O porfirycie z Huty Starej koło Siewierza

Wacław RYKA. Hubert SYLWESTRZAK

o porfirycie z Huty Słarei koło Siewierza

Występowanie skal magmowych w północno-wschodnim obrzeżeniu Zagłębia Górnośląskiego znane jest od początków bieżącego stulecia.

W odwieroonym w r. 1904 otworze Głazówka lliapotk.ano na głębokości

519,2 -:- 520,6 żyłę lamprofiru w utworach karbońskich (F. Rutkowski, 1928). W ^Ir. 1917 J. SamsonOwlJCz (1928) odkrył żyłę Lamprofiru.na ^północ od Dziewek. W 1954 r. Instytut Geologiczny prowadzi wiercenia koło Mrzygłodu (F. Ekiert, 1957) na strefie silnej działalności intruzywnej;

skały tu występujące T. Wieser (1957) zalicza do diabazów, porfirów da- cytowych i albitofirów kwarcowych. Ostatnio w 1956 do 1957 roku Gór-

nQŚląska Stacja Terenowa I.G. prowadziła . wiercenie. w Hucie Starej, i

w

otworze tym nawiercono skałę magmową należącą' do porfirytu gra- nodiorytowego.

Wiercenie Huta Stara było usytuowane około 4 km na północ od pasa wychodni dewońskich wapieni (Dziewki) i dolomitów (Podlaśna) tworzą­

cych ostatnie ku' północnemu zachodowi odsłonięcie dębnicko-siewierskiej

strefy antyklinalnej. Na głębokości około 250 m wiercenie weszło w utwo- ry karbońskie wykształcone jako mułówce miejscami łyszczykowe i łup­

ki ilaste z sieczką rośllim.ą. Wśród tych skal Występują dwie dajki skaly magmowej, górna na głębokości 302,5 -:- 305,3 m i dolna na głębokości

313,5 -:- 319,0 m. Oddzielone są one od siebie partią łupku ilastego silnie zaburzonego i zlustrowanego. Upad skał serii łupkowej jest zmienny i waha się zwykle w granicach od 20 do 50°. Kąta nachylenia dajekporfi- rytoWych nie udalo się stwierdzić, ponieważ' rdzeń na styku ze skalami osadowymi zostal pokruszony.

'ZinianyegZ'Ogeniczne przejawiły się przede wszystkim jako okwar-

cqwa.nie i zbrekcJonowaniestykających się z porfirytęm skał osadow:yc:h,.,

Intęresujący jest natomiast endogeniczny kontakt. porfirytu z mułowcem"

szczególnie dobrze rozwinięty w stropie dolnej dajki (tabl. II, fig. 4).

W pprfirycie stykającym. się ze ,skalami osa:dowymi widoczne są okru- chy mułQwca .dochodzące do 2,5 mm średnicy. Okruchy te, zazwyczaj przypadkowych ksztciłtów, częściowo. obtoczone, składają się 'z kwarcu (do 0,015

rn.ID.

średn.kY), łySzczyków, substancji węglistej i przekrystalirowanej masy spoiwa. Zachowana jest w nich strukfu.rawarstewkowa podkreślo";

na ułożeniem substancji węglistej (fig. 1).

Okruchy mułowca otoczone ,są aureolami kontaktowymi. stanowiący ..

mi produkt całkowicie przeobrażonej skały'.osaclowej.Aureole. te . .erubo-

46 ^Wacław Ryka, Hubert Sylwestl"zak

ści do 0,1 mm, otulają równomiernie okruchy mułowca. Aureole kontak- towe przedstawiają jasną skałę porfirową o gruzełkowej strukturze. Nie- kiedy w masie tej tkwią jedynie strzępki mułowca stanowiące niewątpli­

wy dowód niedokończonego procesu przeobrażenia. Poszczególne elementy brekcji o niezmienionych częściach wewnętrznych stykają SIę ze sobą lub .

też są przedzielone wąskimi strefami iniekującego porfirytu. W iniekcjach tych mogą tkwić porfirobla- c''_--.----s:r----.----.--_-.-_.;a sty skalenia i rzadziej biG-

10 5 5 10 15 tytu. Małe wymiary otoczek

5

0;1:

^m

/'

^T5

20

6

Fig. 1. Wyniki analiz chemicznych według para- metrów A. Zawarickiego

Results of chemi.cal analyses a.ccording to parameters of A. Zawarlckd

l - porfiryt z górnej daJki· z Buty Starej.

