Wi$cej realizmu na makiecie

warsztat modelarza

Wi$cej realizmu na makiecie

Wsrödmodelarzy kolejowychnajliczniejsi

-

jakwiadomo -sa. ci,dlaktörych celem gtöwnymjestbudowamakietykolejowej. Zaleznieodwarunkowiprzestrzeni, jaki- midysponuja.,mozetobyc diorama, beda.caczescia. np.makiety klubowej,lub tez wieksza makieta, stanowiqcaodrebna. catosc.Nawetmodelarze-kolekcjonerzy,wzo- remkolegöwfrancuskich, buduja. niewielkiedioramy,najczesciejwkomponowane

w

statywyströj wnetrza,wbudowane

w

regatyitp.,stuza.cedo demonstrowania posiadanych zbioröwtaboru.Jednakniezaleznieodrodzajuicharakteru makiety zawsze stanowi ona odwzorowanie rzeczywistosci-oryginalnejbqdzfikcyjnej

-

zaskazdy modelarz dqzy dotego,abytakolejowa rzeczywistoscbytana jegoma- kiecieoddana mozliwiewiernie.I

w

tymsensie, jakmawiaznanyartysta plastyk

iröwniez modelarz kolejowy Jerzy Korczak-Ziotkowski, makietajestrodzajemtröj-

wymiarowegoobrazu,przedstawiaja.cegorealistyczny pejzaz.

40

Jednakztym realizmem,zpodobienstwem do pierwowzoru,bywaröznie.Nawetjeslinas stac

izdobedziemy najwyzszejklasymateriatprodu- kowanyprzezrenomowanefirmy(tory,budynki, urza,dzenia, roslinnosc,taboritp.),nawetjeslipo- prawnietozmontujemy, zgodniezregutamisztu- kiinzynierskiej-juzpierwsze krytycznespojrzenie pozwala dostrzeczasadnicza. röznicemiedzyma- kietyaoryginatem: makiecie braktzw.patynyczyli sladöweksploatacjiiwplywöwatmosferycznych -modele budynköw, toröwitaboru doslownie

raza. swiezoscia,.Wszystko wyglqdajak

w

chwile po opuszczeniu wytwörni,gorzejnawet, gdyzfa- brycznekolorymodeli, zwlaszcza toröwibudyn- köw, czesto sqnienaturalne,„cukierkowe"-lub nawetbtyszcza.(!)tarn,gdziemabycnp. tynk.

Problem ten dostrzezonojuzdawno(J.K.Janow- ski),jednak traktowano go drugoplanowo.

W

Pol- sce pionierem

w

jegorozwigzywaniu jest wspomnianyjuzJerzy Korczak-Ziotkowski,ktöry jakopierwszyspostrzegt, zenawetnienajlepszy model,jeslijestumiejetnie spatynowany,przy- brudzony(popoprawnympomalowaniu,rzecz ja- sna), robilepsze wrazenienizmodel dobryaleo

„cukierkowych"kolorach.Bytytoczasy,gdy-jak pamietamy-nasz rynek ubogibyt

w

modelere- nomowanychfirmzachodnich, zas dostepne- choctez nielicznie-produkty NRD-owskie pozo- stawialywieledozyczenia.Okazalosiejednak, zeumiejetne potraktowanie takiego modelufar- bami znaczniemozepodniesc jegoklasepoprzez niezwyklewierne upodobnienie do^oryginalu.

Ewentualnebraki

w

odwzorowaniu szczegötöw, jeslisqniewielkie,potrafia.niezauwazenieznik- ngc. Jeslijednakwzbogacimy

w

tensposöb mo- deldobry,perfekcyjnie wykonany,mozemy osia.gna,cszokujqcyefekt:poröwnaniezdjec ory- ginaluimodelu na pierwszyrzutokaniepozwala stwierdzic jednoznacznie, cojestmodelemaco oryginatem. Dopiero po bardzouwaznymprzyj- rzeniu siebedzietomozliwe.Efekt takiswiadczy owysokimkunszcie modelarza, o jego mistrzow- skiejklasieijest dlaniego zrödlemsatysfakcji, bedgcejnajlepsza.nagroda. za wielogodzinna., zmudna.prace.Tymprzydtugimwstepempragne zachecic wszystkich, aby przynajmniej spröbo- waliiwytrwalecwiczyli,niezrazajqc sie pier- wszymi niepowodzeniami. Chce zwröcic uwage,

ze powazne potraktowanie tego problemu

w

kröt- kim czasieprzynosiniepowtarzalneefekty przy wykorzystaniu niezwykleprostych,prawie prymi- tywnych srodköwⁱpomijalniemalych nakladöw finansowych.

Nasi koledzyzkrajöw wysoko rozwinietych röwniez odnoszqsiedo poruszonego zagadnie- nia zcorazwiekszym zainteresowaniem. Majqoni do dyspozycji olbrzymiwybörröznego rodzaju färb,pomocyidodatkowych srodköw chemicz- nych, oferowanychprzezogromn^siec specjali- stycznych sklepöw.Firmy przescigajgsie

w

utatwianiu zyciamodelarzom poprzez m.in.ciqgte doskonalenie srodköw do postarzaniamodeli, uzy- wanychprzybudowie makiet. Niesa.torzeczy tanie,ale dlazasobniejszych

w

gotöwke naszych zachodnich kolegöwniestanowitoproblemu. Co- raz liczniejsze artykulywspecjalistycznychcza- sopismach poswiecasie instruktazowiⁱwymianie doswiadczeh

w

tymzakresie.RöwnieziSwiatKo- leitym wtasnie artykutem pragnieprzyblizyc te- mat rodzimym modelarzom,zuwzglednieniem naszych trudniejszychrealiöw. Jesli zopisanych dalejprostychsposoböwna dobre wyniki sko- rzystaja.röwniezimodelarze zagraniczni,pra- cuja.cy

w

bardziejsprzyjajaxych warunkach- tymlepiej.

Czego wiec bedziemy potrzebowac?

W

pier- wszymrzedzie färb.Ja zaröwnozwlasnego do- swiadczenia,jakizuwagi nakoszty,polecamto, co mnie kiedyspolecitkolegaZiolkowski,odktö- rego nauczylemsiepodstaw-tzn.olejnefarby artystyczne. Sa.one dostepne

w

wiekszych mia- stach

w

corazliczniejszychspecjalistycznych sklepachdlaplastyköw,apozatym bardzocze- stosa,do kupienia

w

sklepach papierniczych,a nawet tychz artykulamibiurowymi.Beda.potrzeb- ne nastepuja.cekolory:czern „sadza", czerwien podstawowa(inaczej„Signalred"),biel(najle- piejcynkowatzw.„Zinkweiß")orazodmianabra- zuokreslanajakosienapalona(moze byctez umbrapalona).Przydasie teznaturalnardza, czyli po prostu tlenekzelaza (ta farba jesttrudnado zdobycia)lub

w

zastepstwietzw.czerwienan- gielska albonawettzw. czerwieiiMarsa. Dodat- kowowarto zaopatrzycsie

w

kolory:zötty(nie cytrynowy,tylko zötty) oraz zielony (niemozebyc zbytjasnynp.seledynowy). Tymi koloramizrobi-

mypraktycznie wszystko-przynajmniejna tym pocza.tkowymetapie.Przypominamrzeczpozor- nie oczywista.-kolor biaty rozjasnia, kolorczarny przyciemnia.Iinnawaznauwaga:jeslichcemy zmieniclubpoprawiczty-naszym zdaniem- fabrycznykolormodelu- uzywamyfärb specjali- stycznych(Humbrol, bardzo dobresa,lakiery samochodowewaerozolach), adopieropotem patynujemy farbami artystycznymi.

Najlepszym rozcienczalnikiem do tychfärb jestterpentyna balsamiczna (zdecydowanie od- radzamnp.benzynelakowa.czyekstrakcyjnq).

Najlepiejzaopatrzycsieodrazuwpötlitrowa.bu- telke-terpentynemoznakupic prawie

w

kaz- dymsklepie zartykulami chemicznymi.

Kolejnyzakupto pedzle.Muszqbyc dobre,z naturalnegowlosia, najlepiejbobrowego. Tetzw.

„szkolne" zupelniesienienadaja..Dobry pedzel poznamypo tym,zepozwilzeniuwod^tworzy ksztalt kropli.

Pedzle sztywne,najczesciejzeszczeciny swihskiej, nie ukladaj^ sie tak jakbobrowe. Wszy- stkiepedzlemuszqbycwykonanesolidnie,miec dobrze osadzonewtosie,abyniewychodzilo pod- czas malowania. Pedzel nazwany przeze mniepi- sakiemjestspecyficznym rodzajemnarzedzia, sluzgcymdo recznego wykonywania drobnychna- pisöw na modelachtaboru.Jesttopo prostunie uzywany rdzenflamastra,wykonanyzwlökniste- go materiatu zabezpieczonegofarbsjidostepny na bazarach,najczesciejod obywateliWNP.Nie maon swojejspecjalistycznejnazwy,niewiado- mo^{wiec, oco pytac}sprzedawcöw -najlepiej uwaznieobserwowacstoiska

w

poszukiwaniu czegos,co przypominapomalowanynazöltopa- tykdo szasztyköw(jestmniejwiecejtejsamej wielkosci).

Iwreszcie spory kawalek szmaty,najlepiej

flanelowej.Musi bycczysta,suchaorazspöjna- tzn.niemozesi§„mechacic", pozostawiaja,ccza.- steczkitkaninyna wycieranym modelu.

