Andrzej Strzałecki, Beata
Tomaszewicz
Wyznaczniki efektywności
funkcjonowania polskich
menedżerów w warunkach zmian
systemowych
Studia Psychologica nr 5, 125-139
2004
S tu d ia P s y ch o lo g ica U K S W 5 (2 0 0 4 ) s. 125-139 A N D R Z E J S T R Z A Ł E C K I , B E A T A T O M A S Z E W I C Z U n iw e rs y te t K a rd y n a ia S te fa n a W yszy ń sk ieg o W Y Z N A C Z N IK I E F E K T Y W N O Ś C I F U N K C JO N O W A N IA P O L S K IC H M E N E D Ż E R Ó W W W A R U N K A C H Z M IA N S Y S T E M O W Y C H *
Factors o f success o f Polish managers under the systems transformation Abstract
T h e senior a u th o r’s m odel o f T h e Style o f Creative Behavior (SC B ) together w ith Strelau’s Regulative T h e o ry o f T em p eram en t (R T T ), A n tonovsky’s m odel o f the Sense o f C oherence (S O Q , an d G u ilfo rd ’s S tructure-of-Intellect M o d el (SIM ) were used to explain effective m anag em en t u n d e r systems transform ation in Poland.
T h e m ultivariate analysis o f variance (M A N O V A ) was used to test the differences between two groups o f subjects: senior managers - criterion group (N = 43), an d civil servants - co n tro l group (N = 43). T h e follow ing in stru m en ts w ere used: “T h e C reative Behavior Q u e stio n n a ire ” (SCB), “T h e Form al C haracteristic o f B ehav io r-T em p era- m ent In v en to ry ” (R T T ), “Sense o f C oherence Q u e stio n n a ire ” (S O Q , and “M atch Problem s И ” (A daptive Flexibility o f T h in k in g from SIM ). T h e tests o f betw een-sub- jects effects have reached significant level for all variables except th a t o f Endurance,
Perseverance, an d Sensoric sensitivity from FCB- TI.
T h e d iscrim in an t analysis carried o u t for all variables gave 8 7 ,2 % o f correct classifi cation (C anonical correlation is equal 0,705)· H ow ever, in the step-wise o p tio n two variables entered eventually: A daptive flexibility o f th in kin g (S IM ), an d Meaningfulness
( S O Q . T h is solution gave 80,2% correct classification, a n d canonical correlation is
0,656. T h e article ends w ith the discussion o f personality, cognitive, an d axiological determ inants o f the success o f effective m anagem ent, a n d the creativity syndrom e o f the w ork o f Polish m anagers is stressed.
1. WPROWADZENIE
Przekształcenia systemowe, jakie zachodzą w Polsce w dziedzinie ekonom icz nej, zwróciły uwagę psychologów na zagadnienie efektywności zarządzania i przedsiębiorczości. Zrozum iałe, że przedm iotem ich szczególnego zaintereso wania i badań stała się przede wszystkim osoba przedsiębiorcy i m enedżera oraz dyspozycja zwana przedsiębiorczością (Krężlewski, 1990; Nęcka, 1993; Spiecho- wicz, 1994; D ąbek, 1994; D ąbek i in., 1994; Witkowski, 1994-1998; Skłodowski,
* A utorzy p rag n ą podziękow ać d r Jolancie Rytel za pom oc w analizie statystycznej danych. Analizy zaprezentow ane w artykule o p a rte zostały na wynikach uzyskanych w b ad an iach B eaty Tomaszewicz (2003).
1994; Nosal. 1993,1997, 2000 a, 2001; Jarm uż, 1998; Wojciszke, 1998; Strzałecki, 1996, 2000 a, 2001 a; Strzałecki i Kot, 2000; Strzałecki i Kusal, 2002; Terelak, 1999; Wachowiak, 2001),
Jed n ak sam o pojęcie przedsiębiorczości nie jest całkiem jasne. W dawnych analizach ekonom icznych, dotyczących sprawności w zarządzaniu i przedsię biorczości, np. R icharda Cantillona, Johna S tuarta Milla, Franka Knighta, Isra- ela K irznera, Josep h a Schum petera, a z ujęć nieco nowszych - Ludviga von Mi- sesa i Fridricha H ayeka (por. W ärneryd, 1988, s. 407-411; Blaug, 1994, s. 467- -472), przedsiębiorczość była rozum iana jako zdolność do przewidywania zd a rzeń i gotowość podejm ow ania ryzyka. F. Knight pisał, że „jedynym «ryzykiem», k tóre prowadzi do zysku jest pewna unikatow a niepewność, wynikająca z wzię cia na siebie całkowitej, ostatecznej odpowiedzialności. O d tej niepewności, z samej jej natury, nie m ożna się ubezpieczyć, nie m ożna także jej skapitalizo wać ani wkalkulować w place” (za: Blaug, 1994, s. 470). Blaug (ibidem ) tak ko m entuje tę wypowiedź: „Piękno argum entacji K nighta leży w tym, iż wykazał on, że istnienie autentycznej «niepewności» co do przyszłości ew entualnie umożliwia przedsiębiorcom osiąganie dodatnich zysków pom im o doskonałej konkurencji, długookresow ej równowagi i tego, że udziały czynników «wyczer pują» bez reszty p ro d u k t”.
W klasycznych pracach psychologicznych rozważano takie cechy przedsiębior czości i spraw nego zarządzania, jak: potrzeba osiągnięć (Kottas, 1966) i innowa cyjność przedsiębiorcy lub/i m enedżera (Pietrasiński, 1975, 1994; W ärneryd, 1988; Kuhn, 1989; G elade, 1997; Perry-Smith i Shalley, 2003) a także efektyw ność osobowości (Obuchowski, 1982). Przedsiębiorczość stała się też, ze wzglę du na jej w szechstronne uwarunkowania organizacyjne i społeczne, przedm io tem zainteresow ań psychologii pracy (Gliszczyńska, 1991; Terelak, 1999; Bańka, 2000), psychologii stosowanej (Grzesiuk i in., 1997), psychologii ekonomicznej (Tyszka, 2000) i psychologii międzykulturowej (por. Bańka, 2000, s. 325-328; także: H ofstede, 2000; Kopm an i in., 2001; Mączyński, 2001).