2 - portlryt z kontaktowej strefy dolnej dajki z Huty Starej. 3 - porfiryt z partil. .środkoweJ

dolnej da.Jki z Buty Starej. 4 - porfir daey- t;owy z Mrzygłodu według T. Wlesera., 5 - a.lbl- toflr kwarcowy z Mrzygłodu według T. Wie- sera., 6 - da.cyt według R. A. DiI.lY'.&gO, 7 - gra- nodioryt Według R. A. Da.lY'ego

l - porphyr1te tram the upper dyke a.t Buta stara., 2 - porphYrite tram the contact zone of the lower dYke at Buta Star&, 3 - porphyr1te from the central part of the lower dyke at Huta Stara., 4 - da.cite porphyry tram Mrzy-

głód, accord1ng to T. Wieser, 5 ~ quarcite a.lbitophyre from Mrzygłód, a.ccord1ng to T. Wleser, 6 - dacite a.ccord1ng to R. A. Daly, 7 - gra.nod1orite a.ccord1ng to R. A. DiI.ly

reakcy;jnych nie pozwalają na przeprowadzenie szerszych

badań petrograficznych. Wy- daje się jednak, że występo­

wać tu mogą podobne prze-

obrażenia do tych, jakie ob-

serwował A. Gaweł (1953) w porwakach cliabazu z Niedź­

wiedziej Góry.

Skala ^'Z gÓl'nej dajki ma.krosJropowo. wygląda na- macznie przeobrażoną. Ma ona ~ę szarą z zielonka- wym odcieniem, na której tle

wyróŻlIliają się podkreślające strukturę porfirową białe

punkty przeobrażonych s~a­

leni i ciemne blaszki biotytu.

Porfiryt reaguje z kwasem solnym. Pod mikroskopem widoczna jest struktura por-· firowa z grubo mikrolitową struktUrą tła skalnego (tab!. I,·

fig. 2). Fenokryształy repre-

zentują przede wszystkim skalenie, . w mniejszej ilości

biotyt i kwarc. Widoczne są

pseudomorfozy po amfibo- lach. Tło skalne skladasię

z bezładnie ułożonych mikr0- litów, które jedynie miejscami (w pobliżu fenokrysztJałów) przedSltawiają

tekstury opływan:iao .. Pomiędzy mikrolitami występuje szkliwo. Tło skalne ma za:bM'Wienie zielonkawe od skupień chlorytu, który czasem tworzy nagromadzenie wokół fenokryształów. Większą rómorodność struktur wy- kazuje porfiryt w dolnej dajce. Skala w niej jest makroskopowo mniej . przeobra\Żołlla i tWl8lrdsza. Podczas badań mikroskopowych wyróŻiIlliono na-

stępujące cztery typy struktur porfirowych, 'będące wynikiem zrómico- wania warunków krystalizacji, przy-czym ich-cechą szczególną jest budo-, wa tła skalnego: l) felzytowo-smużysta, 2) grubofelzytowa, 3) drobnomi-

krolitowa i4) grubomikrolitOwa.. r

o

porfi'l'Yc:ie z Huty starej koło Siewier.m 47

Strukturę porfirową Z felzytowo-smużystym. tłem skalnyin (tabl. l, fig. 3)· obserwuje się w bardzo· wąskiej strefie w pobliżu bezpośredniego

kontaktu ze skalami otaczającymi w stropie żyły. Odznacza się ona rów-

noległym ulożeniem biotytu oraz słupkowych fenokryształów (pseudo- morfoz). Większe, prawie izometrycznie wykształcone, skalenie nie wy-

kazuJą zorientowanego. ulożenia. Tło skalne przedstawia szarozielonkawą masę, w której można wyróżnić ciemniejsze i jaśniejsze pasma wykazu-

jące struktury płynięcia. Tło skalne jest całkowicie izotropowe. Ten typ struktury występuje w centymetrowej strefie stykającej się ze skałami

osadowymi w stropie żyły i bardzo ostro przechodzi w strukturę porfi-

rową z grubofelzytowym tłem skalnym. Fenokryształy są tu pozbawione orientacji. Zanika również smużystość (tabl. l, fig. 3) ^tła skalnego i struk- tury płynięcia, a zielonkawoszare tło skalne wykazuje obecność jaśniej­

szych i ciemniejszych plam. Ten typ ^tła skalnego wykazuje ^słabą dewi-

tryfikację. Struktura ta: ^występuje w odległości do ^około 1 m od stropu dajki z tym, ^że w ^miarę oddalania ^się od kontaktu ^tło skalne staje ^się­

coraz jaśniejsze i bardziej grubofelzytowe, przy czym pojawiają się

w nim jaśniejsze plamy rozpływające się w masie nieodszklonej.