Farbyrozrabiacbedziemy na kawalkutektu- rylub pilsni. Najlepiej robic tonaszkle,ale zuwagi na bezpieczehstwoniepolecamtakiej palety.Ma- lypojemniczek, koniecznie szklanylubmetalowy na terpentyne,

w

^ktörymbedziemy zwilzac pedz- le,uzupelninasz warsztatmalarski.

Warto zauwazyc, ze terpentynamaspecy- ficzny ostryzapach,niedlakazdego przyjemny.

Warto wiec pamietacoprzewietrzaniu pomiesz- czenia.Poza tymjest tosubstancja niebezpiecz- na-nalezy unikac przypadkowego spozycialub dostaniasiejejdooczu.

W

bezposrednim kon- takcie silniepodrazniaipowoduje przewleklesta- ny zapalneblonsluzowych. Oblanie skörynie jest niebezpieczne,jezeli zarazumyjemyzabrudzone miejsce,najlepiejpasta,BHRGorzej zubraniem -zabrudzeniafarba. z terpentyna,sa.bardzotrud- nedo usuniecia, dlatego nalezyuzywacalbo odziezyochronnej,albo-co prostsze-starej odziezy przeznaczonej do celöw roboczych.

Zbigniew Molenda

warsztat modelarza

Budowa torowiska

Torysa.

podstawowym,

statymelementemmakiety.Ichmontazniejest trudny,ale

wymaga

szczegölnej starannosci,abynaszemodeletaboru po- ruszatysiebezawaryjnie. Musi ontezoczywiscie

swoim wygladem

odpo- wiadac pierwowzorowi.

W

modelu podtorze wrazzpodsypkq zastepuje sie scieta.obustronnie ukosnielistwqo grubosci okolo 5mm,czylitzw.podsypkgfalszywa., przy- mocowana. doptytymakiety. Dopiero naniejukta- dasietor,powczesniejszym doktadnym wytrasowaniuliniiwyznaczaja.cej jego srodek.

W

samymtorzesrodek ten wyznaczaja. zwykleot- worki na gwozdziki, ktöremuszqsiepokryczwy- trasowana.linia..Umocowaniefatszywej podsypki doptytymakietyipotem samegotorumodela- rzewykonuja.röznie.Niechcetunarzucac zad- nego rozwiqzania,wspomniectylkowypadao materiale fatszywej podsypki.Mozetobyclistwa drewnianalubpilsniowa,leczczestostosowana bywa matakorkowalubnawetgumaczystyro- pian.Robiq takci,ktörymzalezyna wyciszeniu odgtosöw jadgcego taboru. Trzeba wiedziec, ze wyciszenietakiezawszejest tylkoczesciowe,ale matosens zwlaszcza

w

przypadku duzychma- kietklubowych, gdziekilkanascie lubnawetkil- kadziesigtporuszajqcychsiejednoczesnie pociggöw wywotuje uciqzliwyhalas.Niezaleznie od tego, jakiego materialu uzyjemy, musi on pod- dawacsiedzialaniu kleju,ktörymmocujemy ma- terialydekoracyjne.Polecam do tego celuwikol, wiecnajlepiejuzywacmaterialöw drewnianych lubdrewnopochodnych.

Tormusi byc dobrejjakosciiodpowiadac skalimodelarskiej.

W

przypadkuskaliHO,HOe czyHOm,atakzeNniemaztymwiekszych pro- blemöw. Dobry material torowyrenomowanych firm nie jestwprawdzietani,alewarto go nabyc -pozwolitouniknqc pözniejszych klopotöwru- chowychna makiecie.DiaHOdobrzejestuzyc toröw firmy fflz-zwtaszcza szczegölnie udanej, najnowszejwersji.Niezty jest tez torfirmyRoco.

zwlaszczaSystem Roco-Line.Zaawansowanym modelarzomowyrafinowanymgusciepolecam najlepszytor jaki istnieje-japohskiel firmyShi- nohara. Niestetyjeston nadal trudno osiqgalny

ibardzodrogi,apozatymnadajesiewyiacznie do modeliwyposazonych

w

kolaoprofiluRP25.

Milosnicy wa.skotoröwkiHOelubHOmmogquzyc

pierwowzör

toröw firmyRoco(tylkoHOe), najlepsze jednak sposröd obecnie dostepnychsa.toryfirmyBE- MO.Röwniez Shinohara produkujetorywqsko- torowe, jednak trudnojezdobyc.Zwolennikom skaliN wypadapolecic firme Fleischmannijej asortymentPiccolo,wtymröwniez catkiemnie- zty tor.

Jeslijednakniedysponujemywymienionym materiatemizröznychwzgledöwniemozemy go nabyc, wystarczynawettor jakisczastemu produkowany

w

Polsce.Jestwprawdzienie naj- lepszej jakosciiznacznie przeskalowany,alewa- dytedadza. siestosunkowo tatwo usunqc bqdz skorygowac. Dotyczytoprzede wszystkimszyn.

S3one zbyt wysokie orazmaja.za szerokiegtöw- ki.Najprostsze, comoznazrobic, toopitowac gtöwki napötokra.gto (jak u Pilza)iwygtadzic pa- pierem sciernym gradacji700.Nastepnie wierzch gtöwki cynujemy, aby usuna.c nienatu- ralny kolormosia.dzu.Uzywamydobrze nagrza- nejlutownicy mocymin.150

W

oraz topnika

w

postacichlorkucynku.Cyna musisieröwnomier- nierozptynqc na powierzchni gtöwkiiutworzyc jednolita., srebrzysta.powtoke. Nastepnie koncöw- kiszyn nalezy spifowac, aby uiatwicichwsuwa- nie

w

tasme podktadöw -dotyczy to szyn wszystkichfirm,nawettych najlepszych.

Takprzygotowane szynywsuwamy

w

tas-

mepodktadöwiuktadamytorna makiecie. Po- tozenietoröw musi byc doktadnie wytrasowane, atorutozony natejtrasiebardzo starannie- zwlaszcza nalukach, jesliuzywamyelastycznych, dlugichodcinköw. Przed ostatecznymzamoco- waniemtornalezynaprostowac(jeslitokoniecz- ne) orazwypoziomowac.Prostowania unikniemy, jesliszyny przedmontazemdopodktadöw po- zbawionezostana.skrzywiehizwichrowan. Na- tomiastpoziomowaniejestkonieczne,poniewaz zaröwno spodnia strona podktadöw,jakimate- riatuzytynafalszywa.podsypke bywaja. nieröw- ne.Wystarczy

w

tymcelupodlozycpod zaklesniete miejsca natorzekawatkipapieru,po- skladane do odpowiedniej grubosci. Nastepnie,

model tor

podtorze podsypkatoru

röwodwadniajqcy podsypka fatszywa

podsypkadekoracyjna \ drobny plytamakiety piasek

gdyjuzusunietesa.wszystkie nieröwnosci,za- mocowujemytorostatecznie(dobiciegwozdzi, przyklejenieitp.).

W

torzeprodukcji polskiejdo- piero terazwygladzamy pocynowanegtöwki szyn papierem sciernym gradacji1000lub1200 uwazaja.c,aby catkiemniezeszlifowac cyny.

Kolejnaoperacjatokalibrowanietoru.Jest ona bezwzglednie konieczna

w

przypadku toru polskiego,a takze

w

przypadku luköw sztywnych starejwersjiPilza.Otöz przeswit toru prostego powinien wynosic doktadnie16,5mm,zas

w

lu- kach promieniu500

mm

imniejszym-17,0

mm

dla skaliHO(w innych skalach nalezytozba- dac doswiadczalnie).Wymienionerodzajetoröw sa.„zaciasne" zwtaszcza

w

lukach, gdzienomi- nalnyprzeswit,takjak

w

oryginale,powinien byc nieco powiekszony.

W

tymcelunalezyprzygotowacdwakalib- rownikistalowewedtugpodanegoszkicu.

Takwykonanekalibrownikiosadzamy

w

drewnianych rekojesciachnp.od starychpilni- köw. Pamietajmy, ze srednice roboczeDmuszq bycwykonanedoktadnie.Catoscnajlepiej zlecic zaprzyjaznionemu tokarzowi.Jesliktosmataka.

mozliwosc,kalibrownikinalezywykonaczmate- rialu40Hlub innej stalido hartowania, wytoczyc srednice robocze wstepnie ok.0,5

mm

wiek- szeod zafozonych, nastepniekalibrownikizahar- towacdo45-50 HRCiszlifowac wykahczaja.co srednice robocze napodanewymiaryD. Mniej- szekalibrowniki[D=17,0mm) wstawiamysred- nica.robocza.pomiedzyszynyidociskajqcz wyczuciemkolnierzdo gtöwek,przesuwamykil- kakrotnieplynnymi ruchami przezcata,dtugosc wszystkichtoröw wrazztukami, dopökiniewy- czujemy wyraznego zmniejszeniaoporöwtego przesuwania. Nastepnietosamorobimy wiek- szymkalibrownikiem,aletymrazem wyta.cznie

w

tukach!Wskuteknaturalnego sprezynowania materialupodktadöw uzyskamypoprawneprze- swity,mimozerobocze srednice kalibrowniköw sa.od nich wieksze.Jeslichcemyutatwic sobie prace, nalezyspröbowac przed kalibrowaniem nagrzactasmepodktadöw miedzy szynaminp.

zapomoca.suszarkidowtosöwlub opalarki (os- troznie z opalarka.,abypodktadöwnieroztopic- operowaczwiekszejodleglosci).Nastepnie mie- rzymy przeswitytoruijeslisg dobre,wykonuje- myprobe ruchu taboru,najlepiejwagonem dwuosiowym duzymrozstawieosilubjeszcze

opitowaciwygtadzic

usunqczadziory

44 Przekröjtorowiska

w

naturzei

w

modelu

warsztatmodelarza

lepiejwagonemtrzyosiowymnp.boczniakiem.

