Maja Jankowska, Mark Atlay,
Alfredo Gaitan
Kim jesteś i dokąd zmierzasz? Ocena
punktu wyjścia oraz roli różnic
kulturowych w planowaniu rozwoju
osobistego (PDP) studentów
Problemy Profesjologii nr 2, 199-213
2009
UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI • POLSKIE TOWARZYSTWO PROFESJOLOGICZNE
Problemy Profesjologii 2/2009
Maja J a n k o w s k a , M a r k A tla y , A lfr e d o C a it a n
KIM JESTEŚ I DOKĄD ZMIERZASZ? - OCENA PUNKTU
WYJŚCIA ORAZ ROLI RÓŻNIC KULTUROWYCH
W PLANOWANIU ROZWOJU OSOBISTEGO (PDP)
STUDENTÓW
S tr e s z c z e n ie
Planowanie rozwoju osobistego (PDP) w szkolnictwie wyższym definiowane jest jako proces ustrukturyzowany i odpow iednio wspierany, w trakcie którego każda jednostka podejm uje re fleksję na tem at własnego uczenia się, podejm owania działań i ich wyników, a także planuje w łasny rozwój osobisty, edukacyjny i zawodowy. W potocznym rozum ieniu rozwój osobisty stanowi nieodłączny elem ent ludzkiego doświadczenia, gdyż wszyscy rozw ijam y się pod względem fizjologicznym , psychologicznym , intelektualnym i społecznym. Pomimo, że proce sy rozwojowe nieodłącznie w pisane są w ludzką psyche, to podlegają one istotnym wpływom społecznym. W związku z tym sposoby podejścia do zagadnień rozwoju osobistego m ogą róż nić się znacznie wśród reprezentantów różnych kultur. Te różne postawy znajdują odzw iercie dlenie w strukturach życia społecznego, w śród których edukacja zawsze odgryw ała istotną rolę. W epoce silnych wpływów globalizmu i w ielokulturowości, także w szkolnictwie, istotne jest rozważanie podejść pedagogicznych, które byłyby kulturowo adekwatne, brały pod uwagę zróżnicowanie kulturowe a także pomagały studentom w adaptacji do nowego systemu. Jedno cześnie jednak owe podejścia nie powinny umniejszać wpływu pochodzenia i kultury własnej studentów. Planowanie rozwoju osobistego (ang. Personal Development Planning - PDP) mo że stanowić istotny punkt w yjścia w kultywow aniu jednostkow ych dośw iadczeń wszystkich studentów, różnorodnych perspektyw kulturowych oraz prom ocję i uznanie poszczególnych kultur. Idee te są szeroko poularyzowane w anglojęzycznej literaturze przedm iotu, np: Hell- mundt. 2003, Schwartz et al, 2003. Burnapp, 2006, Alfred, et al., 2002, Carroll, J. et al., 2005, Atlay & Jankow ska 2006 i powinny być wdrażane w zrozumiały, sensowny i zachęcający spo sób. Ponadto idea propagow ania kulturowo adekwatnej pedagogiki odzw ierciedla bezustannie rosnącą potrzebę przygotowyw ania studentów do pracy na rynkach globalnych a także zmusza do rozważań nad w łaściwością szerzenia zachodnich idei dotyczących planow ania rozwoju osobistego i refleksji w w ielokulturowych społeczeństwach.
W H O A R E Y O U A N D W H A T IS Y O U R D E S T I N A T I O N ? - E V A L U A T I O N
O F A N E N T R Y P O I N T A N D T H E R O L E O F C U L T U R A L D I F F E R E N C E S IN P E R S O N A L D E V E L O P M E N T P L A N N I N G ( P D P )
S u m m a r y
Personal Development Planning (PDP) in the higher education setting is defined as ‘a structured and supported process undertaken by an individual to reflect upon their own learning, perfor mance and/or achievement and to plan for their personal, educational and career developm ent’. However, in general terms, personal developm ent is a part o f everyone’s experience as we all grow physically, psychologically, intellectually and socially. Although developm ental processes
200 MA JA JA N K O W S K A , M A R K A T LA Y , A L F R E D O GA ITA N
are em bedded in the human psyche they are highly influenced by sociocultural factors. Therefo re, the way o f thinking about personal developm ent will vary distinctively across representatives o f different cultures. These different attitudes find their reflections in the structure o f various aspects o f social life, in which education has always played an important role. When globalisa tion and m ulticulturalism are heavily affecting educational systems, it is im portant to think o f a culturally appropriate pedagogy, one that takes into account society’s cultural diversity and helps students adapt to foreign systems but, at the same time, does not undermine their cultural backgrounds. Personal developm ent planning can be a good platform for valuing individual stu dents’ experiences and backgrounds, including different cultural perspectives and prom oting cultural appreciation (for example: Hellmundt, 2003, Schw artz et al, 2003, Burnapp, 2006, Al- fred.et al, 2002. Carroll, J. et al, Jankow ska 2007) and should be introduced in a more encoura ging, meaningful way. Furthermore, the idea o f culturally appropriate pedagogy reflects an ever increasing need for preparation for employm ent in a global market and raises issues about w e stern ideas o f reflection in multinational societies.
1. Planow anie rozwoju osobistego (ang. Personal D evelopm ent Planning) -
w prow adzenie
P lan o w an ie ro z w o ju o so b iste g o (P D P ) w sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m d e fin io w a n e je s t ja k o p ro ces u stru k tu ry z o w a n y i o d p o w ie d n io w sp ie ra n y , w tra k c ie k tó re g o k a ż d a je d n o s tk a p o d e jm u je reflek sję n a te m a t w ła sn e g o u c z e n ia się, p o d e jm o w a n ia d z ia ła ń i ich w y n ik ó w , a ta k ż e p lan u je w łasn y ro zw ó j o so b isty , e d u k a c y jn y i z a w o d o w y 1. Im p le m e n ta c ja u stru k ty ry z o w a n e g o i w sp ieran eg o P D P o ra z tzw . P ro g ress F iles (d o k u m e n ta c ji o sią g n ię ć i p o stę p ó w ) w p ro w a d zo n a z o sta ła w W ielk iej B ry tan ii przy u ży ciu n aro d o w ej strateg ii z z ale cen iem o p e ra c y jn o śc i w cały m sy s te m ie s z k o ln ic tw a w y ż sz e g o do 2 0 0 5 /2 0 0 6 ro k u . W zw iązk u z ty m o d g ó rn y m z arz ą d z e n ie m planow anie, ro z w o ju o so b iste g o z o sta ło w d ro ż o n e w p ro g ra m y n a u c z a n ia na te re n ie całej W ielk iej B ry tan ii (w ró żn y ch fo rm a c h i z ró żn y m sk u tk iem ) i sta ło się n ie o d łą c z n ą c z ę ś c ią d o ś w ia d c z e n ia stu d e n tó w . W d ro ż e n ie PD P i P ro g ress F iles m o g ło b y się w y d aw ać n atu ra ln y m i n ie o d w o ła ln y m p ro cesem w sz k o ln ic tw ie b ry ty jsk im , g d z ie tra d y c y jn ie sz e rz o n o idee d o k u m e n to w a n ia o sią g n ię ć i p o stę p ó w (c z ę sto w fo rm ie zb liżo n ej d o p o rtfo lio ). N iem n iej je d n a k n a w e t w W ielk iej B ry tan ii u stru k tu ry z o w a n e , w sp ie ra n e , re je stro w a n e i o c e nian e (fo rm a ln ie i n ie fo rm a ln ie ) z a ję c ia p la n o w a n ia ro z w o ju o so b iste g o s ą nadal c z ę sto p o strz e g a n e ja k o n o w a to rs k ie , n ie je d n o lite i n ie w y sta rc z ją c o z b ad an e. N ic w ięc d z iw n e g o , że PD P m o że n ie by ć ro z p o w sz e c h n io n e i u z n a w a n e z a isto tn e w w ielu k rajach o ró żn y ch sy s tem ach e d u k a c y jn y c h , d o św ia d c z e n ia c h c z y te ż so c jo e k o n o m ic z n y c h stru k tu ra c h . U n iv e rs ity o f B ed fo rd sh ire, ja k i w ie le innych b ry ty jsk ic h u n iw e rsy te tó w , m a z n a c z n ą p o p u la c ję m ię d z y n a ro d o w y c h stu d e n tó w , któ ry m P D P m o ż e w y d a w a ć się z u p e łn ie o b cy m k o n stru k te m , sz c z e g ó ln ie w fo rm ie w y so c e u stru k tu ra liz o w a n e j, z in te g ro w a n e j i stra te g ic z n e j, k tó ra je s t c zęsto p ro p o n o w a n a w W ie lk ie j B rytanii.
1 National C om m ittee o f Inquiry into H igher E ducation, H igher education in the learning society. R eport o f the national com m ittee / chairm an S ir R on B ea rin g . London: N CIH E, 1997.
K im je s te ś i d o k ą d zm ierzasz.. 201
1.1. K o m p o n e n t y P D P
N a p la n o w a n ie ro zw o ju o so b iste g o (P D P ) s k ła d a ją się trzy p o d sta w o w e elem en ty : - o so b isty ,
- ak ad em ick i, - zaw o d o w y .
E lem en ty te z a z ę b ia ją się i p rz en ik ają, sta n o w ią c je d n o ś ć , i ta k na p rzy k ład ro z w ija ją c sw o je a k a d e m ic k ie u m ie ję tn o śc i (p isan ie, re fe ro w a n ie , p re z en to w an ie, a n a liz o w a n ie , itp.) stu d e n t p o w in ien ró w n o c z e śn ie w id z ie ć zw iązk i o raz p rz y d a tn o ść ty ch e lem en tó w w sfe rz e o so b iste j, czy te ż zaw o d o w ej.