W środku dajki przeważa struktura porfirowa z drobnomikrolitowytn

bądź też grubomikrolitowym ^tłem skalnym.· Podobna jest ona do opisanej struktury górnej dajki. Fenokryształy nie ^mają orientacji kierunkowej.

Mikrolity nie wykazują również zorientowanego ulożenia (z wyjątkiem

tekstur ^opływania spotykanych niekiedy na brzegach fenokryształów.

Wspólną cechą trzech ostatnich struktur jest przepojenie tła skalnego wtórnym kwar~em i kalcytem, który wypiera szkliwo, a niekiedy wypeł­

nia także zarysy fenokryształów.

Fenokryształy są' wykształcone niezależnie od typu struktury. S ka- 1 e n i e występują w postaciach izometrycznych, ujawniając w środkowych

partiach dajki tabliczkowy, a w kontaktowych partiach tego samegoutwo- ru - listewkowy pokrój. Plagioklazy odznaczają się rekurencyjną bu-

dową paśową, jednakże pomiarów bard:z;iej zasadowych pasów nie udało się przeprowadzić, z uwagi na łatwość przeobrażenia tych stref. Plagiokla- ZY. wykazują resorpcję magmową i wzbogacenie w partiach zewnętrznych.

w sód, aż do .czystego albitu włącznie. Plagioklazy należą do oligoklazu o zawartości cząstki anortytowej w granicach An18

+

An22' Widoczne są·

na nich liczne rodzaje zbliźniaczeń, często powodujących powstawanie struktur blokowych. Do pospolitych bliźniaków należą: albitowe, albitowo-- peryklinowe i albitowo-esterelskie (Ala A). Zaobserwowano także jeden stosunkowo rzadki bliźniak albitowo-esterelski ^{(Ala B).} Ponadto poza pla- gioklazami występuje anortoklaz, mający kąt osi optycznych = 50

+

54° ~ Oznaczeń dokonano na uniwersalnym stoliku Fiodorowa.

B i o t Y t tworzy postrzępione na ^ogół blaszki o ^wyraźnym pleochroi- zmie: a -,. bladożółty, y - ciemnobrunatny. Wrostki biotytu w fenokry- sztalach skalenia świadczą o jego wcześniejszym powstaniu. Blaszki bio- tytu mają wrostki tlenków żelaza. W niektórych blaszkach dąlo się też zauważyć sagenitową siatkę wrostków rutylu.

Fenokryształy kwa r c u napotkano jedynie w kilku przypadkach.

Cechą charakterystyczną jest ich wielkość dochodząca do jednego centy- metra. Fenokryształy kwarcu ^są mocno skorodowane.

48 ^{Wacław. Ryk:a, Hubert} Sylwestrza:k

_._--_._---~---;---

W znacznej ilości występują w skale słupkowe pseudomorfozy .. ' Ich pokrój i skład mineralny wskazuje, że powstały one po a mf i b o l u. Są

one wypełnione hydropiotytem, kalcytem, chlorytem, epidotem oraz ziar ...

nami rudnymi, przy czym asocjacja: minerałów tworzących wypełnienie

pseudomorfoz jest stała. Hydrobiotyt, kalcyt i chloryt tworzą wypełnienie

pierwotnego pokroju minerału, a w nich tkwią. bardzo drobne ziarna epidotu oraz pyłki rud.

PRZEOBRAZENIA PORFffiYTU

Porfiryt uległ znacznym procesom przeobrażeniowym. Przeobrażenia ·

te zachodziły dzięki zeszklonej. powłoce, która chroniła przed ucieczką C~ i H20 i tym samym ułatwiała przemiany autopneumatolityczne. Naj-

wcześniejsze stadium przeobrażeń zaznacza się w albityzacji (pocżynając

od utworzenia albitowych obwódek na plagioklazach). Albityzacja nastą­

piła już po wdarciu się intruzji, o czym może świadczyć strefa skały kon- taktowej, zapewne wcześniej zestalonej i odznaczającej się brakiem wtór- nych przeobrażeń. Odporność strefy kontaktowej na przeobrażenia wyda- je się być typowa. Na cechę tę zwracano już wielokrotnie uwagę przy opisach' skał magmowych (A. Gaweł, 1957; T. Wieser, 1957; W. Ryka, 1959) na styku ze skałami osadowymi. Brl;lk wyraźnej koncentracji sodu w przeobrażonej środkowej części dajki w porównaniu ze strefą wykazu-

