Budowa geologiczna zachodniego obszaru Kop Sołtysich w Tatrach

Hann'a GRABOWSKA-'HAKENBERG

Budowa geologiczna zachodniego obszaru Kop Sołtysich w Tatrach

WSTĘP

Zdjęcie geologiczne terenu Ko.P Sołtysich w Tatrach w ska,li 1: 5000

wykonałam w ramach pracy magisterskiej w rom 1955 pod kierunkiem Doc. K. Guzika.

W sierpniu 1'956 roku poczyniłam no.we obserwacje uzu;pełniające wy- niki pracy z ~rzedniego. rOIku.

Granice obszaru skartowanego 1 (fig. 1) przebiegają na południu przez Ostry Wierch i Pańszczycki Potok; na zachodzie i północy Suchą Wodą,

na wschodzie grzbietem Kop Sołtysich.

O grupie Kop Sołtysich. w literaturze spotykamy często. wzmianki w związku z omawianiem głównych kierunków przebiegu reglowych jed- nostek tektonicznych w Tatrach (Rabowski F.; Goetel W., 1925; W Goe- tel i St. Sokołowski, 1930; B. Halicki 1955) i powiązania z Tatrami Bielskimi. Obszar ten objęty został jedynie zdjęciem V. Uhltg'a i z wyjąt­

kiem pracy W. Kooruara nie był szczegóło.wo opracowywany. V. Uhlig w swej- monQografii Tatr podaje przekrój przez Ko.pę Przednią interpre-

tując ją jako, wy:Q.ik istnienia na tym terenie fałdu leżącego. ze śródfał­

dziem neokomskim. W pracy z roku 1908 W. Kuźniar (W. Kuźniar, 1908) opisuje profil stratygraficzny pólnocnego. :6bocza Kopy Przedniej wyrÓŻ­

niając między innymi warstwy posido.nomyowe analogiczne dO' takich sa- mych. warstw z serii pienińskiej. Stwierdza istnienie na zboczach Kopy Przedniej serii odwrócO'nej. '

Ostatnio. B. HaUoki (B. Halicki, 1955), w pracy z rOiku 1955 interpre- tuje serię liasu rozwijającą się na terenie Kop jako dalszy ciąg synkliny Czerwonej Przełęczy wiążąc jej wielkie rozszerzenie się na tym obszarze z elewacją Kosistej. Obserwacje z 1955 i 1956 r. ,(jakkolwiek jeszcze nie-

wystarczające) pozwalają na pewne iUiporządlkowanie stratygrafii tego.

terenu i nowe ujęcie tektoniki serii Ko.P Sołtysich O'ra~ wykazują duże

analogie roZW1OjU facjalnego tej serii z pienińską serią skałkową w sensie K. Birkenmajera.

1 W objaśnieniach do mapy geologicznej daję tylko wówczas wykształcenia lltologiczne utworów nale~ych do danego piętra, je:!;el1 w ramach jednego piętra podaję dalsze, szczegó-

łowe wyróżnienia na mapie.

Budowa geologiczna Kop Sołtysich 401 W n~jbliższym okresie przeprowadzone będą dalsze badania dotyczące.

stratygrafii tektoniki terenu Kop Sołtysich ..

Badania i mj~ia geologiczne St. SOikołowskiego wykonywane na wschód od omawianego terenu pozwolą na wyj.aśnienie wielu porusza-

nych tu problemów jeszcze niezupełnie zrozumiałych. Dokładria analiza tektoniki będzie możliwa po ukazaniu się mapy geologicznej Tatr }>ol- .skich wydaJWanej OIbecnie przez Instytut Geologiczny i Wydawnictwa

Geologiczne.

Składam serdeczne podziękowanie doc. K. Guzikowi za opiekę nad

całokształtem pracy i Hczne dyskusje nad problemami w niej poruszany- mi. Dziękuję również prof. dr St. Sokołowskiemu oraz prof. dr E. Passen- dorferowi za przedyskutowanie ze mną wielu zagadnień omawianych w niniejszej pracy. Osobne podziękowanie składam kand. nauk geol.

.J. Znosko za pomoc przy oznaczaniu fauny amonitowej.

STRATYGRAFIA

RETYK, HETANG, SYlN'EMiUR

Najstar.szymi utworami występującymi na omawianym terenie są

wapienie .retyku, które tworzą na kulminacji morfologicznej Przedniej Kopy Sołtysiej czapę tektoniczną. Są to wapienie gru~łytowe, ciemno- szare, sta1lowoszare, niebieskaJWe,zoogeniczne (wapienie "litodendrowe"

według W. KuŹlliara). Zawierają liczne malże i brachiopody, których sko- rupki szczególnie dQbrze uwidaC7iIliają się na jasnożółtej powierzchni wietrzenia.

Wapienie te przechodzą iku dołowi (w serii odwróconej) w piaskowce miejscami silnie wapniste, płytowe, szare, wietrzejące żółtawoczerwono.

Ta wapienno-piaskowcow,a seria jest prawdopodobnie przejściową od retyku w lias, który rozpoczyna ' się grulbym kompleksem łupkowo-

wapiennym. . .

N ajru.72ze poziomy liasu: hetoog-synemur ~budowańe ·są z łupków ilastych, silnie zwietrzałych o kolorach szarobrązowych ("gresteńskich") o1iwkowo-zi~onawych, rdzawych rozpadających. się na drobne wielo-

ścianki. Zawierają one cienkie wkładki ikillikucentymetrowej grubości

bogatych w milkę łupków, silnie piaszczystych. W jednej z wkładek zna-

lazłam słabo zachowanego amonita. Wyżej (stratygrafkznie) pojawiają się wśród łupków wkłady wapieni ciemnych, hladosino wietrzejących, które

zawierają nieregularnie rozsiane ziarna kwarcu o średnicy od 0.,5 do 3 mm.

