Dr hab. Marta Maciejasz-Świątkiewicz, prof. UO Zakład Teorii Ekonomii
Wydział Ekonomiczny Uniwersytet Opolski
Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Izabeli Chudzyńskiej „Private banking w Polsce”
napisanej pod kierunkiem
prof. zw. dr hab. Wiesławy Przybylskiej-Kapuścińskiej
1. Ocena formalna
Tekst recenzowanej rozprawy obejmuje 269 stron znormalizowanego maszynopisu, w której to objętości mieści się kilkunastostronicowy wykaz literatury, spis schematów, wykresów i tabel. Sam tekst rozprawy to 253 strony.
Analizując przedstawioną pracę od strony redakcyjnej należy stwierdzić, że została ona napisana średnio starannie, w tekście pojawiają się usterki redakcyjne i stylistyczne (np.
„banki nastawione były głównie na ochronę powierzonego majątku niż na jego pomnażanie”
s. 54, „klientami mogli być te osoby” s. 54, „sploty reklamowe” s. 196, „Mbank” s. 191,
„wyniki funduszy inwestycyjnych nie gwarantują kapitału” s. 237, itp.).
Rozprawa zawiera 5 rozdziałów, wstęp i zakończenie. W wyraźny sposób została podporządkowana tematowi pracy, a każdy z rozdziałów został poświęcony konkretnemu, wskazanemu w jego tytule zagadnieniu. Temat pracy jest dość ogólny i nie zawiera jasno zarysowanego problemu. Rozdziały stanowią pewną całość, a treści w nich zawarte tworzą logiczny ciąg. Pewne zastrzeżenia można zgłosić do niektórych fragmentów pracy, np.
niejasne jest umiejscowienie podrozdziału 2.5.1 („Struktura własnościowa sektora bankowego w Polsce”) w podrozdziale o tytule „Determinanty społeczno-kulturowe”, podobnie jak podrozdziału 2.5.2 („Zachowania klientów w świetle efektów psychologicznych”). Ponadto,
tytuł tego podrozdziału jest zbyt ogólny w kontekście tytułu całego rozdziału drugiego, który powinien odnosić się do zachowań klientów zamożnych. Wątpliwości budzi również użycie w tytule drugiego rozdziału stwierdzenia „…na świecie”, skoro w pierwszym rozdziale (a w szczególności w podrozdziale 1.4) z tej właśnie perspektywy zostały zaprezentowane rozważania, a zawartość drugiego rozdziału w niewielkim stopniu odnosi się do danych światowych.
Praca jest oparta na dość obszernej literaturze przedmiotu. Łącznie wykorzystano 247 pozycji literatury przede wszystkim z zakresu bankowości, ale także ekonomii czy finansów, głównie w języku polskim, ale także angielskim, oraz materiały internetowe i raporty.
Materiał graficzny prezentowany w pracy został dość starannie opracowany i opatrzony odpowiednimi odwołaniami. Tabele i wykresy są czytelne i dobrze wkomponowane w tekst.
Podsumowując tę część recenzji uważam, że strona formalna przedłożonej dysertacji doktorskiej Pani Izabeli Chudzyńskiej zasługuje na pozytywną ocenę i spełnia oczekiwania stawiane rozprawom doktorskim.
2. Ocena merytoryczna
Praca doktorska mgr Izabeli Chudzyńskiej podejmuje problem świadczenia usług bankowych dla osób zamożnych. Wybór takiej tematyki jest zasadny w kontekście wzrastającej zamożności społeczeństw, a co za tym idzie potencjalnie rosnącego popytu na usługi finansowe dla zamożnych klientów instytucji rynku finansowego, w tym banków.