jącą brak tych przeobrażeń; a nawet ich przeciwny kierunek wskazuje,

że początkowe przeobrażen~a odbywały się bez dopływu substancji z zew-

nątrz. W procesie tym uwolnione zostały jony Ca. Równolegle z albity-

zacją przebiega epidotyzacja amfiboli, a w związku z nią uwolnienie jo- nów Mg iFe OI"alZ wiązanych w albicie jonów Na, a także powiązanie

uwolnionych z plagioklazów jonów Ca. Nadmiar żelaza zostaje jednocze-

śnie wydzielony w postaci obwódek opacytowych. W dalszym stadium hydratacji, której pierwszym. przejawem jest powstanie epidotu, tworzy

się chloryt i hydrobiotyt. Z powstaniem tych minerałów łączy się związa­

nie uwolnionych uprzednio jonów Mg i Fe w chlorycie, a ponadto jonów K w hydrobiotycie. Minerały. te występują w pseudomorfozach po amfi- bolu, a nadto czasem także ,chloryt pojawia się po biotycie. Wskutekty~b przeobrażeń powstąje pewna, ilość wolnej glinki i krzemionki ulegającycb

dalszej hydratacji i przeobrażeniu w kaolinit.

W następnym etapie. pr:z;eobrażeń pod wpływem ekshalacji siarkowych tworzy się z pozostałych resztek żelaza piryt oraz krystalizuje wolny

~arc. .

~roces kalcytyzą.cji rozpoczyna się dość wcześnie. Pod. wpływem par wzbogaconych w CO2 ulęgają .częściowo przeobrażeniu plagioklazy i szkli- wo; jony Ca łączą się z CO_a, a uwolnione ze skalenia pozostałe jony biorą

. udział w opisą.riy~ po-prz~o procesach.. . .

ĄNALIĘY CHEMICZNE

Trzy próbki zanalizowano c:&emicznie. jedną z dajki górnej (z głębo­

kości 304,0 m), drugą z partii kontaktowej w stropowęj części dolnej daj- Id (z głębokości' 314,4 m)' oraz trZecią ż środkowej części dolnej: dajki (z głębokości 317,4 m.). ' ' ...

I

. o porfiry-oiez Huty starej' ;koło SleMer:za

Tabela'l

. .

Analizy, . chemiczne porfirytu z Huty St~eJ ^r·

1 2 3

Składniki Procenty _wag.

I

^Stos. _mol. ^Procenty _wag.

I

^Stos. _mol. ^Proamty _wag.

I

^Stos. _mol.

Si02 66,43 1106 61,02

Ti02 0,47 6 0,49

Ah03 10;93 r 107 12,37

Fe203 2,18 i4 ^2,78

FeO 1,48 21 3,92

MnO' . ślad ślad

MgO 2,22 55 .5,01

2,!}3

Cao

^{2,74 49}

NaiO 3,65 59 3,37

K20 2,92 31 3,06

P20S śiad 0,06

H20+ 6,25 347 4,05

H20- 0,43 - ^0,16

COl 0,47 11 0,45

Razem 100,17

-

^99,64

Obja.śnienia:

Anall.za Dr 1. portlryt z górnej da.jki, głębokość 304,0 m; Ana.llza. nr 2, portlryt z dolnej da.jki, głębokość 314,4 m; Anallza nr 3, portlryt z dolnej dajki, głębokość 317,4. m.

I

¹⁰¹⁵ _{6 ·} ^{64,63 ' 1075}

0,50· 6

121 11,03 _~08

17 1,33 8

55 . 1,71 '24

ślad

124 . 3,38 .84 ,

52 . 4,36 78

54 3,05. ~49

.. 33 . .3,10 33

- ślad

225

I

^{5,38 299}

-

^0,52 -

10 0,59 13

- .

^99,61

^-

Tabela: .2 Normy mineralne wedlu, C.LP.W.

Symbole minerałów

I

¹

^I

²

I

³

normatywnych

I

Q,

I

^31,2

I

^18,0

I

^26,8

Qr

I

^11,4

I·

^{'17,1 17,8}

Ab r 33,0

I ^{28,9 26,5}

An I. _4,8

'j

^{, 9,6 7,3}

Di

'. 1

5,9 0,8 ' 2,7

.. . ,En ~ 3,3 ,11,3 '

Wo 'j _3,6

Hy

I

^21,1

Mt

I.