Ku stropowi łupki zanikają, w wapieniach zaś ziarna kwarcu stają się

coraz liczniejsze i skała przechodzi w płytowy szarobrązowy piaskowiec kwarcowy o spoiwie wapiennym. W najwyższych partiach dolnego liasu . w przejściu do wapieni plamistych lotaryngu piaskowce przechodzą znowu

w ciemne wapienie grulbopłytowe.

Na Czerwonych. Brze2ikach i Ostrym Wierchu występują (w serii od- wróconej) na wapieniach plamistych lotaryngu i ciemnych wapieniach typu "gresteńskiego" piaskowce kwarcytowe. Tworzą one tutaj potężną serię, której miążs7JO'Ść spowodowaIlia jest prawdopodobnie powtórzeniem tektonicznym. Piaskowce te ^stanowią podobny kompleks ja1k rpiaskowee

' Hanna Grabowska~Hakenberg

IDO 200 3Dl:im

!

' - ' _ _ 19

-"-_____ -'8

Fig, l. Mapa geologiczna częściowo odkryta, zachodniego obsz~ru Kop Sołtysich

w Tatrach

Geological map, partly solid, of the western area of Kopy Sołtysie in the Tatras

(1-7 11as)1 - retyk, 2 i 3 - hetang-synimiur 2) wapienie i łupki z wkładkami piaskow- ców 3 -piaskowce kwarcytowe)" 4 - lotaryng, 5 - p11ensballh, 6 - domer, 7 - toark- aalen, Bab - dogger, Ba - wapienie rogowcowe z wkladkami wapieni grubokryste,l1cz- nych,. 8b - rogowce, 9 -,-'malm (wapienie), lOab - krEida dolna (10a - ' wapienie l mar~

gle, lOb - wapienie murańskie), 1l - eocen numulitowY. 12 ,- flisz podhalański,

'(13-17 - czwartorzęd) 13 - wały morenowe, 14 - osypiSka na morenach, głazy mo- renowe i fluwioglacjalne, 15 - pełznięCie deluwium na, zboczach, ',16 - napl}'wY na, morenach, 17 - utwory rzeczne, 18, - uskoki, 19, - granice, geologiczne, głębszego pod- łoża, 20 - granice geolOgiczne międży utwOrain1 czwartorzędów~In1,

A-A' - l1n1a przekroju '(fig, 4) B-B' ~ liliia: przekroju (fig, 5), c-c' - linia prze-

kroju (fig, 6), '

" '(l~7 Lias) 1 - ',Rhaetl.c; 2 and 3 - Hettangian' - Sinemurlan (2 - llmestonesand shales with sandstone' intercalation.s, 3, ,,-, quartz1tic sandstones); 4'"'- Lotharing1an, 5 - Pliensbachian;6 - Domerlan; 7':- Toarcian - Aalenian;(Bab Dogger) Ba - l1mestones

. .

Budowa ge,ologiczna Kop Sołtysich 403.

kwarcytowe W Tatrach Bielskich, gdzie zajmują po~ycję stratygraficznie niezbyt wyraźnie ' sprecyzowaną w granicach ~yne~ur-Iotaryng (St. .~o-

kołowski, 1948). ' " ,', , '

Na obszarze Kop SołtysiC!h zarówno piaskąwce kwarcytowe Ostrego Wierc'hu i Czerwonych Brzeżków jak i piaskowce wa!pniste na Przedniej Kopie Sołtysiej występują powyżej '(seria odwr6cona).ciemnych wapieni typu "gresteńskiego" leżących na wapieniach plan$tych typowych dla lotaryhgu. Dlatego też reprezentują one najprawdopodolbniej górny syne-

mur. Brak piaSkówców kwarcytowych na Kopie Przedniej można wytłu­

maczyć tym, że są one sedymentacyjnie zastąpione przez .piaskowce wapniste lub, że zostały wyciśnięte tektonicznie.' .

LOTARYNiG

Rozpoczyna się on kompleksem silnie krzemionkowym reprezento-

waną przez (licząc 'od spągu)::

a. -Wąpienie rogowcowe, 'h.ib rogowce ciemno-szare, płytowe o grubości

warstw 20-30 cm, wyraźnie plamiste. Wyżej (stratygraiicznie) wy_o

stępuje· seria w!łlpienno-łupkowa. ,

b. Wapienie dTOibnokrystalli~ne nieco krzemionkowe, hrązowoszare lub ciemnoszare występujące w płytalch różnej grubości od 15 do 40 cm, Zibite,' twarde, Q prżełamie muszlowym, wyraźnie plamiste. Plamy

ciemnobr.ązowe są różnej wielkości, kształtem przypominają' wodo- rosty lub różne 'dendryty. Wapienie 'zawierają czasem niewielkie soczewki czarnych' rogowców.

c. Wapienie ,ciemnoszare, brązowawe lub czarniawe, płytowe o grubości"

warstw 10--'--'20 cm, nieco piaszczyste, łupkowo pękające, słabO pla- miste. Wśród ,wapieni a, Ib i c występują:

d. Łupki szarobrązowe drobno. pękające oraz

e~ Łupki Ciemnoszare nieco wapniste płytowo pękające; .(łu,pki "e"

związane są głównie z wapieniami typu c). Łwpki "d" oraz "e" two- ,

rzą wśród wapieni wkłady ró:żnejgrubości od. 100050 cm co- zezwala na wydzielenie w lotaryrigu pakietów z przewagą łupków lulh wapie- ni. W partiach stropowych lotaryngu przy przejściu do pliensbachu.

wapienie stają się '. niekiedy jaśniejsze, jasnoszare, niehieskawe z mniejs-żymi plamkami, przy czym wykazują znacznie mniejszą za-

,wartość Si02 •

PLIENSBACH

Wykształcony jest Jako ,2'Jlewne wapienie płytowe jasnoszare, popie- late," jasnożółto wietrzejące, o gru!boś,ci warstw 20-..,-30 cm. Występują

w nich bardzo licżne ,belemnity. :Miejscami wapienie, nakrapiane są drob- nymi ciemnymi i ,zielonymi plamkami, a niekiedy rozsiane są w nich nie- wielkie skupienia krysżtałówpirytu. .

with horhstones and with intercaJ.ations of ocarse-crystalline 11me$tones. 8b - hcirnstones 9 - Malm (11me$tones); (10ab Lower Cretaceoua) 10a -:- 11mestones and marls, lOb -

Murań lImestones; 11 - nummulite ,Eocene; 12 - Podhale Flysch; (13-17 Qua.ternary) 13 - .,morainaJ. ramparts;, 14 - talus on moraines, morainal and fluvtoglacial boulders;

15 .:.:.,' creeping of deluvium on slopes. 16 - alluvta on moralnes; 17 - fluvtal depóslts., 18 '"'-'- faults; 19 - geologlcal-, boundaries of deeper substratum, 20 - geol.oglca.l bound- arles between Quaternary deposlts .