Również psychologia twórczości dysponuje ujęciami teoretycznymi i danymi empirycznymi, mówiącymi, że mechanizmy w arunkujące zachow ania twórcze w zarządzaniu i przedsiębiorczości nie różnią się istotnie od twórczej aktywności człowieka w innych dziedzinach, np. naukach podstawowych i stosowanych. Dawne i nowe badania (Trzebiński, 1976, 1978; Żuk, 1986; W ärneryd, 1988; Ko- cowski, 1991; Strzałecki, 1969, 1989, 1996, 2000 a, b, c, 2001 a, b, e; 2003; Strza łecki i Kot, 2000; Skłodowski, 1994; Dmowska, 1994; Błotniak, 1996; Witkowski, 1994/1998, 1997) pokazują, że możemy mówić o wspólnych m echanizm ach sprawnej osobowości. Pojęcie sprawności systemu osobowościowego (Strzałecki, 1989, s. 187, 1996, s. 168) lub, jak postulował wcześniej Obuchowski (1982, 1985), „osobowości efektywnej”, wiąże się ze zdolnością do stabilnego działania przez długi czas, ze zdolnością do dokonywania radykalnej restrukturyzacji i transgresji systemu ze względu na form ułow ane cele, wymagającej jego adap ta cji do nowych możliwości sytuacyjnych, przede wszystkim - do „zadań odle głych” (Obuchowski, 1985). M ożna powiedzieć, że pojęcie transgresji, zarówno w kulturze (Kozielecki, 1997; 2001), jak i w zarządzaniu oraz przedsiębiorczości, która jest jej em anacją, odgrywa kluczową rolę.
K oncepcja spraw nej osobowości, a także stylów rozwiązywania problem ów (Strzałecki, 1989. 1992, 1993, 2002; Nosal, 2001, 2002), wpływających na spraw ność system u poznawczego (Strzałecki, 1989, 1996, 2000 a), wydaje się konstruktem , szczególnie nadającym się do w yjaśnienia m echanizm ów efek tywnego zarządzania i przedsiębiorczości. W literatu rze anglosaskiej o d p o w iednikiem term in u „tw órcza przedsiębiorczość” byłby term in innovative en
trepreneurship (W ärneryd, 1988) lub commercial creative (G elade, 1997). Mówi
się też o profesjonalnych m enedżerach (senior managers - Isenberg, 1987; por. G ilhooley, 1996, s. 258; W achowiak, 2001), o twórczym kierow nictw ie (Pietra- siński, 1975, 1994; Kuhn, 1989), o twórczości w przedsiębiorstw ie i organizacji (Nęcka, 1993), o twórczej transgresji m enadżerów (N osal, 1993), o psychologii m enedżera (Terelak, 1999), o kreatywności m enedżera (Spiechowicz, 1994), 0 misji m enedżerów (Wojciszke, 1998), o syndrom ie efektyw nego m enedżera w okresie transform acji (Witkowski, 1997), o psychologii m yślenia i działania m enedżera (N osal, 2001), o twórczym, koncepcyjnym przygotow aniu (p ro jek tow aniu) działań praktycznych (Strzałecki, 1990, 2000 a), o twórczości w biz nesie (Strzałecki, 1996), o twórczej przedsiębiorczości (Strzałecki, 2001 a; Strzałecki, Kot, 2000).
2. PROBLEM
Celem badań była próba wyjaśnienia psychologicznych m echanizm ów efek tywności pracy m enedżerów i osiągania przez nich sukcesu, rozum ianego jako wynik twórczego zarządzania przez nich ludźmi i zasobam i, w tym również infor macyjnymi (Strzałecki, 2003, s. 207). Podstawowa hipoteza teoretyczna przyjęta w tych badaniach, jak również w wielu innych przeprow adzonych dotychczas (iibidem, s. 205-238), głosiła, że osoby osiągające powodzenie w tzw. efektywnym zarządzaniu wykazują, w stosunku do ludzi niepodejm ujących działalności w biz nesie, charakterystyczną konfigurację cech ludzi twórczych, wiązanych w m odelu Stylu Twórczego Zachow ania (STZ) z pojęciem twórczości.
3. BADANIA
3.1. M O D E L T E O R E T Y C Z N Y . H I P O T E Z Y O P E R A C Y J N E
Głównym układem teoretycznym był m odel STZ (Strzałecki, 1989, 2003) uwzględniający w spółdziałanie dziedziny poznawczej, osobowościowej i aksjolo gicznej, wykorzystywany w wielu badaniach wykraczających poza zarządzanie 1 przedsiębiorczość, np. w psychologii małych grup (Strzałecki, 2000 b), twór czym rozwiązywaniu problem ów praktycznych (Strzałecki, 1989, 1990, 2002; por. Strzałecki, 2003, s. 159-191), percepcji reklamy (Strzałecki, Rudnicka, 1998; H a rasimowicz, 2001), psychologii muzyki (Strzałecki, Furm ański, 2000; Strzałecki, Skorupska, 2003; por. Strzałecki, 2003, s. 129-158), psychologii osobowości (Czerw, 2000). M odel STZ stosowany był też z pow odzeniem w badaniach nad innowacyjnością i przywództwem m enedżerów (Fąfrowicz i in., 1993; Noworol i in., 1993) a także nad twórczą przedsiębiorczością i efektywnością m enedżerów (Błotniak, 1996; Strzałecki, 1996, 1998 b; 2000 a, c; 2001 a, c; Strzałecki, 2003, s. 205-238; Strzałecki, Kot, 2000; Strzałecki, Kusal, 2001).
O peracyjną definicją m odelu STZ jest kwestionariusz Style Zachow ania się (Strzalecki, 1999), pozwalający na pom iar (Strzałecki, 1998 a, 2003) następują cych, niezależnych wymiarów wyizolowanych w wyniku analizy czynnikowej przeprow adzonej na próbie 1390 osób: 1. A probaty życia, 2. Siły ego, 3. Sam ore alizacji, 4. Giętkości struktur poznawczych, 5. W ewnętrznej sterowności.
Z e względu na wykazane w teorii, i w licznych badaniach empirycznych, tem- peram entalne uw arunkow ania efektywności działań m enedżerskich (np. Stre lau, 1998; Jachnis, 1994; Terelak, 1999; Strzałecki, 2003), w podjętych badaniach postanow iono dodatkow o uwzględnić zm ienne pochodzące z Regulacyjnej Teo rii T em peram entu (RTT) Strelaua (Strelau, 1998; Zawadzki i Strelau, 1997). Dziedzinę intelektualną w badaniach reprezentuje czynnik adaptacyjnej giętko ści myślenia (D FT ) z m odelu struktury inteligencji (SIM ) G uilforda (1968), zaś dziedzinę aksjologiczną uzupełnia, w stosunku do m odelu STZ, wymiar poczu cia koherencji (SOC) A ntonovsky’ego (Antonovsky, 1995). H ipotezy operacyjne przyjęte w badaniu głosiły, iż grupa efektywnych m enedżerów , w odróżnieniu od osób nie podejm ujących pracy w przedsiębiorczości, mianowicie grupy pracow ników sfery budżetow ej, uzyska wyższe wyniki w przyjętym zbiorze narzędzi, w których osoby twórcze uzyskują wyższe wyniki, mianowicie - w czynnikach Stylów Zachow ania się, w teście Usuwania Z apałek G uilforda (Adaptacyjna gięt
kość myślenia), wyższe wyniki w Aktywności, Wytrzymałości, Zwawości oraz niż
sze w Reaktywności emocjonalnej, Perseweratywności i Wrażliwości sensorycznej z kw estionariusza FC Z-K T Strelaua i Zawadzkiego, a także wyższe wyniki w Kw estionariuszu Poczucia K oherencji Antonovsky’ego, czyli w Poczuciu za
radności, Zrozumiatości i Sensowności.