1,9 2,3 1,1

II 0,8 0,8 ' 0,8

Ap

L

^{1,j :}

^{I I}

Cc 1,5 1,9 :

. ,

, Analiiy chemicmeprzeliczone na stosunki molekularne i na.stępnie na

normy minetaltle C.I.P.W~ (tab. 2). . '

Xwartaln4k. Geolog1czny - 4

"'lo

- -

CI

- -

....

•

9-

- -

s:l

'o

- - - -

'8

~.

Os

fil

- -

.o

t)

,

'"

ⁱ

.e

~

Z ~

. .1'

Wacław Ryka, Hubert Sylw~k

\O~~""t"":.~o~~

O 'Ot r--N'Ot.., N

...

r-- r--' co 'Ot \O 0'1 ""

~;:f~~~~~~

,

"''''\o 'Ot "'\O r-- o 0 ' 0 O~ o'o~ O~

"":.""t~~«:.·"":.N~

~"'O'Ot"'O'ICO _...-4 ?""'I N .-4

"'\o co 'Ot co 0'1 r--

:2

i~ $' ~:t ~~

co r-- co

I I I ^~

.aNr:

N ....

...

r-:. ~ \O" ..,~ co" «:. r--"

~~':g ~ ~ ;;!; ~

"''Ot \O 'Ot.,., 0'1 \O

~ę~;f~:i~

!

^{I I} "" r-- co

r---".n 0;- I

'Ot.,.,

",,,,\Or--\OO'ICO

~~~~~~~~

r-- ... 'Ot N ""O ""

r:D

, --

v) "",,,," 0\" .-.' ...:

-

00

"".,.,\oN\o""",

"":N";...,;'N~oę:f

"'0'1 'OtO'l""co 'Ot N-'_"a\oN"N

... - ^{_ ...}

,~

S El S ~ .~

O'Ot'Ot'1:lj ⁰ 'Oi

i"';

"""'''''

- -

^r--"

i

^~

^{. .}

^{~< Sf} ~

'" E '"

^~

"'" .

rg

rg~~~'

rIlrllrll ~~< ~

g

S,S ł~ ~

"

::q:f:f

1lQ~

~ "~ . .!:I ... o ~:a . .

~

..

!:ISłta

'I:l'l:l'l:l'l:l:S

~~~~:<~O

· ... ·N·""·...,.·ot\\Or--

I

stawiono sposobem A. Zawarickiego (1952), ^{Graficzne wyniki oo:aJiz (fig. 1) przed-}

zamieszczając jednocZJesnie w celu porów- nania analizy skał z Mrzygłodu, cytowa- ne przez T. Wiesera (1957), oraz analizy granodiorytu i dacytu według R. A. Da- ly'ego (1933) .

Z ta.beli 3 wynika, że analizowane skały należą do .normalnego szeregu. Według

A. ZaWlarickiego wykazują statly stosunek 2Ca

+

K

+

Na> Al> K

+

Na. Parametr Fe'

+

^Ca

+

Mg j1est w analizie nr 2 najwięk­

szy, natomi.ast woCllI1'alizie nr 1 - najmniej- szy , co wskaiżuje na nieco odmienny skład

tej skały. Układ wektorów na rzucie a-s-b wyraźnie zmienia się od. kierunku wektorów skał dacytowych; dotyczy to

zwłaszcza analizy skały kon;taktowej, któ- ra graniczy z dacytami. Analizy porfiru dacytowego i ałbitofiru z Mrzygłodu wska-

zują natomiast ^ll1ia przynależność', do typu

skał dacytowych.

Odrębność skały kontaktowej wynika

również z podwyższonej ilości normatyw- nego anortytu (Abs8, Ann) i obni:żlc.Jnia nor- my' wolneg,C) kwarcu. Odmienny charakter tej analizy jest wynikiem świeżego stanu

skały w porównaniu z pozostałymi anali- zowanymi próbkami. Fakt ten maj duje potwierdzenie rÓWnież w śwież·ośd biotytu w strefie kontaktowej.J eśli parametr nor- my Ab w strefie kontaktowej jest większy niż w centralnej części dajki, to wskazuje nie tyle na większe Z81awamowanie albi- tyzacji, lecz na nagromadżenie anortokla- zu. ilość normatywów składników maficz- nych (Di+Hy+Wo+En) jest w strefie kontaktowej największa. Wiąże się to z jed- nej strony IZ illajświeższym charakterem

skały, a z drugiej - z wędrówką jonów zasadowych do sdlnie chłodzonych peryfe- rycznych części dajki.

