Ogólnopolska konferencja kanonistów z okazji XX-lecia promulgacji Kodeksu Prawa Kanonicznego

Bożena Szewczul

Ogólnopolska konferencja

kanonistów z okazji XX-lecia

promulgacji Kodeksu Prawa

Kanonicznego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 46/3-4, 305-314

2003

S

P

R

A

W

O

Z

D

A

N

I

A

Praw o K anoniczne 46 (2003) n r 3-4

OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA KANONISTÓW

Z OKAZJI XX-LECIA PROMULGACJI KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO

D nia 21 m aja 2003 roku w auli Ja n a Pawia II U niw ersytetu K ardynała Stefana W yszyńskiego w W arszawie odbyła się ogólnopolska konferencja kanonistów z okazji X X -lecia prom ulgacji K odeksu Praw a K anonicznego pt. „R ecepcja K o­ deksu Praw a K anonicznego w polskim praw ie partykularnym ”. K onferencję zor­ ganizow ał Wydział Praw a K anonicznego U KSW w Warszawie. O brady k onferen­ cji, w której uczestniczyło p onad 200 osób rozpoczęto o godzinie 10.00. N a w stę­ pie ks. prof, d r hab. Julian К a ł o w s к i - dziekan W ydziału Praw a K anonicznego UKSW, w im ieniu organizatorów serdecznie pow itał wszystkich uczestników k on­ ferencji, w śród których byli: prorektorzy U KSW - ks. prof. d r hab. J. В i e 1 e с к i o raz p. prof, d r hab. Zb. C i e ś l a k ; przedstaw iciele Wydziału Praw a, Praw a K a­ nonicznego i A dm inistracji K UL: ks. bp prof. d r hab. A. D z i ę g a - dziekan tego wydziału, ks. prof, d r hab. A. D ę b i ń s k i - prodziekan; przedstaw iciele Papie­ skiej A kadem ii Teologicznej w K rakowie oraz pracow nicy naukow o-dydaktyczni innych wyższych szkół kościelnych i wydziałów teologicznych w Polsce, pracownicy kurii biskupich i trybunałów kościelnych, a także studenci W ydziału Praw a K ano­ nicznego UKSW.

Ksiądz dziekan J. K a ł o w s k i , wyraził radość z możliwości goszczenia przyby­ łych w gmachu UKSW, a także nadzieję, że zjazd kanonistów posłuży zebranym po­ głębieniu ich wiedzy, spotkaniu się, wymianie poglądów i odnow ieniu znajomości.

Słowo w stępne, otw ierające obrady, wygłosił p ro rek to r U K SW - ks. prof, dr hab. J. В i e 1 e с к i. N awiązał on do okoliczności prom ulgacji K odeksu Praw a K a­ nonicznego Ja n a Pawła II. N astępnie skierow ał słowa pozdrow ienia i przywitania do wszystkich czcigodnych i szanownych gości, prelegentów , profesorów i stu d en ­ tów. W yraził wdzięczność W ydziałowi Praw a K anonicznego U K SW za zorganizo­ w anie ogólnopolskiej konferencji oraz życzył wszystkim kanonistom owocnych ob­ rad i m iłego pobytu w UKSW.

Po oficjalnym rozpoczęciu konferencji, ks. prof, d r hab. A ntoni D ę b i ń s k i , który przewodniczył sesji przedpołudniow ej, poprosił ks. prof, dra hab. R. S o- b a ń s k i e g o o wygłoszenie pierwszego referatu pt. Recepcja prawa w Kościele. Prelegent, wyjaśniając na w stępie sam o pojęcie recepcji, przytoczył szereg

synoni-micznych nazw używanych na określenie zjawiska stanow iącego tem at referatu. Są nim i: wpływ, p en etracja, transfer, infiltracja, kontakt, przejęcie i recepcja. Ks. prof. R. S o b a ń s k i dodał, że złożoność recepcji wynika także z faktu, iż jej przedm iotem są d o b ra niem aterialne, kulturow e. B adacze d o p atru ją się istoty zja­ wiska recepcji praw a w przysw ojeniu przez jak ąś społeczność praw a, w którego p o ­ w staniu d an a społeczność nie m iała udziału. Tak p o strzegana recepcja - kontynu­ ow ał P relegent - je st czymś prostym i sprow adza się do porów nania dwóch te k ­ stów praw a, a n astęp n ie stw ierdzenia, że najpierw funkcjonow ało ono w jednej społeczności, a n astęp n ie znalazło się w innej.

