ADAM GALOS
Polak czy Niemiec? Do życiorysu Kornela H ecka
W o sta tn im zeszycie „Polskiego S łow nika B iograficznego“ uk azał się życiorys K ornelego Ju liu sz a H e c k a , pedadoga, h isto ry k a i bib lio g rafa h i sto rii lite r a tu r y p olskiej *. W a rty k u le ty m ze b ra n y został su m ien nie m a te ria ł pochodzący z różn ych źródeł, n iezn an a jed n a k pozostała jed n a k a rta z życio rysu H ecka, k tó rą te n galicyjski filolog i uczony s ta ra n n ie u k ry w a ł. W jak im sto p n iu m u się to udało, dowodzi w łaśnie a rty k u ł A. K n o t a . Chodzi m ianow icie o k o n ta k ty z w ładzam i p ru sk im i 2.
N a tle życiorysu H ecka k o n ta k ty te w y g lą d a ją ta k zaskakująco, że m ożna b y przyp u ścić m ożliw ość pom yłki. N ie było jed n a k we Lw ow ie w ty m czasie dw óch p ro feso rów g im n azjaln y ch o ty m sam ym im ieniu i nazw isk u 3, a tak że c h a ra k te r pism a p rzy p o m in a in n e listy H ecka, choć nie m ieliśm y m ożności bezpośredniego ich p o rów nyw an ia. W szystko więc w sk azu je na to, że te n w ychow aw ca polskiej m łodzieży, badacz polskiej przeszłości, lite r a tu r y i k u ltu ry , k o resp o n d e n t k ilk u w y b itn y ch uczo n ych jak B a l z e r a 4 czy K ę t r z y ń s k i e g o 5, s e k re ta rz K om isji L i te ra c k ie j AU®, w ko ń cu życia sn u ł an ty p o lsk ie plany . W 1884 r. pisał do K ętrzy ń sk ieg o : „ ...R utenus i L itu a n u s nie pisałem przez h, gdyż jest to pisow nia niem iecka, k tó re j n aśladow ać bez żadnej p o trz e b y nie p o trz e b u je m y “ 7, w ćw ierć w ieku później chciałby P olak ó w zgerm anizow ać.
J a k stw ie rd z ił sam H eck w m em o riale z 28 w rześnia 1910, dziadek je go b y ł N iem cem , ojciec m ów ił jeszcze lepiej po niem iecku niż po polsku, obaj je d n a k ożenili się z Polkam i, a że ojciec u m arł, gdy on b y ł jeszcze dzieckiem , w raz z b ra te m w ycho w y w ani byli przez m atkę. B ra t spoloni zował się całkow icie i p rz y b ra ł n aw et pan ień sk ie nazw isko m atk i. On sam jed n ak , czując się k rzy w d zo n ym «przez w ładze galicyjskie 8 i przez
1 A. K n o t , H e c k K o r n e li J u liu sz, P o ls k i S ło w n ik B io g r a fic z n y t. IX /3, s. 329— 330.
2 D e u tsc h e s Z en tra la rch iv , A b te ilu n g M erseburg, R ep. 77, T it. 871, N r 25, A cta betr. 'P olen b ew egu n g im A u sla n d e, t. 5.
3 S z e m a ty z m K r ó le s tw a G a lic ji i L o d o m e r ii na r o k 1910, L w ó w 1919, s. 544. 4 O sso lin eu m rkps 7670/11, K o resp o n d en cja O sw ald a B a lzera t. X II, s. 231— 297. ■5 O sso lin eu m rkps 6212/11, K oresp on d en cja W ojciech a K ętrzy ń sk ieg o t. IX , s. 97— 120.
8 O sso lin eu m rkps 7658/11, Ks. Jan W archał, K rótk i za ry s h isto rii U n iw e r sy te tu P a d e w sk ie g o , lis ty w za łą czn ik u , s. 9— 11.