Dajka górna jest natomiast w składn:iki

maficzne prawie dwukrotnie uboższa, a po- nadto najbardziej bogata w albit (Ab₉₁ Ang) i kwarc. Należy :zatem przypuszcmć, że

strefa kontaktowa dolnej dajki, jako naj-

wcześniej zestalona, odpowiada wyjścio­

wemu składowi magmy~ Badania mikro- skopowe wskazują bowiem wyraźnie, że

b porfirycie z Huty Starej kolo Siew'ierza 51

występują tu wyłącznie "zimne kontakty", powstające. w !rezultacie ze- szklenia stykających się z osadami stref magmy. Strefy te były czynnikiem

potęgującym wzrost stopnia autometamorfozy i statoowily IprzeSzkodę do wymiany składników z otoczeniem.

Pewna rozbieźność w składzie górnej i dolnej · dajki jest szczególnie

interesująca. Brak zeszklonych struktur skał w kontakcie ze skałami osa- dowymi w górnej dajceświadczy, że utwór ten powstał nieco później niż dolna dajka. Jednakże analogie w budowie i wykształceniu składni­

ków świadczą za wspólnym, choć niejednoczesnym powstaniem. Możliwe

jest zatem powstanie górnej dajki jako ciała intruzywnego drugiej gene- racji, zbliżonego do utworu odpowiadającego najbardziej określeniu małej

intruzji drugiej generacji. Utwór taki mógł. powstać w wyniku ruchów

. tektonicznych, które umożliwiły częściowo ucieczkę najbardziej plastycz,...

nych mas występujących w dolnej części dajki, calkowi~e jeszcze nieza-

krzepłej. Na genezę taką może wskazywać:

1. Największe spośród obserwowanych skał zaawansowanie w proce- sach autometamorfozy porfirytu górnej dajki i ubóstwo w nim składników

maficznych, co odpowiadałoby najbardziej centralnym partiom dolnej daj- ki. Partii takiej w dolnej dajce in situ brak.

2. Przyjęcie ciśnienia w stadium inwersji utrzymującego

w

stanie pla-

styczności środkową część i umożliwiającego jej ucieczkę.

3. Występowanie utworu o mniejszej miąższości w stropie głównej

dajki.

4. Brak w górnej dajce kontaktów pirogenicznych, a zwłaszcza strefy zeszklonej, świadczy o niższej temperaturze intruzji. Ostatnie spostrze-

żenie jest szczególnie ważne, jeśli się weźmie pod uwagę, że górna dajka,

mając mniejszą masę, miała proporcjonalnie mniejsze zasoby energii ciepl- .. nej. W przeciwnym bowiem wypadku należałoby przypuszczać, że pow-

stałyby tu strefy zeszklone o większej miąższości.

Porównanie porfirytu Starej Huty z najbliżej występującym porfirem dacytowym z Mrzygłodu wskazuje na to, że:

1. Porfiryt z Huty Starej powstał w tym samym czasie (odpowiadają­

cym wg F. Ekierta i T. Wiesera, 1957, fazie sudeckiej), w którym powstał

lamprofir z Głazówki i szereg innych skał magmowych z obrzeżenia Gór- nego Śląska.

2. Porfiryt ten reprezentuje odmienny granodiorytowy typ skały.

3. W Hucie Starej brak jest charakterystycznego dla Mrzygłodu współ­

występowania diabazów.

4. Podobny jest zespół mineralny, typ wykształcenia struktur i zbli-

żony typ wtórnych przeobrażeń.

Autorzy wyrażają serdeczne podziękowanie Prof. Dr A. Gawłowi za rady i wskazówki udzielone w czasie pisania pracy oraz głęboką wdzięcz­

ność Prof. Dr A. Laszkiewiczowi, .który okazał autorom Swą pomoc.

zakład Petrografii 1 Geocheml1 l. G.

Za.kład Złóż Pierwiastków Promieniotwórczych l. G.

Nadesłano J czerwca 1959 r.

52 ^WaCław Ryka; Hubert Sylwestrza.k

E1SMIENNICTWO' \!

' . .

,bALY R.A. (1933) - Igneous roCks and the depths oi. the Eclrth. New York and

London. . , \

EKIERT F. (1957) - Warunki geologiczne występowania skał maimowych w

MrzY-

głodzie w okolicy ZłlwierCia. Kwart. geoL, l. nr 1, p. 106-110. Warszawa.

