Problemy samokontroli uczniów na lekcjach pracy-techniki

ELŻBIETA MASTALERZ

Problemy samokontroli uczniów na lekcjach pracy-techniki

W opracow aniu tym pragnę p rz e d s ta w ić pog lądy k i l k u pe­

dagogów na problem s a m o k o n tro li, ro z p a tryw a n y w k o n te k ś c ie s a m o d z ie ln o ś c i i k o n t r o l i postępów uczn ió w , oraz wprowadzić w z a g a d n ie n ia s a m o k o n tro li p ra c y stosow anej w z a k ła d z ie p ro ­ du kcyjn ym . Po s c h a ra k te ry z o w a n iu problem u s a m o k o n tro li w l i t e r a t u r z e te c h n ic z n e j i p e d a g o g ic z n e j, pragnę z a s y g n a li­

zować ko n ce p cję p r z e n ie s ie n ia elementów s a m o k o n tro li z za­

kładów p ro d u k c y jn y c h na le k c je p r a c y - te c h n ik i.

K o n tro lo w a n ie ka ż d e j d z ia ła ln o ś c i lu d z k ie j je s t n ie ­ odzowne, u m o ż liw ia bowiem p o s ta w ie n ie d iagnozy d o ty c z ą c e j r e a l i z a c j i z a ło żo n ych celów o ra z pozwala zm odyfikować d z ia ­ ła n i e , gdy w y s tę p u ją b łę d y . S am okontrola j e s t wyrazem d o j­

r z a ło ś c i do sam odzielnego s te ro w a n ia sw oją d z ia ła ln o ś c ią i u m o ż liw ia w y p rze d za n ie , p rze w id yw a n ie skutków n ie w ła ś c i­

wego postępow ania w e le m e n ta rn ych ogniwach swego postępowa­

n i a . W p ra c y w y tw ó rc z e j p rz e rz u c e n ie pewnych' elementów kon­

t r o l i na wykonawcę je s t k o rz y s tn e z w ie lu względów: o d c ią ­ ża k o n tr o lu ją c e g o , o d d z ia łu je p o z y ty w n ie na p s y c h ik ę wyko­

nawcy, pozwała czuć mu s ię w sp ółod pow iedzialnym za e fe k ty wykonywanej p ra cy i zm n ie jsza b r a k i. "Tak ja k k s z ta łc e n ie r o z w ija ją c s ię p rz e c h o d z i w s a m o k s z ta łc e n ie , ta k te ż k o n -Л t r o l a powinna p r z e k s z t a łc ić s ię w s a m o k o n tro lę " - to t w ie r -

^ E . B e re zo w ski, J . P ó łt u r z y c k i, K o n tro la i ocena w p ro c e s ie k s z ta łc e n ia d o ro s ły c h , Warszawa 1975»

259

d z e n ie s u g e ru je , że s a m o k o n tro la to je d n a z fo rm k o n t r o l i , n ie z a s tę p u je j e j , le c z wzbogaca i d y n a m iz u je .

C h a ra k te ry s ty k ę p ro b le m u od s tro n y te c h n ic z n e j opieram na t a k ic h p o z y c ja c h , ja k : E n c y k lo p e d ia o r g a n iz a c ji i z a rz ą - d z a n ia , Metody k o n t r o l i ja k o ś c i w p r z e d s ię b io rs tw a c h p rz e ­ m ysłowych L . W a s ile w s k ie g o ^ o ra z K s z ta łc e n ie i p ie rw s z a p ra c a w y k w a lifik o w a n y c h ro b o tn ik ó w - M. N o w ickie g o . W k s ią ż ­ ce L . W a s ile w s k ie g o p ro b le m s a m o k o n tro li j e s t omawiany w kon­

t e k ś c ie metod k o n t r o l i ja k o ś c i p r o d u k c ji; a u to r p rz e d s ta w ia go ja k o je d e n ze. sposobów d o ch o d ze n ia do n a jle p s z y c h e fe k tó w p ra c y , o p is u je e ta p y w prow adzania s a m o k o n tro li w p rz e d s ię ­ b i o r s t w i e . M. N o w ic k i za jm u je s ię n a to m ia s t s a m o k o n tro lą

ja k o jednym z is t o t n y c h elementów w p ro g ra m ie p rz y g o to w a n ia uczniów s z k o ły zawodowej do p ra c y w z a k ła d z ie p ro d u k c y jn y m .