3.2. O S O B Y B A D A N E . P R Z E B I E G B A D A Ń . M O D E L O B L IC Z E Ń S T A T Y S T Y C Z N Y C H
Z badano dwie grupy osób: grupę kryterialną (N = 4 3 ) stanowili wysokiego szczebla m enedżerow ie (dyrektorzy i prezesi firm), zaś grupę k ontrolną - p ra cownicy sfery budżetow ej (N = 4 3 ). Podobnie jak w innych badaniach (np. Błot- niak, 1996; Strzałecki, Kot, 2000; por. Strzałecki, 2003, s. 205-238) oczekiwano, iż porów nanie tych dwu grup, różniących się istotnie ze względu na konfigurację cech psychologicznych niezbędnych do pełnienia funkcji m enedżerskich, pozwo li zweryfikować postaw ione hipotezy dotyczące m echanizm ów psychologicznych efektywnego zarządzania i twórczej przedsiębiorczości.
O bie grupy zbadano kwestionariuszem Style Zachow ania się (M odel STZ), kwestionariuszem tem peram entu FC Z-K T (RTT), K w estionariuszem Poczucia K oherencji (m odel Antonovsky’ego SOC), na który składają się poczucie zrozu miałości, poczucie zaradności i poczucie sensowności. Uw ażano bowiem, że czynniki aksjologiczne tkwiące zarówno w m odelu poczucia koherencji SOC, jak i w m odelu STZ (np. Wewnętrzna sterowność i Samorealizacja), odgrywają istotną rolę w procesach integracyjnych osobowości umożliwiających odnoszenie sukce su w długiej perspektywie czasowej. Zdecydowano również kontrolow ać wpływ czynników intelektualnych i, mając na uwadze transform acyjny charakter pro ce sów poznawczych odgrywających ważną rolę w rozwiązywaniu problem ów przez m enedżerów wysokiego szczebla, zastosowano test U suw anie Z ap ałek G uilfor da, badający Adaptacyjną giętkość myślenia (czynnik D FT).
Z e względu na to, iż ze statystycznego punktu widzenia plan badań uwzględ niał zm ienną nom inalną (przynależność do grupy m enedżerów i pracowników sfery budżetow ej) i grupę zmiennych zależnych m ierzonych na skalach przedzia łowych, adekwatnym m odelem statystycznym zastosowanym do weryfikacji hi potez operacyjnych była wielowymiarowa analiza wariancji (M ANOVA) i anali za dyskryminacyjna.
4. WYNIKI
4.1. A N A L IZ A W Y N IK Ó W
Obliczono średnie i odchylenia standardow e zastosowanych zmiennych (tabe la 1). Jako zm ienne zależne przyjęto czynniki m odeli STZ, RTT, SO C i SIM, zaś jako zm ienną niezależną przyjęto zm ienną nom inalną, czyli przynależność do
grupy m enedżerów i grupy pracowników budżetowych.
Tabela 1. Średnie i odchylenia standardowe zmiennych w grupie kryterialnej i porównawczej
G r u p a G ru p a
Z m ie n n a K ryterialn 05 li -pi- P orów naw cza (N =43)
M. Sd M. Sd FCZ-KT Z w aw ość 17,28 2 , 6 15,44 3,8 P e rse w e raty w n o ść 10,19 4,8 1 1 , 8 6 4Д W rażliw ość S e n so ry c zn a 14,74 4,2 15,12 3,5 R eak ty w n o ść e m o c jo n a ln a 7,00 4,4 11,16 5,6 W y trzym ałość 11,42 5,1 9,56 4,2 A k ty w n o ść 12,16 4,9 7,60 4,0
Style zachowania się
A p r o b a ta życia 2 2 , 8 8 4Д 20,53 3,9
Siln e ego 37,93 9,2 31,28 1 1 , 0
S a m o re a liz a c ja 34,70 8,5 28,91 7,0
G ię tk o ś ć p ro c esó w P oznaw czych 45,84 9,3 40,93 9,7
W e w n ę trzn a ste ro w n o ść 37,95 7Д 32,93 8 , 8
s o c
P oczucie z ro z u m ia ło śc i 51,16 7Д 44,47 9,0
P o czu cie z ara d n o ś c i 57,23 5,4 49,09 8,4
P o czu cie se n so w n o śc i 48,14 5,0 41,81 6 , 1
Wynik ogólny SOC 156,53 14,6 135,37 20,4
Adaptacyjna giętkość M yślenia (SIM).
U s u w a n ie z a p a łe k 37,67 10,5 23,37 9,7
H ipotezy weryfikowano wykonując wielowymiarowa analizę wariancji (M ANOVÄ), której celem było wykazanie, w jaki sposób zm ienna niezależna wpływa na całą strukturę zmiennych zależnych, czyli na wyniki uzyskiwane przez badanych z obu grup w zastosowanych testach psychologicznych, z wyjątkiem wyniku ogólnego w kwestionariuszu SO C Antonovsky’ego (wartość t Studenta
różnicująca obie grupy w wyniku ogólnym wynosiła 5,52, p=0,0005). Lam bda Wilksa okazała się statystycznie istotna (4,61, p -0 ,0 0 0 5 ), co wskazywało, iż struktura pom iarów testowych jest w grupie kryterialnej i kontrolnej odm ienna.
Z tabeli 2, w której podano wartości jednowymiarowych testów F dla zm ien nych różniących się statystycznie, widać, iż wszystkie czynniki m odelu STZ róż nicują istotnie obie grupy, w największym stopniu Samorealizacja, Silne ego i We
wnętrzna sterowność, co potwierdza wyniki wcześniejszych badań (por. Strzałec-
ki, 2003, s. 205-238). H ipoteza dotycząca trafności m odelu STZ została więc i tym razem potw ierdzona. Z m odelu RTT najważniejsze są: Aktywność, Reak
tywność emocjonalna i Zwawość, co częściowo potw ierdza hipotezę operacyjną.
Jeśli zaś chodzi o m odel SO C dwa czynniki okazały się najważniejsze: Poczucie
zaradności i Poczucie sensowności, co jest wynikiem satysfakcjonującym. N aj
większą rolę z zastosowanych zmiennych odgrywa jednali Adaptacyjna giętkość
myślenia (czynnik D FT), i wynik ten w interesujący sposób zwraca uwagę na rolę
czynników intelektualnych w efektywnym zarządzaniu.