Jed n ak zacieśnienie b ad ań nad recepcją praw a do porów nania tekstów jest za­ rażo n e pozytywistycznym rozum ieniem praw a, a recepcję pojm uje się na wzór zja­ wisk m echanicznych czy biologicznych, nie dostrzegając, że chodzi o proces du- chowo-kulturowy, na który składa się sum a licznych zdarzeń, inicjatyw, aktów p ra ­ wotwórczych, przem ian w pojm ow aniu praw a w ielu ludzi. Z dzisiejszego stanu ba­ d ań wypływa w niosek, że już w Kościele starożytnym recepcja była zjawiskiem n a ­ d e r popularnym i rozpow szechnionym . Sprzyjała jej stru k tu ra K ościoła starożyt­ nego, m ianowicie w ielość Kościołów lokalnych o w łasnym d o robku teologicznym, liturgicznym , praw nym , kulturow ym , połączona ze św iadom ością ich jedności. B o­ gaty doro b ek własny Kościołów pow odow ał ich prom ieniow anie i w zajem ną wy­ m ianę, a Kościoły o mniejszym znaczeniu i słabiej sobie radzące chętnie korzysta­ ły z ich dośw iadczeń i osiągnięć. A le także m niejsze Kościoły wymieniały między sobą listy synodalne. Z ain tereso w an ie recepcją jak o zjawiskiem kościelnym ożywi­ ło się w związku z ruch em ekum enicznym . W latach sześćdziesiątych nazwa „re ­ cepcja” „wypłynęła n a now o”.

W dalszej części re fe ra tu M ów ca przedstaw i! wyniki b ad ań prow adzonych - z perspektyw y ekum enicznej - nad recepcją jak o zjawiskiem kościelnym. Z atrzy­ m ał się przy próbach w ypracow ania „teologii recepcji”, o raz nad tezą H ansa D o- mbois, dotyczącą zd arzen ia praw nego w Kościele, k tó re polega na traditio i recep­ tio, poniew aż Kościół w ciąż odnosi się do swego historycznego początku i wszystko co w nim się dokonuje stanow i kontynuację w ydarzenia pierw otnego. D uch C hry­ stusowy je st ciągle przekazyw any w Kościele w stru k tu rach ludzkiej działalności. S tąd traditio i receptio w edług H. D om bois są centralnym i pojęciam i praw a ko­ ścielnego.

Po zrelacjonow aniu stan u b ad ań nad recepcją praw a w Kościele, ks. prof. R. S o b a ń s k i , poruszy! problem recepcji K odeksu Praw a K anonicznego z 1983 r. w polskim praw ie partykularnym , zaznaczając już n a początku, że recep­ cji nie m ożna tu rozum ieć jak o transferu praw a, poniew aż K ościół partykularny stanow i część K ościoła pow szechnego w którym istnieje i praw o pow szechne nie je st w ytw orzone w innym Kościele a n astępnie przyjęte. S tąd recepcja w tym przy­

[3] SPRAWOZDANIA 3 0 7

padku, to raczej zapuszczenie przez praw o pow szechne korzeni w K ościele p o l­ skim, akceptacja tego praw a i jego „inkulturacja”.

We w nioskach końcowych P releg en t zauważył, że w całym K ościele zachodnim KPK/1983 uznaje się bezspornie za obow iązujące praw o. Co nie znaczy, że je st on w szędzie przestrzegany i stosow any, nie znaczy też, że wszystkie jego norm y o bo­ w iązują we wszystkich K ościołach partykularnych. R ecepcja praw a - w znaczeniu przyjętym w tem atyce konferencji - to nie tylko uznanie KPK/83 za obowiązujący, poniew aż uznanie m oże być aktem posłuszeństw a, czy uległości woli wiernych, podczas gdy recepcja jest wynikiem postaw y aktywnej i kreatywnej, sterow anej ro ­ zum em i rozeznaniem : recypuje się praw o, bo uznaje się je za do b ro i postrzega się je jak o słuszne.

Ks. prof. d r hab. A. D ę b i ń s к i podziękow ał Prelegentow i za wygłoszenie re ­ feratu , a słuchaczy zaprosił do dyskusji dotyczącej kwestii w nim poruszonych. J a ­ ko pierwszy zabrał głos ks. prof, d r hab. W. G ó r a 1 s к i. Z apytał on co P relegent rozum ie pod pojęciem nadaw ania odpow iedniego kształtu n orm om kodeksowym w ustawodaw stwie partykularnym .

