METODA PNF
w treningu zdrowotnym
Dr Małgorzata Kałwa
AWF Wrocław, Zakład Dydaktyki Sportu
DEFINICJA
Metoda PNF - proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu
(ang. proprioceptive neuromuscular facilitation)
Metoda kompleksowej kinezyterapii, oparta na
neurofizjologicznych zasadach wykonywania czynności ruchowych i ich rozwoju w trakcie życia człowieka,
wykorzystywana do odzyskiwania utraconych lub
kształtowania zaburzonych umiejętności ruchowych.
Geneza
•
Koncepcja metody PNF powstała w 1946 r. w Kalifornii.
•
Twórcami metody są: niemiecki lekarz, neurofizjolog dr Herman Kabat i
amerykańska fizjoterapeutka Margaret Knott
Waszyngton, 1947.
Wyjaśnienie skrótu PNF
Jedna z najbardziej uznanych na świecie
neurofizjologicznych holistycznych metod fizjoterapeutycznych,
dedykowana
stopniowemu odtwarzaniu umiejętności ruchowych
pacjenta i przywracaniu utraconej funkcji przez
stawy i mięśnie.
• P - (z ang. proprioceptive) proprioceptywne, dotyczące proprioreceptorów, czyli
receptorów ciała odpowiedzialnych za czucie głębokie; dostarczające informacji
przez czuciowe receptory o ruchach i ułożeniu ciała w przestrzeni,
• N – (z ang. neuromuscular) nerwowo- mięśniowe, dotyczące pobudzenia aktywizującego nerwy i mięśnie,
• F – (z ang. facilitation) facylitacja, ułatwienie, usprawnienie, pomoc, torowanie ruchów, prowadzące do zwiększenia efektywności terapii i uzyskania maksymalnego rezultatu terapeutycznego w jak najkrótszym czasie.
Obserwacje i badania
• Twórcy metody dostrzegli, że ruchy wykonywane w życiu codziennym nie odbywają się w jednej
płaszczyźnie anatomicznej, lecz mają charakter złożony.
• Ruchy te przebiegają
trójpłaszczyznowo, wzdłuż skośnych osi ruchu (diagonalnych) – dzięki czemu stwarzają możliwość
zaktywizowania największej liczby mięśni przydatnych do wykonania określonej czynności, np. w obrębie tułowia i kończyny górnej.
Obserwacje
•
Obserwacja
aktywności mózgu Pacjenta podczas
wykonywania różnych ruchów za pomocą
EEG
„Każdy człowiek – w tym również osoby niepełnosprawne – posiada nienaruszony potencjał życiowy” (Dr Herman Kabat, 1949)
• Podstawą jest ponowna nauka, tzw. reedukacja motoryczna, stosowana w treningu rozwijającym
neuromotorykę, w celu
poprawy funkcji ruchowych i ułatwienia maksymalnego skurczu mięśni oraz
odtworzenie konkretnej
funkcji ruchowej, utraconej w wyniku urazu lub
choroby
Filozofia PNF
• Całościowe podejście do pacjenta, a nie tylko skupianie się na wybiórczych fragmentach ciała, bądź
pojedynczych problemach,
• Pozytywna terapia, motywowanie i ukierunkowanie na osiągnięcie sukcesu,
• Pomoc w osiąganiu najwyższego poziomu funkcjonalnego,
• Połączenie kontroli ruchu z reedukacją motoryczną oraz
• Mobilizowanie niewykorzystanego potencjału pacjenta.
Terapia wg koncepcji PNF = Wielozmysłowe bodźcowanie
Polega na współpracy pacjenta z terapeutą i jego:
• Kontakcie manualnym (odpowiedni chwyt terapeuty stymuluje receptory skóry
pacjenta i dokładnie określa kierunek wykonywanego ruchu),
• Kontakcie wzrokowym (kontrola i korekcja ruchu przez pacjenta; wzmocnienie
napięcia mięśniowego),
• Kontakcie słownym (uświadomienie pacjentowi określonego ruchu poprzez krótkie wyraźne komendy),
Wprowadzenie przez terapeutę:
• Oporu manualnego, odpowiednio
dawkowanego i dostosowanego do potrzeb pacjenta (jego zastosowanie pozwala na torowanie ruchu, uzyskanie poprawy
stabilności i kontroli motorycznej, wpływa na lepszą świadomość ruchu przez pacjenta),
• Trakcji (rozciąganie/wydłużenie mięśni tułowia lub kończyn), aproksymacji (dociśnięcie powierzchni stawowych),
strechingu (impuls pobudzający rozciągnięty mięsień do skurczu lub stymulujący napięty mięsień do intensywnego skurczu), co
pobudza proprioreceptory znajdujące się w mięśniach, ścięgnach i torebkach stawowych.
Praca zadaniowa
• PNF wykorzystuje złożone wzorce ruchowe, które są automatycznie wykonywane przez człowieka w czasie całego życia.