Z a d a n ie m sz k o ln ic tw a , sz c z e g ó ln ie sz k o ln ic tw a w y ższeg o je s t nie ty lk o p rze k a z a n ie w ie d z y p rz e d m io to w e j z o b ra n e g o p rz e z stu d e n tó w k ieru n k u , ale p rzed e w sz y stk im p rz y g o to w a n ie ich do ż y c ia w n ie z w y k le z ło ż o n y m , u leg ający m ciąg ły m z m ian o m św ie c ie , w k tó rym n ie je d n o k ro tn ie o m o ż liw o śc i p rz e trw a n ia d e c y d u ją um iejętn o ści a d a p ta c y jn e , n ad ą ż a n ie z a n o w o ściam i, u m ie ję tn o śc i w y sz u k iw a n ia , sy n te z o w a n ia i a n a liz o w a n ia b o m b ard u ją c y c h nas zew sz ą d in fo rm ac ji, z d o ln o śc i z a w o d o w e (a ta k ż e ich szero k i z a k re s u ła tw ia ją c y prze- b ra n ż o w ie n ie w razie k o n ie c z n o śc i), u m ie ję tn o ść p rezen tacji i p ro m o cji w ła sn e j, a ta k ż e sa- m o refle k sji.
R ys I. M odel P D P 2
W z a c h o d n im św ie c ie c o ra z w ięcej ludzi w sw o im ży ciu w ie lo k ro tn ie z m ie n ia zaw ó d b ąd ź sta n o w isk o . W ie d z a p rz e d m io to w a , ch o ć n ie z w y k le istotna, nie stan o w i żad n ej g w a ra n cji su k cesu . D zisiejsi stu d en ci m u s z ą b y ć w ięc p rzy g o to w an i na k o n ie c z n o ść d o sto so w y w a n ia się do ry n k u p racy a ta k ż e u m ie ć d o strz e c i z a p re z e n to w a ć (np. w C V czy n a ro z m o w ie o p ra
202 M AJA JA N K O W S K A , M A RK A T LA Y , A L F R E D O O A ITA N
cę) w łasn e z d o ln o śc i i u m ie ję tn o śc i a ta k ż e w y k a z a ć , że u m ie ję tn o śc i te m o g ą ła tw o z o sta ć p rz en iesio n e i w y k o rz y sta n e na innym g ru n cie.
W zw iązk u z p o w y ższy m p o g ląd , że o p ró c z p rz e d m io tó w k ieru n k o w y ch u n iw e rs y te ty p o w in ny w p ro w a d z a ć e le m e n ty p la n o w a n ia ro zw o ju o so b iste g o je s t sz e ro k o ro z p o w sz e c h n io n y w W ielkiej B ry tan ii, a ta k ż e innych k rajach . I ta k na przy k ład :
E le m e n t o s o b is ty P D P m o ż e by ć re a liz o w a n y p o p rz e z u d z ia ł w w o lo n ta ria c ie , ró żn y ch sto w a rzy szen iach , k lu b a c h , k o ła c h z a in te re s o w a ń a ta k ż e w sam y m p ro g ra m ie n a u c z a n ia w fo r m ie zadań z m u sz a ją c y c h d o sa m o re fle k sji i au to an a lizy .
E le m e n t a k a d e m ic k i re a liz o w a n y je s t p o p rz e z w p ro w a d z a n ie zaję ć tj. n a p rz y k ła d stu d y
sk ills (zazw y czaj o b e jm u ją c e p is a n ie a k a d e m ic k ie , te ch n ik i e g z a m in a c y jn e , u cz e n ie się ja k się
uczyć, p o z n a w a n ie w ła sn e g o sty lu u c z e n ia się i n a w y k ó w , z a ró w n o ty ch a d a p ta c y jn y c h ja k i n i e - w celu w y e lim in o w a n ia ich, itp.).
E le m e n t z a w o d o w y re a liz o w a n y je s t p o p rz e z o b o w ią z k o w e i p o n a d p ro g ra m o w e z a ję c ia ro z w oju z a w o d o w e g o (w a rs z ta ty z p is a n ia C V , listó w m o ty w a c y jn y c h , a ss e ssm e n t c en tre, k o n fe rencje z u d ziałem p ra c o d a w c ó w , k o n k u rs y o sta n o w isk a , p ra k ty k i, p o sz e rz e n ie stu d ió w o rok sp ęd zo n y na p ra c y z a w o d o w e j, k tó ry w ch o d zi w sk ład cały c h stu d ió w , itp.).
Jed n y m z w aż n y c h a sp e k tó w P D P je s t z w ra c a n ie uw agi stu d e n tó w na p o w ią z a n ia tych e lem en tó w , a ta k ż e p o d k re ś la n ie s e l f - w ła sn e g o ‘j a ’. T o ż sa m o ść o so b ista bo w iem sto i w c e n trum procesu ro zw o ju o s o b iste g o i p rz e ja w ia się w sa m o św ia d o m o ś c i, m o ty w acji i sa m o re g u - lacji. E lem en ty o so b iste , w ty m ta k ż e k u ltu ro w e , c zęsto o d g ry w a ją is to tn ą ro lę w p ro c e s ie w y b o ru celó w , d ą ż e n ia do ich realizacji i ra d z e n ia so b ie z w y zw an iam i n a p o ty k a n y m i po d ro dze.
1.2. R ó ż n e m o d e le w d r a ż a n i a P D P n a u n iw e r s y te ta c h b r y ty js k ic h
A tla y ’ w y ró ż n ia p o n iż s z e m o d ele:
D o d a tk o w y (P D P w fo rm ie d o d a tk u d o g łó w n e g o p ro g ram u n a u c z a n ia ) - w m o d e lu tak im P D P n ajcz ęściej nie je s t o b o w ią z k o w e i c z ę sto p rz y jm u je fo rm ę d o d a tk o w y c h w a rsz ta tó w , szk o leń , k o n feren cji, k o n k u rs ó w , a ta k ż e ró ż n y c h zad ań czy p ro g ram ó w z w ią z a n y c h z ro z w o je m o so b isty m (c z ę s to o fe ro w a n y c h stu d e n to m z a p o m o c ą V L E - v ir tu a l le a r n in g e n v ir o n
m en t, czyli w irtu a ln y c h p rz e s trz e n i ta k ic h ja k n a p rzy k ład B lack b o ard czy M o o d le). D o form
tych n ależ eć m o g ą p o je d y n c z e z a d a n ia ja k na p rzy k ład k w e stio n a riu s z e o so b o w o śc io w e , s ty lów uczenia, itp., z a d a n ia sk ła n ia ją c e do re fle k sji na ró ż n e tem aty , e le k tro n ic z n e p o rtfo lia , całe p ro g ram y w sp ie ra ją c e ro zw ó j o so b isty (np: C a re e r M a n a g e m e n t S k ills - C M S o n lin e). R ó w n o le g ły d o sy lla b u sa , lecz n ie z in te g ro w a n y - tutaj p ro p o n o w a n e s ą ró żn eg o ro d z a ju z a ję c ia lub z a d a n ia , trw a ją c e k ró tk o (jak np ty d z ie ń w p ro w a d z e n ia do stu d ió w tzw . in d u c tio n
w eek) alb o p rz e z ca ły se m e s tr lub rok (jak np. p e r s o n a l tu to r in g g ro u p , g d z ie stu d e n c i m a ją
m o ż liw o ść u z y sk a n ia w y ja śn ie ń i p o rad od o p ie k u n a roku). W p rzy p ad k u m o d elu ró w n o le g łe g o asp ek ty PD P nie s ą ‘z a n u rz o n e ’ w p ro g ra m ie n au c z a n ia , lecz istn ieją o b o k i m o g ą (le c z nie m u szą) być fo rm a ln ie o c e n ia n e . O c z y w iśc ie w y k o rz y s tu ją o n e c z ę sto w cześn iej w sp o m n ian e p ro g ram y lub ich ele m e n ty .
Kim je s te ś i d o k ą d zm ierzasz. 203
O s a d z o n y w p o s z c z e g ó ln y c h p r z e d m io ta c h - w tym m o d elu u n iw e rs y te t w p ro w a d z a do pro g ram u n au c z a n ia p o sz c z e g ó ln e - w p ełn i d e d y k o w a n e PD P p rzed m io ty (jak np. sk ills m o
dules, p la c e m e n t p r e p a r a tio n , c a re e r d e v e lo p m e n t m odules, v o lu n teerin g ,etc.). W ty m p rz y
p adku stu d en ci s ą o c e n ia n i, a k aż d y z ty c h p rz e d m io tó w p o sia d a o d p o w ie d n ią liczb ę k re d y tów . P rzed m io ty te z a zw y czaj w p ro w a d z a n e s ą k o le jn o n a p ierw szy m , d ru g im i trzecim roku, a ich p rz y d a tn o ść d la stu d e n tó w w dużej m ie rz e za le ż y od teg o , który z w y k ła d o w c ó w je s t ‘o d d e le g o w a n y ’ d o ich p ro w a d z e n ia . Ja k ła tw o m o ż n a się d o m y śle ć c z asam i o d p o w ie d z ia l n o ść ta m o ż e sp a ś ć na o so b ę m a ło p rz y g o to w a n ą (lu b /i m ało z a in te re so w a n ą ) p ro w a d z e n ie m tak ieg o p rzed m io tu . Z re g u ły na p ierw szy m roku w p ro w a d z a n e s ą p rz e d m io ty w sp ie ra ją c e rozw ój a k a d e m ic k i, na d ru g im u k ie ru n k o w a n e na k arierę (w y b ó r, C V , listy m o ty w a c y jn e , itp), na trzecim zaś w sp ie ra n y je s t c a ło ś c io w y ro zw ó j stu d en ta, z u w z g lę d n ie n ie m p isa n ia p racy i p rz y g o to w a ń d o w e jśc ia n a ry n ek p racy .