Jednocześnie tytuł pracy został sformułowany bardzo ogólnie, w sposób bardziej charakterystyczny dla podręcznika niż pracy doktorskiej. Potwierdza to fakt istnienia na rynku przynajmniej dwóch ważnych pozycji z tego zakresu o bardzo podobnym do recenzowanej pracy tytule (L. Dziawgo Private banking: bankowość dla zamożnych klientów, Wolters Kluwer Polska, Kraków 2006 oraz L. Dziawgo, Private banking: istota, koncepcja, funkcjonowanie, Wydawnictwo UMK, Toruń 2005). Co ciekawe, na tę drugą pozycję Autorka w ogóle się nie powołuje. W proponowanym tytule pracy tym nie ma jasno zarysowanego problemu, jakim Autorka pragnie się w swojej pracy zająć.
Praca ma charakter opisowy, nie zostało przeprowadzone autorskie badanie, na podstawie którego można byłoby poszukiwać odpowiedzi na postawione pytania badawcze.
Autorka wykorzystuje jedynie istniejące opracowania i raporty, które pozwalają na wyciąganie wniosków na dość dużym poziomie ogólności.
We wstępie pracy Autorka sformułowała cel główny dwukrotnie. Początkowo został on określony jako „ocena private banking w Polsce w kontekście jego rozwoju w innych krajach” (s. 11). W dalszej części pracy opisała go jako „ocenę uwarunkowań rozwoju i funkcjonowania private banking w Polsce” (s. 12). Ten cel główny został uzupełniony o osiem celów pomocniczych (s. 12-13). Dwa sformułowane cele główne nie są spójne, żaden z nich nie pokrywa się również z którymkolwiek z celów szczegółowych. Ponieważ zadaniem recenzenta jest ocenić, czy cel jest właściwie sformułowany, czy wart jest wysiłku badawczego i czy Doktorant cel ów zrealizował, używając metod odpowiednich do aktualnego stanu wiedzy, na etapie wstępu pracy można powiedzieć, że pod względem konstrukcji każdy z celów głównych został sformułowany poprawnie. Wybór celu można uznać za zasadny w kontekście zmian zachodzących w gospodarce, jednak obie formuły celu mają bardzo ogólny charakter, a taki cel jest stosunkowo łatwo osiągnąć.
Wraz z realizacją celu badawczego Autorka stara się również udowodnić w rozprawie dwie hipotezy główne: HG1 „Rozwój i funkcjonowanie private banking w Polsce jest efektem splotu różnorodnych czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych” i HG2 „Wolniejszy rozwój usług private banking w Polsce w porównaniu do krajów zachodnich jest następstwem strategii działania banków”. Tym dwóm hipotezom głównym towarzyszą dwie hipotezy cząstkowe.
Autorka sformułowała również cztery pytania badawcze. Hipoteza badawcza jest hipotetyczną odpowiedzią na postawione pytanie badawcze, a w przypadku ocenianej pracy tylko niektóre pytania można połączyć z hipotezami, a niektóre hipotezy nie są wprost odpowiedziami na zadane pytania (tabela 1)
Tab. 1. Konfrontacja pytań i hipotez badawczych postawionych w pracy.
Pytanie badawcze Hipoteza badawcza
Jakie czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne mają wpływ na kształtowanie się usług private banking w
Rozwój i funkcjonowanie private banking w Polsce jest efektem splotu różnorodnych
czynników ekonomicznych i
Polsce? (P1) pozaekonomicznych (HG1) Jakie są przesłanki wolniejszego rozwoju
private banking w Polsce w stosunku do krajów zachodnich? (P2)
Wolniejszy rozwój usług private banking w Polsce w porównaniu do krajów zachodnich jest następstwem strategii działania banków (HG2)
Jak aktualnie funkcjonuje segment private banking w Polsce? (P3)
W stosunku do modelu funkcjonowania private banking w rozwiniętych gospodarkach rynkowych działanie tego segmentu bankowości w Polsce wykazuje wiele nieprawidłowości (HC1)
Nieprawidłowości w segmencie private banking leżą po stronie banków i wynikają z różnych aspektów ich działania (zarządczych, strategicznych, produktowych, personalnych, marketingowych i jakościowych) (HC2)
Jakie są perspektywy rozwoju private banking w Polsce? (P4a)
Czy jest na niego (private banking – dop.