Tabela 2. W artości jednowym iarowych testów F zmiennych, k tóre różnicują istotnie badane grupy, poziomy istotności p, wagi standaryzowanych współczynników funkcji dyskryminacyjnej] w artości współczynników korelacji r między funkcją dyskryminacyjną
i poszczególnymi zmiennymi Z m ie n n a W arto ść F P o zio m Isto tn o śc i p W agi D y sk ry m i nacy jn e K o re lac je r FCZ-KT Z w aw ość 6,77 0,011 -0,081 0,286 P e rse w e raty w n o ść 2,99 0,08 0,355 -0,190 W rażliw ość S e n so ry c zn a 0,19 0,65 -0,064 -0,049 R eak ty w n o ść E m o c jo n a ln a 14,56 0,0005 -0,445 -0,419 W y trzy m ało ść 3,37 0,070 -0,348 0,202 A k tyw ność 1,97 0,0005 0,265 0,515
Style zachowania się
A p r o b a ta życia 7,34 0,008 0,016 0,298 Siln e ego 9,25 0,003 0,006 0,334 S a m o re a liz a c ja 11,81 0,001 0,190 0,377 G ię tk o ś ć p ro c esó w Poznaw czych 5,78 0,018 0,127 0,264 W ew n ę trzn a S te ro w n o ść 8,47 0,005 -0,387 0,320 SOC
P o czu cie z ro z u m ia ło śc i 14,56 0,0005 0,139 0,419
P o czu cie z ara d n o ś c i 28,53 0,0005 0,067 0,587
P o czu cie sen so w n o ści 27,29 0,0005 0,465 0,574
Czynnik DFT
U s u w a n ie z a p a łe k 43,04 0,0005 0,669 0,720
W następnym kroku weryfikacji hipotez przeprow adzono analizę dyskrymina cyjną, która pozwoliła wyodrębnić te zm ienne testowe, na które przynależność
do grupy kryterialnej wpływa najsilniej. W tabeli 2 podane są również wartości wag dyskryminacyjnych (wartości standaryzowanych współczynników funkcji dyskryminacyjnej), dzięki którym możemy porównywać wkład poszczególnych zmiennych, oraz współczynniki korelacji (r) każdej zmiennej z wartościam i funk cji dyskryminacyjnej.
W idać wyraźnie, iż zmiennymi, które najsilniej różnicują grupę kryterialną i kontrolną są: Adaptacyjna giętkość myślenia z m odelu SIM G uilforda i Poczucie
sensowności z m odelu SO C A ntonovsky’ego. Pozostałe zm ienne wnoszą m niej
szy wkład w różnicowanie. Uzyskana funkcja dyskryminacyjna zastosow ana dla wszystkich zmiennych pozwala w satysfakcjonujący sposób różnicować między średnimi punktam i dyskryminacyjnymi w obu grupach (wartość lam bda Wilksa =0,503, p = 0,0005; Uzyskana korelacja kanoniczna jest wysoka i wynosi 0,705). Umożliwia ona popraw ne zaklasyfikowanie 87,2% przypadków dla grupy kryte rialnej i kontrolnej. Efektywność różnicowania na podstaw ie funkcji dyskrymi nacyjnej jest wyższa niż obliczona na podstawie kryterium proporcjonalnych szans. W spółczynnik trafności różnicowania otrzym anej funkcji dyskryminacyj nej istotnie przekracza wartość tego kryterium i wynosi: 3 9 + 3 6 = 7 5 , co stanowi 86 przypadków, czyli właśnie 87,2%.
Tabela 3. Wyniki klasyfikacji dokonanej na podstaw ie funkcji dyskryminacyjnej dla grupy kryterialnej i kontrolnej. Trafność klasyfikacji 87%
R zeczyw ista p rz y n ależ n o ść d o gru p y P rze w id y w an a p rz y n a le ż n o ść d o g ru p y M e n e d ż e ro w ie P rac o w n icy sfery
B u d ż eto w e j
M e n e d ż e ro w ie 39 4
S fe ra b u d ż e to w a 7 36
Obserwow ane różnice między uzyskanymi statystykami dla poszczególnych zmiennych prezentow anych w tabeli 2 (wartość statystyki F, standaryzow ane wa gi oraz współczynniki korelacji) wynikają z interkorelacji zmiennych. Skłania to do ostrożności przy ocenie ich rzeczywistego wkładu do procesu różnicowania. Z tego względu zdecydowano przeprowadzić ponow nie analizę dyskryminacyjną m etodą krokową postępującą, eliminującą w zajem ne korelacje zmiennych i uwzględniającą tylko te spośród nich, które wnoszą istotny wkład do funkcji dyskryminacyjnej.
Uzyskana funkcja dyskryminacyjna zbudowana jest tylko z dwóch zmiennych:
Adaptacyjnej giętkości myślenia (waga 0,760) i Poczucia sensowności (waga
0,572), i pozwala na statystycznie istotne różnicowanie między średnim i pun k ta mi dyskryminacyjnymi w grupie kryterialnej i kontrolnej (wartość lambdy Wilk- sa=0,569, p=0,0005). W artość współczynnika korelacji kanonicznej wynosi 0,656 i różni się o 0,05 od wartości korelacji kanonicznej uzyskanej poprzednio. Efektywność różnicowania nowej funkcji jest zaś tylko o 7% niższa od poprzed niej i wynosi 80,2% popraw nego zaklasyfikowania przypadków do grupy kryte rialnej i kontrolnej. Wartości współczynników korelacji między funkcją dyskry minacyjną i poszczególnymi zmiennymi wynoszą dla Adaptacyjnej giętkości m y
4.2. IN T E R P R E T A C J A W Y N IK Ó W
Z aprezentow ane badania nad twórczym zarządzaniem są częścią szerszych badań nad twórczością w różnych dziedzinach działalności praktycznej (por. Strzałecki, 1989), prowadzonych w ram ach teoretycznych m odelu Stylu Twór czego Zachow ania (STZ). Podobnie do innych, już opublikowanych badań nad przedsiębiorczością i zarządzaniem (Strzałecki, 2000 a, 2001 a, e; Strzałecki, Kot, 2000; Strzałecki, Kusal, 2002; por. Strzałecki, 2003), m ożna stwierdzić, iż czynniki osobowościowe wiązane z twórczością odgrywają istotną rolę w efek tywnym zarządzaniu i twórczej przedsiębiorczości.