O s a d z o n y w c a ły m p r o g r a m i e n a u c z a n ia - w ty m m o d elu e le m e n ty P D P p rz e n ik a ją w ię k szość b ąd ź w szy stk ie p rz e d m io ty , a k aż d y z k ie ru n k ó w m usi w y k azać ja k PD P j e s t re a liz o w ane w p o sz c z e g ó ln y c h p rz e d m io ta c h na k ażd y m roku. D u ż ą z a le tą te g o m o d elu je s t k o n ie c z n o ść sy n te z y i m y ś le n ie c a ło ś c io w e o ro z w o ju o so b isty m w cały m p ro g ra m ie nau czan ia. Jeśli m odel ten je s t w ła śc iw ie w p ro w a d z o n y i m o n ito ro w a n y (istn ie je b o w iem ry zy k o , że m odel b ę d z ie ‘p a p ie ro w y ’ a n ie w d ra ż a n y w p ra k ty c e ) stu d en ci ja ś n ie j w id z ą p o w ią z a n ia p o m ięd zy ró żn y m i p rz e d m io ta m i i s ą w sta n ie łatw iej p rzen ieść i w y k o rz y sta ć s w o ją w ied zę i u m iejętn o ści. P o n a d to , p o n ie w a ż cały z e sp ó ł m u si b y ć z a a n g a ż o w a n y w tw o rz e n ie z in te g ro w a n e g o m o d e lu , ró w n ie ż w y k ła d o w c y łatw iej d o strz e g a ją p o w ią z a n ia p o m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i p rz e d m io ta m i. N iem n iej je d n a k s tw o rz e n ie ta k ie g o sy lla b u sa w y m a g a n a k ład u czasu i energii.
O s a d z o n y w p r o g r a m ie n a u c z a n i a i p o z a n im (cu rr ic u lu m p lu s ) - p o d o b n ie ja k w p o p rz e d nim m o d elu e le m e n ty P D P p rz e n ik a ją ca ły p ro g ra m n a u c z a n ia a le p o n ad to w y c h o d z ą d alek o poza. P rzy k ład am i ta k ieg o m o d elu s ą stu d ia z d o d a tk o w y m ro k iem , g d z ie stu d e n c i s ą d e le go w an i do p racy (tzw . p la c e m e n t y e a r ) lub ró ż n e g o rodzaju form y w o r k -b a s e d learning,
w o rk -r e la te d le a r n in g ), g d z ie stu d en ci w y c h o d z ą p o z a m u ry u czeln i, a ich p ra c a je s t o c e n ia n a
tak p rzez p ra c o d a w c ó w ja k i w y k ład o w có w .
‘N io s ą c y ’ s y lla b u s - g łó w n ie w p rzy p ad k u stu d ió w stricte z a w o d o w y c h , g d z ie e le m e n ty PD P sta n o w ią p o d sta w ę p ro g ram u (p ro g ram n a u c z a n ia z a c z y n a się w m iejscu pracy, a elem en tem sp ajający m re fle k sja n a te m a t p rak ty k i z a w o d o w ej).
U n iv e rsity o f B e d fo rd sh ire był p io n ierem w d z ie d z in ie w d ra ż a n ia PD P i m ó g ł się p o szc z y c ić sp o ry m e n tu z ja z m e m i z a a n g a ż o w a n ie m w ielu p raco w n ik ó w . W zw ią z k u z tą re n o m ą i w czesn y m i p ró b a m i w d ra ż a n ia P D P (w p ro w a d z a n y m i sto p n io w o od m niej w ięcej 20 0 0 ro k u ) u n iw e rs y te t z o sta ł w y n a g ro d z o n y d u ż y m i fu n d u szam i rząd o w y m i, d z ię k i k tó ry m w 2005 roku p o w sta ło je d n o z 74 c e n tró w d o sk o n a ło śc i w uczeniu i n au czan iu (C e n tre f o r
E xc e lle n c e in T e a c h in g a n d L e a rn in g 4^), k tó re g o g łó w n ą sfe rą z ain tereso w ań i d zia ła ln o śc i
je s t p la n o w a n ie ro z w o ju o s o b iste g o i z a tru d n io w a ln o ś ć stu d en tó w . C en tru m o d p o w ie d z ia ln e było za w p ro w a d z e n ie w ielu zm ian i p rz e p ro w a d z e n ie u n iw ersy tetu p o p rz e z p o sz c z e g ó ln e m o d ele (stąd te ż d u ż e d o ś w ia d c z e n ie i ś w ia d o m o ść w y zw ań staw ian y ch p rz e z k a ż d ą z tych
4 C E TL , w w w .beds.ac.uk/bridgescetl.
204 M A JA JA N K O W S K A , M A R K A T LA Y , A L F R E D O GA IT A N
op cji) aż po m o d el o sa d z o n y z e le m e n ta m i w y k ra c z a ją c y m i p o z a p ro g ram (n ie k tó re k ie ru n k i) lub m odel n io sący (w k o leg iach p artn e rsk ic h i stu d ia c h ty p o w o zaw o d o w y c h ). U w ie ń c z e n ie m d ziałaln o ści C E T L ’a b y ło w p ro w a d z e n ie z u p e łn ie n o w eg o , in n o w a c y jn e g o p ro g ram u n a u c z a n ia (zw an eg o C re 8 6) z w b u d o w a n y m i u g ru n to w a n y m PD P . Z m ia n a ta m a z a k re s g lo b a ln y i w y m a g a ła o lb rz y m ie g o n a k ła d u cz a su , sił i śro d k ó w . K ażd y z e le m e n tó w C re8 je s t g łę b o k o p rzem y śla n y i u g ru n to w a n y w w e w sp ó łc z e s n y c h p o d ejściach p e d a g o g ic z n y c h , k tó re p ro p a g o w an e s ą p rz e z p ra c o w n ik ó w C e n tre fo r E x c ellen ce in T e a c h in g and L earn in g i w s p ó łp ra c u ją c y p raco w n icy c a łe g o u n iw e rsy te tu . Z a k re s te g o arty k u łu je s t z b y t w ą sk i, ab y w n ik a ć w p e d a g o g ic z n e m u ry C re 8 , stąd z a in te re s o w a n y c h c z y te ln ik ó w z a p raszam na stro n ę in te rn e to w ą o raz do k o n tak tu o so b iste g o .
1.3. P D P - k o n t e k s t p r e z e n t o w a n y c h bad ań
P lan o w an ie ro zw o ju o s o b iste g o je s t p ro c e se m n ie z w y k le z ło ż o n y m , k tó ry o b e jm u je w iele a sp ek tó w lu d zk ieg o w z ro stu , ta k ic h ja k ro z w ija n ie sa m o św ia d o m o ś c i, sk u te c z n o śc i, a u to n o m ii, czy te ż w sz e lk ie g o ro d z a ju u m ie ję tn o śc i i z d o ln o śc i. C z y n n ik ie m u ła tw ia ją c y m ro zw ó j tych i p o d o b n y ch c z y n n o śc i w y ższy ch je s t z d o ln o ś ć c z ło w ie k a do reflek sji. J e d n a k ż e r e fle k
sy jn e uczenie (r e fle c tiv e lea rn in g ), ja k w sk a z u je B u rn a p p 7, n ie k o n ie c z n ie m usi być u z n a n e za
w a rto ś c io w ą p ra k ty k ę w k u ltu ro w o o d m ie n n y c h śro d o w isk a c h ed u k a c y jn y c h . P o n a d to re fle k
sy jn e u czen ie m o ż e b y ć ró ż n ie o d b ie ra n e i m ieć o d m ie n n e zn aczen ie.
W ep o ce siln y ch w p ły w ó w g lo b a liz m u i w ie lo k u ltu ro w o śc i, ta k ż e w sz k o ln ic tw ie , isto tn e je s t ro z w a ż a n ie p o d ejść p e d a g o g ic z n y c h , k tó re b y ły b y k u ltu ro w o a d e k w a tn e , brały p o d u w ag ę z ró ż n ic o w a n ie k u ltu ro w e a ta k ż e p o m a g a ły stu d e n to m w a d a p ta c ji d o n o w e g o sy stem u . J e d n o cześn ie je d n a k p o d e jś c ia o w e nie p o w in n y u m n ie jsz a ć w p ły w u p o c h o d z e n ia i k u ltu ry w ła snej stu d en tó w . P la n o w a n ie ro z w o ju o so b iste g o m o ż e sta n o w ić isto tn y p u n k t w y jśc ia w k u l ty w o w an iu je d n o s tk o w y c h d o św ia d c z e ń w sz y stk ic h stu d e n tó w , ró ż n o ro d n y ch p e rs p e k ty w k u ltu ro w y ch o ra z p ro m o c ję i u zn a n ie p o sz c z e g ó ln y c h k u ltu r. Idee te s ą sz e ro k o p o p u la ry z o w ane w an g lo ję z y c z n e j lite ra tu rz e p rz e d m io tu (np: H e llm u n d t8, S c h w a rtz e t a l9,
B u rn a p p 10, A lfred , e t a l . " , C a rro ll, J. e t a l .12, A tla y & J a n k o w sk a l3) i p o w in n y być w d rażan e w zro zu m iały , se n s o w n y i z a c h ę c a ją c y sp o só b . P o n ad to id ea p ro p a g o w a n ia k u ltu ro w o a d e k w atnej p e d ag o g ik i o d z w ie rc ie d la b e z u sta n n ie ro s n ą c ą p o trz e b ę p rz y g o to w y w a n ia stu d e n tó w do pracy na ry n k ach g lo b a ln y c h a ta k ż e z m u s z a d o ro z w a ż a ń nad w ła śc iw o ś c ią sz e rz e n ia z a :
(l Crc8 summary' w w w .bcds.ac.uk/lcam ing/curriculum /structures/cre8.
7 D. Burnapp, Trajectories o f A d ju stm en t o f In tern a tio n a l Students: U-curve, Learning Curve, o r Third Space. "Intercultural E d u catio n ', Vol. 17, No. 1, M arch 2006, pp. 81-93. Routledge.
* S. H ellm undt, The Internalisation o f the Tertiary Curriculum : L inking Intercultural C om m unication T h eo iy with Teaching a n d Learning Practices (research briefing), LTSN G eneric Centre Intercultural Education, 2003.
9 D., L. Schw artz, L. X iaodong, J. H olm es, Technologies f o r Learning fr o m Intercu ltu ra l Reflections. Intercultural E d ucation , Vol. 14, No. 3, S eptem ber 2003. C arfax Publishing.