Jeslimodel poruszasiebez zastrzezen,mozemy przystqpicdo wykanczania torowiska.

Zaczynamyod przygotowania mleka wiko- lowego,tj.wikolurozcienczonego woda. mniej wiecejdo gestosci wtasnie swiezego mleka. Po- trzebowacbedziemy sporo tego srodka- tym wiecej,im wiecejtoröwmamydo wykonania.

Napoczatekwystarczy okoto 0,25litra.Kolejnym potrzebnym materiatemjestpodsypka dekora- cyjna, najlepiej

w

postacinaturalnegogrysiku, przesianego

w

celu oddzieleniaodpowiedniej wielkoscifrakcji.Firmymodelarskieoferuja.taki grysik,juzprzygotowanywefrakcjachodpowied- nichdo danejskali.Zwykle materiat tenniejest drogi.

W

ostatecznoscimoznauzyc gruboziami- stegopiasku,röwniezodpowiednio przesianego.

Zapomoca.duzegosztywnego pedzla(pedzle opisano wczesniej)smarujemy torowisko miekiem wikolowym,szczegölnie staranniemiedzy podkta- dami.Nieprzejmujemysiepobrudzeniem szyn- smarujemy wszystko„jak leci",naszerokoscinieco wiekszejodfatszywejpodsypki.Nastepnie zasypu- jemy torowisko podsypka.dekoracyjna.dosegruba., röwnomiemgwarstwq az doprzykryciapodktadöw.

Wygtadzamytewarstwe

w

zalomachiwyröwnu- jemy do wysokosci podktadöwzapomoca.plaskie- go,drewnianegoklockaogrubosci ok.12

mm

^(musi

sieon zmiescic pomiedzy tapkami podktadöw). „Szo- rujemy" klockiempo podktadachtak dtugo,azusu- niemy nadmiar podsypkiipodkladystana.sie widoczne.

Operacjetewykonujemyodeinkaminiedtuz- szyminiz100-150mm,abyniedopuscicdo przedwczesnego wyschnieciakleju.Niektörzy te wstepna. operacje wykonuja.zuzyciem plynu do myeia naezyn zamiastkleju,a dopieropo popraw- nym,wstepnymuformowaniu podsypki „zakra- piaja."ja.obficiemiekiem wikolowym.Matote zalete,zenietrzebawstepnegozasypywania do- konywacodeinkami,tylkomoznaod razuprzy- gotowacwszystkietory,a nastepnie zakrapiac jewikolem.Wybörpozostawiam Czytelnikom.

Pouformowaniu podsypki sprawdzamy, czy jestona dostateeznienasaezona wikolem. Miej- sca zbytsucheponowniezakrapiamy.Mozna torobicstrzykawka.,rurka.lubnawetduzym miekkim pedzlem. Raz jeszczeogladamynasze dzielo,poprawiamydrobne niedoröbkiipozo- stawiamydo wyschniecia. Szczegölna.uwage nalezyzwröcicna usuniecie drobin podsypkiz

R0.2

kraw$dzie stt?pic

obustronne skosyok.4$

skosok.3

Uwaga: szynnienalezy przecinai szczypeami, lecz najlepiejpilka_wtosowa_dometalu

Koricowki szynprzedwsunigeiemwfss'mgpodkta- döwnalezyopitowac

V

0,63 0,5, 0,4

RÜ2

i R2

1.kalibrownik

D=

17,0 2.kalibrownik

D

= 17,6

_1x45

10

-100 KalibrownikdotoruHO

powierzchnibocznychszyn.Nalezyto zrobicdo- ktadnie,aby zyskac naturalnywyglqd toruibez- bledny ruch taborupo nim.

Powyschnieciu podsypki przyklejamy na ob- rzezach torowisk fragmenty trawy dekoracyjnej.

Najlepszajest,o dziwo, trawa dawnejNRD-ow- skiejfirmyVera.Wartowiedziec, zearkusztra-

wyzawszeobficiezwilzamywoda. przed przyklejenieminigdynietniemy nozyczkami-za- wszeoddzieramy potrzebne fragmenty pozwil- zeniu.Zwilzamy zaszawsze od strony papieru, pod strumieniemwodyzkranu.Przyklejamymie- kiemwikolowymtak,aby granica trawy odstro- nytoru bylaook.10

mm

oddalonaod granicy podsypki.Powyschnieciutrawy miejsceto zwil- zamyobficiemiekiemwikolowymizasypujemy röwnomiernie bardzodrobnympiaskiem,najle- piejkwarcowym,uzyskujacimitaejerowuod- wadniaja.cego.Przejsciapomiedzytrawa.

ipiaskiem oraz piaskiemipodsypka. powinnybyc plynne.Nieuzywamyzbytduzejiloscipiasku,a przedjego wyschnieciempoprawiamyimitaeje rowu,dogniataja.cgo okrajiym patyczkiem,np.

trzonkiempedzla.

Gdyjuztorowisko calkowiciewyschnie,wy- dmuchujemyzniegonadmiar materialu dekora- cyjnego,niezwia.zanego klejem.Najlepiejzrobic tokoncöwka. odkurzaczapodta.czona.odwrotnie tj.„nawydmuch"zamiast„nassanie". Jesliprzy tejokazjiodslonia. sie nienaturalniewygla.daja.ee ubytki,towypelniamyjeodrobina.wtaseiwego materiatuikropla.wikolu.Powyschnieciu uzupel- niehmoznaprzysta.picdo malowania.

Rozrabiamybraz z odrobina. czerni tak,abyuzy- skackolorciemnegonalotunanaturalnejpodsyp- ce.Jesliktosmaztymklopoty,powinien zaopatrzycsie

w

naturalnykamykztakimnalo- temiporöwnuja.c,dobracodpowiednikolor.Far- baniepowinna byczbyt gesta,abyzdotalawniknac

w

gla.bmaterialudekoracyjnego. Staramysiema- lowacniezbyt obficie,aby farbanietworzylanie- naturalnychzbryleh.Malujemy srednim,sztywnym pedzlem,dosemoenodociskaja.cgo do podsypki.

Starajmysieomijacstrefe piasku,zatopokrywa- myfarba.mozliwie doktadnieboczne powierzchnie szyn. Jeslinasze szynysa.zbytwysokie,takiepo- krycieobnizyjeoptycznie,aszynomdobrym nada naturalnywyglad.Opisane wczesniej farbyarty- stycznedaja.stosunkowotrwala.powloke,ktöra

w

sposöb naturalny matowieje

w

miare schnie- cia.Nastepnieoczyszczamy glöwki szynzfarby, najlepiejzapomoca. kawalka twardej,piaskiejde- seezki.Zarobionanapötokra.glogtöwkapolskich

szynodsloni siewtedytylkoczesciowo-

w

pobli- zuszczytu,co optycznieja.zwezi.Poröwnanie tak przygotowanych torowiskztoröwgorszejilepszej jakosciujawnizblizeniewygladuoburozwia.zan-

torgorszej jakosciokazesiejuz„doprzyjecia".Gdy farbawyschnie (potrzeba nato ok.3 doby),konty- nuujemy malowanie,tymrazemrowöw odwad- niaja.cych.NanichwlaSniewykonujemypfynne przej^cieodkoloruciemnobrqzowego dozieleni trawy.Wykonujemytopoprzezstopniowe doda- wanie dobra.zu zölei,anastepniezieleni.Da.zymy

w

koheowejfaziedo uzyskania odeieniauzytej tra- wy. Niewielkie slady ciemnejzielenina dnierowu imitowacbeda.wystepuja.eetarnzwykleglony.Ca- lyczaspamietamy,abynigdzie niewystepowala wyrazna granicapomiedzy kolorami-przejscia musza.bycplynne.Malujemytak dlugo,azosiqg- niemy zadowalaja.cyrezultatinastepnie odklada- mywszystkodo wyschniecia.

Trzecimetapemjestmalowaniewykaheza- ja.ee.Gdydoktadnie przyjrzymysietorowiskom

w

naturzezauwazymy,zenp.przedsemafora- miwjazdowymi, przystankamiitp.ciemnordza- wyodeien podsypki toru szlakowego wyraznie sierozjasnia.Jesttospowodowanefaktem, ze podezashamowaniana torowisko zsypujesie materiatscieranychklocköwhamulcowych,ktö- rytarnintensywnie koroduje-sta.dwyrazny od- eienjasniejszejrdzyna wystaja.cych czesciach kamyköwpodsypkiipodktadach.Uzyskanieta- kiego efektuwymaga pewnejwprawy-trzeba malowacdelikatnymi,alezdecydowanymimu- snieciamisamegowierzchu podsypki. Wtasci- wykoloruzyskamy, dodaja.cdobra.zunieco czerwieniizötei.Takpoprawiamytorowiskotyl- kowewtasciwych miejscach,wymienionych wyzej.Ostatnim uzupetnieniem bedzieimitaeja wilgociikatuz,zalegajqcychmiejscami

w

ro- wachodwadniaja.cych.Potrzebny bedziedote- go zwykty,bezbarwnylakier olejny.Najlepiej

„wkropic"goobficie

w

za.dane miejscabez uzy- ciapedzla,wlewaja.cnp. zmalej,blaszanejry- nienki.Wtedylakiersamnaturalnie sie rozptynie, doskonaleimitujacwilgoc.Po przeschnieciutoro- wiskasa.gotowe.Mozejeszcze trzeba doczy^ciö gtöwki,co ujawni pröba kontaktu elektrycznegoz kotamilokomotywy.