Tabela 4. Wyniki klasyfikacji dokonanej na podstaw ie nowej funkcji dyskryminacyjnej (m etoda krokow a postępująca) dla grupy kryterialnej i kontrolnej. Trafność klasyfikacji R zeczy w ista p rz y n a le ż n o ść d o gru p y P rze w id y w an a p rz y n a le ż n o ść d o g ru p y
M e n e d ż e ro w ie P raco w n icy sfery B u d ż eto w e j
M e n e d ż e ro w ie 34 9
S fe ra b u d ż e to w a 8 35
W badaniu Dmowskiej (1995; por. Strzałecki, 2003) czynnik Wewnętrzna ste
rowność, Siła ego i Samorealizacja, obok wewnętrznej lokalizacji poczucia kon
troli w sytuacji pracy (Skala I-E Gliszczyńskiej), istotnie różnicowały grupę twór czych przedsiębiorców od grupy bezrobotnych (F [2, 60] = 30,20; p< 0 ,00 1). W badaniach B łotniak (1996; por. Strzałecki, 1996, 2000 a, 2003) wszystkie czyn niki Stylów Zachow ania się różnicowały istotnie grupę twórczych przedsiębior ców od grupy bezrobotnych (wartości F od 8,78 do 62,27 istotne na poziom ie od p < 0 ,01 d o p < 0 ,0 0 1 ), podobnie jak Skala I-E w pracy Gliszczyńskiej (F =10,29;
p <0,002) i K w estionariusz Motywacji Osiągnięć H erm ansa (F=25,47; p <0,001). Najwyższe trzy korelacje biseryjne r (60) czynników Stylów z kryte
rium jakie uzyskała B łotniak to: korelacja Silnego ego (rbis [60] = 0,78; p < 0,001), korelacja Samorealizacji (rbjs [60] = 0,75; p < 0,001) i właśnie Wewnętrznej sterow
ności (rbis [60] =0,64; <0,001), więc podobnie jak w badaniach Strzałeckiego i Kot (2000), w których korelacje biseryjne (rbis [120]) czynników Stylów Z acho wania się z kryterium , którym było należenie do grupy twórczych przedsiębior ców (N = 6 0), wynosiły odpowiednio: dla Aprobaty życia (0,45) Siły ego (0,51),
Samorealizacji (0,57), Giętkości struktur poznawczych (0,44) i dla Wewnętrznej ste rowności (0,75).
Interesujące, że ta sam a triada czynników najwyżej różnicujących: Siła ego,
Samorealizacja i Wewnętrzna sterowność powtórzyła się też w badaniach Strzałec
kiego i Kusal (2001). Tu również te trzy czynniki uzyskały najwyższe korelacje z pow odzeniem na stanowiskach kierowniczych (Siła ego: r [60]= 0,81;/?<0,001;
Samorealizacja: r [60]=0,77; p< 0,001. Wewnętrzna sterowność: r [60] = 0,85; p <0,001). Korelacja w ielokrotna tych trzech czynników z kryterium wyniosła: R = 0,96 (p <0,001), co tłumaczyło 92% (popraw ionej) wariancji kryterium . M oż
na uważać, iż rozkład wymagań aktualizowanych przez sytuacje zawodowe, przed którymi stawały osoby z grupy kryterialnej i rzeczywiste problem y, które
ta grupa m usiała rozwiązywać w swojej praktyce m enedżerskiej, wymagał inte gracji m echanizm ów osobowościowych, um iejętności przezwyciężania łęku jaki rodzi sytuacja problem owa, um iejętności realizacji zadań odległych, wiary we własne możliwości, kierowania się własnym systemem wartości i niezależności od wzmocnień zewnętrznych.
W innych badaniach Strzałeckiego (Strzałecki, 2001 e) nad kierownikami fir my transform ującej się do nowych warunków systemowych analiza regresji czyn ników Stylów Zachow ania się przyniosła również spodziew ane rezultaty. W skład rów nania regresji, liczonego względem kryterium , którym był syntetycz ny wskaźnik powodzenia w kierowaniu firmą, weszły wszystkie czynniki Stylów z następującym i wagami beta: Sita ego (0,34), Aprobata życia (0,34), Giętkość
struktur poznawczych (-0,34), Samorealizacja (0,31), Wewnętrzna sterowność
(0,13). Korelacja w ielokrotna obliczona z równania regresji R = 0 ,675 (F [5, 71] = 11,9, <0,000001) i tłumaczy 42% poprawionej wariancji kryterium .
Wyniki uzyskane w prezentow anych badaniach znajdują potw ierdzenie rów nież w badaniach Brodowskiej nad Temperamentalnymi, osobowościowymi i p o
znawczymi czynnikami w powodzeniu w pracy handlowców (Brodowska, 2003),
w których grupa handlowców (grupa kryterialna), w porów naniu do grupy pielę gniarek (grupa kontrolna), uzyskała we wszystkich czynnikach Stylów Zachow a nia się, z wyjątkiem czynnika Aprobaty życia, statystycznie wyższe wyniki. Silna motywacja do osiągania artykułowanych celów (Samorealizacja), połączona z niezależnością od wzm ocnień zewnętrznych ( Wewnętrzna sterowność) i zdolno ścią tolerow ania niepokoju (Silne ego) oraz sprawność systemu poznawczego
(Giętkość struktur poznawczych) zapewniają efektywność działania w długiej p e r
spektywie czasowej.
M ożna powiedzieć, że tym, co decyduje o skutecznym funkcjonow aniu m ene dżerów jest, po stronie czynników osobowościowych, właśnie koncentracja na problem ach i gotowość rozwiązywania ich wbrew pojawiającym się przeszko dom, um iejętność radzenia sobie sam em u w trudnych sytuacjach, um iejętność utrzymywania przyjętego kierunku działania, zdolność widzenia całościowego postawionych zadań do rozwiązania, um iejętność przezwyciężania niepokoju
(Siła ego). Taki sposób organizacji ego jest integralnie związany z gotowością do
rozpoczynania wszystkiego od początku w sytuacji porażki, ze zdolnością do sa m odzielnego podejm ow ania decyzji i kierowania się autonom icznym systemem wartości, wyznaczającym autentyczne program y życiowe (Aprobata życia). Ten autentyczny program życiowy to gotowość do stawiania przed sobą długofalo wych ważnych zadań i zdolność ich realizacji, rezygnacja z drobnych gratyfikacji na rzecz am bitnych celów (Samorealizacja). O siąganie „zadań odległych” (jak określał to Obuchowski, 1985), jest możliwe dzięki um iejętności integracji oso bowości w długim przedziale czasu, przeciwstawianiu się presji grupy odniesie nia, gotowości prezentow ania i bronienia własnego stanowiska nawet wbrew otoczeniu, kierowaniu się autentycznym i spójnym systemem wartości, to goto wość rozpoczynania wszystkiego od początku (Wewnętrzna sterowność).