111 D. B um app. op. cit.
11 G. A lfred, M. Byram , B ecom ing an Intercultural M ediator: a Longitudinal Study o f R esidence Abroad. 'Journal o f M ultilingual and M ulticultural D evelopm ent’, Vol. 23, No. 5, 2002.
12 J. Carroll, et al. T eaching In ternational Students: Im proving L ea rn in g f o r All, London, 2005.
13 M. Atlay, M. Jankow ska, Five y e a rs o f P roblem Solving: The Im plem entation o f P ersonal D evelop m ent Planning a t the U niversity o f Luton,
K im je s te ś i d o k ą d zm ierzasz. 205
ch o d n ich idei d o ty c z ą c y c h p la n o w a n ia ro zw o ju o so b iste g o i reflek sji w w ie lo k u ltu ro w y c h sp o łeczeń stw ach .
W zw iązk u z p o w y ższy m i u w ag am i a rg u m e n tu je m y , iż k o n ie c z n e je s t p o d e jm o w a n ie w y s ił k ów a b y d o ś w ia d c z e n ia z w ią z a n e z z aję ciam i p la n o w a n ia ro zw o ju o so b iste g o b y ły a d e k w a tn e i w arto ścio w e d la całej w ie lo k u ltu ro w e j sp o łe c z n o śc i stu d en ck iej. A b y o sią g n ą ć te c e le p o n iższe o b sz a ry m u s z ą zo stać o b ję te b ard ziej w n ik liw ą analizą:
- u p rzed n ie p o strz e g a n ie i d o św ia d c z e n ia p la n o w a n ia ro zw o ju o so b isteg o ,
- o b ecn e p o strz e g a n ie ro zw o ju o so b iste g o (P D ) i p la n o w a n ia ro zw o ju o so b iste g o (P D P ) o raz innych, zw ią z a n y c h z nim i p o jęć, tj. z a tru d n io w a ln o ś ć (e m p lo y a b ility ), u c z e n ie się, c zy n n o ści w y ższe c z y reflek sja,
- ew e n tu a ln e ró żn ice k u ltu ro w e w sp o so b ie p o strz e g a n ia PD P,
- m o żliw o ści u w z g lę d n ie n ia a sp e k tó w w ie lo k u ltu ro w y c h w n au czan iu P D P , sz c z e g ó ln ie w k u ltu ro w o z ró ż n ic o w a n y c h śro d o w isk a c h .
2. M etodologia
2.1. PodejścieP rezen to w an e tu stu d iu m k o n c e n tro w a ło się na p ró b ie o sią g n ię c ia w g ląd u w p o strz e g a n ie , re p rezen tacje i d o ś w ia d c z e n ia z w ią z a n e z ro zw o jem o so b isty m stu d e n tó w p o ch o d z ą c y c h z ró żn y ch k u ltu r, a stu d iu ją c y c h na U n iv e rs ity o f B ed fo rd sh ire. B ad an ia p ro w a d z o n e by ły w sp o só b ja k o ś c io w y i fe n o m e n o lo g ic z n y , p rzy uży ciu tzw . c o n c e p t m a p p in g (m a p p o ję c io w y ch ) o ra z p o g łę b io n y c h w y w iad ó w .
2.2. Próbka
B ad an ia p rz e p ro w a d z o n e b y ły n a stu d en tach stu d ió w m ag istersk ich , k tó rzy brali u d z ia ł w z a ję c ia c h C o m m u n ic a tio n in B u sin ess. C h o ć te m a te m p rzew o d n im zaję ć b y ła k o m u n ik a c ja b iz n esow a, to z a d a n ia sta w ia n e stu d en to m b y ły de facto z a d a n ia m i ty p o w y m i d la P D P , a przy tym k o n te k st b y ł m ię d z y k u ltu ro w y , (g d y ż s tu d ia b iz n e so w e na u n iw e rsy te c ie s ą g łó w n ie u k ie ru n k o w an e na b izn es na a ren ie g lo b a ln e j). M o d u ł był w sp ó ln y d la stu d e n tó w kilk u sp e c ja liz a cji, przy czym p a rty c y p o w a ło w nim p o n ad 120 stu d e n tó w z k ilk u d ziesięciu ró żn y ch k rajó w (w tym ty lk o d w ó ch stu d e n tó w b ry ty jsk ic h !). Z a ję c ia te o b e jm o w a ły je d e n se m e str (z im o w y ) w 20 0 7 roku. W szy scy stu d en ci w y k o n ali m ap y p o ję c io w e d o ty c z ą c e ro zw o ju o so b iste g o na p o czątk u i na k ońcu se m e stru , przy czym 32 stu d e n tó w p o c h o d z iło z c z te re c h o b sz a ró w k u l tu ro w y ch w y b ran y ch do b adań (A fry k a , w ty m g łó w n ie N ig e ria , C h in y , E u ro p a W sch o d n ia, w tym P o lsk a, S ło w a c ja , R o sja i W ęgry, o ra z W ie lk a B ry tan ia). Z teg o 12 stu d e n tó w z g ło siło chęć do ud ziału w p o g łęb io n y m w y w ia d z ie i 1 1 (4 C h iń c z y k ó w , 4 W sc h o d n io e u ro p e jc z y k ó w , 3 A fry k a ń c z y k ó w i 2 B ry ty jc z y k ó w ) w z ię ło u d z ia ł w b ad an ia ch z a ró w n o na p o c z ą tk u , ja k i na końcu sem estru . D ane tu p re z e n to w a n e p o c h o d z ą w ła śn ie od tych 1 1 stu d e n tó w (w y w ia dy i m ap y p o jęcio w e ).
206 M A JA JA N K O W S K A , M A R K AT LA Y, A L F R E D O GA IT A N
2.3. D a n e - o p is p r o c e d u r y
B ad an ia p rz y to c z o n e w a rty k u le s ta n o w ią czę ść sz e rsz y c h b adań d o k to ra n c k ic h p ro w a d z o nych p rz e z M . J a n k o w s k ą i p rz e s z ły ry g o ry s ty c z n ą p ro c e d u rę ap ro b a ty ety cz n ej. S tu d e n c i z a p ro szen i do w z ię c ia u d ziału w b ad an ia ch p o p ro szen i zo stali o w y k o n a n ie m ap y p o jęcio w e j d o ty czą cej ro zw o ju o so b iste g o , a n a stę p n ie u cz e stn ic z y li w w y w ia d z ie sem i u stru k tu ry z o w a - nym , d o ty c z ą c y c h z a g a d n ie ń ro z w o ju o so b iste g o , p la n o w a n ia ro zw o ju o so b iste g o (P D P ), u czen ia i n au czan ia, ró żn ic i p o d o b ie ń s tw k u ltu ro w y ch i tym p o d o b n y ch tem ató w . P ro c e d u ra ta m iała m iejsce na p o c zątk u i na k o ń cu sem estru . W tra k c ie sem estru stu d en ci p o d e jm o w a li szereg zad ań , w k tó ry ch P D P o d g ry w a ło is to tn ą ro lę - pisali błogi (co ty d z ie ń o innej te m a ty ce zw iązan ej z ro z w o je m o so b isty m ), c u ltu ra l lo g b o o k s (tu o p isy w ali in cy d en ty z e tk n ię c ia się z in n ą k u ltu rą, w ła sn e re a k c je ja k i re fle k sje po d o św ia d c z e n iu ), tw o rz y li w ła sn e e le k tro n iczn e p o rtfo lia, pisali eseje, C V , listy m o ty w a c y jn e i d y sk u to w a li o ró żn icach k u ltu ro w y ch w e w szelk ich te m a ta c h p o d e jm o w a n y c h w tra k c ie zaję ć. D la w ięk szo ści stu d e n tó w b y ło to p ierw sze tak fo rm a ln e i u s tru k tu ry z o w a n e d o św ia d c z e n ie P D P , przy czym z n a c z n a m n ie j szo ść u k o ń c z y ła s tu d ia lic e n c ja c k ie na ty m sam y m u n iw e rs y te c ie i w zw ią z k u z tym , w m n iejszy m lub w ię k sz y sto p n iu , d o św ia d c z y ła j u ż w c z e śn ie j e le m e n tó w PD P.
C o n c e p t m a p p in g je s t te c h n ik ą sz e ro k o w y k o rz y s ty w a n ą w n au k ach ścisły ch z a ró w n o ja k n a
rzęd zie b a d aw cze, g d z ie m a p y w y k o rz y sty w a n e s ą do z b a d a n ia p rzy ro stu (b ąd ź b ra k u ) w ie dzy z danej d z ie d z in y . S tu d e n c i ro z p o c z y n a ją c y n au k ę k o n k re tn e g o p rz e d m io tu p ro szen i byli 0 w y k o n an ie m ap y na te m a t o sio w e g o z a g a d n ie n ia d a n e g o p rz e d m io tu (np. p o jęcie ato m u w fizy ce) że b y w y d o b y ć n a św ia tło d z ie n n e w ie d z ę p o sia d a n ą p rz e z k ażd eg o ze stu d e n tó w , a n astęp n ie p o w ta rz a n o z a d a n ie p od k o n iec n a u c z a n ia te g o p rz e d m io tu , ab y p o ró w n a ć stan w ied zy . T e c h n ik a ta b y w a ła te ż u ż y w a n a do n a u c z a n ia (np. k ie d y w y k ła d o w c y p re z e n to w a li stu d en to m w łasn e m a p y p o ję c io w e z lu k am i d o u z u p e łn ie n ia ), d o o d n a jd o w a n ia b łę d n y c h z a łożeń u stu d en tó w (m a p y m o g ą u k azać n ie w ła śc iw e zw iązk i lub z ało ż en ia, k tó re n a stę p n ie n au czy ciel m o ż e sk o ry g o w a ć ), a ta k ż e ja k o te c h n ik a e g z a m in a c y jn a . N o v a k 14 (u w a ż a n y za o jc a c o n c e p t m ap p in g ) tw ie rd z i, że w iz u a ln a re p re z e n ta c ja w ie d z y w fo rm ie m ap y p o jęcio w e j p ro m u je in terak cję n o w e g o m a te ria łu z m ateriałem w cześn iej p rzy sw o jo n y m i w ten sp o só b p rz y c z y n ia się do tzw . m e a n in g fu l le a r n in g czyli u c z e n ia z n a c z ą c e g o , se n so w n eg o . W e d łu g N o w ak a, aż e b y u czeń m ó g ł u c z y ć się w sp o só b z n a c z ą c y m u s z ą być z a c h o w a n e p o n iż s z e w a runki:
- uczący się m usi p o sia d a ć ja k ą ś w c z e śn ie jsz ą w ie d z ę , k tó ra w ja k iś sp o só b n a w ią z u je do n o w eg o m ateriału , k tó ry m a być p rzy sw o jo n y ,
- m ateriał m usi być se n s o w n y i z n a czący , tj. m usi za w ie ra ć isto tn e d la d z ie d z in y p o ję c ia 1 tw ie rd z e n ia i o d w o ły w a ć się do innej p o k rew n ej w ied zy ,
- uczeń m usi być z m o ty w o w a n y d o u czen ia się in te n c jo n a ln e g o i z n a c z ą c e g o tj. m usi ś w ia d o m ie p o d e jm o w a ć w y siłk i p o łą c z e n ia now ej w ie d z y z w ie d z ą ju ż p o siad an ą.