'W l i t e r a t u r z e p e d a g o g ic z n e j problem y s a m o k o n tro li są omawiane w k o n te k ś c ie problem ów s a m o d z ie ln o ś c i oraz k o n tr o ­ l i i oceny o s ią g n ię ć u c z n ió w . N a jc z ę ś c ie j form y i metody s a m o k o n tro li są a n a lo g ic z n e ja k k o n t r o l i .

Spośród l i t e r a t u r y p e d a g o g ic z n e j p o ś w ię c o n e j k o n t r o l i i o c e n ie w ybrałam d la s c h a ra k te ry z o w a n ia omawianego prze ze mnie p ro b le m u , k s ią ż k ę K o n tr o la i ocena w p ro c e s ie k s z t a ł­

c e n ia d o r o s ły c h - ', z uwagi na w y c z e rp u ją c e i z w ię z łe p o tr a k ­ to w a n ie p roblem u s a m o k o n tro li o ra z ro k i^d a n ia t e j p o z y c ji 0 9 7 5 )»

S a m o ko n tro la o ra z zw iązane z n ią w a rto ś c io w a n ie w ła s n e j p r a ­ c y , c z y l i samoocena , są za w a rte w dwu spośród c z te r n a s tu r o z d z ia łó w .

W c e lu u k a z a n ia , od ja k dawna z a g a d n ie n ie s a m o k o n tro li u czniów a b so rbo w ało uwagę pedagogów, p rz e d sta w ia m w z a r y s ie t o z a g a d n ie n ie w h is to r y c z n y c h system ach s z k o ln y c h , w ©par­

s ' Л

--- -y-—

E n c y k lo p e d ia o r g a n iz a c ji i z a rz ą d z a n ia , Warszawa 1981.

^ L . W a s ile w s k i, Metody k o n t r o l i ja k o ś c i w p r z e d s ię b io r ­ stw ach p rze m ysło w ych , Warszawa 1974»

Ц. M. N o w ic k i, K s z ta łc e n ie i p ie rw s z a p ra ca w y k w a lifik o ­ wanych ro b o tn ik ó w , Warszawa 1970»

^ E . B e re zo w ski J . P ó łt u r s y c k i, o p . c i t .

c iu o k s ią ż k ę Badania nad f u n k c ją oceny s z k o ln e j Id y A lts z u - l e r 6 . J e s t to p re z e n ta c ja badań a u t o r k i, sa m okontrola je s t p o tra k to w a n a fra g m e n ta ry c z n ie .

Po ro zw aża niach te o re ty c z n y c h p rz e d s ta w iła m problem y szczegó łow e, ja k ie wysnułam w t r a k c i e a n a liz y s a m o k o n tro li w k o n te k ś c ie program u p r a c y - t e c h n ik i.

W podsumowaniu pokazałam , co n a le ż a ło b y według mnie do­

pracow ać, żeby sa m o ko n tro la w p rz e d m io c ie p ra c a -te c h n ik a mogła s ta n o w ić f a k ty c z n ie is t o t n y i znaczący fra g m e n t k s z ta łc e n ia p o lite c h n ic z n e g o .

PROBLEMY SAMOKONTROLI W LITERATURZE TECHNICZNEJ Według E n c y k lo p e d ii o r g a n iz a c ji i Z a rz ą d z a n ia ' samo­7 k o n t r o la j e s t jednym z ro d za jó w k o n t r o l i , w iąże s ię z me­

to d a m i p ra c y b e z ü s te rk o w e j. F olega na tym , że wykonawca sam d o ko n u je b ie ż ą c o k o n t r o l i wytwarzanego p rz e z s ie b ie w yrobu.