Wyniki dotyczące tem peram entalnych uwarunkowań sukcesu m enedżera uzy skane w obecnym studium układają się również w interesującą i spójną całość. Najważniejszymi czynnikami m odelu RTT są: niska Reaktywność emocjonalna,
wysoka Aktyw ność i Zwawość. Taka konfiguracja czynników kwestionariusza FCT-KT wystąpiła również w dotychczasowych badaniach Strzałeckiego (2001 e) nad m enedżeram i. Choć wyniki tych badań były analizowane za pom ocą inne go m odelu statystycznego (analizy regresji), to ogólny układ czynników był po dobny. W skład rów nania regresji (m etoda krokowa postępująca) wyjaśniające go syntetyczny wskaźnik jakości funkcjonowania m enedżerów weszły, z odp o wiednimi wagami beta, następujące czynniki FCZ-KT: Aktyw ność (0,29), Perse-
weratywność (-0,26), Wrażliwość sensoryczna (0,21) i Wytrzymałość (0,16), a ich
korelacja w ielokrotna z kryterium wynosiła 0,620 (F [4,72] = 11,2,/?< 0 ,000001) i wyjaśniała 35% (popraw ionej) wariancji kryterium.
W innych badaniach (Strzałecki, Kusal, 2002) do rów nania regresji, liczonego względem wskaźnika efektywności m enedżerów wyrażonego ich finansowym wkładem do firmy, weszły tylko dwa czynniki z odpowiednim i wagami beta: A k
tywność (0, 47) i Reaktywność (-0,45) a ich korelacja w ielokrotna z kryterium wy
nosiła 0,753 (F= 37,4, p < 0 ,000001) i wyjaśniała 55% wariancji. W idać więc, iż tym, co decyduje w wymiarze tem peram entu o pow odzeniu na stanowiskach kie rowniczych jest ogólna aktywność, brak perseweratywności, duża odporność em ocjonalna połączona z niską wrażliwością oraz gotowość do długotrwałej i wysoko stymulującej aktywności.
Również we w spom nianych badaniach Brodowskiej (2003) konfiguracja czyn ników FCT-KT jest podobna do wyników uzyskanych w prezentow anych bad a niach. To, co różnicowało grupę handlowców od grupy pielęgniarek, to niska R e
aktywność emocjonalna i Perseweratywność, duża Wytrzymałość i A ktyw ność - oto
cechy tem p eram entaln e współtworzące ich sukces.
Interesującym wynikiem obecnych badań jest potw ierdzenie roli czynników intelektualnych i aksjologicznych w efektywnym zarządzaniu. Istotny wkład do różnicowania grupy m enedżerów i osób pracujących w sferze budżetow ej wnio sła bowiem Adaptacyjna giętkość myślenia (czynnik D F T G uilforda) i czynnik Po
czucie sensowności z m odelu SO C A ntonovsky’ego. Potwierdza to wcześniejsze
badania Fryzieła nad osobowościowymi wyznacznikami funkcjonow ania kadry m enedżerskiej (Fryziel, 2001; por. Strzałecki, 2003, s. 229-232), w których czyn nik Siły ego z m odelu STZ, czynnik D F T i Poczucie zaradności z m odelu SOC, podobnie jak i w badaniach Przewłockiej (2003), istotnie różnicowały grupy kry- terialne od kontrolnych. Wysoki wynik uzyskany w grupie handlowców przez Brodowską (2003) w innym czynniku intelektualnym , mianowicie Rozum ow aniu
ogólnym ( Test tras okrętowych, czynnik CMS z m odelu SIM G uilforda) wyraźnie
potw ierdza hipotezy, że ogólna sprawność intelektualna w znaczący sposób współprzyczynia się do powodzenia w pracy m enedżera.
U zyskane wyniki dobrze k o respondują z dotychczasowymi b adaniam i nad efektyw nością funkcjonow ania przedsiębiorców i m enedżerów (Strzałecki, 2003, s. 205-238). Pokazują one również wyraźnie użyteczność zastosowanych m odeli STZ, RTT, SO C i SIM do wyjaśniania psychologicznych m echanizm ów efektywnego zarządzania. W m odelach tych postuluje się bowiem , iż spraw ność system u osobowościowego, łącznie ze spraw nością system u poznawczego, a także autonom icznością system u aksjologicznego o raz adekw atnością syste mu tem p eram en taln eg o zapew niają stałość i efektywność działania w szerokim
horyzoncie czasowym. Dzięki um iejętności podporządkow yw ania celów cząst kowych celom nadrzędnym , dzięki gotowości do restrukturyzacji całego syste mu względem form ułow anych celów, a także zdolności ponoszenia kosztów psychologicznych rozwiązywania trudnych problem ów , realizow anej dzięki zdolności do neutralizow ania lęku generow anego przez ryzyko i zapew nieniu integracji osobowości, a także zdolności tolerow ania wysokiego poziom u sty- mulacyjnego podejm ow anych działań, m enedżerow ie i przedsiębiorcy m ogą spraw nie rozwiązywać problem y. M ożna powiedzieć, że gdy tylko właściwe wy posażenie tem p eram en taln e sprzyja m enedżerom (m odel RTT) - m ogą oni z pow odzeniem stawić czoło nieprzyjaznem u otoczeniu i stresow i generow ane mu przez zmiany systemowe. Choć nie potrafim y jeszcze w pełni zrozum ieć m echanizm ów psychologicznych oceny, akceptacji i neutralizacji ryzyka w efektywnym funkcjonow aniu m enedżerów (por. Nosal, 1996; Sokołowska, 2000; H o fstede, 2000), m ożna sądzić, że m odel ST Z m a m oc eksplanacyjną również w zakresie wyjaśniania tych zachowań. W ydaje się także, iż kw estiona riusz Style Z achow ania się, będący operacyjną definicją m odelu STZ, potw ier dza nadal użyteczność teorii deskryptywnych osobowości do wyjaśniania rze czywistych zachow ań się ludzi w sytuacji rozwiązywania problem ów (por. G a siul, 2001; Strelau, 2002).
BIBLIOGRAFIA
Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem
i nie zachorować. Warszawa: Fundacja IPN.
Bańka, A. (2000). Psychologia organizacji. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Pod
ręcznik akademicki. T. 3. Gdańsk: G dańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
321-350.
Barrick, M. R., M ount, M. K. (1991). The big five personality dim ensions and job perform ance: A m eta-analysis. Personnel Psychology, 44, 1-26.
Blaug, M. (1994). Teoria ekonomii. Warszawa: PW N
Błotniak, A. (1995). Osobowościowe wyznaczniki sukcesu przedsiębiorcy. Praca m agisterska napisana pod kierunkiem prof. U M K A ndrzeja Strzałeckiego To ruń: U niw ersytet M ikołaja K opernika K atedra Psychologii.
Błotniak, A. (1996). Osobowościowe wyznaczniki twórczej działalności w bizne sie. Studia z Psychologii, VII, 238-260.
Brodowska, E. (2003). Temperamentalne, osobowościowe i poznawcze czynniki
w powodzeniu w pracy handlowców. Praca m agisterska napisana pod kierun
kiem prof. A. Strzałeckiego. Warszawa: Szkoła Wyższa Psychologii Społecz nej.
Czerw, A. (2000). Poziom optymizmu a styl twórczego zachow ania się. Analiza zależności. Przegląd Psychologiczny, 43 (3), 361-364.