MMS) popyt? (P4b)
Szczegółowa analiza treści poszczególnych rozdziałów pozwala stwierdzić, że Autorka włożyła pewien wysiłek w rozpoznanie i opisanie kluczowych pojęć wykorzystywanych w rozprawie. Pierwszy rozdział został w całości poświęcony opisowi historycznych uwarunkowań usług private banking w ujęciu światowym oraz istocie tych usług. W rozdziale pierwszym Autorka dokonuje pewnych porównań między usługami o zbliżonym charakterze, tj. private banking i wealth management. W tym miejscu powinno znaleźć się również porównanie z usługą personal banking, o której Autorka wspomina dopiero w rozdziale czwartym (4.2.1). W zakresie definiowania pojęcia private banking wątpliwości budzi zamienne stosowanie określeń: usługa private banking, segment private
banking czy po prostu private banking. Czy stwierdzeń tych można używać zamiennie?
Przedstawiona została tutaj również charakterystyka działania wybranych centrów finansowych private banking w wybranych krajach.
W obrębie tego rozdziału główne zastrzeżenie dotyczy pewnej niekonsekwencji w pojmowaniu private banking, ponieważ na s. 47 Autorka pisze za L. Dziawgo, że „określenie private banking używane jest zamiennie jako bankowość prywatna. Pojęcie (…) pod względem terminologicznym jest niewłaściwie stosowane, ponieważ określa bankowość prywatną jako formę własności akcjonariuszy”. Jednocześnie w pierwszym zdaniu wstępu Autorka stwierdza: „Private banking, inaczej bankowość prywatna” (s. 11). W dalszej części pracy ta tożsamość jest wielokrotnie wykorzystywana. A zatem powstaje pytanie, czy rzeczywiście można postawić znak równości między pojęciami private banking i bankowość prywatna?
Dalsze zastrzeżenia do zawartości tego rozdziału dotyczą niektórych stwierdzeń. Na str. 23 znajduje się zdanie: „kształtowanie kapitału ludzkiego w postaci kapitału rzeczowego”, które w mojej opinii jest co najmniej niejasne. Czy kapitał ludzki może mieć postać kapitału rzeczowego? W dalszej części Autorka pisze także, że „banki (…) stały się monopolistami”
(s. 29). Jest to prawdopodobnie skrót myślowy, a Autorka chciała wyrazić, że banki mają wyłączne pozwolenie na świadczenie niektórych usług. Kolejna nieścisłość znajduje się na str. 100, na której Autorka pisze, że „przez osobę bogatą należy rozumieć osobę, która płaci wyższy podatek”. Jednocześnie na str. 41 wskazuje ona, że głównym kryterium segmentacji klientów jest kryterium majątkowe, a nie podatkowe. Można zadać sobie w tym kontekście pytanie, czy rzeczywiście najzamożniejsi obywatele płacą najwyższe podatki?
Pewne wątpliwości budzi również stosowanie przez Autorkę w treści rozdziału śródtytułów, które nie są numerowane jako podrozdziały. Taka praktyka jest stosowana raczej w podręcznikach, skryptach, a nie w pracach doktorskich. Opis segmentacji klientów zawarty na str. 42-43 jest niemal identyczny jak na str. 41-42. Podrozdział 1.3.2 nosi tytuł
„Charakterystyka private banking”, podczas gdy spora jego część odnosi się do opisu wealth management. Opis oferty usług private banking w różnych krajach jest nieproporcjonalny pod względem objętości.