O c z y w iśc ie w p ro cesach w sp ie ra ją c y c h rozw ój o so b isty stu d e n tó w ta k ie w ła śn ie in te n c jo n a l ne, zn a c z ą c e u czen ie się je s t n ie z w y k le w ażn e. 1 choć te c h n ik a m ap p o jęcio w y c h stw o rz o n a
J. N ovak, L earning. C rea tin g a n d U sing Know ledge: C oncept M aps as Facilitative Tools in Sch o o ls a n d C orporations. L aw rence E rlbaum A ssociates. M alnvali, NJ. 1998.
Kim je s te ś i d o k ą d zm ierzasz. 207
b y ła ja k o n a rz ę d z ie b a d a w c z e , to o k a z u je się o n a p rz y d a tn a w u w id a c z n ia n iu i p o m n a ż a n iu w iedzy.
W ed le o b e c n e g o stanu w ie d z y , b a d a n ia p ro w a d z o n e p rzez M. J a n k o w s k ą p rzy u ży ciu tej tech n ik i są p ierw szy m i w d z ie d z in ie ta k ‘n ie ś c is łe j’, n ieu ch w y tn e j j a k P D P (d o tej p o ry
c o n c e p t m a p p in g u ż y w a n o w n au k a c h śc isły c h ). D y sk u sja na ten te m a t w y k ra c z a p o z a ram y
teg o a rty k u łu , n iem n iej je d n a k w a rto za u w a ż y ć , że p o m im o ró żn ic o raz tru d n o ści w uży ciu i in terp retacji, te c h n ik a ta o k a z a ła się n ie o c e n io n a w u jaw n ian iu p o g ląd ó w na te m a t ro zw o ju o so b iste g o o raz w e w sp ie ra n iu te g o ż ro zw o ju (g łę b o k a reflek sja stu d e n tó w nad w ła sn y m ro zw o jem p o w o d o w a ła d a ls z y ro zw ó j p o p rz e z p o tw ie rd z e n ie , k o rek cję lub o b ra n ie c e ló w ż y cio w y ch , w y b ó r m eto d i śro d k ó w , o k re ś le n ie w arto ści n ad rzęd n y ch , itp.). Po za p o z n a n iu z tech n ik ą, d o k ła d n y m o p is ie ja k tw o rz y ć m a p ę i o b ra z o w y c h p rz y k ła d a c h , stu d e n c i m ogli sp ęd zić ty le cz a su , ile ch cie li n a w y k o n a n iu m ap (z reg u ły od 10 d o 4 0 m in u t). W sz y stk ie p o ję c ia o raz p o łą c z e n ia m ięd zy p o jęciam i p o c h o d z ą od sam y ch stu d en tó w . B a d a c z k a je d y n ie
p rz e n io sła m ap y w fo rm ę ele k tro n ic z n ą .
W y w iad y p rz e p ro w a d z o n o ze stu d en tam i o so b n o w cza sie i m iejscu d o g o d n y m d la sam y ch b ad an y ch , n ie p ó źn iej n iż w d w a ty g o d n ie po w y k o n an iu m ap. W y w iad y trw a ły p rz e c ię tn ie o k o ło pół g o d z in y , b y ły n a g ry w a n e , a n a stę p n ie tra n sk ry b o w a n e .
3. Analiza - w ybrane aspekty
Jak w yżej w sp o m n ia n o , w b ad an ia ch sk u p io n o się na czte rech g ru p ach stu d e n tó w p o c h o d z ą cych z ró żn y ch kultur: A fry k a ń c z y k a c h , C h iń c z y k a c h , W sc h o d n io e u ro p e jc z y k a c h i B ry ty j czy k ach . W y b ó r nie b y ł p rz y p a d k o w y , g d y ż sta ty sty c z n ie są to n a jw ię k sz e g ru p y stu d e n tó w U n iv erity o f B ed fo rd sh ire.
A n a liz a m ap p o ję c io w y c h i w y w ia d ó w u w id o c z n iła p o n iż sz e te n d e n c je k u ltu ro w e w o b sz a rz e zag ad n ień ro zw o ju o so b isteg o :
S tu d e n c i a f r y k a ń s c y n ajcz ęściej n aw ią z y w a li do:
R elig ii, ro z w o ju d u c h o w e g o i d u c h o w e j s a ty s f a k c ji (re lig ia nie sta n o w iła o d rę b n e g o z a g a d n ienia, g d y ż w ich o p in ii d u c h o w o ść i re lig ia m a ją d u ży w p ły w na n au k ę, k arierę i ż y c ie o s o b iste, a B óg o b e c n y p o w in ie n być w e w sz e lk ic h sferach ż y c ia ludzkiego).
R o z w o ju p r o f e s jo n a ln e g o - stu d en ci ci sk u p iali się na karierze i o d n iesien iu su k c e su , ró w n ież m aterialn eg o (co w iąże się w dużej m ierze z o b o w ią z k ie m z a sp o k a ja n ia p o trz e b n ie je d n o k ro tn ie b ard zo ro zb u d o w a n e j ro d z in y n u k learn ej). N ie k tó rz y stu d en ci w y m ie n ia li c ia ła p ro fesjo n aln e (tj. np. b ry ty jsk ie s to w a rz y sz e n ie k się g o w y c h itp.), do k tó ry ch p la n u ją n a le ż e ć w p rzy szło ści, ab y dalej się ro zw ijać.
R o d z in y i ż y c ia s p o łe c z n e g o - ci stu d en ci n ajcz ęściej ze w szy stk ich m ó w ili o m a łż e ń stw ie i d ziec iach , a ta k ż e o p ie c e nad innym i (stu d en ci c h iń s c y ró w n ież n aw iązy w ali do tej te m a ty k i, choć w nieco inny sp o só b - być m o że m o ż n a ten fak t tłu m a c z y ć b ardziej k o le k ty w is ty c z n ą n a tu rą ty ch sp o łe c z e ń stw ).
208 M A JA JA N K O W S K A , M A R K A T LA Y , A L F R E D O G A ITA N
K u ltu r y - A fry k a ń c z y c y c z ę sto n aw iązy w ali do w łasn ej k u ltu ry , p o c h o d zen ia, k o rzen i, k o lo ru skóry, a ta k ż e d o k u ltu ry in n y ch n a p o ty k a n y c h o só b i obcej k u ltu ry , w której p rz y sz ło im ży ć i stu d io w ać.
Z d r o w ia - bycie z d ro w y m , z d ro w e o d ż y w ia n ie , fitn es i u trz y m y w a n ie fo rm y to k o lejn e w a ż ne d la ty ch stu d e n tó w tem aty .
Je d n a ze stu d e n te k u ż y ła m e ta fo ry , ab y z a p re z e n to w a ć s w ą w iz ję ro z w o ju (p ie rw sz a m a p a re p re z e n to w a ła g ó rę, d ru g a z aś p rz e d s ta w ia ła d rzew o ). C h o ć ja k o je d y n a u ż y ła o n a ry su n k ó w i m e ta fo r w sw o ich m a p a c h , to inni stu d en ci w w y w ia d a c h ‘o p o w ia d a li h is to rie ’ - d y g re sje , ab y p rz e d sta w ić sw ój p u n k t w id z e n ia . B yć m o ż e łą c z y się to z id e ą u ż y w a n ia m e ta fo r w sp o łe c z e ń stw a c h , g d z ie tra d y c je c z ę sto nadal p rz e k a z y w a n e s ą w fo rm ie o raln ej. P o n ad to ję z y k u ży w an y p rzez stu d e n tó w a fry k a ń sk ic h był zn a c z n ie b ard ziej ‘k w ie c is ty ’, o p iso w y , p o d czas g d y n ie k tó rz y c h iń s c y i e u ro p e jsc y stu d e n c i u ży w ali z w ię z łe g o , ‘su c h e g o ’, k o n k re tn e g o ję z y ka do o p isu sw o ich d o św ia d c z e ń .
S tu d e n c i c h iń s c y n ajc z ę śc ie j w sp o m in a li:
E d u k a c ję - o sią g n ię c ie sto p n ia n a u k o w e g o c z y d y p lo m u , o cen y . S tu d ia a k a d e m ic k ie (a ta k ż e p o p rz e d n ie szk o ły ) b y ły n ajc z ę śc ie j w sp o m in a n e w a sp e k c ie e d u k a c ji. P o jęcia te b y ły św ie t nie zd e fin io w a n e , k o n k re tn e i w y ra ż a ły ja s n e p o łą c z e n ie p o m ię d z y o trz y m a n ie m d y p lo m u a ro zw o jem k ariery , sta tu se m sp o łe c z n y m i zy sk am i fin an so w y m i.