Dąbek, M. (1994). W iara we własne możliwości, czyli sposób doświadczania suk cesów i niepow odzeń przez polskich m enadżerów. W: S. Witkowski (red.),
Psychologia sukcesu. Warszawa: PW N, 27-47.
Dąbek, M., Jarm uż, J., Witkowski, T. (1994). Tajemnice polskiego m enedżera. Charakterystyka psychologiczna. W: S. Witkowski (red.), Psychologia sukcesu. Warszawa: PW N, 16-27.
Dmowska, J. (1995). Wizerunek osobowościowy twórczego przedsiębiorcy. Praca m agisterska napisana pod kierunkiem prof. U M K A ndrzeja Strzałeckiego. Toruń: U niw ersytet M ikołaja Kopernika. K atedra Psychologii.
Fąfrowicz, M., M arek, T., N ow orol, C. (1993). Effectiveness of innovation as a function of creative style of behavioir and type of leadership. W: J. B rze ziński, S. Di N uovo, T. M arek, T. M aruszewski (red.), Creativity and conscio
usness. Philosophical and psychological dimensions. A m sterdam : R odopi,
383-390.
Fryziel, D. (2001). Osobowościowe wyznaczniki skuteczności funkcjonowania Ica-
dry menedżerskiej. Praca m agisterska napisana pod kierunkiem prof. SWPS
A ndrzeja Strzałeckiego. Warszawa: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej. Gasiul, H. (2001). K ontrow ersje wokół teorii cech oraz próby ich rozstrzygnię
cia. Studia Psychologica, 2, 137-156.
G elade, G. A. (1997). Creativity in conflict: T he personality of th e comm ercial creative. Journal o f Genetic Psychology, 158 (1), 67-78.
Gliszczyńska, X. (1991). Poczucie własnej skuteczności w procesie pracy. W: X. Gliszczyńska (red.), Psychologiczny m odel efektywności pracy. W arsza wa: PW N, 55-85.
Grzesiuk, L., Doroszewicz, K., Stojanowska, E. (1997). Umiejętności menedżera.
Psychologia stosowana dla menedżerów. Warszawa: PW SH.
Harasimowicz, A. (2001). Myślenie twórcze i „Styl twórczego zachow ania” a per
cepcja i odbiór reklamy o charakterze kontrowersyjnym. Praca m agisterska napi
sana pod kierunkiem dr Alicji Grochowskiej. Warszawa: Szkoła Wyższa Psy chologii Społecznej.
H ofstede, G. (2000). Kultury i organizacje. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonom iczne.
Isenberg, D. J. (1987). Inside the mind of the senior m anager. W: D. N. Perkins, J. Lockhead, J. C. Bishop (red.), Thinking. Hillsdale, NJ: Law rence Erlbaum Associates.
Jachnis, A. (1994). Tem peram ent a predyspozycje do zawodu m enedżera. W: S. Witkowski (red.), Psychologia sukcesu. Warszawa: PW N, 65-72.
Jarm uż, S. (1998). Zastosow anie m odelu „wielkiej piątki” w doborze i ocenie personelu. W: T. Witkowski (red.), Nowoczesne metody doboru i oceny persone
lu. Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, 158-177.
Koopm an, P. L., Mączyński, J. Witkowski, S.A. i in. (2001). Perceptions of socie tal culture and p referred leadership styles in N orth/W est and South/E ast E u ropean countires. Polish Journal o f Applied Psychology, 1 (1), 7-22.
Kottas, A. (1966). D ążenie do osiągnięć jako motyw działania kierowników go spodarczych. Biuletyn Psychometryczny, T. II, 45-58.
Kozielecki, J. (1997). Transgresja i kultura. Warszawa: Wydawnictwo A kadem ic kie Żak.
Kozielecki, J. (2001). Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii. Warsza wa: Wydawnictwo A kadem ickie Wydawnictwo A kadem ickie Żak.
Krężlewski, J. (1990). Społeczne uwarunkowania przedsiębiorczych i roszcze niowych zachowań ludzi. W: J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski (red.), Orientacje społeczne ja ko element mentalności. Poznań: IP PAN.
Kuhn, R. L. (1989). H andbook fo r creative and innovative manager. New York: M cGraw-Hill.
Mączyński, J. (2001). T he cultural impact on the leadership style of Polish m a nagers. Polish Journal o f Applied Psychology, 1 (1), 107-132.
Nęcka, E. (1993). Twórczość w przedsiębiorstwie i organizacji. W: K. Sedlak (red.), Strategie w biznesie. Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biz nesu, 25-32.
Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: G dańskie Wydawnictwo Psy chologiczne.
Nosal, C. S. (1992). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: PW N.
Nosal, C. S. (1993). Umysł menedżera. Problemy, decyzje, strategie. Wrocław: Wy dawnictwo „Przecinek”.
Nosal, C. S. (1996). M enedżerski sukces w kontekście psychologii ryzyka. W: S. Witkowski (red.), Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu. T. IV. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu W rocławskiego, 45-51.
Nosal, C. S. (1997). Psychologia decyzji kadrowych. Strategie, kryteria, procedury. Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
Nosal, C. S. (2000). Różnice w typach umysłu jako kryteria dob oru i oceny za chow ania m enedżerów . W: T. W itkowski (red.), Nowoczesne m etody doboru
i oceny personelu. Kraków: W ydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu,
135-156.
Nosal, C. S. (2001). Psychologia myślenia i działania menedżera. Kraków: A kade. Noworol, C., Żarczyński, Z., Fąfrowicz, M., M arek, T. (1993). Im pact of profes
sional bu rno u t on creativity and innovation. W: W. B. Schaufeli, Ch. M asłach, T. M arek (red.), Professional burnout. Recent developments in theory and rese
arch. Bristol, PA: Taylor and Francis Ltd., 163-175.
Obuchowski, K. (1982). B adania osobowości efektywnej. W: K. Obuchowski, W. Paluchowski (red.), Efektywność a osobowość. Wrocław: Ossolineum , 5-24. Obuchowski, K. (1985). Adaptacja twórcza. Warszawa: Książka i Wiedza.
Perry-Smith, J. E., Shalley, C. E. (2003). T he social side of creativity: A static and dynamic social netw ork perspective. The Academ y o f M anagem ent Review, 28,1, 89-106.
Pietrasiński, Z. (1975). Twórcze kierownictwo. Warszawa: PW N.
Pietrasiński, Z. (1994). Znakom ici szefowie i podwładni. Warszawa: First Busi ness College.
Przewłocka, A. (2003). Czynniki osobowościowe i intelektualne w twórczej przed
siębiorczości. Praca m agisterska napisana pod kierunkiem prof. SWPS A n
drzeja Strzałeckiego. Warszawa: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Skłodowski, H. (1994). Osobowościowe wyznaczniki działalności kierowniczej
W: S. Witkowski (red.), Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu. T. II. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu W rocławskiego, 151-159.