. A-A! - lIne of sectlon (Fig. 4); B-B' - lIne' ot sectlon (Fig. 5); e-ci, - lIne ot' section (Fig. 6).

404 Hanna Grabowska-HCjlkenberg

W profilu Krzywania seria od lotaryngu przez pliensbaclh do domeru zbudowana jest z następujących elementów litologkznyeh (liczą<: od spą­

gu) ,(fig. 2).

Fig. 2. Profil serii przej-

ściowej do lota- ryngu przez pliensbach do do- r.ne~ (przekr6j

przez Krzywań);

objaśnienia w tek-

ście

Section of tran"- sition series to the Lotharingian, through Pliens- bachian to Do- merian . (section across Krzywań) ; explanation in text.

a. Wapienie szarobrąwwe plamiste z wkładkami łupków-IOltaryng.

b. Wapienie ciemnosmr.e ni'eQOpi~zyste bez- plamiste-lot.aTy'ng .

. c. Wa.pienie bardzo drob:oozia;rniste (zlewne) bezplamiste j aJSOOSZare - plierusbach.'

d. Wapi'8nJie ciemnosmr:e nieco plamiste - pl;i.eIlISibadh ?

e. Wapienie "zlewne" j,aJSnOSzare - plieIliSbach.

f. Wapienie pły1:dwe o grubości warstw 20- 30 cm, szare, plam:is1te - domer.

g. Wapienie grubopłytiowle 30-40 cm grubości,

szare czasem niebi~awe lub brązowawe, słabo 'plamiste zawiemjąoe soczewki i wstęgi

rogowców, cieIlllIllOSZarytQh - domer.

DOMER

Wykształcenie strefy pI"zejŚC'iJO!Wiej od płiens­

. bachu do dromeru jest następujące:

a. Wapienie pły1lowe o grubości płyt 20-30 cm, dJrobnokrysta'lidzne szare, S2'Jal"OibrązOIWe, pla- miste nieco krzemionkOlWe podobne do wa- pieni latall'yngu typu a· (wyżej Qp1sanego).

Wśród wapieni tych pojawiają się wyżej, już

w strefie uważanej za domer, soczewki i wstę­

gi ciemnoszary;c'h, 'czarni.alwyCh rogowców bez-, pLamistych 'lub lam1nowop1amistych (czarno-

prążkOlW'anY1Ch). W partiach wyższych domeru

zaw.ar:tość krzemionJki w wapieniach wzrasta i przechodzą one w w.ąpiena.e rogowcowe.

b.Wapienie rogowcowe ciemnoszare tworzące równe płyty grubości od 10 do 20 <:m. Ku górze wśród tych równopłytowych wapiehi rogo.w- cowych tworzą wkładki rogowce cienkopłytowe od 2 do 5 cm gru-

bości, ciemnoszare lub czarniawe czarnolaminowane lub plamiste.

c. Stopniowo rogowce przeważają nad wapieniami rogowcowymi i w ten spo.sób środ!kowy domer rozwija się jako seria denklopłytowych ro- gowców, wśród których wapienie występują jako wkładki. Powyżej

tak pojmowanego środkowego domeru w serii zaczynaj ą ponownie

przeważać wapienie rogowcowe typu b przy czym pojawiają się wkładki 3-10 cm grubości łupków ibrązowychkrzemionkowych

drobno pękająeych. Stropowe partie domem reprezentowane są przez

płytowe wapienie rogowcowe od 30-40 cm grubości, rogowce szaro- czarniawe lub cZał"noniebieskawe hezplamiste, niekiedy drobno lami- nowane. Rogowce te, ezasem silnie strzaskane, tworzą brekcję tek-

toniczną s,pojoną "strzałką" ka1cytową.

Budowa geologiczna Kop Sołtysich 405

TOARK-AALEN

Na omawianym terenie seria górnego liasu-dolnego doggeru wyka- zuje ciekawe Zl"Óżnicowanie litologiczno-facjalned.' jest wykształcona od- mierinie lIliż na pozostałym obszarze płaszczowiny reglowej dolnej w Ta':"

trach, Serię tą opisał W. Kuźniax (W. Kuźniar, 1908) podając profil stratygraficzny Przedniej Kopy SołtySiej i obszaru reglowego lIla północ

00. Kopy. Autor ten nie podał dokładnej lokalizacji profilu 00 spowodo-

wało" iż niektóre z elementów wymienionej serii nie .zostały przeze mnie zidentyfikowane. Inne elementy .zaś należą ,prawdopodobnie do eocenu i myJnie zostały zaUczone do serii reglowej dolnej. Podane w profilu poziomy .górnego iiasu autor dokumentuje paleontologicznie nie podając

jednak miejsc pobrania okazów. Opisując omawianą tu serię górnego liasu na podstawie zebranej w niej fauny. W. Kuźniar określa ją jako pię-

tra: toark-aalen. '

Podczas kartowania terenu Kop Sołtysich zwróciłem szczególną uwa-:-

gę na serię łupkowo-wapienną którą charakteryzuje występowanie dość

licznej fauny (głównie amonity oraz małże) i starałam się prześledzić jej przebieg i zmienności oraz udokumentować palentologicmie. Okazy ze- brane

z

Orientacyjne- oznaczenie wskazuje na mało zróżnicowany zespół amoni- tów, głównie rodzajów: Lioceras cf. brandfordensis B uc km., Ludwigella d. concava S o W., Ludwigia d. murchisonae S OW., Phylloceras sp.