P ie n ią d z e - ci stu d e n c i b a rd z o c z ę sto w sp o m in a li p ie n ią d z e i nie w sty d zili się w y ra ż a ć ja s n o sw oich o c z e k iw a n ia w y so k ie g o w y n a g ro d z e n ia i d o b re g o p o z io m u życia. P o n ad to in n e m a te rialn e rzeczy (tj. sa m o c h ó d , d o m , k o n k re tn e su m y p ie n ię d z y ) b y ły c z ę sto w y m ien ian e. R o d z in ę i p o w ią z a n ia s p o łe c z n e - m iło ść i sz a c u n e k d la ro d z ic ó w , a ta k ż e sp o łe c z n a o d p o w ie d z ia ln o ść i z o b lig o w a n ie s ą n a jw a ż n ie jsz y m asp e k ta m i w ą tk u ro d zin n eg o . S z a c u n e k i p o k o ra s ą ró w n ież p rz e n o s z o n e n a n a u c z y c ie li a ich sło w o ta k sam o w a ż n e j a k ro d zicó w . S tu denci b ard zo lic z ą się ze z d an ie m innych zn a c z ą c y c h o só b , w tym ro d zicó w , n a u c z y c ie li i je d n o s te k o g ó ln ie p o w a ż a n y c h , i c z ę sto p o s tę p u ją w ed le teg o , co im ci sp o łe c z n ie cen ien i ludzie su g eru ją, w łą c z n ie z cz ę sty m i p rzy p a d k a m i n a rz u c a n ia w y b o ru k ieru n k u stu d ió w i k a riery (co czasam i o k a z u je się nie być w y b o re m tra fio n y m ).
Ż y c ie sp o łe c z n e - p rz y ja c ie le i inni lu d zie w o k ó ł z n a c z ą w iele, stu d en ci ci w y ra ź n ie tr z y m a ją się w g ru p ach i u trz y m u ją b lisk ie w ięzi, g łó w n ie z innym i C h iń c z y k a m i. N ie k tó rz y (c h o ć nie w szy scy ) w sp o m in a li o isto tn o ści p o m a g a n ia innym , s łu ż e n ia sp o łe c z e ń stw u i w y p e łn ia n iu po w in n o ści.
R o z w ó j o s o b o w o ś c i/ c h a r a k t e r u p o d p o s ta c ią s a m o d y s c y p lin y - k o n ie c z n o ść o k ie łz n y w a - n ia c h arak teru , sa m o d y sc y p lin y , b u d o w a n ia w ła sn y c h m o cn y ch stro n , i p o n ad w sz y stk o w y trw a ło ść i w y siłe k s ą b a rd z o w y ra ź n ie z a z n a c z o n e u stu d e n tó w ch iń sk ich . Być m o ż e je s t to z w iązan e z filo z o fią k o n fu c ja ń s k ą i w ie rz e n ie m , że c ię ż k a p ra c a p rzy n o si efekty.
M ap y p o ję c io w e s tu d e n tó w c h iń sk ic h s ą najm n iej a b stra k c y jn e i n ajcz ęściej p rz e d s ta w ia ją c e sp o ro e le m e n tó w p rz y z ie m n y c h i m a te ria łisty c z n y c h . S tu d en ci ci k o n c e n tru ją się n a ‘tu i te ra z ’, czyli stu d iach . O w sz e m , m a ją p rz y sz łe plany, ale o sią g n ię c ie p ierw szy ch k ro k ó w je s t n a jw a ż n ie jsz e i w to w k ła d a ją sw e w y siłk i. C z ę sto (w p rz e c iw ie ń stw ie do w ię k sz o śc i p o p u la cji stu d e n c k ie j) C h iń c z y c y nie p racu ją, g d y ż nie ch cą, ab y c o k o lw ie k ro z p ra sz a ło ich u w ag ę i o d ry w a ło ich od n au k i. C z ę sto n ie c h ę tn ie (b ąd ź w o g ó le) u c z e stn ic z ą w zaję ciach p o n a d p ro
-K im je s te ś i d o k ą d zm ierzasz. 209
g ram o w y ch p ro p o n o w a n y c h p rzez u n iw e rs y te t (c h o ć z a ję c ia te m o g ły b y o k a z a ć się b ard zo p o m o c n e ję z y k o w o , k u ltu ro w o o raz w p ro c e s ie b u d o w a n ia k ariery ). R zad k o k ied y u d z ie la ją się w o lo n ta ry sty c z n ie . Ich m o ty w a c ja je s t c z ę sto in stru m e n ta ln a i z o rie n to w a n a n a o s ią g n ię c ie z a ło ż o n e g o celu (u k o ń c z e n ie ro k u , d o b re o c e n y , d y p lo m ). S tu d en ci c h iń s c y o b ra c a ją się g łó w n ie w e w ła sn y m k ręg u k u ltu ro w y m (np. g d y m ó w ią o p rz y jacio łach i k o leg ac h n a w ią z u j ą do innych C h iń c z y k ó w , p o d c z a s g d y inni stu d en ci m ó w ią o z n a jo m y ch z ró żn y ch k u ltu r
i u b o g acającej ich w ie lo k u ltu ro w o śc i). C o d z ie n n e o b se rw a c je w y k ła d o w c ó w i inn y ch p ra c o w n ik ó w u n iw e rs y te tu w s k a z u ją na sp o re p ro b le m y ję z y k o w e ty ch stu d e n tó w i n a jw ię k sz e tru d n o ści w p rz y sto so w a n iu się d o z a c h o d n ie g o sy ste m u n au czan ia.
S tu d e n c i W s c h o d n io e u r o p e js c y n ajcz ęściej n a w ią z y w a li do:
Ż y c ia a k a d e m ic k ie g o - stu d en ci ci, b ard ziej n iż inne b ad a n e g ru p y , k o n c e n tro w a li się na stu d iach i ży ciu u n iw e rs y te c k im . M ów ili oni o w ie d z y i sp o so b ach je j z d o b y w a n ia . N ie k tó rz y z nich w sp o m in a li ró w n ie ż u m ie ję tn o śc i i z d o ln o śc i, cele , sa ty sfa k c ję z ż y c ia i sa m o sp e łn ie - nie, zd o ln o ści n a u k o w e, z a rz ą d z a n ie c z a se m , ro z w ią z y w a n ie p ro b lem ó w n au k o w y c h o raz ciek a w o ść. S tu d en ci ci n a w ią z y w a li ró w n ie ż d o k o n ie c z n o śc i sa m o e w a lu a c ji i re fle k sji. K a r ie r y - rozw ój z a w o d o w y w y d a je się b y ć b a rd z o w a ż n y d la stu d en tó w z E u ro p y W sc h o d n iej, ch o ć n acisk p o ło ż o n y je s t g d z ie in d ziej, n iż w p rzy p ad k u A fry k a ń c z y k ó w c z y C h iń c z y ków . S tu d en ci w sc h o d n io e u ro p e jsc y m y ś lą o ro zw o ju w łasn y ch u m iejętn o ści a ta k ż e o d o p a so w an iu do zaw o d u o ra z saty sfak cji o so b iste j. S tu d en ci ci ró w n ież św iad o m i s ą fak tu , że być m o że b ę d ą m u sieli w y p ró b o w a ć kilk u ró żn y ch rz e c z y z a n im na d o b re z d e c y d u ją się, czy m się zają ć w p rz y sz ło śc i. D o c e n ia ją oni te ró żn e d o św ia d c z e n ia , g d y ż c h c ą by ć o tw arci n a ró żn e opcje.
K u ltu r y - w ła sn e p o c h o d z e n ie i k u ltu ra s ą w sp o m in a n e lecz rzad ziej n iż p rz e z stu d e n tó w a fry k ań sk ich . W sc h o d n io e u ro p e jc z y c y częściej k o n c e n tru ją się na w łasnej o tw arto ści na inne ku ltu ry , m o ż liw o śc i u c z e n ia się od i o inn y ch k u ltu ra c h o raz w s p o m in a ją re la c je m ię d z y k u ltu row e. M o ty w p o d ró ż y i m o b iln o śc i je s t ró w n ie ż c z ę sto o b e c n y i z w ią z a n y z u czen iem się m iędzyku Itu ro w y m .
R o d z in y - ro d z in a je s t w s p o m in a n a ja k o ź ró d ło w sp a rc ia i sp o łe c z n e g o d z ie d z ic z e n ia , n a to m iast m a zn a c z n ie m n ie js z ą siłę o d d z ia ły w a n ia n a m ło d y ch ludzi co do w y b o ru k ie ru n k u s tu d ió w czy k ariery niż np ro d z in a ch iń sk a.
Ś r o d o w is k a - n ie k tó rz y stu d e n c i w s p o m in a ją śro d o w isk o ja k o w a ż n y e le m e n t w sp ie ra ją c y rozw ój o so b isty (w a ru n k i, o to c z e n ie , itp.).
W sc h o d n io e u ro p e jc z y c y w y d a ją się być n a jb a rd z ie j sk u p ie n i n a w ła sn y c h stu d ia c h i życiu a k a d em ick im . S tu d ia s ą źró d łem p rzy jem n o śc i i n ie k tó rz y z nich d e c y d u ją się n a s tu d ia na kilku k ieru n k ach (c z a s e m ró w n o c z e śn ie ). P o sia d a n ie w y k sz ta łc e n ia lic e n c ja c k ie g o je s t d la nich c z ę sto n ie w y sta rc z a ją c e (w p rz e c iw ie ń stw ie do w ielu B ry ty jczy k ó w ) - w śró d n a p o tk a nych p rz e z b a d a c z k ę stu d e n tó w w tym i in n y ch p rz e p ro w a d z o n y c h b ad an ia ch by li m ło d zi lu dzie stu d iu ją c y n a d w ó c h , trz e c h i w ięcej k ieru n k ach , czasam i ró w n o le g le w d w ó ch ró żn y ch k rajach, w łą c z a ją c w to stu d e n tk ę b ę d ą c ą ró w n o c z e śn ie na stu d iach m a g iste rsk ic h w A n g lii i d o k to ra n c k ic h w R o sji, ze z b liżo n y m te rm in e m z ło ż e n ia obu prac. W sp o m in a ją c o ty m fe n o m en ie, być m o ż e nie w z b u d z a m y z d z iw ie n ia w P o lsce, ja k o p re c e d e n so w y m i c z ę sto n ie z ro zu m iały m w W ielk iej B ry tan ii. Być m o że ta te n d e n c ja z w ią z a n a je s t z o b a w ą p rzed b e z ro
210 M A JA JA N K O W S K A . M A RK AT LAY, A L F R E D O GA IT A N
bociem i c h ę c ią z a p e w n ie n ia so b ie ja k n a jle p sz e g o startu w p rz y sz ło ść , ja k ró w n ie ż c h ę c ią z d o b y c ia sp o łe c z n e g o p o tw ie rd z e n ia i o sią g n ię c ie m rep u tacji o s o b y w sz e c h stro n n ie w y kształco n ej.