г

"S a m o k o n tro la , k o n t r o la nad samą sobą, obserwowanie, k o n tro lo w a n ie w ła s n e j p ra c y lu b p o stę p o w a n ia . W to k u p ro ­ d u k c j i m a te r ia ln e j sa m o ko n tro la obejm uje samoocenę ( p rz e z wykonawcę) s ta n u fa k ty c z n e g o m ie rz a ln y c h cech wyprodukowa­

nego wyrobu p rz e z ic h porównywanie ze stanem wymaganym.

S a m o ko n tro la , zgod nie z zasadami d o b re j r o b o ty , sta n o ­ w i je d e n z podstawowych czynników k o n t r o l i ja k o ś c i p ra c y i p r o d u k c ji, u m o ż liw ia ją c y c h wykonawcy o d d z ie le n ie (o d r e s z ty ) wyrobów w a d liw y c h oraz z a p o b ie g a n ie ic h d a ls z e j p r o d u k c ji bądź k ie ro w a n ia do o b ró b k i lu b m o ntażu".

Zasady s a m o k o n tro li z a k ła d a ją p e łn ą o d p o w ie d zia ln o ść r o b o tn ik a za wykonywaną p ra cę o ra z za p ra w id ło w o ść j e j oce­

n y . P ociąga t o za sobą n ie w ą t p liw ie pewne s k u t k i p s y c h o lo ­ g ic z n e . Można j e o c e n ić je d n a k wówczas, gdy d z ię k i nim uda s ię o sią g n ą ć p e łn e zaangażowanie z a ło g i

w

wad.

6 I . A l t s z u le r , Badania nad fu n k c ją oceny s z k o ln e j, Warszawa i9 6 0 .

^ E n c yklo p e d ia , o r g a n iz a c ji i z a rz ą d z a n ia , Warszawa 1981.

261

S a m o ko n tro la w t a k ic h o p e ra c ja c h , g d z ie p rz y c z y n y wad są m o żliw e do l i k w i d a c j i p rz e z p ra c o w n ik a , s t a je s ię elemen­

tem s p rz ę ż e n ia zw rotnego m iędzy w y n ik ie m p ra c y a procesem p r a c y . P ra co w n ik może w y n ik s a m o k o n tr o li w y r a z ić na p r z y ­ k ła d w p o s ta c i t y s ię c y z ło ty c h zaoszczędzonych w p r z e d s ię ­ b io r s t w i e d z i ę k i s w o je j i n i c j a t y w i e i d z i a ła n iu .

Frogram w d ra ż a n ia s a m o k o n tr o li ro zu m ia n y j e s t ja k o za­

planow any w c z a s ie ?;ykaz n ie z b ę d n y c h p r z e d s ię w z ię ć . Można w y m ie n ić n a s tę p u ją c e e ta p y w prow adzania s a m o k o n tro li wO p r z e d s ię b io r s t w ie :

1 . P o d z ia ł o p e r a c ji pod kątem wad s te ro w a n ych p rz e z p ra c o w n ik a (o p e r a c je k la s y A ) o ra z wad n ie ste ro w a n y c h p rz e z p ra c o w n ik a ( o p e r a c je k la s y B ) .

2 . D okonanie p o d z ia łu o p e r a c ji k la s y A na o p e ra c je , w k t ó r y c h i s t n i e j e m o ż liw o ś ć w yposażenia p ra c o w n ik a w i n s t r u k ­ c je i p rz y rz ą d y do s a m o k o n tro li (o p e r a c je k la s y AM ) o ra z o p e ra c je , w k tó r y c h t a k ie w yp osażenie j e s t n ie m o ż liw e (o p e ­ r a c je k la s y AN ).