W profilu drogi na Kopy Sołtysie poniżej Hali Płaśnia występuje war- stwa z licznymi małżami rodzaju Posidonomya alpina (opisuje ją W. Kuź­

niar, 1908).

W opisywanej serii toarku-aalenu można zaobserwować dwa zasad- nicze typy litologicZIIlo-facjalne:

1. Łupki wapniste z podrzędnymi wkładkami wapieni występujące

w środkowej części skartowanego oibszaru.

2. Wapienie plamiste z wkładkami łupków, znajdujące się na wschód i zachód od wyżej wymienionych.

Czy są to serie nadległe czy też odpowiadające sobie stratygraficznie trudno stwier:dzićz całą :pewnością !bez bardzo szczegółowych badań pa- leontodoogicznych i ,prac kartograficzno-geologicznych ze względu na mało zróżnicowany zespół faunistyczny nie 2Jezwalający na dokładIlle rozbide

<omawianej serii na toark i aalen.

Prawdopodobnie oba te typy (1 i 2) odpowiadają sObie wiekowo za czym przemawia Oikoliczność, iż wszędzie wykazuj.ą one ·bardzo zbliżone miąższości występujące w analogicznej pozycji tektonicznej. Typ 1. (spo- tykany w Skalnitem i Zlebie SwilIliarka) o następującym wykształceniu

litologicZlIlym:

a. Łup'ki ciemnoszare, szarobrązowe cienkopłytowe o gruJbości 2-3 cm

u:kła,aające się w warstwy 20, 30, 40 cm gruibośei o powierzchniaC'h

osadzan~ nierównych, 'chropowatycl1. Łupki są wapniste, niekiedy nieco krzemionkowe zawierają dość dużo muskowitu oraz bardzo drobne ziarnapiaJSlku. Łupki są przeważnie sUnie sprasowane i często pocięte żyłkami kalcytu. W niektórych warstwach łupków, występuje

bogata fauna głównie amonitowa wyżej WYmienionych gatunków. '

406 Hanna Grabowska-Hakenberg

b. Wapienie pia:szczyste; -ciemnoszare} z oocieniem niebieskawym lub

fiołkowym, lbezplamiste, luib słabo. plamiste łupkowo pękające.

Występują one jako pojedyncze wkłady wśród łupkÓw. Typ 2 (wy- stępuj,e na Kobyle) są to 'wapienie ciemno i jasnoszare plamiste. Plamy

są mniej Wyraźne i mniejsze IIliż w wapieniach 101taryngu. Wapienie wie-

·trzejąc przyjmują ,barwę szaroróżowo, kremową. Wśród nich niewielkie

wkładyiwórzą łupki opisane powyżej w typie 1 punkt a. Seria ta podQb- nie jak poprzednia zawiera dość :bogatą faUltlę amonitową reprezentowaną

przez te same gatunki. .

DOGGER--MA'LM (PRO PARTE?)

Na terenie Kop SOłtysich nie żnaJ.azłam serii przejścio.wej z g6rnego liasu: i aalenu do. doggerskiej serii radiolarytowej. W serii, którą naz,wa-

łam doggerem (według St. Sokołowskiego, F. Ra'bowskiego i innych) wy- dzielam następujące typy litologiczno-facjalne licząc od spągu:

a.· Drobnokrystalieżne wapienie krzemionko.we, równopłytowe 'Q. gru-

bości płyt 10-15 cm, jas.nostaJowoszare, czasem sła'bo pla,miste,

głównie w stropie przy przejściu do wyżej leżąc)1'Ch rogowców. Za-

wierają <me nieregularne skupienia i soczewki jasnOszail'ych rogow- ców. Wietrzeją na barwę żółtobrązową dając powierzchnię ni€CO'

'bulastą prawdopodo.bnie wskutek nierównomiernej zawartości Si02 •

'W górnej ich części występują prawdopodobnie jakO' soczewy wapie- nie grubokrystaliczne szarolbrązowe. W partiach. stropowych tej serii wapiennJej poj~wiają się pojedync~e wkładlci szarozielonawych ro- gowców tworzących wyżej samodzielną serię dzięki czemu zaznacza

się niewątpliwa łączność sedymentacyjna opisywanych wapieni z wyższym doggerem rogowcowym, który występuje jako.:

b. Płytowe wapienie rogowcowe i rogowce (radiolaryty) szaro.zielone, ciemnoszare, miejscami czerwo.nawe. Wpa,rtiach spągO'wyc!h na kon- takcie z serią "a" wapienie rogowco.we są drobnoplamiste. Seria jest silnie strżaskana i niekiedy zredukowana do 1-2 m grubości; wy-

stępuje wówczas jako brekcja rogo.wcowa wtómie sldejona kalcytem.

W

'"strzałką" kalcytową. '

'J,akkolwiek przejście ,między doggerem a pQł~o.nym,podtłimtoar-

kiem-aalena jest za,kryte to jednak należy przyjąć, że opisany typ "a" jest

wykształceniem przejściowym między radio.larytaJni (wapieniami rogow- cowymi i rogowcami typu b) a górnym liasem - aalenem.

MALM-TYTON (~O PAR!I"E?)

Piętra te reprezentują wapienie zlewne lub drO'bnokrystaliczne jaSno.- szare niekiedy rÓŻowawe i nieco ,bulaste, zwykle mocno. spra:sowane i po-

cięte żyłami kalcytu. '

W profiJudrogi na Ko.py Sołtysie nad tymi wapieniami, które wystę­

pują w serii odwrócooej, wyiksztakO'na jest seria wapieni krzemiO'nko- wych szarobrązowycll, plamistych z wkładkami rQgowców bl'UlIlatnych i pojedynczymi wkładkami łupków. Być może stanowi ona przejście od wa-

Budowa geolog!cżna Kop Sołtysich

,

..