GA WEL A. (1953) - Jaspisy z d'iabazu Niedźwiedziej Góry kolo KTzesww.ic. Acta geol. pol., 3. p. 1-32. Warszawa. ".

GAWEL A. (1958) - Przeobrażenia porfirytu z Sulowa koło Wieliczki. Roczn. Pol.

'rawo Geol., 21,p. 151-162. Kraków <[1957].

;aUTKOWSKI F. C1928) - otwór świdrowy w Głazówce. Posiedz. nauk. Państw.

. Inst. GeoL nr 19-20, p. 36--37. Warszawa. .

RYKA W. (1959) - Przeobrażenia diabazu i skał otaczających w. Widełkach. Kwart.

geoL, 3, nr 1, p. 160-194. Warszawa. .

SAMSONOWICZ J .. (1928) - Lamprofiry okolic Iwanisk . Vi Lysogórach i okolic Sie-:- wierza. Posiedz. nauk. Państw. lnst. GeoL, nI' 1~0, p. 38. Warsżawa.

WIESER T. (1957) ~ Charakterystyka petrografiCzna albitofitów, porfirów i diaba- zów ż Mriygłodti w okolicy Zawiercia Kwart. geol., l, nr l, p. 'l,1~122 ..

Warsżawa. '

WIE SER T. (1958) - Pochodzenie budowy· pasowej iwt6rnych' zb1iźniaczeńna przy'"

kładzie slml.magmoWFch Mrzyglodu. Rocz. Pol. TQw, .Geol., 21, p. 25-45.

Kraków {l957). , , '.'

Ban;JIaB PhlKA; I'y6epor CbIJIbBECTIIIAK

O ROP,z,riPHTE H3

rYm

CTAPoB OKOJlO CEBElKA (BEPxBECHm:3CiDfił.·· YI'OJILIILI8 : BACCEiłB)

CO~epJKaHHe

IipHBO~HTC$i nEl'!."PcirPficPwlEicKajr Hxmfi.rcłeCKaR: :x:apatTepHCTHKa' rpaH'9.t\Mopwro- Boro nopqlHpwra H3 HOBoo6HapYJKe.ą;Horo MecTqmixoJK.l(eIDfJł MarMaTJ1'łemmxrro­

po~ BCeBepo-BOCTO'lHOM 06paMJIemm BepXHecHJIe3CKGrO .6acce:liIHa.. B MecTH;OCT'H I'yTa CTapa npOH3Be.l(eHo· 6ypemte BCKPbIBmee .!(Be ~aiłKH iIoPcPHPHTa. łiccJIe~oBa­

mUl S'l'HX nopo~ nOKa3iuIlH, 'ITO Bepxmm'. Aa1łK:a .' BOOHHKJIa BCJIe.l(CTBHe TeKTOHJ1'łeC­

KHX .!(BWKemrn, BhI~aBHBiImX IIeHTPaJIbayro '1acn. Beu:(ecTBa HmKHei1:' ~afum eu:(e HenOJIHOCTbIO 3aTBep~eBmero.

Wacław RYKA, Hubert SYLWEsTRżAK

ON ,PORPHYRITE FROM IIlJTA STARA NEAR SIEWIERZ (UPPER SILESIAN COAL BASIN)

Sumtrllłry

The bore-hole ot Huta Stara (northeastem periphery of the Upper Silesian Ba'3in) . encountered at the depths of 3Ia2.5+S00.3m. and 31.3,.5+319'.0 m. two porphyrlte dykes appearing amidst Carboniferous siltstones artti argUiaeeous 'shai~:

53

Exogenic changes in the surrounding the d.ykes are but feeble. The endogenic contact is well developed at the top of the lower d.yke. Siltstone fragments embedded in the porphyrite are surrounded by contact aureoles. The fragments of this breccia are separated by zones of injeeting porphyrite.

Texture and eomposition of the upper d.yke resemble the middle part of the lower d.yke. The lower d.yke's texture changes, depending on the distance from the contact pIane with the sedimentary roeks. Here may be observed a felsitie-streaky texture, coarse-feIsitic, fine- and coarse-microlithic.

Phenocrysts are developed irrespective of the type of texture. They are feldspars belonging to oligoclase and anorthoelase. In lesser quantities oecur biotite and quartz. Numerous are pseudomorphoses after amphiboles filled by hydrobiotite, epidote, ehlorite, calcite and ore minerals.

The porphyrite has undergone conspicuous metamorphoses. The suceessive stages of these changes are: albitation, hydration, caleitation and beresitation.