S tu d e n c i b ry ty js c y n a w ią z y w a li do:
E d u k a c ji - k tó ra je s t isto tn a lecz ró w n o c z e śn ie tra k to w a n a ja k o śro d ek i k o n ie c z n y k ro k w k ierunku ro zw o ju k a rie ry z a w o d o w e j. S tu d en ci ci b y ć m o ż e s ą m niej z o rie n to w a n i na n a ukę d la sam ej n au k i i z a p e w n e s p o r ą rolę o d g ry w a tu sy stem - e d u k a c ja je s t n ie z w y k le k o szto w n a, a m ło d zi lu d zie k o ń c z ą stu d ia lic e n c ja c k ie z d łu g iem k ilk u n a stu ty s ię c y fu n tó w , w zw iązk u z czym s ą m n iej c h ę tn i in w e sto w a ć p ie n ią d z e w s tu d ia m a g iste rsk ie , c z y ty m b a r dziej w iele fak u ltetó w . S tu d e n c i ci c h c ą sk o ń c z y ć s tu d ia i ja k n ajszy b ciej w ejść w ż y c ie z a w o d o w e tak , ab y ich s tu d e n c k a p o ż y c z k a z a c z ę ła się z w racać. O sta tn io c o ra z b ard ziej o b s e r w uje się d u ży n ap ły w tw z . m a tu rę s tu d e n ts , czyli stu d e n tó w d o jrz a ły c h , k tó rzy p rz y b y w a ją na un iw ersy tety , ab y się p rz e b ra n ż o w ić b ą d ź z d o b y ć w y k sz ta łc e n ie , n a k tó ry m w cz e śn ie j im nie zale żało , a b ez k tó re g o n ie m o g ą dalej aw a n so w a ć .
U m ie ję tn o ś c i i k a r i e r ę - b ry ty jsc y stu d e n c i w s p o m in a ją c zęsto u m ie ję tn o śc i, z d o ln o ś c i, ich zd o b y w an ie i ro z w ija n ie o ra z ro lę fe e d b a c k u w d alszy m ich d o sk o n a le n iu . M ó w ią ró w n ie ż o roli d o św ia d c z e n ia i p ra k ty k o w a n ia . Ję z y k ty ch stu d e n tó w je s t p ro fe sjo n a ln y , z a b a rw io n y w y rażen iam i, k tó ry ch u ż y w a ją p ra k ty c y P D P i p ra c o w n ic y b iu r k arier, co z je d n e j stro n y m o że być w sk a ź n ik ie m z o rie n to w a n ia na k arierę, lecz z drugiej m o ż e św ia d c z y ć o ła tw o śc i u ż y w an ia te g o ż arg o n u , g d y ż stu d e n c i ci w z ra sta li w sy s te m ie e d u k a c y jn y m , k tó ry w p ro w a d z a tego ty p u p o ję c ia do p ro g ra m ó w n a u c z a n ia od n a jw c z e śn ie jsz y c h lat.
Z a in t e r e s o w a ń , h o b b y - sp ę d z a n ie w o ln e g o c zasu , h o b b y i ró żn e z a ję c ia s ą c zasam i w sp o m in an e p rz e z tych stu d e n tó w .
T ru d n o je s t w y sn u ć w ie le w n io sk ó w na tem at b ry ty jsk ich stu d e n tó w , g d y ż z a ró w n o w ty ch ja k i innych b ad an ia ch p rz e p ro w a d z o n y c h p rz e z a u to rk ę s ta n o w ią oni n a jm n ie jsz ą g ru p ę - tu ze w zg lęd u na o g ó ln ą p o p u la c ję g ru p y (ty lk o d w ó ch B ry ty jc z y k ó w na z aję ciach o b e jm u ją cych ponad 120 stu d e n tó w , p rz y czym je d n a z ty ch d w ó ch o só b b y ła p ó ł G re c z y n k ą ). N ie m niej je d n a k te m a te m p rz e w o d n im w y d aje się by ć siln a o rie n ta c ja na karierę.
4. W nioski
B adanie, w yżej z a p re z e n to w a n e , m iało n a celu e k sp lo ra c ję w o b sz a rz e re p rezen tacji i p o staw stu d en tó w w z g lę d e m ro z w o ju o so b iste g o (P D ) i p la n o w a n ia ro zw o ju o so b iste g o (P D P ). P rzed staw io n e p o w y żej w y b ra n e asp e k ty nie o b e jm u ją c a łk o w itej an alizy , lecz k o n c e n tru ją się na a sp ek tach k u ltu ro w y c h , tak ja k i p ro p o n o w a n e p o n iżej w n io sk i, ch o ć a u to rk a sta ra ła się naw iązać do innych w a ż n y c h u ja w n io n y c h w b a d a n ia c h a sp ek tó w .
N a zag a d n ie n ie ró żn ic w p o strz e g a n iu teg o , co je s t k lu czo w y m e le m e n te m ro zw o ju o s o b is te go, a ta k ż e czy p la n o w a ć ro zw ó j n ależ y i w ja k i sp o só b w p ły w a n ie w ą tp liw ie k u ltu ra (tutaj ro z u m ia n a ja k o o b s z a r p o c h o d z e n ia ). Z p o w y żej p rz e d sta w io n e j ja k o ś c io w e j a n a liz y p o ró w naw czej w y ra ź n ie w id a ć , że o p is y w a n e c z te ry g ru p y stu d e n tó w z n a c z n ie ró ż n ią się ro z u m ie niem ro zw o ju o so b iste g o . P rzed e w sz y stk im stu d en ci p o c h o d z ą c y z ró żn y ch k u ltu r k o n c e n
Kim je s te ś i d o k ą d zm ierzasz. 211
tru ją się na o d m ie n n y c h asp e k ta c h ro zw o ju o so b iste g o , i ch o ć cz ę ść e le m e n tó w je s t w sp ó ln a w szy stk im stu d e n to m (ja k na p rzy k ład u z y sk a n ie w y k sz ta łc e n ia , ro z p o c z ę c ie k ariery , z n a c z e nie ro d zin y , itp.) to h ie ra rc h ia w ażn o ści je s t ró żn a, ja k i ró żn e m o że być z n a c z e n ie p o jęcia, któ re m o g ło b y w y d a w a ć się w sp ó ln y m . I tak n a p rzy k ład je d y n ie A fry k a ń c z y c y zd a w a li się p rzy p isy w ać tak d u ż ą ro le do sp raw relig ii, a ta k ż e w id z ie ć w p ły w B oga n a k aż d y a sp ek t sw o jeg o ży cia . N ie z n a c z y to, że w sz y sc y inni stu d en ci nie są w ierzący , lecz z a p e w n e nieco inaczej p o strz e g a ją re lig ię i B oga, być m o że nie c z u ją p o trzeb y , ab y o ty m m ó w ić , b ą d ź nie w id z ą siln e g o z w ią z k u m ię d z y te m a ty k ą p ro p o n o w a n ą w b ad an iu a w ie rz e n ia m i. W o b sz a rz e zag ad n ień ro d z in n y c h ja s n e b y ło , iż ro d z in a je s t n ie z w y k le w a ż n a d la w sz y stk ic h stu d e n tó w , bez w z g lę d u na kraj p o c h o d z e n ia , lecz je j rola, a ta k ż e p o w in n o ści w o b e c c z ło n k ó w ro d z in y były ró żn ie p o strz e g a n e p rz e z p o sz c z e g ó ln y c h stu d e n tó w . R o d zin a ch iń sk a w y d a je się m ieć o lb rzy m i w p ły w n a ż y c ie dziec i i b y ć w dużej m ierze p ro sk ry p cy jn a, a dzieci w y d a ją się czu ć z o b lig o w a n e w o b ec sw y c h ro d z ic ó w i c zasam i w o b e c sp o łe c z e ń stw a . R o d z in a a fry k a ń sk a o b d a rz a n a b y ła sz a c u n k ie m , ale stu d en ci k o n c e n tro w a li się na sw y ch p o w in n o śc ia c h , sz c z e g ó ln ie z w ią z a n y c h z w y k a rm ie n ie m w ła sn e g o p o to m stw a , ja k i u d z ie la n ie m p o m o c y szerszej ro d zin ie. R o d z in a e u ro p e js k a w o p is ie stu d e n tó w (w ty m ró w n ie ż b ry ty jsk a ) b y ła w id z ia n a ja k o źró d ło w sp a rc ia , d z ie d z ic z e n ia sp o łe c z n e g o , lecz n ie w y m a g a ła od sw o je g o p o to m stw a b e z w z g lę d n e g o p o słu sz e ń stw a , c z y te ż n ie o c z e k iw a ła k o n k retn y ch b en efisó w . T e i inne p rzy k ład y p o k a z u ją , iż k o n ie c z n e je s t n ieco b ard ziej z in d y w id u a liz o w a n e p o d e jś c ie do p rzed m io tu PD P , je ś li z a ję c ia z PD P m a ją by ć w a rto ś c io w e i p rz y d a tn e d la całej p o p u lacji stu d en tó w , a n ie ty lk o je j b ry ty jsk iej części. I ta k w sz c z e g ó ln o śc i a u to rk a su g e ru je , iż: - k o n ie c z n e je s t p r e z e n t o w a n i e s t u d e n to m o b c o k r a jo w c o m , czy m P D P j e s t w s y s te m ie b r y ty js k im . S tu d en ci p o w in n i być ja s n o in fo rm o w a n i, czym je s t P D P, cz e m u słu ż y i w ja k i sp o só b m o że być p rz y d a tn e d la n ic h k o n k r e t n ie - tj. w ja k i sp o só b p raw d ziw y , z a a n g a ż o w an y u d z ia ł w z a ję c ia c h P D P m o że p o m ó c im z ro z u m ie ć sy stem , w k tó ry m się uczą, tak ab y m ogli oni nie ty lk o p rz e trw a ć , a le o d n o sić su k c e s y o ra z byli d o b rz e p rzy g o to w a n i d o k o n k u rencji na ry n k u b ry ty jsk im i g lo b a ln y m ,