ZbigniewMolenda

45

warsztatmodelarza

Zielen na makiecie

Odtworzenieelementöwzielenina makietach (dioramach),

w

sposöb wiernie przypominajacyoryginalna.,zywqroslinnoscjeststosunkowotrudne.

Wymaga

duzego doswiadczenia modelarskiegoorazumiejetnosci podpatrywanianatural- nej przyrody.Jednak pokilkuprobachmoznaosia.gnqczadowalajqcyefekt.

Roslinnosc „fabryczna".

Podtym haslemkryje siestosowanie elementöwziele- niwytwarzanychprzezprzemystmodelarski. Takispo- söb wykonywaniaprzyrody jestbyc mozeszybki,lecz niestety bardzomatoefektowny,wreczzty.Nawetre- nomowanefirmymodelarskieuzywaja.do wytwarza- niaelementöwzieleniwyla.cznie syntetyköw,tworzyw sztucznychi...tasmyprodukcyjnej,gwarantuja,cej pet- ita,powtarzalnosckazdego elementu.Awlasnieto,co cechuje prawdziwa.przyrode, tojejröznorodnoscinie- powtarzalnosc. Dlatego teznadobrejmakiecienie mozna

w

zadnym wypadkuograniczyc siedo wyko- rzystania jedyniegotowych produktöwfirmmodelar- skich.Pomimo zapoznaniasiezszerokim asortymen- tem tegotypuakcesoriöw(drzew,krzewöw, trawitp.) zaröwno

w

Polsce jakispecjalistycznych sklepachna zachodzieEuropystwierdzicmögewreczautorytatyw- nie,ze niespotkatem wyrobu,ktörymögtbyzostac uznanyzadobrze imitujqcy oryginal.Oczywisciedo- stepnesa.pewnepötprodukty (takze syntetyczne), ktö- re

w

polaczeniuzinnego rodzaju materiatamimoga,stac sieprzydatne,czynawet niezbedneprzywykonywaniu elementöwroslinnosci.

Z produktöwfabrycznych polecitbym tzw.trawe modelarska,produkowana.jeszczewczasachbytejNRD przezfirmeVERO,a wczesniejVEB Modellbahnzubehör 934 Marienburg. Jestto produktnaprawdedobry, moga,cy stanowic kanwe dodalszychmodelarskich poczynaii.Obecnie tegotypu „trawe",czylipokryta.

elektrostatycznie drobnymi,gestymiigielkami tekturo- wa.mate,nabycmoznawsklepach modelarskichina gieldach.Matytakieprodukowanesa.röwniezprzez inne firmy modelarskie,jednakzeichkolorysa,nienatu- ralnie„dzikie"iztego powodusprawiaja,duzogorsze wrazenienizte zczasöwbytejNRD.

Istnieje jeszczekilkainnychproduktöwfabrycz- nych godnychpolecenia, te jednak zostana.omöwione przy opisie dalszychzagadnieh szczegötowych.

Zielen najnizsza,czyliposzycie Gdymamyjuzprzygotowanyksztattterenumakiety, mozemyprzysta.picdo wykonywania elementöwprzy- rody. Rozpocza,c nalezyodzieleninajnizszej,czyliod poszycia.Zwröcmyuwage,ze jednolita,röwniuteh- katrawa spotykanajestwyta.czniena trawnikach, czylitarn, gdziewystepujetzw. zielen urza.dzona.My raczejzajmiemysiezielenia,nieurzadzona., naturalnie rozprzestrzeniajacq sie np.wzdluztoröwkolejowych, rowöwczy drög.

Dopokryciapewnych fragmentöw makietyz powodzeniemmozemyuzyc opisanej uprzedniomaty trawiastej.Nalezy jednakprzestrzegac kilkupodsta- wowychzasad:

•wzadnym wypadkunienalezypokrywaccalej makiety(dioramy)tego typumata,,

•uzywamyfragmentöwopowierzchnimaksimum kilkunastucm^z,czylinp.owymiarach5na5cm,

•fragmentytejmodelarskiejtrawynalezywyrywac zmaty,uprzednio obficie zwilzaja.cwoda, odwrotna.

stronematy,czylitekture; niewolno wykonywactej czynnosci nozycamiczy skalpelem;pamietacnalezy przytym,ze ksztatttej„wyrywki" powinien bycnie- regularny, jedyniezgrubszaopisujqcylinie,doktörej trawamadochodzic,

•kolejnefragmentymatmoznazesobqstykaciz grubsza pasowac, jednak

w

zwiqzkuztym,zetrawa nadanym fragmencie matymatendencjedo pochy- laniasie

w

jednqstrone,nalezy kolejnefragmenty maty obracactak,abykierunek pochylenia bylna kazdym fragmencieinny.

Tak przygotowane fragmentytrawiastejmaty mozemyjuzmontowacnaState, przyklejajgc jedo podlozaklejemtypuwikol.Dobreefekty przy uklada- niumat naterenieodose skomplikowanymksztaicie (np.

w

rowach,uskokachitp.)dajeponownezwilze- nie ich„lewej" stronywoda.ipo odezekaniuparu minutusuniecie kilkuwarstw tekturowegonosnika.

Ksztaftowaniematybedziewöwczasduzolatwiej-

sze.Klejem smarowac mozna zaröwnopodloze, jak imate.Najlepszy efekt uzyskuje sie stosuJEjcklejo konsystenejidoserzadkiejsmietany.

Röwnie dobreefekty dajestosowaniejakotraw wysokichmat produkowanychprzez firmeBusch podnazwa.Greenland.Sa. tomatypokrytewyzszym materialem,ktörychosnowe stanowitkanina.Ich umiejetne wkomponowanie

w

makietewymagajed- nak sporo wprawy, zatempocza.tkuja.cymmodela- rzom odradzamichstosowanie.Lepiejograniczyc sie douzyciamat na podbudowieztektury.Bardziejdo- swiadczonychzachecam doprob,ktörezpewnoscia.

popewnymczasie przyniosa zadowalaja.ee efekty.

Zastosowanietrawiastej,fabrycznejmatyto jed- nakdopieropoczatek sukeesuwwykonywaniuzie- leniniskiej.Pora teraznazastosowanie „produktöw"

naturalnych. Sa. nimiwszelkiegorodzajemehyibar- dzo drobneporosty. Niestetywymaganejestprzygo- towanietychmateriatöwz przynajmniej kilkumiesiecz- nym,a najlepiejrocznym wyprzedzeniem. Nieodzowna stanie siena poczatek wycieczka do prawdziwego lasu.Itowycieczkanie jednokrotna, leczpowtarzana systematycznieodwiosny dojesieni.Powinnismy sieodpowiednio wyposazyc nataka.eskapade.Nie- odzownybedzie ostry nöz, dziecieca topatkaikarten lubnawetkilkakartonöwnp.pobutach.

W

lesie poszukajmy przede wszystkim mchöw. Wybierzmy te rosna.eena kamieniachiinnymtwardym podtozu np.nakorzeniachdrzew. Zaleznieodpory rokuuda namsie znalezcmehyoröznych odeieniachzieleni, röznychwysokosciachijedmosci pedöw.Niewa.tpli-

wie dostrzezemy,zewpewnymokresie

w

mchu pojawiaja. sie lieznietwarde„igietki"dozludzenia przy- pominaja.ee znana.namjuzsyntetyczna.trawe!Zbie- rajmytobogaetwo naszych lasöw bardzoostroznie odspajaja.cwybrane fragmenty odpodtoza.Nalezy wykonywactozniezwykta, starannoscia.ibez zbed- negozaglebiania siewpodtoze,na ktörymwegetuja.

roslinki.Wybieraja.cokazytrzebapamietac,zena naszejmakieciebeda.one imitowac trawyiroslin- nosc do wysokosciok.0,80 m,czyliwskaliHOnie powinny byc wyzszeniz8-10mm.Im wiecejrözno- rodnych okazöw udanamsie przyniesczwycieczki, tymbogatsza.bedziemymielibaze wyjsciowa. do

40

Zlewej:matytrawiasteprodukowanewbytejNRDnapodtozu tekturowym.Zprawej

trawy wysokie-matyGreenland firmyBusch nanosniku tekstylnym Mehyiporosty.Podstawowy„budulec"dozieleni niskiej

warsztatmodelarza

dalszychpoczynah. Juz

w

trakcie zbierania„materia- lu"pamietajmy,zepo ostatecznym przygotowaniui selekcjido faktycznegouzyciapozostanienamok.

20^-30%zebranychroslin.

W

domuprzychodziporanapierwsza, selekcje.

Powydzieleniu materialu najbardziejodpowiadaj^ce- gonaszym oczekiwaniomnalezymchyiporosty wysuszyc.Musi byctodlugotrwatyproces, trwajq- cyod1do 2tygodni.Niewolno

w

zadnymwypadku wytozycmchuna stonceczygorqcykaloryfer.Im czesciejbedziemy naszmaterial leciutko nawilzaci delikatnie

w

umiarkowanej temperaturzesuszyc,tym trwalszainaturalniejszabedziejegobarwa. Pokilku pröbachi'nabyciupewnejwprawyrychloprzekona- mysie,ze przyniesiony z lasu materialwogöle nie zmieniabarwylubwreczprzeciwnie, ze jego barwa.

w

procesiesuszeniamozemy„sterowac".

