Penetracja jaskiń 4 0,6

Skoki bungee 3 0,5

Surfing z latawcem 3 0,5

Latanie szybowcem 3 0,5

Uwaga: W iększa liczba odpow iedzi niż badanych wynika z m ożliw ości podania w ięcej niż jed n e­ g o rodzaju zajęć.

Z badań nad zn aczeniem ak tyw n ości. ₂₁₉

Analizując uporządkow aną według popularności występowania w badanej grupie listę głównych m otywów zachowań rekreacyjnych, trzeba zauważyć, że urlopowicze, wybierając zachowania, dążyli do zaspokojenia więcej niż jednej potrzeby, doświadczenia więcej niż jednej wartości. Sposoby zaspokajania od­ czuwanych przez badanych potrzeb zostały przedstawione w tabeli 2. O kreślono je mianem preferencji z zakresu zajęć rekreacyjnych, informujących o tym, jak ie zajęcia są przez badanych wybierane najchętniej, w konkretnie istniejących, rze­ czywistych warunkach pobytu urlopowego.

Tabela przedstawia występowanie najbardziej rozpowszechnionych w bada­ nej zbiorowości zajęć rekreacyjnych w czasie urlopu. W skazuje na ich zróżnico­ wany pod względem treści i miejsca realizacji charakter. Daje również pewien obraz zasięgu poszczególnych zajęć (co wyrażono w procentach wskazujących na m iejsce danego zajęcia wśród ogółu badanych). W końcu informuje o tym, jakie zajęcia nadają ton spędzaniu aktywnego urlopu przez badanych. N ależy zwrócić tu uwagę na jedno szczególnie charakterystyczne spostrzeżenie. W szystkie w ybiera­ ne przez badanych zajęcia m ają związek w wykorzystywaniem środowiska przy­ rodniczego. Nawet takie zajęcia, jak: gim nastykowanie się czy spotkania tow arzy­ skie, realizowane są przez badanych poza pomieszczeniem, w bezpośrednim kon­ takcie z naturą. Choć tego nie analizowano, to można przypuszczać, że środowisko przyrodnicze jest dla badanych określonym dobrem, które stwarza im szczególne możliwości dla poszukiwania i przeżywania ważnych dla nich wartości.

Kontynuując tok rozważań nad mechanizmem kształtowania się w badanej zbiorowości zachowań rekreacyjnych, podjęto próbę określenia celów, które — być może — są podstaw ą dla rozpoznanych w prezentowanym badaniu rodzajów zajęć rekreacyjnych i które określają niejako sens ich występowania. W tym względzie posłużono się opisaną w literaturze przedmiotu klasyfikacją (Krzym ow- ska-Kostrowicka 1997).

Tabela przedstawia przybliżone relacje między celami a rodzajami zajęć re­ kreacyjnych występujących w badanej zbiorowości urlopowiczów. Podana w je d ­ nej z jej rubryk wartość liczbowa określa ilość typów zajęć realizujących cele zidentyfikowane w przeprowadzonym badaniu. W rzeczywistości je st ona praw ­ dopodobnie zależna bardziej od skali oferty w zakresie usług rekreacyjnych w y­ stępującej w miejscu urlopowego pobytu badanych niż autentycznych pragnień. Dotychczasowy stan wiedzy zaleca ostrożność w interpretowaniu tak złożonych danych. Uważa się, że powiązania, jakie istnieją pomiędzy różnymi zajęciami rekreacyjnymi wybieranymi przez ludzi a rodzajami podstawowych, z góry okre­ ślonych celów aktywności rekreacyjnej, nie są jednoznaczne. 1 jednoznaczne naj­ częściej być nie mogą. Wynika to, jak tłumaczy literatura przedmiotu, z w ystępo­ wania zjawiska sprzężenia celów: głównego - związanego z potrzebami pierw szo­ rzędnymi i dodatkowych, wywołanych potrzebami drugorzędnymi. Taki stan rze­ czy nadaje zajęciom, które są tym celom przypisywane, wielofunkcyjnego cha­ rakteru, często jednak na coś ukierunkowanego.

220 S y lw ia T o cze k -W e rn er

Tabela 3. Cele realizowane przez zajęcia rekreacyjne

Cele Zajęcia Liczba

Sportowo-wyczynowy (kondycyjny, poznawczy) Narciarstwo wodne Gry sportowe Kolarstwo górskie Windsurfing Żeglarstwo

Pływanie motorówkami, skuterami Wspinaczki górskie i skałkowe Latanie na lotniach

Penetracja jaskiń Skoki bungee Latanie szybowcem

Sportowe rybołówstwo morskie

12 Wypoczynkowo-zabawowy (restytucyjny, poznawczy) Kibicowanie Przejażdżki samochodem Zabawy towarzyskie Rejsy statkiem Gry rekreacyjne

Zajęcia w parkach rozrywki Jeździectwo Nurkowanie Surfing z latawcem 9 Wypoczynkowo-kondycyjny (poznawczy) Wycieczki rowerowe

Pływanie kajakiem, rowerem wodnym Górskie wędrówki piesze

Wędrówki wodne Jogging Gimnastyka Pływanie dystansowe Biegi przełajowe 8 Wypoczynkowo-użytkowy (restytucyjny)

Zbieranie darów przyrody Wędkowanie

Myślistwo

3

W ypoczy nko wo-resty tucyj ny Plażowanie i kąpiele

Spacery 2

Wypoczynkowo-poznawczy (restytucyjny)

Obserwacje przyrody

Z badań nad zn aczen iem a k ty w n o ści.. ₂₂₁

W przypadku prezentow anego badania d aje się zauw ażyć, że w iększość typów zajęć ma charakter kilkufunkcyjny i je s t uk ształto w ana przez kilka c e ­ lów, przy czym najbardziej uw idocznionym j e s t cel w ypoczynkow y. M ożna sądzić że ten cel głów nie o k reśla sens istnienia w analizow anych program ach urlopow ych, w iększości typów zajęć rekreacyjnych.