3 . D okonanie oceny e ko n o m iczn e j c e lo w o ś c i w prow adzania s a m o k o n tr o li w o p e ra c ja c h k la s y В w c e lu p o d z ia łu o p e r a c ji na o p e ra c je ' z e k o n o m iczn ie u za sa d n io n ą s a m o k o n tro lą b ie r n ą

(BM) i n ie u z a s a d n io n ą s a m o k o n tro lą b ie r n ą (B N ).

A . Wybór fo rm k o n t r o l i ( k o n tr o la a ktyw n a , k o n t r o la s t u ­ p ro ce n to w a rę c z n a , k o n t r o la s ta b iln o ś ć !* kcntraüa wyrywkowa i t p n

5 . Wybór metod w e r y f i k a c j i s a m o k o n tro li - n a jc z ę ś c ie j stosow ana j e s t k o n t r o la lo t n a ( k o n t r o l e r sprawdza wyrywkowo z a k w a lifik o w a n e p rz e z p ra c o w n ik a d o b re w y ro b y ).

6 . O pracowanie i n s t r u k c j i s a m o k o n tro li d la w s z y s tk ic h o p e r a c ji AK i EM o ra z p r z e s z k o le n ie p ra co w n ikó w ,

7 . P o d ję c ie a k c j i propagandow ej na rz e c z s a m o k o n tro li z p rz e d s ta w ie n ie m k o r z y ś c i m o ra ln y c h i m a te ria ln y c h , j a k ie może ona p r z y n ie ś ć pracow nikom .

8 . O pracow anie k a r t y s a m o k o n tr o li, s ta n o w ią c e j z a p is L . W a s ile w s k i, M etody k o n t r o l i ja k o ś c i w p r z e d s ię b io r ­ s tw ie przem ysłow ym , Warszawa 1974*

zauważonych w t r a k c i e prze p ro w a d za n ia s a m o k o n tro li nad i ic h p rz y c z y n .

K a rta s a m o k o n tro li może b y ć arkuszem , na k t ó r y pracow­

n ik n a n o s i umowne 'z n a k i p rz y w yka zie wad lu b ic h p rz y c z y n . Z n a k i te pozw olą o k r e ś lić c z ę s to tliw o ś ć w ystępow ania ty c h wad i u s t a l i ć h ie r a r c h ię w a żn o ści p o szcze g ó ln ych p rz y c z y n w o g ó ln e j s t r u k t u r z e p rz y c z y n w a d liw o ś c i w p r z e d s ię b io r s tw ie .

K a rta s a m o k o n tro li j e s t r e j e s t r a c j ą w kładu pracowników w podnoszenie ja k o ś c i p ra c y w p r z e d s ię b io r s tw ie i może s k ła ­ n ia ć do dumy lu b do z a s ta n o w ie n ia nad p ra c ą . N a j i s t o t n i e j ­ szą sprawą we w d ra ż a n iu s a m o k o n tro li są problem y m o ty w a c ji.

9 . W y ró ż n ie n ie pracow ników za w y n ik i p ra c y , zw łaszcza w s a m o k o n tro li o p e r a c ji A.

Badanie p rz y g o to w a n ia absolw entów za sa d n iczych s z k ó ł zawodowych do p ra cy w p r o d u k c ji, przeprowadzone p rz e z M. No­

w ic k ie g o ^ w y k a z a ło , że n ie w y s ta rc z a ją c e , wręcz sła b e j e s t p rz y g o to w a n ie m łodych lu d z i w z a k re s ie u m ie ję tn o ś c i k o n tr o ­ l i w ła s n e j p ra c y .