W odpow iedzi ks. prof. d r hab. R . S o b a ń s k i zwróci! uwagę n a fakt, że re ­ cepcja praw a jest procesem aktywnym. Praw o obowiązuje, bo żyje. Mówi się, że ustaw a w eszła w życie. M a to znaczenie m etaforyczne (bo człowiek jest istotą żyją­ cą, nie papier), ale też w pewnym sensie i właściwe - ustawa żyje w praktyce danej społeczności. A praktyka polega n a przestrzeganiu praw a i stosow aniu go przez organa władzy sądowniczej i adm inistracyjnej. Jeżeli przypatrujem y się pracy są­ dów w różnych krajach, to łatw o m ożna zauważyć, że te sam e norm y m ają k on­ kretny kształt. Również norm y w ykonawcze do ustaw nadają im żywy kształt. To sam o praw o, o no in concreto żyje. N o rm a m a konkretny kształt - nie taki sam w K atow icach ja k w Płocku czy Toronto, chociaż je st to ta sam a norm a. Recepcja m a miejsce wtedy, gdy praw o znajduje żywy oddźwięk. W ustawodaw stwie syno­ dalnym biskupi konkretyzują norm y, aplikują je, tzn. oni je recypują. Jeżeli naw et przepisują norm y, to je st to dow odem , że je przyjm ują za swoje. N ie m ożna mówić o recepcji tam , gdzie proces został zredukow any tylko do sam ego posłuszeństwa.

N astępnie ks. bp prof. d r hab. A. D z i ç g a zwrócił się do P relegenta z prośbą o w yrażenie swej opinii w dwóch kw estiach tj. relacji praw a pow szechnego do p ra ­ w a partykularnego. Czy zgadza się on z poglądem , że im bardziej je st szczegółowe praw o partykularne, tym m niej pozostaje zaufania do poszczególnych wiernych, którzy pełniąc urzędy kościelne pow inni praw o pow szechne znać i własnymi decy­ zjam i je wypełniać. D rugie zagadnienie, czy obowiązywanie - za dopuszczeniem obow iązującego K odeksu - np. przeciw nego norm om K odeksu zwyczaju, jest ar­ g um entem za słabą recepcją norm y praw a powszechnego, wręcz za brakiem re ­ cepcji w tym punkcie, czy też jest argum entem za właściwą recepcją.

Ustosunkowując się do powyższych problemów Prelegent wyjaśnił, że obowiązywa­ nie zwyczajów przeciwnych norm om Kodeksu jest argum entem za jego recepcją. N a­ tom iast odnośnie do pierwszego pytania, dotyczącego napięcia między ogólnością a konkretnością ustawy, wyrazi! opinię, że generalnie lepsze jest prawo ogólne, ponie­ waż daje szersze możliwości jego stosowania i wymaga myślenia ze strony tych, którzy to prawo stosują. Problem dostrzegł już Arystoteles i żaden prawodawca od tego pro­ blem u się nie uwolni. Z daniem ks. R. S o b a ń s k i e g o istnieje obecnie tendencja do zbytniego uszczegółowiania prawa. Niekiedy prawo to staje się w prost instrukcją ob­ sługi, wyręczając stosującego go od obowiązku myślenia. Tendencja ta istnieje też w Kościele i jest ona wynikiem pewnego ograniczonego zaufania. Owa form a „in­ strukcji” władzy wynika z pewnego wcześniejszego doświadczenia. Problem jest imma- nentny prawu, a współcześnie granica zbytnio przesunęła się w stronę szczegółowości.

Kolejny problem zgłosił ks. prof. d r hab. J. K r u k o w s k i , prosząc o dokonanie oceny - w świetle przedstaw ionych uprzednio założeń recepcji - wynegocjowania przez K onferencję E p iskopatu Polski w drodze dialogu ekum enicznego z przedsta­ w icielami innych kościołów w Polsce deklaracji ekum enicznej co do ważności chrztu przyjmowanego w tych kościołach. W odpow iedzi, ks. R. S o b a ń s к i za­ uważył, że w przedstaw ionym przypadku nie m ożna mówić o recepcji praw a, lecz o pozytywnym kroku w kierunku ekum enizm u. M a tu miejsce stw ierdzenie, że K o­ ściół katolicki uznaje chrzest w innych kościołach.