Zakończenie

P róba odpow iedzi na pytanie, ja k istotne je s t dla badanej grupy ludzi k o­ rzystanie z rekreacji, lub inaczej, ja k ie znaczen ie m a d la nich aktyw ność re­ kreacyjna, w ym aga niew ątpliw ie zanalizow ania w ielu innych elem entów w ie­ dzy o zachow aniach ludzkich, m iędzy innymi tego, który dotyczy środow iska fizycznego, uw ażanego za tzw. zew nętrzny w arunek spraw czy zachow ania. Środow isko fizyczne, zw łaszcza naturalne, je s t bow iem cennym d ostarczy ­ cielem różnorodnych, pozytyw nych bodźców w yw ołujących określone reak­ cje, m ające w pływ na takie lub inne zachow anie. Tem at fizycznych cech śro ­ dow iska w yznaczających zachow ania nie został je d n a k podjęty przy okazji prezentow anego o pracow ania. P rzedstaw ione w yniki d o ty czą tylko w y b ra­ nych, zw iązanych z o so b o w o ścią w łaściw ości zachow ań rekreacyjnych ludzi przebyw ających w tym środow isku. N ależy j e postrzegać je d y n ie ja k o przy­ czynek pogłębiający zainteresow an ia badaw cze, uk ierunkow ane na p o szuk i­ w anie odpow iedzi na pytanie o znaczenie zajęć rekreacyjnych dla ludzi.

Literatura

B arnier M. (1992) A tlas w ielkich zagrożeń, W N T, W arszaw a.

Beard J.,R agheb M. (1980) M easuring leisure satisfaction, Journal o f Leisure R esearch 12.

D river B., K nopf R. (1978) Personality, outdoor recreation, and expected con­ sequences, [w:] K. Craik, G. M e K echnie (red.) P ersonality a n d the environm ent, Sage Publications Ltd., London.

Drozdowski Zb. (1997) O ew olucji ludzkiej p r a c y p rzeło m u tysiącleci i co z tego wynika dla kultury fizy c zn e j, [w:] D. U m iastow ska (red.) A ktyw ność ru ­ chow a ludzi w różnym wieku, U niw ersytet Szczeciński.

H ollow ey J., R obinson Ch. (1997) M arketing w turystyce, PW E, W arszaw a. K elly J. (1974) Socialization tow ard leisure: a d evelopm ental approach, Jo u r­

222 S y lw ia T o czek -W e rn er

K elly J. (1981) Social benefits o f outdoor recreation - Introduction. D epa rt­ m ent o f Leisure Studies, U niversity o f Illinois at U rbana C ham paign. K rzym ow ska-K ostrow icka A. (1997) G eoekologia turystyki i w ypoczynku,

PW N, W arszaw a.

Krzyśko M. (1996) O sobow ość a środow isko fizyczn e, [w:] M. N akonieczny, P. M ogula (red.) P roblem y środow iska i je g o ochrony, U niw ersytet Ślą­ ski, Katow ice.

M ercer D. (1976) M otivational and social aspects o f recreation behaviour, [w:] I. Altm an i J. W ohlw ill (red.) H um an B ehaviour and E nvironm ent, P le­ num Press, New York.

N ow ak J. (1991) P roblem y socjalne i ich rozw iązyw anie w aglom eracji p r z e m y ­ słowej, [w:] J. M atem e (red.) W ychowanie w obec p rob lem ó w w spółcze­ sności, W ydaw nictw o W yższej Szkoły Pedagogicznej, Z ielona Góra. Pearce P. (1982) The Social P sychology o fT u r is t Behaviour, Pergam on, O xford. Preston H .,Taylor S. (1981) The fa m ily life cycle, leisure a ctivities and residen­

tial area evaluation, Canadian G eographer 25.

R apoport R., R apoport R. (1975) Leisure and the Fam ily Life Cycle, R outledge and Kegan Paul, Henley.

W est P.C., M erriam L.C. (1970) O utdoor recreation and fa m ily cohesivenss, Journal o f Leisure R esearch 2.

W iniarski W .R. (1989) Wstąp do teorii rekreacji, AW F, Kraków. W olańska T. (1994) Rekreacja ruchowa, AW F, W arszawa.

SUMMARY

S y lw ia T o c z e k -W e r n e r

This article concerns research on the meaning of recreation activity to a human being. It searches for answers to the question why people choose such, and not other forms of recreation. This question has not been asked so far in empirical researches in Poland. They were concentrated on finding out where people go for recreation, when and in what way. No one thought it’s meaning over from the point of view of the individual needs of a human being. The question why people go for recreation was regarded in this article as particulary interesting and essential for understanding the recreational behaviour of

Z badań nad zn aczen iem ak tyw n ości.. ₂₂₃

a human being. It is assumed that in order to discover the meaning which an individual attributes to recreational behaviour, how an individual perceives his or her own psycho­ logical needs in this scope should be recognized. The following answers served this task:

♦ What kind of values do people search for in recreational behaviour? ♦ What motives drive them in choosing the type of recreational behaviour? ♦ What kind of recreational behaviour do they choose?

In order to gather the information materials, verbal and written comments of 620 pe­ ople over 18 years old of both genders, all working and recreationally engaged during holiday periods in selected holiday areas in Poland were used.