Posuszeniu przychodzi porana drugqselekcjei

wykonaniepodzialukepmchöwiporostöw namniej- szefragmenty.Staramysie dzielenietowykonywac röwniez

w

sposöbnaturalnyodrywajac fragmenty roslin,tylkonieznaczniepomagajqcsobieskalpelem lubnozycami.

Terazpozostalyjuz „nasadzenia".Podopasowa- niufragmentöw przygotowanychmchöwiporostöw donaszejmakietyiumieszczonychjuztarnfragmen- töwsyntetycznej trawy,nakladamy nateren spora, iloscdose gestegoklejutypuwikoli

w

nim umiesz- czamy odpowiednie fragmentynaturalnej zieleni.

Wtymmomencie musimyjuz zdacsobie spra- wezukladu catejtejkompozycji.Zastosowaniesyn- tetycznej trawiastejmatyimchöwowysokosci od2 do1

mm

pozwala na znaczne zröznicowanie wyso- koscinaszej zieleni poszycia.Fragmentyzieleniwy- zszejinizszejmogasieze soba, przeplatac, ado tego stosowaniemchöworöznejstrukturzeibarwiepo- zwoliuzyskacefekt zieleni niskiejdozludzenia przy- pominajgcyoryginalna.przyrode.Oczywiscieprzez calyczaswykonywaniatejkompozycjinalezypod- patrywacoryginat,choeby spoglqdajqc nafotografie lub zaokno.

Jezeli

w

ukladzietejzielenipozostana. niewielkie fragmentyniezaklejone nalezyzamarkowac

w

tych miejscachteren nie pokryty roslinnoscig.Wystarczy jednalub kilkakropelbardzorzadkiego klejutypu wikol, wypetniaja,cych te przestrzeh,przysypanych doseobficiebardzodrobniutkim piaskiem. Piasek taki uzyskacmoznazbierajac np.zpolnej drogi pyt, osia- dajaeypoprzejezdziepojazdu.Pamietajmy, zeimdrob- niejszybedziezastosowanypiasek,tymlepszy uzy- skamyefektkoncowy.Wszakziarenkopiaskuo srednicy 0,5

mm

nanaszejmakiecie

w

skaliHOto

w

rzeczywistosci juzkamieno srednicyponad 40mm!

Powyschnieciuklejuusuwamydelikatnie ele- menty zbedneuzywaja.cdomchöwiporostöwskal- pela orazdopiasku np. aerografu (leczwylqcznie jako zrödlasprezonegopowietrza).

Jezeliuznamy, ze uzyskanyefekt niewpelni zaspokajanaszeoczekiwania,mozemyjeszcze do- datkowo barwezieleniprzytlumic, stosujacmalowa- nieaerografem.Odradzam jednak podejmowanie pochopnychdecyzjiomalowaniu, gdyz mojawielo- letniapraktykadowodzi,zemalowaniezielenicze- sciejefektkoncowy pogarszanizpoprawia.Wyjat- kiemjest lekkie,umiejetne„przytlumienie" miejsc potaezen röznychmateiialöwpi/yu/yciuknlniöw

bardzozblizonychdooryginalnych.Koncowyefekt zieleni niskiejuzyskamy wprowadzajac na wykona- newedluguprzedniopodanegoprzepisupodloze poje- dynezerosliny,kwiatyitp.Jakomaterialzastosowac moznaowocenaszychIqkitroche„syntetyköw".

Zacznijmy od surowcöwnaturalnych.Skorozbiory lesnemamyjuzza soba,, to nalezyudacsieröwniez natgke.Najlepiejuezynic to

w

röznychporachroku, aby zebranymaterial byl zröznicowany.Wypatrujmy delikatnychkwiatostanöwtraw,görnychfragmen- töw chwastöw. Imbeda.onebardziej„zwiewne", tymlepiejnamakiecieoddadzgoryginalne rosliny.

Mozemyprzy okazjinazbierac „badyli"trawichwa- stöw.Jezelibedg onedostateezniegesteiwiotkie znakomicie nadadzgsiejakonosnikna duzechwasty

imale krzewy nanaszej makiecie.Sposöbzbierania

jestanalogiczny jakwlesie.Tyle tylko,zedo zbioröw najbardziejprzydatne beda. nozyce. tatwiejsze jest takzesuszeniematerialöwzlaki.Mogqsehnteszyb- koibezzbednych zabiegöw kosmetycznych.

Ztegomaterialuwyodrebnimyroslinydozludze- niaprzypominajaceskupiskakwiatöwczychwastöw.

Przypomoeycieniutkiego wiertla (najlepiejspraw- dzaja. siewiertladentystycznetzw.kanalowe,ktöre sasprezyste, cienkieibardzoostre)wiereimy

w

podstawie makietyiwprzygotowanejjuz zieleniotwo- ry,

w

ktörewktadamyroslinnoscwczesniejdelikat- niemaezajaeichkonce

w

rzadkimklejutypu wikol.

Otworywykonujmyglebsze,wöwczaslatwiejbe- dzienamustawicwysokosc poszczegölnychroslin.

Nakoniectrochezieleni„syntetycznej".Umie- jetne, leczbardzorozwaznejejzastosowanie nada ostatecznyklimat,formeibarwenaszemuposzyciu.

Najlepszymdostepnym materialemo rozsadnej ce- nie jestproduktfirmyHekizwanyHeki-IaubiHeki- flor.Ten pierwszytobarwiona,granulowanaga.bka

w

staniesypkim.Drugi jestproduktemznacznie bar- dziejwyrafinowanym. Jestto röwniez barwionygra- nulat ggbki, lecznaniesionynamaterial-osnoweo bardzo rzadkimsplocieprzypominaja.cymsiateezke.

Zastosowanie pierwszegogranulatu jest latwe,bo

wymagananiesieniawwybranych miejscachkropel klejuiumieszczeniu nanichpojedynczychziarenHeki- Iaub. Imituje todobrzegeste, lecz niskiechwasty.

Nasadzeritych nalezydokonywac na przygotowanej juz zieleni(trawiastejmacie)lubtereniepokrytym piaskiem. Najlepiej wygla,datego typuzielen

w

miej- scach polaczenröznychfragmentöw matlubpiasku imaty.Powyschnieciumozna na pojedynezeziarna

gajbkiponownienalozyc kropelki klejuiprzyuzyciu pincety nalozycdruggwarstwe, podwyzszajgcnie- ktore rosliny.

Trudniejsze jeststosowaniematerialu Heki-flor, lecz przypewnejwprawiedajeznakomitewreczefek- ty.Materialtypu„flor"nalezyprzygotowac

w

ten sposöb,zezopakowaniawyjmujemy zawartosciod brzeguodeinamy bardzoostryminozycaminiewielki kawaleksiateezki-osnowyzgranulatem.Niemoze tobycfragment wiekszynizok.1na2cm. Po odeieciufragmenttenformujemydelikatniegoroz- cia.gajac,rozrywajacpojedynezewlökna osnowy,ale tak,abyniedoprowadzic dorozdzielania sie odeiete- go fragmentu. Potakichzabiegach nasz kawalek zielenistanie sie przestrzenny, a siateezkaosnowy Igczacprzymocowanq doniejgabke daefekt cieniut- kichgatazek.Otrzymamy

w

^tensposöb duzychwast lub niewielkikrzew, ktöry przykleimynaprzygotowa- nqmatetrawiasta. lubterenposypanypiaskiem.Do klejeniauzycnalezyoczywisciekilkumalenkichkro- pelek klejutypuwikolnaniesionych

w

wybranym miejscu.

W

zwia,zku ztym,ze firmaHeki produkujeswe wyroby

w

bogatej kolorystycemozna znakomicie röznicowac poszczegölne elementyzieleninietylko stosujacröznq wielkosc, leczröwniez barwe.

W

kolejnejczesciprzedstawiejakwewlasnym zakresiemozna wykonac krzewyidrzewa.

LeszekLewinski

UWAGA:niektöre porosty,wtymwszystkienadrzew- ne,sapodczesciowa ochronq![red.]

Gotowazielen niskanamakiecie.Zastosowanojednoczesnie syntetyczna„traw?"mchyiporosty oraz siateezke

Heki-flor. 41

warsztatmodelarza

Zielen na makiecie ₍₂₎

W

poprzednim numerzeSKopisanosposöbwykonanianajnizszego pietrazbiorowisk roslinnychnamakiecie kolejowej^-trawipodszytu.Dzisiajkolejnystopieh wtajemniczeniaiwiekszaskala trudnosci:krzewyⁱdrzewa.

Zielensrednia,czylikrzewy Gdyposzycie,czylizielen niska, jestjuzuksztaltowane, moznawzbogacic teren ozielensrednia..

W

rzeczywistoscisa.tokrzewyowysokosci dook.3^- 4 m.Doichwykonania na makiecienajlepiejuzyc fragmentöwchwastöw zebranych nalaceiopisanego juzmateriatu Heki-flor.Najpierw

w

podstawie makiety wiercimy otworyⁱumieszczamy

w

nichosnowe naszego krzewu-przygotowane fragmenty chwastöw. Oczywiscie doichmocowaniauzywamy klejutypu wikol. Nalezy pamietac, ze

w

jednym otworze mozna umiescickilkatodyzek,zasabykrzew do zfudzeniaprzypominatoryginal-takichgruptodyzek musi bycoboksiebieprzynajmniejkilka.Po wyschnieciuklejumozna naszjeszcze „bezlistny"

krzewumodelowac,przycinaja.cdoodpowiednich dtugosciwklejonelodyzki.Ostatnig czynnoscia. jest natozenienatakprzygotowany krzewzieleni.Uzyjemy ponownieHeki-flor.Odcinamy fragmentosnowyz ga.bka.irozciggamy go naboki tak,aby uzyskac bardzorzadka.,wreczpötprzezroczysta.,osnowe.

todygismarujemy na koncach rzadkimklejemtypu wikolinakladamy/M/'-ffo/-,okrywajac przygotowana.

konstrukcje.Nakoniec lekko rozcia.gaja.c tuiöwdzie Heki-florksztaltujemy ostateczniekorone krzewu.