Ks. prof. d r hab. J. W r o c e ń s k i zwrócił uwagę na sferę ducha praw a w p ro ­ cesie recepcji, zapytując czy duch praw a m oże być w jakiś sposób badany, określa­ ny. A jeśli tak, to jak m ożem y stwierdzić, że nastąpiła recepcja także du ch a praw a. N iektórzy bow iem tw ierdzą, że K ościół w Polsce przejął tylko literę V aticanum II bez jego ducha.

W odpow iedzi P relegent zaznaczył, że przejęcie ducha praw a je st jednym z ele­ m entów recepcji. W procesie recepcji zm ienia się sposób myślenia o praw ie, a d u ­ cha praw a, czyli tzw. cały bagaż kulturow y trzeba odnaleźć. Przejaw ia się on w te k ­ stach, w zachow aniach ludzi związanych z praw em . Stąd poszukiw anie d ucha p ra ­ w a obejm uje także b ad an ia socjologiczne.

Ks. М. В a r t n i к naw iązał do licznych w ad w tłum aczeniu polskim K odeksu z 1983 r., k tó re m ogą kreow ać problem y w procesie recepcji prawa.

Ks. R. Sobański zabierając glos podkreślił na początku, że obow iązuje tekst ła ­ ciński K odeksu Praw a K anonicznego. Poza tym słowa w języku łacińskim też nie są jednoznaczne np. w yraz recipere m a w KPK/1983 ok. dziesięciu różnych zastoso­ w ań. A le w tłum aczeniu w ystępują rów nież błędy rzeczowe (np. kan. 110, 111). S tąd konieczność częstszego zw racania uwagi na tekst łaciński.

A u to rem drugiego re fe ra tu zatytułow anego Kodeks Prawa K anonicznego z 1983 roku w postanow ieniach I I Polskiego Synodu Plenarnego był ks. bp. prof, dr

[5] SPRAWOZDANIA 3 0 9

hab. A. D z i ç g a. Tytułem w prow adzenia P relegent przypom niał w krótkich sło­ wach okoliczności rozpoczęcia, przebiegu i zakończenia II Polskiego Synodu P le­ narnego w latach 1991-2001. N astęp n ie poprow adził słuchaczy przez treść p o ­ szczególnych rozdziałów uchw al synodalnych dla wydobycia w nich tych miejsc, w których synod przyw ołuje postanow ienia K odeksu z 1983 roku. O m ów ił więc następujące dokum enty synodalne: Potrzeba i zadania nowej ewangelizacji na prze­ łom ie I I i I I I Tysiąclecia Chrześcijaństwa; Powołanie do życia w m ałżeństwie i rodzi­ nie; Szkoła i uniwersytet w życiu Kościoła i narodu; Kościół wobec życia społeczno- -gospodarczego; K ościół wobec rzeczywistości politycznej; Ewangelizacja kultury i środków społecznego przekazu; Misyjny adwent nowego tysiąclecia; Sól ziemi. Po­ wołanie i posłannictw o świeckich; Kapłaństwo i życie konsekrowane ja k o wspólnota życia i posługi z Chrystusem; Liturgia Kościoła p o Soborze W atykańskim II; Posługa charytatywna Kościoła; Świętość. D ar i zadanie; Duszpasterstwo polskie za granicą; Maryja w tajem nicy Chrystusa i Kościoła. Przy każdym rozdziale została po d an a liczba m iejsc w których II Polski Synod Plenarny przyw ołuje odpow iednie kanony KPK/1983 roku, K atechizm u K ościoła K atolickiego i dokum entów S oboru Waty­ kańskiego II.

W zakończeniu sum arycznego przeglądu wszystkich rozdziałów uchw ał syno­ dalnych P relegent stwierdził, że II Polski Synod Plenarny stał się przed e wszystkim refleksją nad ewangelizacyjnym zadaniem K ościoła w Polsce na początku trzecie­ go tysiąclecia chrześcijaństw a. Poza tym na uwagę zasługuje zastosow anie przez synod m etody tzw. duszpasterskiej polegającej na pow ołaniu tysięcy zespołów sy­ nodalnych w parafiach i diecezjach. Pracow ały one w ram ach modlitwy, studiów, dyskusji, i innego typu refleksji. Taka form a synodu m iała w skazać raczej na pew ­ ne aktualne niedostatki niż dokonać pełnego spojrzenia K ościoła na sam ego sie­ bie w w arunkach polskich.