407

pieni malmu do rogowców doggeru i reprezentuje górny dogger lub dOlIny malm (odtpowiadałaiby wtedy serii opisanej w doggerze ,pod a). Nie można

jednak wY'kluczyć jej znacznie niŻ:S.zej pozycji straty.graficznej (domer ?).

Teren jest tu słabo odkryty, opisan'e z,aś wykształcenie nie zostało poza tym stwierdzone na terenie Kop Sołtysich. .

TYTON~EOKOM

Ty ton-neokom występuje we wschQdniej 'części omawianego, OIbszaru.

W skład jego wchQdzą: . .

. a. Margle płytowe 30-40 cm grubości, pęka":

jąoe jak łupki, jaJSrio..B1laJlowo-s:2lare z odcie..;

1

niem oliwkowym, :m4ejSlClami deli.kartnii:e pLa - . . miste. Porwierzdmia wicirrenia jest żółtawo­

biała, pr.zy cZY'ffi widać na pr2lelamie, że ty-

pową cLLa partii zwietr~żaiłyCh jest jednak bar- wa różowomwOlWla.

. b. WaJpienieszaroniebieskiaJwe, grubdłarwi~owe,

maIigliste zaJWierająoe ro~zIOny pył piryto-

wy OI"a'Z więksZie kryształki pirytu. Na po-

wierzcilni wietr:ooją na barwę żbltolpOmarań­

C7JOwą. Badania m:i'kroslropowe przeprowa- dZlOne przez H. Wolańską wykam,ły OIbecl1JOŚĆ

Calpionella sp. w dQŚĆ dużej ilaści 00 pozwala

nazwać je wapreniiami kalpionelowymi i wska- zuje na tyton lub najndżiSze piętra kredy.

c. Wapienie krystaHlCiZ'ne płytowe lub grubo-

ławLcQlWle, S2lar'dbrąZJOWle mocno. reilmysltaHzo.- 'Wlane, pr.zy czym wę,glaJIl wapnia wypełnia

c2Jalsert). strukltury OIrgana.czne np. kolce j,eżorw­

'ców, s;korupki otwornic ittp. Wpart1ach spą­

gowych wapienie są racrej płytowe i zawie-

rają wstęgi oraz soczeWki brunatnych ro- gowców; Powi~zchnia · wapieni jest chropo- w:aita 'z c!harakteryst)'lC'zmie wyipreparowanrymi . drobnymi żyłkami kiakytu. Szlif Wlalpieni wy- .

ka:zał zupe.łną ,analogię ich struJktury z opisy~

w.anymi przez E. Passendorfera ' (E. Passen- dorfer, 1950) wapieniami murańskiin!i. Tatr . B1elslrich.

~ !;;!

'"lii'.

-Astieria er. asli."i

l

.

Pf:-~~ -Colpio~eIIO$p

~~2 EE3j' IllIIlJI

Fig. 3. Syntetyczny pro- fil· kredy z ob- szaru Kop Sołty­

sich

Synthetic: section of Cretaceous, from of Kopy

Sołtysie area' 1 - wapienie mal-

mu, 2 - margle, 3 - wapienie kal- plonellowe, 4. - wa- pienie murańskle ' 1 - malm lime~to­

nes, 2 - marls, 3 - Calpionella 11mesto- nes, . 4 - Murań

llmestones

Wy~ienion€ wyżej typy litologiczne (a, b, c) zazębiają się świadcząc

«) ciągłości sedymenta'cji i ibraku ścisłego podpo,rządkowania typu litolo.- gicznego granicom wiekowym (fig. 3). Podaję przy;kładowoopis serii wy-

-stępującej powyżej (stratygraficznie) malmu . w dwu profilach: cieku mię­

dzy Wysokim Reglem a Srednim Wierchem oraz drogi na Kopy Sołtysie.

W profilu pierwszym n;ad wapieniami malmu w marglach neoko- mu (a) występują w dolnej ich partii wapienie kalpionellowe (b) oraz cienkie kilkucentymetrowe wkładki wapieni kryst.alicznych"murań­

skieili". Powyżej Występuje kilkudziesięciometrowa seria margli neokom-

skich, plamiSty,ch. . ' . . . . . .

408 Hanna Grabowska-Hakenberg

W profilu drugim w którym podobnie jak w pierwszym występuje

seria odwrócona, powyżej (stratygraficznie) malmu ułożone są ma,rgle neokomskie -(a). W części stropowej .margli występują cienkie centyme- trowe i kilkucentymetrowe wkładki wapieni typu murańskiego (c). Wyżej

rozwija się ikom,pleks płytowych wapieni murań.skich z wstęgami i !bułami

rogowców brunatnych oraz wkładkami wapieni typu pośredniego między

a i c. Wyżej (stratygraficznie) w wapieniaah typu murańskich spotykamy

wkłady margli neokomskich, które zawierają dość bogatą faunę., Między

innymi: znalazłam formę Astieria d. astierii, której obecność określa wiek tej serii hoteryw-walanżyn ..

Następnie wkłady margli zanikają zaś wapienie murańskie rozwijają się w samodzielny ikom;plelks w którym nie udało mi się znaleść fauny.

W potoku Przyporniak (przypuszczam, że. na kontakcie wapieni murań­

skich z fliszem) występuje cienka około 2 m grubości ławica mułowca

otwornicowego (?) zawierająca glaukonit. Skała jest przepełniona otwor- tiicami silnie ,przekrystalizowanymi węglanem wapnia. Opracowanie mi-

kropaleontol~czne, które prowadzone jest przez H. Wolańslką pozwoli na usta/lenie wietku tej skały. Wstępne badania przeprowadZone przez · H. Wolańską wskazują na eocen.