Niektörekrzewylub ichfragmentymozna pozostawic

„bezlistne",czylinieoklejone siateczka. Heki.Imitowac beda.uschnietefragmentyroslinnosci.Röwniezi

w

przypadkuwykonywaniazielenisredniejuzywac moznasiateczek Heki-flor oröznychkolorach.

Narynkuzachodnioeuropejskimistnieja.takze inne produkty, ktöremozna zastosowac zamiast siateczki Heki-flor.Wspomniecnalezyprzede wszystkim o produkcieSilflor,ktory jestpodobna.

siateczkg jak Heki.Umieszczono naniejjednaknie ggbke,lecz imitacjedoztudzenia przypominaja.ca.

niewielkielistki.Efektstosowania tego produktujest doskonaty,natomiast przedpowszechnymsto-

sowaniem go odstrasza przede wszystkim cena.

Niewielkieopakowaniekosztujeponad 30DM.

Ponadto produkt tennawet

w

specjalistycznych sklepach modelarskich

w

Niemczech sprowadzany jesttylkonazyczenie klienta.

W

naszychwarunkach najlepszewydajesiebycstosowaniewyrobufirmy Heki-dostepnegoiodose umiarkowanej,jakna jego jakosc, cenie.

Innymsposobem na wykonaniekrzewöwjest zastosowaniemateriatunaturalnego-preparowanego, barwionegomchuozdobnego,ktorydostepnyjest

w

sklepach modelarskich,atakze

w

kwiaciarniach.

Wykorzystacmoznajedyniegörne,koheowe fragmentytych roslin. Przypominaja,one na makiecie krzewyiglaste.Tworzycmoznakepkiowysokosci2 do 3cm,przyklejanebezposrednio do podtozaklejem typuwikol.Wtymprzypadkuklejunalezyuzycnieco wiecejionieco gestszej konsysteneji, gdyz preparowanymechozdobnymatendencje do rozdzielania sie

w

dolnej czesci.Ze wzgledu na jego wiotkosc dose trudnejestosadzaniego

w

otworach wierconych

w

podlozu.

Teopisanedwarodzaje zieleni sredniejznakomicie harmonizuja. ze soba.

w

przypadku umieszczeniaich najednejmakiecie.

Zielenwysoka,czylidrzewa Tenrodzaj zielenitodopieroprawdziwe wyzwaniedla modelarza.JeszczerazpodkresTam,zetazielen jest namakiecienajbardziejwidoczna,choebyzuwagi na

jejrozmiary.Dlatego tez, jezeliwlozylismyduzo praey

w

wykonaniezieleni niskiejisredniej,to niepröbujmy zastosowac drzewfabrycznych, ktöreskuteeznie zniwecza. efekt naszejdotychezasowejpraey.

Jedynymwyrobemfabrycznym,ktorymozna

w

tym miejscupolecicsa.wyrobytödzkiejfirmyR&R. Ale czymoznajenazwac produktamifabrycznymi,skoro wykonywanesa.metodg.reezna. zwykorzystaniem

materialöw

w

znacznej czesci naturalnych?Drzewa produkejiR&Rspelniaja.wymaganiajakosciowe stawianenawetprzezbardzowybrednegomodelarza.

Jedyna, przeszkoda.wichmasowymstosowaniujest dosewysoka cena (gdyzjesttorecznywyröb artystyczny)ikonieeznosewyboru gotowego produktu,bez mozliwosci uksztaftowaniago

w

^sposöb

zaspakajajgcyindywidualneoczekiwania modelarza -twöreymakiety.

Najlepiej bedziezatemwykonac wtasnorecznie takzezielenwysoka,,czylidrzewa.Spröbujmy zastosowacdwaodmienne sposoby wykonaniapnia, konaröwigatezi.

Pierwszysposöb polega nawykonaniuichz naturalnego materiaturoslinnego.Nalezyznöw poeksperymentowacz naturalna, roslinnosciej.Tym razemzajrzyjmydoletniegoogrodu.Wykopmykilka korzenidorodnegokopru.Mozna spröbowac röwniez zkorzeniami innychroslin.Poichoczyszczeniu

iodwröceniu „dogörynogami" okazesie,ze niektöre

znichdoztudzeniaprzypominaja. pienikonarydrzew, czestosg jednakzbyt rzadkie.Moznajejednakdose tatwo zagescic, uzywajax cienkiego wiertta

iprzycietychzinnego korzeniafragmentöw.

Nawiercamy„pieh"iumieszczamywnimdodatkowe konary(wklejaja.c jeoczywiscieprzyuzyciu kleju typu wikol).Pokilkutakichzabiegach koronanaszego drzewazaezniecoraz bardziejprzypominacoryginat.

Prace zacznijmy oddrzewniewielkich, czylio wysokosci 10 do 15 cm.

W

skaliHObeda. to juz calkiempokazne drzewa, bo

w

oryginaleowysokosci 8do13m.

Poprzygotowaniu„konstrukeji" pnia,konaröw

igrubszychgatezinalezynadac im wtaseiwa. barwe.

Bezwzglednie trzeba podpatrzec nature. Taka obserwaejaniewa.tpliwiepozwolizauwazyc,ze konary niekonieeznie maja. kolor bra.zowy, ze pienposiada pewna.fakture.Siegnijmyzatem pogesta. biatgfärbe emulsyjna.inajejkanwie, dodaja.codpowiednieilosci barwnika

w

postaci färbplakatowych,dobierzmy kolorzblizonydonaturalnego.

W

celu uzyskania faktury imitujacejkörenaktadamy napiendosegruba.warstwe farby,anastepnie uzywaja.c pedzlaztwardym

.Pomhpcmfcmjmltgmiaal»

Wi-ftr

Kolejne fazywykonywania krzewuzchwastöwpolnychisiateczki„Heki-flor"

lWiercenieotworöw doosadzenia lodygchwastöw 2.Osadzenieprzygotowanychlodygchwastöw 3.Przygotowanieinakladanie siateczki „Heki-flor"

4.Gotowykrzew,ewentualnie„dobarwienie" zapomoeqaerografu 43

warsztatmodelarza

wtosiem,lekkouderzajgcmodelujemyfakture.To zabiegwymagaja,cykilkudziesieciuprobwcelu dobraniaodpowiedniejgrubosciwarstwyfarby,sity uderzenpedzlaioczywisciekoloru(przypomniec nalezy,zefarbaemulsyjnalub sporza.dzonanabazie farbyemulsyjnejpo wyschnieciuciemnieje).

Do podmalowaniaciefiszychkonaröwigalezi moznauzyc aerografu, lecz zpowodzeniem malowanie towykonamypedzlem,tymbardziej,zewtasnie pocia.gnieciapedzlapozostawigdelikatneslady imitujg.ceköre,zas aerografdajednolita.,niebardzo naturalna.barweibrakowejfaktury.

Na poczateknalezywykonackilka,anawet kilkanasciedrzew„wstaniesurowym".Gdyiloscich jestwystarczajacamozna przeprowadzicselekcje.

Dobrywyröb powinien przypominac oryginalne jesiennedrzewo,zktöregoopadtyliscie.Spröbujmy ocenic röwniezksztaltkoronnaszychmodelowych drzew.Mozna poröwnacgochocbyzency- klopedycznymi wydawnictwamiprzyrodniczymi lub

zwidokiemprzezokno-czylizoryginatem.

Pamietajmy, zeröznorodnoscksztattu pniikorondrzew jesttak bogata, zezaden naszwyröbniepowinien zostacuznanyzazly,jezelitylko jesttechnicznie poprawny.

Zajmijmysieterazdrugimsposobem wykonania modelu drzewa.Bedzie tosposöbmniej naturalny, za todajgcyznakomityefekt,gdyz

w

tym przypadku samibedziemy decydowalio ksztalciedrzewa, wysokosci,ilosciⁱgruboscikonaröw.Jako podstawowego budulca uzyjemydrutunawojowego np.zestarego transformatoralubzasilacza.

Odpowiednibedzie drut o srednicy 0,2do0,3mm.

Przygotowacnalezy okolo100 do 200 odcinköwo zblizonejdlugosci.Odichdlugosci zalezecbedzie wysokosc naszego drzewa,zasodiloscijegogestosc

iroztozystosc.Napoczatek proponujeodcinki o dtugosci35cm

w

ilosciok.80szt.Druty tesktadamy razemizginamy

w

pöl.Od miejscazgieciabardzo scisleisilnieskrecamyjenadlugosci3do 4cm tworzgcpieri.Resztazalezyjuz wyta.cznieodnaszej wyobrazniiwprawy,ktöra.nabywacbedziemy podczaskolejnych prob. Dzielimy drutynaniezalezne wigzkiiznowu

w

kazdej z nichmocnojezesobq

Podstawowymateriatnaturalnynazielensredniqiwysokq.Zlewej: korzenie kopru imitujqce pien,konaryigatezie drzew.Zprawej:chwastyimitujqcekrzewyizarosla.

skrecamy. Tak powstana, zasadniczekonary.Te podzielimyznöw na grübegatezieitakzespleciemy.