Po wygłoszeniu re fe ra tu głos zabrali: ks. prof, d r hab. R. S o b a ń s к i, ks. prof, d r hab. W. G ó r a 1 s к i, ks. prof. d r hab. J. К r z y w d a. O dnieśli się oni do u sta­ w odawstwa synodalnego jak o przykładu aktywnej recepcji praw a pow szechnego - lub jej braku - w praw ie partykularnym , do autonom iczności uchwal synodalnych, oraz do kontynuacji ducha S oboru W atykańskiego II. W odpow iedzi P relegent omówił zagadnienia budzące w ątpliwości i wyjaśnił przedstaw ione trudności. Jego zdaniem II Polski Synod Plenarny nie był przykładem form alnej recepcji K odeksu z 1983 roku. Świadczy o tym chociażby podjęcie przez synod w łasnej systematyki uchw ał, nie wynikającej z K odeksu. Synod nie postawił też sobie za cel recepcji K odeksu, aczkolwiek duch V aticanum II, a tym samym i duch KPK/1983 jest obec­ ny w uchw ałach synodalnych.

Podczas sesji popołudniow ej, której przewodniczył ks. prof. U K SW d r hab. H. S t a w n i а к wygłoszone zostały dwa kolejne referaty. A u to rem pierwszego

Z nich pt. Recepcja K odeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku w aktach norm atyw­ nych Konferencji Episkopatu Polski był ks. prof. d r hab. J. K r u k o w s k i .

N a w stępie P releg en t zarysował plan swego w ystąpienia, zam ierzając omówić w nim następujące kwestie: recepcja praw a pow szechnego w praw ie partykular­ nym, k om petencje legislacyjne konferencji episkopatu, realizacja kom petencji le ­ gislacyjnych przez K onferencję E piskopatu Polski.

O dnośnie do pierw szego zagadnienia P relegent naw iązał do wygłoszonego przed p ołudniem re fe ra tu ks. prof, d ra hab. R. S o b a ń s k i e g o , w yjaśniającego obszernie pojęcie recepcji. D odał tylko, że recepcja w K ościele m oże być rozpatry­ w ana w dwóch aspektach tj. doktrynalnym (zrozum ienie i przyjęcie w duchu wiary praw d teologicznych, k tó re w nauczaniu V aticanum II i papieży zostały p rzed sta­ w ione jak o autentyczna wykładnia praw d objawionych i wynikających z nich norm postępow ania) i dyscyplinarnym (w prow adzenie do praw a K ościoła p artykularne­ go zm ian dotyczących struktury organizacyjnej K ościoła, spraw ow ania liturgii i in­ nych form p o stęp o w an ia w iernych, w celu dostosow ania ich do w ym agań praw a pow szechnego), teologicznym i praw nym . N astępnie P releg en t skoncentrow ał się n a recepcji dokonyw anej przez K onferencję E p iskopatu Polski za pośrednictw em aktów norm atyw nych. M ów ca odróżnił akty norm atyw ne o d innych aktów stan o ­ wionych przez w ładzę kościelną jakim i są akty adm inistracyjne i akty sądow e. Przez akty norm atyw ne rozum ie się tylko takie akty, k tó re spełniają atrybut abs- trakcyjności i ogólności. O dnoszą się one do określonego typu adresatów , a nie do konkretnych osób. Ich zastosow anie nie wyczerpuje się w jednym lub kilku k on­ kretnych w ypadkach.

W dalszej części re fe ra tu ks. prof. d r hab. J. K r u k o w s k i przedstaw ił krótko historię pow stania konferencji episkopatu oraz jej upraw nienia legislacyjne, a n a ­ stępnie wymienił, w oparciu o kryterium przedm iotow e, poszczególne akty n o rm a­ tywne K onferencji E p isk o p atu Polski, stw ierdzając, że w ykorzystała o n a w swej dotychczasowej działalności znaczną ilość kom petencji przyznanych konferencjom episkopatów . M ów ca wyliczył też szereg spraw, w których m oże o n a jeszcze uw zględnić swe upraw nienia legislacyjne. Podkreślił też, że brak ustosunkow ania się K onferencji E p isk o p atu Polski do wymienionych dziedzin życia kościelnego nie je st w yrazem zaniedbania czy niestaranności. K onferencja E piskopatu jest też k o m p e te n tn ą do oceny czy w konkretnych polskich w arunkach istnieje p otrzeba w ydania odnośnych aktów prawnych. N ie są to bow iem zobow iązania term inow e.