Sokołowska, J. (2000). Ryzyko: wyzwanie czy zagrożenie. Psychologiczne modele
oceny i akceptacji ryzyka. Warszawa: Wydawnictwo IP PAN.
Spiechowicz, J. (1994). Polubić biznes. W: K. Sedlak (red.), Polubić biznes. K ra ków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, 173-183.
Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu. Warszawa: PWN.
Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukow e SC H O L A R .
Strzałecki, A. (1989). Twórczość a style rozwiązywania problemów praktycznych.
Ujęcie prakseologiczne. Wrocław: Ossolineum.
Strzałecki, A. (1990). T he psychological research on design. Design M ethods and
Theories, 3 (24), 1238-1266.
Strzałecki, A. (1992). O sobow ość a style rozw iązyw ania problem ów . W: Cz. S. N osal (red .), Twórcze przetwarzanie inform acji. W rocław: A g e n cja D elta, 87-97.
Strzałecki, A. (1993). Styles of creative problem solving. W: T. M arek (red.), Psy
chological mechanism s o f hum an creativity. The temptation fo r reassessment.
Delft: Eburon, 7-24.
Strzałecki, A. (1996). Styl twórczego zachowania: m odel ogólny i jego zastoso wania. Studia z Psychologii, VII, 159-182.
Strzałecki, A. (1998 a). M otivation for choosing a scientific career. Polish Psy
chological Bulletin. 3(29), 255-269.
Strzałecki, A. (1998 b). Creativity as a style. G eneral m odel and its verification. W: A. Lewicka-Strzałecka, О. Loukola (red.), Science in society. Science policy
and ethics. Warsawa: IFiS Publishers, 119-160.
Strzałecki, A. (1999). „Style zachowania się”. Kwestionariusz (Wersja A ). W arsza wa: Instytut Psychologii. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Strzałecki, A. (2000 a). Creativity in design. G eneral m odel and its verification.
Technological Forcasting and Social Change, 2/3(64), 241-260.
Strzałecki, A. (2000 b). M odel „Stylu Twórczego Z achow ania” jako wskaźnik społecznej pozycji uczniów w grupie. Forum Psychologiczne, 2(5), 160-171. Strzałecki, A. (2000 c). Psychologia nauki: zarys problem atyki. Zagadnienia Na-
ukoznawstwa, 4(146), 479-498.
Strzałecki, A. (2001 a). Twórcza przedsiębiorczość. Próba analizy psychologicz nej. Prakseologia, 141, 417-440.
Strzałecki, A. (2001 b). Osobowościowe, poznawcze i aksjologiczne wyznaczniki twórczości w nauce. N auka i Szkolnictwo Wyższe, 1(17), 23-41.
Strzałecki, A. (2001 c). M odel „Stylu Twórczego Z achow ania” jako wyznacznik funkcjonowania kadry m enedżerskiej w w arunkach zmian systemowych. Cza
sopismo Psychologiczne, 2(7), 135-146.
Strzałecki, A. (2002). M odel Stylu Twórczego Zachow ania w analizie procesu rozwiązywania problem ów. W: A. Grochowska (red.), Wokół psychologii oso
bowości. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 109-132.
Strzałecki, A., Furm ański, J. (2000). Tem peram entalny i osobowościowy wymiar percepcji muzyki. W: W. Jankowski, B. Kamińska, A. Miśkiewicz (red.), Czło-
wiek-muzyka-psychologia Warszawa: Wydawnictwo A kadem ii Muzycznej im.
Fryderyka C hopina, 143-156.
Strzałecki, A., Kot, D. (2000). Osobowościowe wymiary twórczej przedsiębior czości. Przegląd Psychologiczny, 3(43), 351-360.
Strzałecki, A., Kusal, A. (2002). Osobowościowe i tem peram en talne m echani zmy spraw nego zarządzania. Studia Psychologica, 3, 5-20.
Strzałecki, A., Rudnicka, E. (1998). R eprezentacje poznawcze tekstu literackie go i reklamowego. Twórca i odbiorca jako uczestnicy procesu kom unikacyjne go. W: A. Strzałecki (red.), Percepcja reklamy. Zagadnienia psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo ATK, 254-295.
Strzałecki, A., Skorupska, M. (2003). M odel Stylu Twórczego Zachow ania w analizie procesu tworzenia reprezentacji poznawczych muzyki. Studia Psy-
chologica, 4, 21-43.
Terelak, J. (1999). Psychologia menedżera. Warszawa: Difin.
Tett, R. P., Jackson, D. N., Rothstein, M. (1991). Personality m easures as predic tors of job perform ance: A m eta-analytic review. Personnel Psychology, 44, 703-742.
Tomaszewicz, B. (2003). Osobowościowe, temperamentalne i poznawcze uwarun
kowania efektywnego zarządzania. Praca m agisterska napisana pod kierun
kiem prof. A ndrzeja Strzałeckiego. Warszawa: Instytut Psychologii. Uniwersy tet K ardynała Stefana Wyszyńskiego.
Trzebiński, J. (1976). Osobowościowe warunki twórczości. W: J. Reykowski (red.), Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi. Warszawa: KIW, 107-135. Trzebiński, J. (1978). Z badań nad uwarunkowaniami oryginalności myślenia.
Wrocław: Ossolineum .
Tyszka, T. (2000). Psychologia ekonomiczna. W: J. Strelau (red.), Psychologia.
Podręcznik akademicki. T. 3. Gdańsk: G dańskie W ydawnictwo Psychologiczne,
351-378.
Wachowiak, P. (2001). Profesjonalny menedżer. Umiejętności pełnienia ról kierow
niczych. Warszawa: Difin.
W ärneryd, K. E. (1988). The psychology of innovative entrepreneurship. W: W. F. van Raaij, G. M. van Veldhoven, K. E W ärneryd (red.), H andbook o f
economic psychology. D ordrecht: Kluwer Academ ic Publishers, 404-447.
Witkowski, S. (1994/1998). (red.). Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarzą
dzaniu. T. I-IV. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Witkowski, S. (1997). Predictors of m anagem ent effectiveness in Polish organi zations. Polish Psychological Bulletin, 4(28), 313-323.
Wojciszke, B. (1998) Motywy i wartości. W: E. Barlik (red.), Polscy menedżero
wie. Zarządzanie w czasach zmian. Warszawa: C oopers & Lybrand, 44-45.
Zawadzki, B., Strelau, J. (1997). Formalna charakterystyka zachowania - Kwestio
nariusz temperamentu (FCZ-KT): Podręcznik. Warszawa: Pracow nia Testów
Psychologicznych PTP.
Zuk, T. (1986). Uzdolnienie twórcze a osobowość. Poznań: Wydawnictwo N auko we UAM.