Rozdział drugi pracy został poświęcony opisowi genezy powstania i determinantom rozwoju private banking w Polsce. Tytuł sugeruje, że również na świecie, jednak zawartość rozdziału nie potwierdza tego. Kwestie te zostały poruszone przede wszystkim w pierwszym rozdziale. Kluczowym elementem tego rozdziału jest analiza determinant ekonomicznych rozwoju usługi private banking. W tej części pracy Autorka przytacza dane, które mają ukazać, jak duży jest potencjał rozwoju usługi ze względu na rosnący poziom zamożności społeczeństwa polskiego. W tym obszarze można zgłosić kilka zastrzeżeń. Po pierwsze, Autorka porównuje nominalne wielkości liczby osób zamożnych w poszczególnych województwach, podczas gdy lepiej byłoby uczynić to w procentach (s. 117). Autorka sugeruje również, że poziom dochodu narodowego jest oznaką zasobności i bogactwa społeczeństwa. W mojej ocenie lepszymi miarami są rozporządzalne dochody osobiste czy indeks Giniego, o których Autorka w ogóle nie wspomina. Jak zostało wspomniane wcześniej, niejasne jest umiejscowienie podrozdziału 2.5.1 („Struktura własnościowa sektora bankowego w Polsce”) w podrozdziale o tytule „Determinanty społeczno-kulturowe”, podobnie jak podrozdziału 2.5.2 („Zachowania klientów w świetle efektów psychologicznych”). W podrozdziałach tych w niewielkim stopniu dokonane jest odniesieniu do kwestii społeczno-kulturowych. Ponadto, efekty psychologiczne są opisane bardzo pobieżnie. Pojawiają się również usterki w opisie tabel, np. z opisu tabeli 35 wynika, że liczba zamożnych osób jest przedstawiona w tysiącach, podczas gdy w samej tabeli tej informacji nie ma, w tabeli 36 jej opis wskazuje, że dane dotyczą okresu 2000-2016, podczas gdy zawartość tabeli dotyczy okresu 2000-2015. Dodatkowo, należy zauważyć, że przy analizach szeregów czasowych wartości wyrażonych w pieniądzu wartości te powinny zostać urealnione.
Rozdział trzeci stanowi prezentację oferty produktów i usług bankowych, które stanowią elementy kompleksowej usługi, jaką jest private banking. W rozdziale tym Autorka wskazuje, że „przyczyną obniżonego progu wejścia do segmentu private banking (w Polsce – dop. MMS) jest brak osób, legitymujących się aktywami powyżej 1 mln dolarów” (s. 151).
Jednocześnie w dalszej części pracy (tabela 86) ukazuje ona liczbę HNWI w Polsce według poziomu bogactwa, z której wynika, że liczba osób posiadających tak wysoką wartość bogactwa wynosi ponad 57 tysięcy. W pracy widoczny jest także niewystarczający poziom
staranności naukowej Autorki, która opisując dyrektywy regulujące usługę private banking regularnie powołuje się na innych autorów, zamiast na tekst źródłowy. Wskazuje również, że dane dotyczące usługi art banking są dostępne od 2012 roku, podczas gdy w latach wcześniejszych dane takie już istniały, a także cała seria artykułów autorstwa Anny Piechaczek.
Rozdział czwarty zawiera opis modelu organizacyjnego segmentu private banking w Polsce. Tytuł może być trochę mylący, ponieważ sugeruje, że w rozdziale przedstawiony będzie model ekonometryczny, podczas gdy w rzeczywistości jest to opis elementów tworzących ofertę usługi private banking. W tym zakresie wątpliwości budzi dominujący charakter przekonań Autorki, która ranking kryteriów wyboru banku przez klienta zamożnego sporządzony w oparciu o swoje subiektywne, niereprezentatywne i niezweryfikowane żadnym badaniem doświadczenia traktuje jako ważniejszy niż stworzony w ramach raportu European and Private Banking Industry Survey. O kryteriach wynikających z tego raportu Autorka wspomina tylko w przypisie. Opis kryteriów opracowanych przez Autorkę wzbudza również wątpliwości dotyczące ich uporządkowania, np. miejsce obsługi klienta jest zaliczone do kategorii „wiarygodność i prestiż banku”, a poufność do kryterium „jakość oferowanych usług”. W mojej ocenie kryteria te nie zostały uporządkowane w sposób logiczny i w pełni przemyślany. Na str. 201 w tabeli 73 przytoczone zostały dane z publikacji A. Bojanowskiej dotyczące oszczędności czasowych wynikających z wdrożenia CRM w procesie obsługi klientów. Doktorantka przytacza je nie wyjaśniając jednak czy i w jakim stopniu mogą one dotyczyć obsługi klienta zamożnego. W jaki sposób zostały ustalone wartości czasu zaoszczędzonego przy wykonywaniu poszczególnych czynności?