TEKTONIKA -

Na, badanym obszarze występuje cała; jura oraz dolna kreda płaszczo­

winy reglowej dolnej. Najniższe piętro - retyk występuje jako czapa tektoniczna na kulminacji morfologicznej Przedniej Kopy Sołtysiej. Retyk odkryty jest również na terenie ,przy ległym do omawianego od południo­

wego zachodu a mianowicie w żlebach Stólni i po~j :polany Waks- mundzkiej, gdzie leży na (kajprze ułożonym na' dolomitach środkowego

triasu (a więc w serii normalnej). Należy on tu do dy:gitacji Krokwi.

Jurajską serię, z której zbudowane są Kopy Sołtysie, uważam za dalszy

ciąg normalnej serii dygitacji Krokwi -z powodów niżej opisanych ora·z

wyróżniam wyższe jednostki od dygitacji Krokwi: dygitację zbudowaną

tylko z liasu - nazywam dygitacją Kop SOłtysich oraz wyższą z jądrem

triasowym ujawniającym się na Gęsiej Szyi dygitacją Gęsiej Szyi.

Ujmując najlbarmiej szkicowo tektonikę omawianego terenu moŻina stwierdzić, że na obszarze Kop rQlZwija się między dygitacjami z triasem dobrze wykształcona strefa synklinałna, w której rozwija się dygitacja

drugorzędna zbudowana z kompleksu lotaryng-domer. Załączony przekrój geologiczny (AA'---BB' 1 i 2) ukazuje następujące elementy tektoniczne:

A. Seria normałna dygitacji triasowej nie d()Chodzącej do intersekcji z powierzchnią terenu (wspomniane dolomity środkowego triasu w Stólni - normalna seria dygitacji Krokwi) ..

B. Seria odwróCona. Seria normalna A powinna przechodzić w serię B przez skręt korzeniowy w toorku. Na istnienie tej serii

z

obszaru Kobyły (fig. 4) nie ma dowodów. Seria ta mogła'by być ewen.., tualnie reprezentowana częściowo przez toark oraz łotaryng należące

do leżącej -części serii C. Tektoniczny 'kontakt toarku i lotaryngu jest silnie podkreślony przez lustra tektonicme, Ż€la:zowo-manganową pokrywę na łupkach toaT'ku-aałenu .(w strefie kontaktu) i wapieniach lo.tarryngu, sd-Ine spraso:wanie skamieniałości, wycieki wodne. Naj-

Budowa geologiczna Kop Sołtysich

7200

s

Fig. 4 PrzekIrój geologiczny przez zachodnie zbocze Ko-

były

Geological section through western slope of Ko-

była

1 retyk, 2 i 3 - hetang-synemur (2 - piaskowce, wa- pienie l łupkl, 3 - pIaskowce kwarcytowe), 4 - lota.ryng, 5 - pllensbach, 6 - domer, 7 - toark-aaJen. Liniami grubszymi oznaczono redukcje tektoniczne. Strzałka skle- . rowana. w dół ozna.cza serię odwróconą, strzałka sklero- wana do góry - serIę normalną. A, B, C, D i E - obJa-

śnIenIa. w tekścIe (dotyczy .fig. 4, 5 1 6)

1 - RhaetIc; 2-3 Hettang1a.n-Slnemur1an (2 - sands- tones, llmestones and shales, 3 ---: quartz1tlc sandstones), 4 - Lotharlng1an, 5 - Pllensbachlan, 6 - Domerian, 7 - Toarclan-Aalen1an.

Heavy llnes 1nd1cate tectonic reductIons. Arrow pointing downwards 1nd1cates Inverse ser1es, arrow POInt1ng up-

wards - normal ser1es. A, B, C, D and E - see ex- planatlon in text (concernlng fIg. 4, 5 and 6)

S /Ii()/J

1201l

1100

1fJ!}()

Fig. 50 Przekrój geologiczny przez serię jUTajską zachod- . nich zboczy Kop Sołtysich

Geological section at Jm-assic series on western slope of Kopy Sołtysie

Objaśnienia jak na figurze 4 Explanation see figure 4.

409

.-.

N

~--------~--- ./

{

"

'.~ ... , ,.---~ ...

_--

(~_:-t---

'-

'-,<: -...... ::' ...

" ""'~"',

,- --- - -

_---

' ... S~· - ...

"

--(:;-~..-~~~"''''~-.::::~

---

Fig. 6. Przekrój geologiczny przez Przednią Kopę Sołtysią

Geological section across Przednia Kopa Sołtysia

Objaśnienia jak na figurze 4 Explanations seefigure 4

,,S

,t...,

;-o~.

o

Oslry Wierch r'soo

~I _ _ I

g;

t:l

1300 I ~

I.W I 6? I\:>

O' O

/IW I ~

i:f

11iC<' I IJ:

~

~ g

Budowa .geologiczna Kop Sołtysich 411 prawdopodobniej w ,c.zę.ści wschodniej obszaru seria B jestzreduk0- wana zupełnie wolbec czego nie uwzg,lęd:niam jej na przekrojach (fig. 5 i 6). , '

C" Seria norma'1na.:zbu-dowana z lotaryngu, pliensbachu,dlOmeru i częś-

ciowo dbg;geru. " ,

, D.

Grupa Kop SołtysiCh i dalsze teręny ku wschodowi opracowywane przez St. Sokołowskioego zbudowane są z, wyżej wymienionych serii Na-

leży przyjąć, iŻe dMejku wschodowi w dolilllie Filipki, na Gęsiej Szyi seria ta przec'hodziprzez:skręt ,czołowy w normałną serię E. Talk więc

.na terenie Kop obserwujemy grzbietową normalną partię głęboko uło­

:żonejtriasOwej ,dygitacji~ seria A Na tej dygitacji, rozwinięta jest strefaantyk1inalna B i ,Cz silnie' wyprasowanym skrzydłem leżącym (w~mniana dygi.tacja KopSołtysich)j przykryta następnie dygitacją ,ze śródfałdziem triasowym: serie D i E (dygitacja Gęsiej Szyi). Wspomniana

wyżej seria A odsłania się w przekroju Kobyły (fig. 4). Widzimy więc

jak daJ.eko na północ doclhodzi seria normalna (dy;gitacja Krokwi?) :Stólni - Ostrego WiercllU,,(dolna część kwarcytów). Na tej :linii po za-

chodniej stronie Suchej Wody mamy już serię , odwróconą dolomitów

środkowego triasu Krokwi.