Po zakończeniu re fe ra tu glos zabrali kolejno: ks. d r J. M а с h n i k, ks. prof, dr hab. J. W г о с e ń s к i i ks. dr. G a ł ą z к a, stawiając pytania dotyczące kwestii za­ kładania stowarzyszeń publicznych i prywatnych, erekcji przez K onferencję E p i­ skopatu Polski stowarzyszeń publicznych (K atolickie Stow arzyszenie M łodzieży i A kcja K atolicka) p rzed przedstaw ieniem ich statutów , kanonizacji ustaw świec­

[7] SPRAWOZDANIA 311

kich przez K onferencję E piskopatu, przykładów orzeczeń doktrynalnych podej­ m ow anych jednom yślnie przez K onferencję E piskopatu nie potrzebujących reco­ gnitio Stolicy A postolskiej. W odpow iedzi P relegent poda! w ynegocjow aną dekla­ rację ważności chrztu przyjm ow anego w innych kościołach niekatolickich, jako przykładu orzeczenia doktrynalnego podjętego jednom yślnie przez K onferencję E p isk o p atu Polski. N ie dostrzega! niedociągnięcia w przypadku erekcji stowarzy­ szenia publicznego p rzed przedstaw ieniem jego statutów . Jego zdaniem , norm y dotyczące katechizacji, m ające w alor ustawy państwowej (gdyż przez stro n ę p a ń ­ stwową ogłoszone), a w ynegocjow ane, zaaprobow ane i ogłoszone przez K onferen­ cję E piskopatu Polski w piśm ie urzędow ym stanow ią przykład kanonizacji explicite ustawy państwow ej nie zaś implicite, poniew aż nie dołączono do niej d ek retu zo­ bow iązującego katolików do korzystania z szansy danej przez ustawę.

A u to rem ostatniego referatu zatytułow anego: Sprawowanie władzy ustawodaw­ czej przez biskupów na synodach diecezjalnych w Polsce po d rządami K PK z 1983 r. był ks. prof, d r hab. W ojciech G ó r a 1 s к i. N a w stępie, P relegent przybliżył poję­ cie potestas regiminis w Kościele, a szczególnie władzy ustawodaw czej, ukazując ją jak o coś podstaw ow ego, regulującego życie społeczności kościelnej. N astępnie wy­ liczył podm ioty tejże władzy, zatrzym ując się dłużej przy wykonywaniu władzy ustawodawczej na drodze synodalnej przez biskupów w Polsce. M ów ca przedsta­ wił bogatą historię tej dziedziny władzy wskazując, że ustaw odaw stw o synodalne, inspirow ane norm am i praw a pow szechnego, rodzim ą tradycją o raz p otrzebam i lo­ kalnym i, stanow iło zazwyczaj podstaw ow y n u rt praw a partykularnego w skali re ­ gionu (kraju), prow incji kościelnej czy diecezji. Uchwały licznych synodów, o k re­ ślane m ianem statutów synodalnych, regulując całokształt spraw życia kościelnego w danej jed n o stce adm inistracyjnej, stawały się - poczynając od X III stulecia - podstawow ym punktem odniesienia zarów no dla duszpasterstw a, ja k i dla adm ini­ stracji i sądownictwa kościelnego.

Życie synodalne w Polsce, rozw ijające się zarów no w średniow ieczu, jak i w epoce potrydenckiej, przerw ane na skutek utraty niepodległości zostało od n o ­ w ione po 1918 r. W yrazem tego stał się pierwszy synod plenarny w 1936 r. w Czę­ stochow ie oraz synody diecezjalne odbyte w 16 diecezjach, koncentrujące swoją uw agę w okół recepcji n orm K PK z 1917 r. Aktywność ta, została po d jęta na nowo p o zakończeniu drugiej wojny światowej, kiedy to w latach 1945-1962 odbyło się 10 synodów diecezjalnych.