- p ie rw s z y m p u n k te m w y jś c ia p o w in n o b y ć ‘J a ’ s tu d e n ta . J e d n ą z ról u n iw e rs y te tó w je s t w sp ie ra n ie ro zw o ju stu d e n tó w , ch o ć w ię k sz o ś ć u czeln i k o n cen tru je się g łó w n ie n a ro zw o ju ak a d e m ic k im . K ażd y ze stu d e n tó w p rzy ch o d zi je d n a k z różnym w ach larzem w ied zy , p rz y zw y czajeń a ta k ż e p rag n ień . W łaściw ie re a liz o w a n e PD P w sp ie ra stu d e n ta w o d k ry w a n iu , co je s t d la n ie g o / niej w a ż n e o ra z p lan o w an iu i rea liz a c ji ty ch zam ierzeń . N ie m n ie j je d n a k , je ś li n iek tó rzy w y k ła d o w c y n a g m in n ie b ę d ą p o m ija ć p o c h o d z e n ie i w arto ści isto tn e d la sw o ich stu d en tó w o ra z p rz e k a z y w a ć (czasem n a w e t n ie ś w ia d o m ie ) p o g ląd , że to w sz y sc y ‘ in n i’ s tu d enci m u s z ą się d o d a n e g o sy stem u p rz y sto so w a ć , stu d en ci p ra w d o p o d o b n ie p o z o sta n ą na te pró b y ‘w d ro ż e n ia ic h ’ o b o ję tn i lub p o z o rn ie z a a n g a ż o w a n i,
- k o n iecz n e je s t u ś w ia d a m ia n ie s t u d e n to m , że p o p o w ro c ie d o w ła s n y c h k r a j ó w p o n o w n ie b ę d ą m u s ie li się ‘p r z y s to s o w a ć ’. R o b in s o n -P a n t15 p rz y ta c z a w iele p rzy k ła d ó w stu d en tó w , k tó rzy po p o w ro c ie d o sw o ic h k rajó w ro d z im y c h m u sieli staczać b o je z sy ste m a m i, a ta k ż e sam y m i so b ą, p o n ie w a ż idee p rz y n ie sio n e z W ielk iej B ry tan ii nie p rz y sta w a ły n ijak do z a sta nej rzeczy w isto ści. S tu d en ci p o w in n i być p rz y g o to w y w a n i p o p rz e z d y sk u sje i re fle k sje do sy tu acji, w których m u s z ą d e c y d o w a ć o ty m , co p rzy jąć, co z m ien ić, a z czeg o by ć m o ż e z re
212 M A JA JAN KOW SKA, M ARK ATLAY, ALFREDO GAITAN
zy g n o w ać, o co w a lc z y ć , a c o so b ie o d p u śc ić . D eb aty w cza sie trw a n ia stu d ió w p o w in n y o b e jm o w a ć te m a ty k ę p rz y d a tn o śc i p e w n y ch idei w ró ż n y c h s p o łe c z e ń stw a c h , w a rto ś c io w a n ia lub je g o u n ik an ia, a p o n ad w sz y stk o idee d o ty c z ą c e z m ian - ró w n ie ż z m ia n o so b isty c h s p o w o d o w an y ch z d o b y w a n ie m w ie d z y i p o sz e rz a n ie m h o ry z o n tó w , z m ian , k tó re w św ie tle teorii M ey era i L a n d a 16 ( th r e s h o ld c o n c e p ts) s ą n ie o d w ra c a ln e i p ro w a d z ić m o g ą do d y sk o m fo rtu . S tu d en ci m o g ą się c z u ć z a g u b ie n i i ja k b y w y k o rz e n ie n i, m o g ą ró w n ie ż czu ć, ż e p ró b u ją ‘przeb ić g ło w ą m u r’, c z ę sto b e z sk u te c z n ie ,
- k o n iecz n e je s t ró w n ie ż w p o w y ż sz y m k o n te k ś c ie u ś w ia d a m ia n ie p r z e d s ta w ic ie lo m r o d z im y c h u n iw e r s y te tó w , że s tu d e n c i p o w r a c a ją c y m o g ą w y m a g a ć w s p a r c i a w p o n o w n e j a d a p ta c ji,
- w b ry ty jsk im sy s te m ie b a r d z o w a ż n y j e s t w ię k sz y n a c is k n a ś w ia d o m o ś ć m i ę d z y k u lt u ro w ą , tak , ab y w sz y sc y stu d e n c i czuli się u w z g lę d n ia n i. M o że to b y ć re a liz o w a n e p o p rz e z w y c h o d z e n ie od ‘j a ’ p o sz c z e g ó ln y c h stu d e n tó w , z a c h ę c a n ie ich d o reflek sji nad ty m ja k d a n a sp raw a b y łab y w id z ia n a w ich ro d z im y c h śro d o w isk a c h , ja k d o św ia d c z a n ie ró żn y ch p e rs p e k tyw m o że w z b o g a c ić ich i z m ie n ić , itp. R ó w n ie w a ż n e je s t u św ia d a m ia n ie w y k ła d o w c o m , że p o d aw an ie p rz y k ła d ó w je d y n ie z b ry ty jsk ie g o , b ą d ź a n g lo ję z y c z n e g o k ręg u k u ltu ro w e g o c z ę sto w y k lu c z a z ro z u m ie n ie b ą d ź z a a n g a ż o w a n ie o b c o k ra jo w c ó w . Je s t to n ie z w y k le tru d n e, g d y ż k ażd y n au czy ciel u ż y w a m e ta fo r, p rzy słó w , p rz y k ła d ó w z te le w iz ji, n a w ią z u je d o k u ltu ro w o w ażn y ch d z ie ł, k tó re c z ę sto s ą z u p e łn ie o b c e innym stu d e n to m . U ży cie w ielu ró żn y ch p rzy k ład ó w b ą d ź n a w ią z a n ie d o sp raw g lo b a ln ie zn an y ch b y ło b y z n a c z n ie b ard ziej p o m o c n e , - w św ie tle e n tu z ja sty c z n ie re fe ro w a n e j p rz e z w ie lu stu d e n tó w su b ie k ty w n ie o d cz u w a n e j z m ia n y , w y w o ła n e j p r z e z s tu d io w a n ie w o b c y m ś r o d o w is k u i w ś r ó d s tu d e n tó w p o c h o d z ą c y c h z w ie lu in n y c h k r a j ó w , k o n stru k ty w n y m w y d a je się w p ro w a d z a n ie ja k n ajw ięk szej ilości zad ań m ię d z y k u ltu ro w y c h (p rz y n a jm n ie j c z ę śc io w o re a liz o w a n y c h w g ru p a c h ), któ re w y sta w ia ły b y s tu d e n tó w na sty k a n ie się z p o g ląd am i o d m ie n n y m i od ich w ła sn y c h i w y m a g a ły d y sk u sji i n eg o cja cji.
B ib li o g rafia
Alfred G., Byram M., Becom ing an Intercultural Mediator: a Longitudinal Study o f Residence Abro
ad, ‘Journal o f Multilingual and M ulticultural D evelopm ent’, Vol. 23, No. 5, 2002.
Atlay M., Jankowska M., Five years o f Problem Solving: The Im plem entation o f Personal Deve
lopm ent Planning at the U niversity o f Luton,
http://bridgescetl.beds.ac.uk/research_evaluation/ll06C RA_Res_PD P_Paper.doc.
Atlay M., Putting the personal into PDP, w ww .beds.ac.uk/bridgescetl, stan z dnia 28.12.2009.
Burnapp D., Trajectories o f A djustm ent o f International Students: U-curve, Learning Curve, or Third
Space, ‘Intercultural Education’, Vol. 17, No. 1, March 2006, pp. 81-93.
Carroll J., et al, Teaching International Students: Improving Learning fo r All, London, 2005. CETL http://w w w .beds.ac.uk/bridgescetl.
CETLs http://w w w .hefce.ac.uk/Learning/Tlm its/cetl/.
Cre8 http://w ww .beds.ac.uk/learning/curriculum /structures/cre8.
16 J. M eyer. R. Land, O v erco m in g barriers to student understanding: T hreshold concepts and troublesom e know ledge, A bington, R oulledge, 2006.
K im je s te ś i d o k ą d zm ierzasz. 213
Hellmundt S., The Internalisation o f the Tertiary Curriculum: Linking Intercultural Comm unication
Theory with Teaching a nd Learning Practices (research briefing), LTSN Generic Centre Inter
cultural Education 2003.
Meyer J., Land R., O vercom ing barriers to student understanding: Threshold concepts a nd trouble
some knowledge, Abington, Routledge 2006.
National Com m ittee o f Inquiry into Higher Education, Higher education in the learning society. Re
port o f the national committee / chairm an Sir Ron Dearing. London: NCIHE, 1997.
Novak. Learning, Creating a nd Using Knowledge: Concept Maps as Facilitative Tools in Schools and
Corporations, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah, NJ, 1998.
Robinson-Pant A., Cross-cultural Perspectives in Educational Research, Open University Press 2005. Schwartz D. L., Xiaodong L., Holmes J., Technologies for Learning from Intercultural Reflections.
Intercultural Education, Vol. 14, No. 3, Septem ber 2003.