A u to r a n a liz u je g łó w n ie sa m o ko n tro lę b ie ż ą c ą , z e s p o lo ­ ną z procesem p ra c y , n ie o s ta te c z n ą , p o le g a ją c ą na ocen ie gotowego w yrobu . D z i e l i ze w zględu na sposób przeprow adza­

n ia na:

- sa m o ko n tro lę przeprow adzoną p o ś re d n io za pomocą p rz y ­ rządów pom iarow ych, p o łą czo n ą z chwilowym przerw aniem p ro ­ cesu p ra c y (wykonywanych o p e r a c ji)

- sa m o ko n tro lę dokonywaną w to k u p ra c y za pomocą na­

rządów zmysłów: w z ro ku , s łu c h u , d o ty k u .

Te dwa ro d z a je k o n t r o l i są ze sobą pow iązane, ponieważ k o n t r o la przeprowadzona za pomocą p rzyrzą dów pomiarowych wymaga ró w n ie ż zaangażowania o k re ś lo n y c h zmysłów. Samokon­

t r o l a j e s t tym e fe k ty w n ie js z a , im k r ó ts z y j e s t okres między odebraniem o k re ś lo n y c h sygnałów in fo rm a c y jn y c h , a wprowadze- 9

9 M .N o w ic k i, K s z ta łc e n ie i p ie rw sza praca w y k w a lifi­

kowanych pracow ników .

niem niezbędnej modyfikacji działania. Skutkiem je j działa­

nia nie je s t jedynie bieżąca modyfikacja działania wytwór­

czego, ale może nastąpić zmiana sposobu działania a nawet zmiana przyjętego wcześniej planu działania, zgodnie ze stwierdzonymi w wyniku samokontroli potrzebami.

Z powyższego wynika, że samokontrola wiąże się nie ty l­

ko z samym procesem produkcji, lecz również z wcześniejszy­

mi etapami* przygotowaniem środków i planowaniem d ziałaln ości.

W kształceniu przyszłych robotników M. Nowicki postulu­

je zwrócić szczególną uwagę na podawanie kryteriów samokon^

t r o l i , to je s t czynników, za pomocą których można sprawdzać prawidłowość wykonania danej pracy, dotyczyć mogą zarówno sposobu wykonania operacji, jak i r e a liz a c ji określonego zadania roboczego. Oczywiście uwzględnianie kryteriów wyma­

ga nie tylko ich znajomości, lecz również pewnego doświad­

czenia w ich wauważaniu, rozpoznawaniu i rozumieniu (uchwy­

cenie znaczenia odebranego sygnału). Tych ostatnich umie­

jętn o ści nabywają uczniowie pod okiem majstra na praktykach w zakładzie. Należy pamiętać o znaczeniu czynnika czasu w procesie kształtowania samokontroli.

Reasumując rozważania nad problemem samokontroli M.

Nowicki tw ierdzi, że: "Samokontrola je s t nie tylko zagadnie­

niem technologicznym i dydaktycznym, lecz również wychowawczym".

POGI4IT PEDAGOGÓW NA SAMOKONTROLÇ UCZNIA

Samokontrola je s t kontrolowaniem samego sieb ie , speł­

nieniem wszystkich powinności kontrolnych wobec własnej pos­

tawy i aktywności w tym zakresie działań, który poddany je s t kontroli10.

Prowadzenie samokontroli zależy w dużej mierze od t e - 10 J . Półturzycki, Dcz się sam, o technice samokształ­

cenia, Warszawa 1972*

go, czy się dysponuje odpowiednią ilo ś c ią materiałów kon­

trolujących w postaci pytań, zadań ćwiczeń lub najlepiej specjalnie przygotowanych testów.

W książce poświęconej samokształceniu Л Л autorzy twier­

dzą, że w procesie samokształcenia własna kontrola należy do istotnych elemetów tego procesu. Ale nie tylko do celów samokształceniowych powinniśmy przygotować i wdrażać ucz­

niów do samokontroli, je s t ona potrzebna w trakcie codzien­

nej pracy dydaktycznej i wychowawczej w szkole. Skuteczność te j pracy znacznie wzrasta przy wykorzystaniu elementów sa­

mokontroli. Zwalnia to bowiem nauczyciela z obowiązku cią­

g łe j kontroli nad wszystkimi je j zakresami, a umożliwia w wielu dziedzinach tylko doraźne, sporadyczne je j występowa­

n ie. Nauczyciel może więcej czasu poświęcić na kontrolę w tych dziedzinach, w których stw ierdził poważniejsze zanied­

bania i braki, wymagające wyrównania i uzupełnienia w moż­

liw ie krótkim czasie.