W przebiegu jednostek'tpłaszczowiny reglowej dolnej na obszarze Sucha Woda ~ Kopieniec,budowa geologiczna obszaru Kop, Sołtysioh wy-

kazuje więc pewną anomalię. Jeś1i1by seria KOjp Sołtysic'h odpowjadała

synklinie Czerwonej Przełęczy, musielibyśmy pr:zyjąć potężny uskok -

fleksurę przerzucający dolomity środkowego, triasu dygitacji, Krokwi po- nad serię Kop. W tym wypadku oczywiście taka seria triasowa' trafiłaby

w serię triasową doliny FiHpki. iN a istnienie tego uskolru nie ma żadnych

-dowodów. Przebieg jednostek na terenie Kopieńca Wielkiego wskazuje na

wąską strefę synJcliny Czerwonej Przełęczy wobec czego nagłe ogromne rozszerzenie się jej (nawet na elewacji Kosistej) oraz potężne wysunięcie

serii normalnej ku północy (uważanej za odpowiednik dygitacji Suchęgo

Wierchu) - jest mało iPrawd~od()ibne. DUlŻo prościej Jest przyjąć dyskre- pantny kontakt na tym obszaTze jednostek reglOWlej dolnej ^!Z wiercho- wymi oraz powstanie nowych wYJŻSZydh jednostek w obrę!bie płaszczowiny

reglowej dolnej: dygitacji Kop Sołtysich i Gęsiej Szyi.

Na talki "dyskrepantny" kontakt jednostek reglowej dolnej i wier- chowych i do, północnego ,brzegu nasunięć reglowych (do. jej kontaktu z eocenem) zwrócił mi uwagę K. Guzik, który podobną budowę widzi

w Tatrach Za,ooodnich. . . .,

Przyezyn zmiany kierunlro przebiegu jednostek reglowych w gruP!e

Xopieńców i Kop Sołtysich o której móWi W. Goetel; (St. Sokołowski,

1930; B. Halicki, 1955) nie należy przypuszczalnie sZlUkać w budowie dy- gitacji Krokwi i SU~OI Wierchu, ale pojawieniu się nowych, wyższy,ch

elementów w obrębie rep:lowej dolnej.

UWAGI O ROZWOJU FACJALNYM KOP SOŁTYSICH

Char:akterystycznącechąliasowej serii Kop j'estbrak wapieni kry- noidowych i typowych ,czerwonych wapieni bulastych, natomiast duży

rozwój płytowych, szarych wapieni plamistych i rogowców oraz ciemnych

:Kwartalnik Goeloglczny - 12

412 Hanna Grabowska-Hakenberg

łupków. Jedynie dolne piętra liasu wykształcone są tu odmiennie od liasu

środJkowego i górnego, podobnie zresztą j ak na pozostałym obszarze reglo- wej dolnej.

Retyk reprezentowany jest przez wapienie czasem nieco piaszczyste z wielką Hością ramienionogów, małży, korali.

W ihetangu i synemurze dopływ materiaru detrytyez:nego do 1Jbiorni- ka sedymentacyjnego zwiększa się, o czym świadczą dość liczne ziarna kwarcu spotykane w wapieniach, które niekiedy przechodzą w piaskow- ce, obecność skalni, otocz~ków, piaskowców, fragmentów łupków jak

ró\\7nież wkład~ piaskowców kwarcytowyCh nieraz poważnej miąższości

(Ostry W,). Osady są nieuwarstwione, materiał ułożony bezładnie. Wszyst- ko przemaw~a za tym, :że, lbyły to osady płytkowodne.

Pozostałe wyższe ogniwa jury zbudowane są z wapieni plamistych i łupków (w aalenie około 70 m mią'żsrmści) oraz rogowców. Osady te

świadczą o pogłębieniu się ~biomika sedymenta'cyjnegQ, są to utwo,ry pe- lagiczne. Malm i kreda wY'kształcone są .jako jasne wapienie margliste (niekiedy kalpionelllowe) i margle oraz wapienie krysta:liczne (murańskie)

z rogowcami.

Ana!logiczne wykształcenie toa'rku ~ aalenu serii Kop Sołtysich

z aalenem pienińskiej serii skałkowej podsuwa myśl po.równania pozosta-

łych ogniw tych serii.

Biorąc pod uwagę prace

st.

ny~h seriach i to od· poziomów najniższych znanycih z pienińskiej serii (domer ?) do kredy dolnej.

Na podstawie tych podl()bieńs1;w można już dziś przypuszczać, iż serie reglowe wschodniej części Tatr powstają w pewnym paleogeograficznym stosunku do skałkowej serii pienińskiej. Pamiętać przy tym należy, że

tektonika serii Kop przemawia za jej "południowym'l pochodzeniem w stosunku do autochton u Tatr Wysokich. .

Zakład KartografiI Geologicznej U. W.

Nadesłano w grudniu 1957 r.

PISMIENNICTWO

UHLIG. V. (189'1) - Geologie des Ta·trag;elbirges.. Den:kschr,. d. Akad. d. Wissenschaf.

64. Wien.

KUZNIAR W. (1908) - Warstwy granicme ,liasu - jury (to<U'cien) na północ od Prz~dniej ^Kopy Sołtysiej' w Tatrach. Kom. Fizjogr. P. A. N., 42, Dl. 3.

Kraików.

RABOWSKI F., GOETEL W. {1925) - Budowa. Tatr. Pasmo reglovle. SiPrew. Państw.

Inst. Geol., 3, str. 100-1/77. Warszawa.

GOETEL W., SOKOŁOWSKI ST. (1930) - Tektonika serii T·eglowej okolicy Zako- panego. RocZIIl. Pol. Tow. Geo!., 6. str. 1'-69. Kraików.