7 O sso lin eu m rkps 6212/11, s. 98.
8 W śród lis tó w H eck a m ożn a n ap otk ać n a p rośb y o p rotek cję, m . in. w czerw cu 1909 r. .prosił p o u fn ie B a lzera o pom oc w u zy sk a n iu od n a m iestn ik a m ia n o w a n ia refe r e n te m p o m o cn iczy m w w ie d e ń sk im M in isterstw ie O św ia ty , u w a ż a ją c to z a
PRZEG LĄ D H ISTOR YCZNY T o m L II I — z e sz y t 2
D O Ż Y C IO R Y S U K O R N E L E G O Н Е С К Λ 333
otoczenie, sta w ał się coraz b ard ziej przek o n an y m N iem cem , uczył się po niem iecku i n a b ie ra ł zdecydow anych poglądów anty polskich . J u ż w lata ch 1907— 1908 zw racał się do k an c le rz a B ülow à z m em oriałam i podpisanym i pseu don im em S ieg fried A ltd eu tsc h er, a zaw ierający m i w skazów ki, jak w alczyć z polskością. P o zo stały one bez odpow iedzi, ja k w iele podobnych pism , nadchodzących do k an clerza i m in istró w od a n ty p o lsk ich zagorzal ców z sam ych N iem iec i spoza g ran ic państw a.
H eck bał się o tw arteg o w y stąp ien ia ze s tra c h u przed w ładzam i szkol ny m i i p rze d środow iskiem , w k tó ry m p rzeb yw ał. T ym n iem n iej w 1910 r. nienaw iść do polskości p rzew aży ła i u d ał się on dó niem ieckiego k o n su la tu we Lw owie, którego an ty p o lsk a ro la jest znana. P raco w ał tam m. in. członek H ak aty , F a u te r, k tó ry u ła tw ia ł k o n ta k ty m iędzy tą o rganizacją a n acjo n alistam i u k raiń sk im i. Z apew niw szy sobie całko w itą dy sk recję (była to nb. jed y n a obietnica, ja k ą uzyskał), H eck przedłożył obszern y m em oriał, ty m razem zao p atrzo ny jego nazw iskiem .
M em oriał te n jest o b fity m w ykazem środków , jak ie zdaniem a u to ra n ależy zastosow ać przeciw ko Polakom , a sk ra jn o ść m eto d staw ia H ecka w rzędzie n a jb a rd zie j zdecydow anych n acjo n alistó w niem ieckich. Nie ograniczył się on zresztą do zaboru pruskiego, ale zalecał tak że zajęcie K ró lestw a po B ug i N arew , p rzy czym w obec p a n u ją c e j ta m a n a rc h ii zaprow adzenie rząd ó w niem ieckich nie pow inno n astręczać żadnych trudności.
Nie b y ły to p ro je k ty bezinteresow ne, gdyż w m em oriale z n a jd u je się tak że o ferta w spółpracy, oczywiście za sow itym w yn agrodzeniem . W y k o rzy stu ją c znajom ość języ k a i k u ltu r y polskiej H eck proponow ał w y d a w anie w P o zn an iu pism a „G azety P o lsk ie j“ , u kazującego się raz lub dw a ra z y dziennie, n ak ła d e m i poziom em bijącego p rasę polską. Sądził, że przez sta łe w skazyw anie na w ielkość k u ltu r y niem ieckiej, przez n a św ietlanie sk an d ali w G alicji i w K rólestw ie, przez zohydzanie o k ru c ień stw d ok onyw anych w daw n ej Polsce uda się zm ienić n astaw ien ie polskiej ludności zaboru pruskiego, co stanow iłoby w stęp do g e rm a n i zacji. P rzez pierw szy ch 3— 5 la t pism o w ym agałoby jed n a k subw encji rocznej 100 ty sięcy m arek . P o n ad to a u to r m em o riału oferow ał tak że 5 gotow ych już opow iadań, k tó re w y d an e kosztem 20— 25 tys. m k w n a kładzie po- 30 tys. egz., a sp rzed aw an e po 10 fenigów , m iały m ieć cel po dobny ja k „G azeta P o lsk a “ .
I te n m em o riał nie sp o tk ał się z p rzy c h y ln y m przyjęciem . H eck u m arł w praw dzie w niesp ełn a ro k później, ale i ta k w ładze p ru sk ie nie były zby t skore do przy jm o w an ia podobnych ofert, zwłaszcza zw iązanych z dużym i kosztam i, a nie ro k u ją c y ch żadnych szans pow odzenia. K o res p o n d en cja rzu ca jed n a k specyficzne św iatło na sam ego au to ra. Na tle częstej polonizacji rodzin niem ieckich te n a u to r w ielu prac naukow ych, zapisany w dziejach k u ltu r y polskiej, sta ł się pod koniec życia niem iec kim n acjo n alistą.
„ jed yn ą sp osob n ość dojścia do V I r a n g i” i „ zo sta w ien ia żo n ie i d zieciom w y ższej p e n sji po so b ie ” (O ssolin eu m rkps 7670/11, s. 295— 8). M oże n iep o w o d zen ie ty c h sta rań n a siliło ro zża len ie H ecka.