D uży wpływ na działalność synodalną wywarł Sobór W atykański II. W odróż­ nieniu od synodów tradycyjnych, zgrom adzenia te cechow ało większe nachylenie duszpasterskie uchwał końcowych, udział w obradach także wiernych świeckich, stw orzenie możliwości katechezy synodalnej w parafiach, sposób przygotowania synodu o raz czas jego trw ania. Taki m odel synodu znalazł swoje urzeczywistnienie

po 1965 r. - aż do prom ulgacji w 1983 r. nowego K PK - w siedm iu diecezjach pol­ skich: włocławskiej, poznańskiej, gdańskiej, warszawskiej, katow ickiej, krakow ­ skiej, gnieźnieńskiej.

Posoborowy m odel synodu został form alnie usankcjonow any w K PK z 1983 r., co nie pozostało bez wpływu na sposób wykonywania władzy ustawodawczej na sy­ nodach diecezjalnych przez biskupów w Polsce.

Po uw agach w stępnych ks. Profesor wyliczył i kró tk o scharakteryzow ał 23 syno­ dy diecezjalne, któ re m iały miejsce w okresie od prom ulgow ania KPK/1983 do końca kw ietnia 2003 r. W tym czasie (1991-1999) odbyt się też II Polski Synod Ple­ narny.

N astępnie P relegent ukazał c h arak ter ustaw odaw stw a synodalnego w postaci uchw ał końcowych obejm ujących deklaracje, dekrety, instrukcje (np. o wizytacji dziekańskiej, o katechizacji itp.), statuty (np. rad kapłańskich, rad duszpaster­ skich, kapituł itp.) o raz regulaminy. Przy czym zauważył, że do najczęściej d ostrze­ ganych m ankam entów ustaw podejm ow anych na synodach należy: zam ieszczanie przepisów w instrukcjach czy regulam inach, podczas gdy d a n a m ateria w inna być regulow ana ustawą; niewłaściwe rozdzielanie tej sam ej m aterii między ustawy i in­ strukcje czy regulam iny; zbyt obszerne form ułow anie przepisów ; brak właściwej ostrości pom iędzy dyspozycjami o ch arak terze obligatoryjnym i o ch arak terze fa­ kultatywnym; nie przytaczanie kanonu kodeksow ego w przypadku dosłow nego za­ m ieszczenia go w ustawie.

W dalszej refleksji nad ustaw odaw stw em polskich synodów diecezjalnych odby­ tych po prom ulgacji KPK/1983 r. Mówca zatrzym ał się na treści ogłoszonych na tych zgrom adzeniach ustaw (i dekretów ogólnych), regulujących życie kościelne w poszczególnych K ościołach partykularnych. Jednocześnie P relegent zaznaczył, że w yczerpujące opracow anie dotyczące kształtu ustaw odaw stw a synodalnego, za­ w artego w uchw ałach dw udziestu trzech synodów, w ym agałaby podjęcia gruntow ­ nej analizy ich obfitego „pro d u k tu finalnego” w postaci ustaw i dekretów ogól­ nych. Tego rodzaju b ad an ia zostały d o tąd p o d jęte jedynie w odniesieniu do nie­ których zagadnień np.: udziału wiernych świeckich w misji K ościoła, stałej form a­ cji kapłanów diecezjalnych, posługi duszpasterskiej proboszcza, m ałżeństw a i ro ­ dziny, sakram entów świętych. O graniczając się do wyników tych b adań - kontynu­ ow ał P releg en t - m ożna uzyskać pew ien obraz ustaw odaw stw a synodalnego, tym bardziej że w ym ienione obszary tem atyczne należą do znaczących.

Ks. prof, d r hab. W. G ó r a 1 s к i om aw iając - w św ietle ustaw odaw stw a syno­ dalnego - posłannictw o w iernych świeckich w Kościele zwrócił uwagę na ich god­ ność w społeczności kościelnej, w ynikającą z udziału w kapłaństw ie powszechnym. Jednocześnie podkreślił, że kapłaństw o to różni się nie tylko stopniem , lecz przed e wszystkim istotow o od kapłaństw a służebnego. D alej, om ów ił troskę bisku­

[9] SPRAWOZDANIA 3 1 3

pów o zaangażow anie laikatu we wszystkich płaszczyznach posługi kościelnej: n a ­ uczania, uśw ięcania i pasterzow ania.