The authors carried out three chemie!!l analyses (TabIe ^11). They interpreted these analyses on the basi s of the C. I. P., W. mineralstandards and o!

A. Zawarieki's method 9f index <:Qmputati9ns (Table 3), ltappęal'S fr~m th.eąe;

anaIyses that the porphYrite represents a granodiorite magma; a slightly different

composition d1Scloses the upper dyke.' .

The differenees in eomposition between lower and upper dykę, as wen' as the absence of zones of glass formation in the upper drke, seem to indicate a somewhat larerformation of the upper d.yke. Presumably it was formed by tectbnie movements which ~e' possible the' ~pe p;f plastic massęs ,1l+<J<fn, the~ower d.yk:e.:before it bad

fully eongealed. . , .

Finally, the authors compared this porphyrite' with' the neighbouring' magmatie roeks occurring at Mrzygłód.

' , I •• f ~. : I

1",

,:, "'.:

,-,"

"" ' .... ! " ':": ': •• '. t -~ ,. " .. 0-': ,.,

...•

• ~ I

·l

TABLICA I

Fig. 2. Porfiryt z górnej dajki. Nikole skrzyżowane.

Pow.

45 X Porphyrite from upper dyke. CroSsed ^ndools. EngJm-ged X 46

Struktura porfirowa z mikrolitowym ttem skalnym. Na zdjęciu widoczne są fenokrysztliły częściowo przeobrażonych skaleni w kształcie tabliczek i llste·

wek. Ostatnie wykazują zbllźniaczenia albitowe

Porphyric texture with microIitbic ground mass. Visible are phenocrysts of pa.rtly metaInorphosed feldspars, in the shape of plates and roads. The latter show twinning after albite law

Fig. 3. Porfiryt z dolnej dajki. Nikole skrzyżowane. Pow. 13 X Porphyllite from IOiWer dyke. Crossed nicols. EnLa!rged X 13

Strukturą porfirowa o przejściowym typie tła skalnego, od grubofe!zytowego do drąbnomikrolitowego. W tle skalnym występują fenokrysztaty skalenia,

wykazujące zbl1źniaczenia, przy czym jeden skaleń reprezentuje budowę blo·

kową (zbliźn.faczenia · albitowo.esterelskie i perykllnowe). Białe plamki są

utworzone przez wypełnienia kwarcem

Porphyric texture with passage type !rom fine felzi.tic to coaTse microlithic ground mass. In the ground mass occur phenocrysts of feldspar showing twinn- ings; one of the feldspar represents blocky texture (twinning after albite- esterel and periclinic law). Wbite spots are formed by filling with quartz

K\~· ;;trt. Geol., nr l, 1900 r. TABLICA I

Fig. 2

Fig. 3

Wacław RYKA, Hubert SYLWESTRZAK - O porfirycie z Huty Starej kolo Siewierza

TABLICA II

Fig. 4.' Kontaktowa strefa porfirytu ze stropowej części·' dolnej dajki. Nikole nie-

ZIlIIiCzn!i'!'l skrzyżowane. Pow 15 X

Contact zone o.f porphyrite from top part of lower dyke .. Nicols rneady crossed.

Enlarged X 15 ',"

Porfiryt wykazuje strukturę PQrli:r<;wą ^z felzy1;owo-smużystymtłem ^skalnym.

Po lewej stronie widoczne' są' pochłonięte przez magmę fragmenty mułowców, tworzące aureole ko.ntaktowe. Po Prawej stronie widoczny jest porfirYt z drob- nofelzytowym tłem skalnym, w kt6rym występują blaszki biotytu' i słupki pseudómorfoz po amfibolach. Skalenie sązbliźridaCro.ne, przy cżyIn widoczne

.są, w ,nich 'ślady budowy bliźniaczej, a obwódki albitowe wyraźnie odcinają

się od przeobrażonych partU centralnych

Porphyrite oi a porphyric texture with felsite-streaks on the groood mass.

On '. the left side some fragments o.f mudstones -are visible, absorbęd by the

magma, forming contact aureoles. On the right side occurs aposphyrite with finfr"felsitic ground mass with plates of biotite androd1Lke pseudomorilhoses

ąfier amphibolite in it. There are twins offeldspars with traces of twiIlned t!l~ture, and coating o.falbite distinCtlycontrast with the metamorphosed clili:tral narts

Kwart. Geol., nr 1, l~O r. TABLICA II

Fig. ~

Wacław RYKA, Hubert SYLWESTRZAK - O porfirycie z Huty Starej koto Siewierza