Na kohcu uzyskamy pojedynczedrucikiimituja.ce cienkie galgzki.Oczywisciepodczasskrecania galezi, anawet konaröw,mozemycojakisczas„wypuscic"

w

bokkilkapojedynczychdruciköw,gdyzcienkie gatezie

w

rzeczywistoscitakze odrastaja.bezposrednio od konaröw,anawet odpnia.Kohcöwki pojedynczych druciköw obcinamy,modelujac jednoczesnieksztalt koronydrzewa. Koncowyproduktnaszego„plecenia"

powiniendacefekt taki, jak

w

opisanym przypadku wykonywania drzewazkorzenia.Wtasciwieefekt tenpowinien bycjeszcze lepszy,gdyzuzyskamytu sporocienkich gata.zek,takcharakterystycznychdla drzew

w

jesiennej szacie.Takze

w

tym przypadku dobrymodel powinien przypominac oryginalne jesiennedrzewo,zktöregoopadtyliscie.Nienaturalny bedzie tylkometalicznypotyskkonaröwigalezi oraz splotdrutöw napniuikonarach.Te mankamenty zlikwidujemyjednakpodczaspracwykonczeniowych.

Prace terozpoczniemy od przygotowania pasköw papierutoaletowego o szerokosci1-1,5cm.

Nasycamyjerzadkimklejemtypuwikolinaktadamy

napienigrübekonary,owijajac jewokoto.Dociskajac papierpalcami staramysienadawacmufakture zblizona.do kory na oryginalnym drzewie. Po wyschnieciu oceniamyefektnaszejpracyiewen- tualniezabiegoklejaniamiejscowo powtarzamy.

Jeszczelepszy efektdajedodatkowe zastosowanie

rzadkiejmasyszpachlowej typu„cekol"ipokrycie nia,(przyuzyciupedzla zdose twardym wtosiem) pnia,konaröwigrubychgalezi.Stosuja.cmase„cekol"

zlatwoscigudanamsiewypetnic pusteprzestrzenie powstatewmiejscachnp. rozdzielania siekonaröw.

Delikatneruchypedzlem powstepnymstwardnieniu masyumozliwig nadaniejejfakturyprzypominajgcej oryginalna.köre.Pocatkowitym wyschnieciuistwar- dnieciu kleju,papieruimasymozemyprzystqpicdo malowania.Postepujemyidentyczniejak

w

przypadku malowania opisanegopoprzednio.Stosowacmozemy färbe nieco rzadszg,gdyzfakturemamyjuzwykonana..

Jednakwaznejest,abypomalowanezostaty wszystkie,nawetnajciensze „gatgzki".Oglqdaneprzy swietledrzewoniemozebtyszczecmetalicznie, zdradzaja.c,ze jest z drutu.Malowaniedrutu farba.

emulsyjna.sprawi napoczgtkupewna, trudnosc,

44

Kolejne fazywykonywania drzewa(bezliscijz drutunawojowego 1.Skrecanie pniaikonaröw

2.Uksztattowanedrzewo(pieri,konary,galezieikoronaj 3.Oklejaniepniaikonaröw papierem toaletowym

4.Nadawaniefakturynapniuikonarach (przy uzyciumasyszpachlowej);malowaniecategodrzewafarbq emulsyjna.

warsztatmodelarza

Gotowy „pwdukt":uschnietedrzewo, awokötzielen Sredniainiska.

jednakdobör odpowiedniejgestosci farbyikilkakrotne powtörzenie tego zabiegu da oczekiwanyefekt^- drzewostanie siematowe.

Wtensposöbstalismy sieposiadaczamidrzew bezlisci.Pora teraz,aby naszewyrobysie zazielenity.

Uzyjemy znanegojuzproduktufirmyHeki-siateczke zgqbka., czyli Heki-flor.Musimytakdobracbarwe naszejsyntetycznej zieleni,aby mozliwiewiernie przypominalaonabarweoryginatu.Sposöboklejania przygotowanej„konstrukcji"drzewajestidentyczny

w

obu przypadkach,niezaleznieodtego,zczego ona powstata:zkorzeniczy drutunawojowego. Röznica polegajedynienatym,zedrzewozbudowane na bazie korzeniabedziezawszemiato rzadsze gatgzki, zas tozdrutubedzieduzogesciejsze.

W

^pierwszym

przypadkudooklejeniauzyjemywiekszychfragmentöw wycietychzsiateczkiHeki-flor(nawet do4x4 cm).

Przydrzewach wykonanychzdrutufragmentyte nie powinny byc wiekszeniz1,5x 1,5cm.Wyciete fragmentysiateczkizggbka. lekkonadrywamy, rozcia,gamyiksztaltujemy

w

formiekeplisci.Gala.zki delikatniesmarujemyklejem (rzadkiklejtypu wikol)i

nakladamy nanieprzygotowana. Heki-flor.Pamietac nalezyotym,abyoklejanie torozpocza.cod wewnetrznych, dolnychgala.zek,azakonczyc na zewnetrznychgömych.Odilosciprzyklejonegomaterialu zalezecbedziegestoscnaszego drzewa,ata,jak

w

oryginale-moze bycrözna.Warto pozostawicpewne przeswitypomiedzy konaramiigaleziami,couczyni naszedrzewojeszcze bardziejnaturalnym.Nanoszenie zielenijestpracochtonneinienalezy

w

zadnym przypadku czynnoscitejprzyspieszacnp.przez stosowanie wiekszychfragmentöwHeki-flor.Moze tozniweczycefektnaszejdotychczasowejpracy.Przy oklejaniudrzewawykonanegozdrututrzebafragmenty siateczkizggbka.wrecz wplatacwgatqzki.Calyczas procesoklejanianalezykontrolowacinabieza.ro oceniac, a

w

raziepotrzebykonstrukcjedrzewa odpowiednioprzerzedzac,wycinajaczbednegalezie.

Lepiejzatem napoczqtkuprzygotowacsobiedrzewoo konstrukcjigesciejszeji

w

raziepotrzeby „przeswietlic"

je cieciami nozyc.

Gotowe drzewo powinno przypominacoryginat

w

sposöbtak ludza.cy, zeniezorientowaniwidzowie zapytaja.:

w

jakisposöbsie je pielegnujeipodlewa (takiepytaniaautorowizadawanol).

TopolewykonanezchwastowisiateczkiHeki-flor.Pod drzewamiwidoczna zielen niskaisrednia zmchu. siateczki Hekiisyntetycznej trawy.

Oczywisciewprzypadkuwykonywania drzew opisana. technika.mozliwejestoklejanie ichinnym, lepszym materiatem imitujacymzielen,np.wspo- mnianymjuzpoprzednioproduktemSilflor.Jednakw takimprzypadkuiloscpotrzebnegomaterialu bytaby tak duza, zekosztowalby on nieomalmajatek.

W

przypadkustosowaniaHeki-florkosztymaterialu (ze wzgledu napotrzebna.jegoilosc)beda. juztakze niemale.

Jednakefektkoncowy powiniente koszty

w

petni zrekompensowac.

Pozostajejuz tylkoosadzeniewykonanego drzewa na makiecie.

W

tym celu wiercimy

w

podstawiestosowny otwöro srednicyzgodnejze srednica,dolnejczesci pnia (bedzie to juzotwörcalkiem pokazny,boprzywiekszychdrzewach jegosrednica mozewynosicnawet 15mm).

W

otworzetym umieszczamypien,wczesniejsmaruja.cgoklejem.Po wyschnieciudelikatnienakladamy namiejsce ta.czenia

pniaiterenuniewielka,iloscmasytypu„cekol".

Formujemyzniejpodstawe drzewaiwystaja.ce fragmentykorzeni.Powyschnieciumalujemyjena kolorzgodnyzkolorempniaiewentualnie miejsceto uzupelniamyzielenia,niska,lubnawetsredniq, maskuja.cmiejscepola,czenia.

Zielennanaszejmakieciejest juz

w

zasadzie gotowa.

Uwagikoiicowe

Przedstawione sposoby wykonaniaelementöw przyrody namakiecieniewyczerpuja oczywiscie tematu,a tylkogosygnalizuja..Niesa,röwniezgotowa.

iniezawodna. receptg nasukces. Maja, zazadanie jedyniepomöciukierunkowacdzialaniatych wszystkich modelarzy, ktörych zainteresowania sprowadzaj^siedo budowymakiet (dioram) maja.cych

wjaknajwiekszym stopniuzachowacrealizm iwierno^öoryginalowi.

Taka.wlasniedzialalnoscia.autorzajmujesieod ponad dwudziestulat.Nakazdego modelarza po pierwszym„zachlySnieciu sie"oferowanymiprzez przemysl modelarskiproduktamiprzychodzi chwila zastanowienia, ze niesa.one wcaletakiedoskonale, zejednakdzielorakmodelarza-twörcydajeniemal zawszeefektznacznie lepszy, niztasmowywyröb.

Stosowanie naturalnych materialöw, jedynie wspomaganesyntetycznymipölproduktamiito tylko tymiwnajlepszymgatunku,musi

w

rezultaciedac efektznacznie lepszyod„fabrycznego".Oczywiscie efekt takimusizostacpoprzedzonywielomapröbami, wreczeksperymentamimodelarsko-techno- logicznymi.Wymagaontezpewnego doswiadczenia

iwprawy,ktöre przyjscmoga.jedyniepolatach zmudnej pracy nadsoba.iswoimi makietami.