SOKOŁOWSKI ST. (1948) - Tatry Bielskie. Pr. Pa.ństw. Inst. Geo!., 4. Warsza,wa, PASSENDORFER E. {1950) - Mater.iały do geologii Tatr 1. O Z1IE!Ipieńcu ilroperszadz-

kim. 2. O WJaipiend,u m'll1'ańSlk:im. R'OCZIIl. Pol. Tow. Geol., 19, str. 401- 418. Kraków.

Suanmary 413

SOKOŁOWSKI ST. (1954) - Kilka nowych spostrzeżeń zgoologti pienińslciego pasa

skałkowego. Biul. Inst. Geol, 86, str. 317----53. WaII'szawa.

BIRKENMAJER, K. (1954) - Sprawmdanie z badań geologicznych wykonanyc:h w pienińskim pesde sk'ci:J!lrowym 'W latach 1950-1951. Bilu!. ot. Geol., 86, SIIlr. 81-100. WaTS2lawa.

,HALICKI B. (1955) - O p:rnebiegu jednostek· reglowyoh w dorzecruSuchej Wody

'VI Tatrach. Acta. Geol. Pol., 5, z. 1, sir. 81-97. Warszawa.

Hanna GRABOWSKA-HAKENBERG

GEOLOGY OFWESTEKN PAKT OF KOPY SOŁTYSm (TATKA MOUNTAINS)

Summ ary

The geological mapping of the Kopy Sołtysie area (Tatra Mts.) in scale 1 : 5· 000 has been prepared in 1955 under the directión of Professor Kazimierz Guzik.

In 1956, additional studies were made, which supplemented the results previously obtained.

Of hitherto undertaken investigations of the Kopy Sołtysie group there exists . a survey made by Uhlig, a stratigraphical section of Przednia Kopa published by W. Kuzniar (1908), and a paper by B. Halicki (1955) discussing the tectonics of that region.

Stratigraphy

Oldest among the sediments of the investigated area are Rhaetic limestones.

'JIheir higher stages (Hettangian-Sinem'llrian) are formed by a calcareous sand- stone and a shaly-calcareous series.

-'l'he Lotharingian is represented by spotted limestoneswith shale intercalations.

The Pliensbachian is developed as compact pIaty limestones, light grey and grey, with n'llmerous belemnites which are now being determined. The Domerian is built by spotted limestones, similar to the Lotharingian, and by dark hornstones which freq'llently shows blacks streaks and subordinate shale intercalatiCins.

Here the Toarkian-Aalenian is developed in a different manner than upon the remaining lower subtatric area in the Tatras, and rather resembles the Pie- niny Klippen series; this series has be en described by W. Kuzniar (1908).

In mapplng the discussed area I have distinguished in this series two litho.

logical-facial types:

1) calcareous or slightly siIiceous shales, with subordinate limestone inter- calations, appearing in the central part of the mapped area,

'2) dark - and light-grey limestones, spotted, with shale intercalations, a.ppearing east and west of the above mentioned formations.

Provisorily determined ammonites, collected from the series mentioned in 1) and 2), consist chiefly of genera: Lioceras cf. brandfordensis B u c k., Ludwigella cf. concava S o W., Ludtbigia cf. murchisone S o w., Phylloceras sp.

Of pelecypods there appears Posidonomya alpina.

Hanna Grabowska-Hakenberg

.'I'he Dogger compris~s:

1) siliceous, · eveo-plated· liroestones of light-grey colOUT; at times, they are slightly spotted and contain lenses of light-grey Ihornstones ~

2) piaty with hornstones limestones, and hornstones rocks (radiolarites?), of grey-green,dark-grey, locally reddish, colaur. "

The Malm-Tiihonian (pro parte?) is represented by pIaty compactliroestones, or by fine-crystalliQe, ligbt-grey, at times pinkish, and sUghtly nodular limestones.

The Ti1lhonian~Neocomian is bunt of:

1) piaty marls of light-grey, slightly spotted, colour, cracking shale-like, 2) grey-blue liroestones, with pyrite. Investigations by H. Wolańska proved

the presence of CalpioneHa sp. in this rock;

3) crystalline, pIaty limestones, analogous to the Murań limestones from the Bielsko Tatra, described by E. Passendorfer (1950).

Disposition and mułJual relation of the enumerated lithological types 1), 2) and 3) are shown on columnar section Fig. 5.

Tectonics

On the discussed area, two digitations have been determined wi1lhin the range of the lower subtatric nappe. The lower one has been called the digitation ofKopy

Sołtysie, the upper one the digitation of Gęsia Szyja. I aro not identifying the digitation' of Kopy Sołtysie either wfth the Krokwia nór with t'he Suchy Wierch digitation, because the ąormal series of Krokwia digitation corresponds to, the serie s marked by' "A", on' section 1 (Fig. 1).

Beiween this series·· and the Gęsia Sz;yja digitation there occurs a synclinal zone visible in the sedion, wherein almosf the entire inverse series, from P!iens- bach, and To Cretaceous, has undergonę reduction.

The inverse series of t'he Krokwia digitation passes southward from both discussed digitations, and is in discrepantly contact with the bottom of the sub- tatric overthrust in a similar manner as does the Suchy Wierch digitation and, as a resu.lt, the syncline of Czerwona Przełęcza too. A connection betwe.en the above distin~shed digitations - Kopy Sołtysiewith the Krokwia digitation, or the latter with the Gęsia Szyja digitation - is most unlikely; against such a connection speaks ~he discussed superposition of the described digitations, and the ńecessity

of assuming, in this case, a big flexure-fault which would j;hrow the syncline of (::zerwona Przełęcza norward from Kopy Sołtysie.

The facia! similarity of the Lias imd, Dogger of the ;Kopy Sołtysie series to the Pieniny Klippen series, as well as the fact that the tecto~cs of both· the discussed ser~es points to its "southern" origin, in relation to the auchthonic prigin of Tatra M~s., seem to indicate. certain palaeogeographical analogies.