K olejną część swego w ystąpienia Prelegent poświęci! obowiązkowi stałej fo r­ macji prezbiterów w ustawodaw stwie synodalnym , a zwłaszcza form acji duchow ej i środkom służącym jej pogłębieniu. N ie pom inął też formacji intelektualnej i p a ­ storalnej kapłanów. W odniesieniu do posługi duszpasterskiej proboszcza wskazał szereg w ątków nacechow anych dużą d ozą zatroskania biskupów diecezjalnych o poziom życia religijno - m oralnego w spólnot parafialnych. Przy om aw ianiu o d ­ nowy życia sakram entalnego wiernych, scharakteryzow ał postanow ienia synodal­ ne w zględem poszczególnych sakram entów , zmierzających do w pojenia w św iado­ mość wiernych doniosłości każdego z tych środków uśw ięcenia i znaczenia tow a­ rzyszących im znaków sakram entalnych. O dnośnie do ustawodaw stwa synodalne­ go pośw ięconego instytucji m ałżeństw a i rodziny zwrócił uwagę na przygotow anie do m ałżeństw a (dalsze, bliższe, bezpośrednie) oraz na duszpasterstw o m ałżon­ ków. Z atrzym ał się też przy dyspozycjach szeregu synodów zobow iązujących dusz­ pasterzy do otoczenia opieką duszpasterską m ałżonków żyjących w niekanonicz- nych związkach małżeńskich.

We w nioskach końcowych, tytułem podsum ow ania P relegent, nie przekreślając znaczenia ustawodaw stwa synodalnego w Polsce, w skazał na szereg jego m anka­ m entów w zakresie samej techniki legislacyjnej. Wyrazi! nadzieję, że dostrzeżenie braków stanie się bodźcem do podejm ow ania odpow iednich działań przez ustaw o­ dawców diecezjalnych inicjujących kolejne synody, zmierzających do nadaw ania praw u partykularnem u korzystniejszego kształtu.

Przew odniczący sesji ks. prof, d r hab. H. S t a w n i а к podziękow ał za wygło­ szenie referatu i zaprosił uczestników konferencji do dyskusji. Jak o pierwszy głos zab rał ks. prof. d r hab. R. S o b a ń s k i , pytając o przykłady ustaw „czystej wody” tzn. norm synodalnych w prow adzających nowe normy. W odpow iedzi P relegent wyliczył: norm y w zakresie form acji stałej duchownych, określenie częstotliwości rekolekcji kapłańskich, d okładne określenie praw dziekana, kadencyjności jego urzędu. N astępnie ks. prof. d r hab. J. K r u k o w s k i zapytał o liczbę diecezji, w których jeszcze nie przeprow adzono synodów oraz czy w idoczna jest ewolucja pow stających dokum entów synodalnych - od pobożnych życzeń do konkretnych norm . Ks. prof, d r hab. W. G ó r a 1 s к i ustosunkow ując się do przedstaw ionych kwestii przekazał, że w okresie posoborow ym , na 39 diecezji obrządku łacińskiego tylko 8 nie przeprow adziło synodów, natom iast w czasie pokodeksow ym 15 diece­ zji nie m iało synodów. Co się zaś tyczy ewolucji norm synodalnych, przełom n astą­ pił w praw odawstw ie synodów pokodeksowych. Pojawia się w nim bardzo wyrazi­ ście w arstw a norm atyw na, jest lepsza technika legislacyjna, lepsza systematyka zbiorów.

N a zakończenie dyskusji przew odniczący sesji podziękow ał w im ieniu uczestni­ ków organizatorom ogólnopolskiej konferencji kanonistów tj. dziekanow i W ydzia­ łu Praw a K anonicznego U K SW ks. prof, drowi hab. J. K a ł o w s k i e m u oraz prodziekanow i ks. prof, drow i hab. J. W r o c e ń s k i e m u .

Z am ykając ogólnopolską konferencję kanonistów ks. prof. J. W r o c e ń s k i podziękow ał wszystkim obecnym za uczestnictw o, prelegentom za przygotowanie i wygłoszenie referatów , przew odniczącym obu sesji naukowych, dyskutantom za ubogacenie i pogłębienie tem atyki konferencji, stu d en to m za udział i pom oc w o b ­ słudze uczestników konferencji. W yraził nadzieję, że prace przeprow adzone w ra ­ m ach konferencji przybliżyły proces recepcji K odeksu Praw a K anonicznego z 1983 roku w polskim praw ie partykularnym . W spólną m odlitw ą zakończono o b ­ rady.