• Opracowano i wyróżniono wzorce dla łopatki, miednicy, kończyny górnej, dolnej, tułowia i głowy.
Dodatkowo określono wzorce dla równoczesnych ruchów kończyn górnych i dolnych.
• Dzięki dostarczaniu przez wzorce ruchowe wyraźnych informacji do mózgu, i przez to uruchomienie mechanizmów odtwarzania lub poprawy kontroli motorycznej (tj. mobilności, stabilności, zręczności i koordynacji), możliwe jest przywracanie utraconej funkcji ruchowej.
• PNF ma na celu nie tylko kształtowanie
czynności nerwowo-mięśniowej lokalnej, tzn.
potrzebnej do wykonania określonego ruchu, ale ma także wpływać na funkcje całego układu ruchu.
CEL
• Nauczenie prawidłowych wzorców ruchowych ma na celu zapobieganie pojawianiu się nowych lub utrwalaniu
istniejących patologicznych wzorców ruchowych.
• Odtwarzanie prawidłowego ruchu stanowi jednocześnie działanie w kierunku normalizacji napięcia mięśniowego.
• Poprawa koordynacji ciała i równowagi, zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej, polepszenie czucia głębokiego, zwiększenie zakresu ruchu. Dlatego poprawia technikę
wykonywania różnego rodzaju ruchów, w tym chodu.
Na czym polega praca terapeuty?
• Dążenie do uzyskania w
terapii sytuacji zadaniowej, w której pacjent może podjąć próbę odtworzenia funkcji zaburzonej ruchowo.
• Oznacza to konieczność analizy ruchu
pacjenta w odniesieniu do jego prawidłowego fizjologicznego przebiegu oraz włączenie do procesu usprawniania elementów treningu samoobsługi z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku i sytuacji zadaniowych, które pacjent zgłosił jako trudne bądź
niemożliwe do wykonania.
ZASADY
• Terapia metodą PNF proponuje wykonywanie ruchów naturalnych, przebiegających trójpłaszczyznowo,
zbliżonych do codziennej aktywności.
• Ruchy te prowadzone są wzdłuż skośnych osi ruchu, które stwarzają możliwość zaktywizowania największej liczby mięśni należących do tego samego łańcucha
mięśniowego, czyli grupy mięśni pobudzanych kolejno w czasie wykonywania ruchu.
• Podczas ćwiczeń zostaje wykorzystany mechanizm przeniesienia siły mocniejszych grup mięśniowych na słabsze. Dzięki temu silne i zdrowe regiony ciała
pobudzają i uruchamiają aktywność motoryczną w
słabszych lub uszkodzonych obszarach narządu ruchu.
• Zgodnie ze skośnym przebiegiem większości mięśni
szkieletowych za najważniejszy komponent ruchu uważa się rotację. Warunkuje ona siłę i koordynację
wykonywanego ruchu.
Wskazania
• Metodę PNF stosuje się w leczeniu i rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami w obrębie układu kostno-stawowego,
mięśniowego i nerwowego, a w szczególności u pacjentów:
• - po udarach mózgu
• - urazach czaszkowo-mózgowych
• - urazach rdzenia kręgowego
• - chorujących na Parkinsona, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne
• - z dystrofią mięśni
• - skoliozach
• - po operacjach wszczepienia endoprotezy biodra lub kolana, rekonstrukcji wiązadeł stawu kolanowego
• - z zaburzeniami oddychania i połykania
Zadania terapeuty
• pozytywne nastawienie do terapii – chory, pomimo świadomości uszkodzenia, ma wiarę we własne siły i powodzenie ćwiczeń,
• stymulowanie chorego do mobilizacji rezerw tkwiących w jego organizmie bez obawy o wystąpienie bólu,
• wykorzystywanie „silnych ruchowo” części ciała i umiejętności chorego do
ułatwiania reedukacji utraconych funkcji, czyli wzmacniamy i wykorzystujemy to, co pacjent może wykonać na poziomie nie tylko fizycznym, ale i umysłowym;
dzięki takiemu podejściu możliwe jest pobudzenie, mobilizacja i pełne
wykorzystanie rezerw czynnościowych tkwiących w organizmie, motywujących do dalszego działania,
• jasne określenie osiągalnych celów i ich pełne uświadomienie przez pacjenta podczas terapii, ważne dla funkcjonalnego rozwiązywania problemów
ruchowych pacjenta,
• wyjaśnienie zasad wykonywania poszczególnej aktywności, chroniące pacjenta przed nieprawidłową kompensacją (czyli niewłaściwym zastępowaniem
utraconej funkcji ruchowej) i patologicznymi wzorcami ułożenia kończyn
• uczenie zmian pozycji oraz ruchów globalnych, jakie wykonujemy w życiu
codziennym (np. zmiany pozycji w łóżku, przesiadania się z wózka na krzesło),
• silną stymulację wielozmysłową (w ćwiczeniach aktywizowany jest wzrok, słuch, receptory dotyku, równowagi, czucia głębokiego).