Ostatni rozdział pracy poświęcony został krytyce działalności segmentu private banking w Polsce. Rozdział ten w zamyśle miał prawdopodobnie stanowić podsumowanie rozważań zawartych w pracy i pozwolić na wyciągniecie kluczowych wniosków. Zabrakło w nim jednak opisu sytuacji rezygnacji klienta zamożnego z usług banku. Rodzi się zatem pytanie, na jakich zasadach się to odbywa, czy i jakie ewentualnie niesie ze sobą konsekwencje dla banku? Pomimo tych usterek i tego, że statystycznie rzecz ujmując, jest to najkrótszy rozdział pracy, a wnioski w nim zawarte nie są dość oczywiste, należy go uznać na największą wartość dodaną pracy. Autorka dokonuje w nim krytyki zasad funkcjonowania
private banking w Polsce oraz oceny perspektyw jego rozwoju. W rozdziale tym dostrzec można doświadczenie praktyczne Autorki, ponieważ pewne informacje, wnioski i rekomendacje nie znalazłyby się w pracy, gdyby analiza dokonywana była tylko na poziomie teoretycznym.
Konkludując rozważania zawarte w niniejszej recenzji należy uznać, że wybór tematyki rozprawy jest dość trafny. W pracy pojawiają się usterki, stwierdzenia kontrowersyjne czy nieprecyzyjne, jednak w pewnym zakresie można uznać, iż wynikają z pewnych uproszczeń i skrótów myślowych zastosowanych przez Autorkę. Wyraźnie widoczny jest również pośpiech w pisaniu pracy, który przełożył się na pewien brak płynności w prezentowaniu materiału. Należy zaznaczyć jednak, że praca dotyka problematyki, która jest stosunkowo słabo zbadana w wymiarze krajowym. Pomimo istnienia na rynku m.in. wymienionych wcześniej pozycji książkowych z tego zakresu, mogą one być już w pewnym zakresie nieaktualne (2005-2006 rok). W tym zakresie mgr Izabela Chudzyńska wykazała się znajomością literatury i ogólną dobrą wiedzą z zakresu bankowości, a w szczególności finansów osobistych. W pracy sformułowane zostały wnioski i postulaty, które mogą znaleźć zastosowanie w działalności dotyczącej kształtowania usług finansowych dla klientów zamożnych. Doktorantka w pewnym stopniu wykazała się umiejętnością prowadzenia pracy naukowej, polegającej przede wszystkim na analizie informacji. Oryginalność rozwiązania problemu naukowego przedstawionego w pracy zawiera się przede wszystkim w kompleksowym zaprezentowaniu usługi private banking w Polsce oraz sformułowanej krytyce, wnioskach i postulatach dotyczących rozwoju tych usług.
Reasumując, recenzowana dysertacja, pomimo usterek i uwag, jest interesującym i bardzo aktualnym opracowaniem i odpowiada ustawowym wymogom stawianym rozprawom doktorskim zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Na tej podstawie wnoszę o dopuszczenie mgr Izabeli Chudzyńskiej do publicznej obrony.
Opole, 25 maja 2018 r.