Marzeniemmoimjakoautora jest,abyartykul ten zmobilizowalmodelarzy wykonuja.cych makiety donowychposzukiwah,apocza.tkuja.cymdal podstawowerady,

w

ktörym kierunku

w

swej modelarskiej dzialalnoscipodajac.

Leszek Lewinski

Zutawskie wierzbynadkanalem.Drzewawykonanez drutunawojowegoisiateczkiHeki-flor.Pod drzewamizielen

sredniainiskazmchöw, porostöwisyntetycznej trawy. 45

WARSZTAT MODELARZA

^{Swiatkolei1/2000}

Budowa slupöw telegraficznych

Kazdy,ktochocbyrazpodrözowatkolej^,zwtasz- cza starszymi,niezelektryfikowanymiliniami,z pewnosciqdostrzegt przebiegajaceoboktoru napowietrzne^linietacznosci. Drewnianelubpöz- niejszebetonowestupy z rozpietymi na nich prze- wodamitowarzysza.liniomkolejowymjuzod1839 roku,kiedytoeksperymentalniewprowadzono wAngliipierwszytelegrafkolejowy.Odtego cza- su tacznosctelegraficzna,a pözniej telefoniczna stata siena kolejach catego swiata niezbednym, integralnym sktadnikiem systemöwzabezpiecze- niaruchu pocia.göw. Obecnie kolejowa tacznosc telefoniczna nadaljestniezbedna,chocustepu- jepowoli tacznosci radiowejisieciom kompute- rowym,alinienapowietrznezastepuje sie kablowymi. System telegraficznytez jestjeszcze spotykany,chocwszczatkowej postaci-wstar- szych, mechanicznych urzadzeniachzrkaparaty blokowe sasiednich posterunköw s^ potaczone, co umozliwiarealizacje funkcjizaleznoscimechanicz- nychnp.dania nakazu, daniaizwrotuzgodyitp.

bez uzycia tacznoscitelefonicznej.Zaawansowa- ne szczegöty technicznenie sa.jednaktematem tegoartykulu,totezodsytam zainteresowanychdo wydawnictwfachowych,poczawszy od wspo- mnianych przepisow R1 azpopodreczniki spe- cjalistyczne,z ktörych szczegölniepolecam

„Podrecznik teletechnika kolejowego" Stefana Kuliszewskiego, z ktörego pozwolitem sobie za- czerpnacmaterial,azwlaszczarysunki,ktörepo- stuzylyzawzördo budowymodelistupöw telegraficznych.

Zajmiemysiestupami drewnianymi, jeszcze powszechnie spotykanymiistanowiacymi cha- rakterystyczny element techniczno-krajobrazo- wyliniikolejowych, zwtaszcza tych najstarszych, a wiecinajpiekniejszych. Odtworzenie tego typu liniitacznoscijeststosunkowo najprostszeⁱpo- zwoliniewielkim wysitkiemwlasnymprzy zupet- niesladowych kosztach przydac wartosciiblasku naszym makietomkolejowym,atowtasniesta- wiamysobiezacel-ciagte doskonalenie naszej modelarskiejpracyijejwyniköw.

Zacznijmyod bacznegoprzyjrzenia sie orygi- natowi.Zauwazymy, ze stup napowietrznejliniitacz- nosci sktadasieprzede wszystkim z masztu, ktörymjest najczesciejpiehdrzewny okorowanyi

zgrubnieobrobionydosrednicywprzyblizeniu jed- nakowejnacatejdtugosci-matonaceluusunie- cieodrostöw, wygtadzenieiutatwieniezaröwno obröbki chemicznej,jakipözniejszegotranspor- tu,montazuieksploatacji.

W

praktyce srednicete miewaja.doseznaczne rozbieznosci,zaleznieod uzytego gatunkuiasortymentudrewna. Najodpo- wiedniejszym materialemdo budowymodelistu- pöwS3 patyczkidoszasztyköw,wykonanez bambusaipowszechnie dostepnewsklepach gospodarstwadomowego.

Przedzakupem sprawdzamysrednicepa-

patyczkanieztamac.Bardziejzdeformowanenie- stetytrzeba odrzuciclubwykorzystacdoinnych celöw. Nastepnie tniemypatyczkinawymagane wysokosci stupöw, powiekszone o gtebokosc osa- dzeniawptyciemakiety-niemusza^bycidealnie röwne, wystarczypotemwyregulowacwysokosc gtebokoscia. osadzenia. Spotykasieröznewyso- kosci stupöw, zalezneodilosciprzewodöw, wa- runköwterenowych,konstrukejisamegostupaitp.

-zwykleod5do10,anawetdo12 m.

Napoczatek proponujeodwzorowacdwa rodzajenajczesciejspotykanych stupöw pojedyn- czych. Najefektowniej wygl^da stup wyposazo- nywdwiejednakowepoprzeezki,jednapod drug^,czylina 16 przewodöw. Stup z przewoda- mimocowanymina hakachjestkonstrukejiuprosz- czon^, spotykany gtöwnie naliniachznaezenia miejscowego oraz waskotorowych. Röznorodnosc poszczegölnych rozwiazah konstrukcyjnychjest ogromna, wybratem wiec przyktadynajprostsze,aby zwröcicuwagenanajbardziej istotne szczegöty.

Popierwsze: charakterystyczne sciecieu göry masztu, jakby daszek, o kacie wierzchotko- wymokoto90°.Utatwiaonosptywwodydesz- czowejiutrudniajejprzenikaniewgt^b masztu, zaslokalizacjawzgledemizolatoröw powoduje, zewodanierozpryskujesienanie-görnakra- wedz„daszka" tworzylinie,ktöra musibyc röw- nolegladoplaszczyznywyznaczonejprzez izolatoryizazwyczaj prostopadtejdotoru.Scie- cie to jest kolejna^operaej^, ktörgwykonujemy przypomoeyniezbytdrobnegopilnika, najlepiej pocieraj^c patyczkiem o nieruchomo trzymany pilnik.Zdrugiejstrony patyczki ostrzymy,najle- piejostrugujac skalpelem.

Tak przygotowanym patyczkom,ktöres^kre- mowo-biate, nalezy teraznadacwtasciwykolor.

Jesttotrudnydookreslenia,zblizonydociemno- brunatnego odeienpochodzaeyodimpregnatu karbolowego, ktörymwcelach konserwacyjnych nasycasiemaszty,podobniejakpodktadykolejo- we.Zwtasnego doswiadezeniapolecambejee o odeieniach nosz^cych handlowenazwy„orzech sredni"lub„orzechciemny",ten ostatnijednak trudnozdobye. Patyczkimusimy wyposazycw druciane zaezepy, gdyz barwicbedziemyprzez catkowite zanurzeniewbejey-podobniejak ory-

ginatzanurzasiewkarbolu.Wystarczy pojedyn- czo, na kilkanascie sekund zanurzac patyczkiw kuwecie z bejc^,trzymaja.cza druciany zaezep, a nastepnie odwieszacdoprzeschniecia.Ope- raejepowtarzamy dlakazdegopatyczka wielo- krotnie,tak dtugo, azuzyskamywtasciwy odeien.

W

praktyce wystarcza 5do6 zanurzeh.Zaezepy moeujemy odstrony zaostrzenia, apowyschnie- ciubejeyusuwamyje.Uwaga:bejeatatwoitrwale barwi sköre! Gotowe, wyschniete masztybed^

miecwtaseiwa., ciemna.,matow^barwe z jedno- czesnym zachowaniemnaturalnej fakturydrew- na,pasuj^cejdopodziatki-dzieki drobnej, wtöknistejbudowiebambusa.

Porana drugi szczegöt-poprzeezke.

W

ory- ginale wykonujesie j^z ceownika 30x30lub40 x40,tnacna wymagana. dtugosc, a nastepnie nawiercajacotwory na wspomiki izolatoröwiobej- memocuja.ca..

W

wiekszych podziatkachtakwta- snie nalezywykonacmodel,zaswHOimniejszych proponuje nastepuja.ee uproszczenie:drut stalo- wyo srednicy 0,8^-1,0

mm

przekuwamy nazim- no na kwadratowylub lepiejprostok^tny przekröj o orientacyjnych wymiarach 0,6x0,6lub0,5x 1,1mm.Latwoobliczyc,ze zwtaszczataostania wersjabedzie nieco przeskalowana,alezato podkresliproporejeizapewni wytrzymatosc po- trzebnadodalszychoperaeji.Dowykucia po- przeezkinajlepiejuzyc drutu o srednicy 0,9 ze spinaeza biurowego starszegotypu, niepowle- kanego.Postarannym wyprostowaniu spinaeza przekuwamydrutnacatejdtugosci, nastepnie prostujemyiwyröwnujemyuzyskujac pötfabry- katpoprzeezki,sprowadzonydoptaskiej listwy, cojak siepözniej okaze, znacznieutatwimontaz catego zespolu.

Terazkilkastow o speejalnym przyrzadzie utatwiaj^cympoprawnewlutowanie wsporniköw izolatoröwna poprzeezke. Potrzebny bedzieka- watek röwnej,ptaskiejprzynajmniej z jednejstro- ny deseezki o wymiarach co najmniej 100x100

mm

ⁱgrubosci minimalnej 5mm. Nawybrana^

(najlepsz^ jakosciowo) szerok^ ptaszczyzne de- seezkinaklejamy wikolem papier milimetrowytak, abyniepobrudzickratek.Nastepnie,wedtugry- sunku, nawiercamy wierttem 0,7

mm

otwory,

w

ktörewbijamyszpilkikrawieckie z obeietymi

popneczkana plytee tekstolitowej -15