Samokontrola nie zastępuje więc kon troli, tylko ją wzbogaca i dynamizuje, a jednocześnie przyczynia się do roz­

winięcia pracy dydaktycznej.

Samoczynna kontrola c z y li sprewdzanie samego siebie zainspirowane poleceniem lub nakazem nauczyciela je s t przy­

gotowaniem do rzeczywistej samokontroli. Cele, metody, for­

my samokontroli przygotowane przez nauczyciela oddziałują na uczniów (uczniowie przyswajają je sobie), je st to jakby pierwszy etap wdrażania uczniów do samokontroli.

Berezowski i Półturzycki twierdzą , że zasadniczy typ podziału samokontroli będzie tak i sam jak kontroli prowadzo­

nej przez nauczyciela. Rozróżniamy więc formy indywidualne i frontalne oraz grupowe - są to formy organizacyjne.

Л Si

' E. Berezowski, J . Półturzycki, Kontrola i ocena w procesie kształcenia dorosłych, Warszawa 1975.

O p .c it., s.6 0 .

265

Типу podział samokontroli:

- samokontrola bieżąca - sta le towarzyszy uczeniu s ię , - samokontrola sporadyczna - występuje przed podsumo­

waniami, sprawdzeniami, egzaminami,

- samokontrola rozpoznawcza - celem je j je s t określe­

nie swoich możliwości i swojej wiedzy w dziedzinie dotych­

czas nie poznawanej systematycznie.

Wymienieni autorzy twierdzą również, że metody samo­

kon troli są takie same jak metody k o n tro li. Wyróżniają:

metody ustne i pisemne, prace z książką i zeszytem, ćwicze­

nia i zadania praktyczne, próby graficzne i analizę pomocy naukowych, "próbne" egzaminy i zaliczenia oraz należycie pojęte obserwacje. Szczególnie przydatne do samokontroli są metody kon troli masowej i techniczne środki k o n tro li.

Wszelkie rodzaje testów, maszyny dydaktyczne, bezmaszynowy system kon troli programowej z odpowiednimi zestawami pytań, zadań i ćwiczeń mogą być po bardzo krótkiej lecz rzeczowej in stru k cji wykorzystywane w samokontroli. Na tym polega też dodatkowa wartość tych metod, że nie wymagają już przygoto­

wania do samokontroli, lecz mogą być bezpośrednio wykorzy­

stywane przez zainteresowanych.

Samokontrola może przybierać różne postacie:

1) naturalną - uczeń sprawdza swoje przygotowanie i uzyskane rezultaty tak, jakby był kontrolowany przez nau­

cz y c ie la . Ta postać samokontroli występuje w formie indy­

widualnej lub grupowej, a nawet, fro n ta ln ie.

2) samokontrola myślowa - różni się od poprzedniej tym, że przebiega w sposób cichy bez głośnego odpowiadania

lub pisemnego rozwiązywania zadań. Je s t to samokontrola odr- bywana jedynie w myślach bez czynności manualnych i artyku­

la c ji nawet szeptem. Ta postać samokontroli powinna być wspierana przez samokontrolę naturalną przy zadaniach zło­

żonych, trudnych i nowych w typie tr e ś c i i zakresie tema­

tycznym.

3) samokontrola porównawcza - je s t odmianą myślowej analizy własnej pracy, występuje wówczas, gdy stykamy się z innymi osobami i możemy obserwować ich pracę, słyszeć przedstawienie rezultatów te j pracy, uświadamiać sobie po­

ziom zaawansowania tych osób - możemy w myślach porównywać nasze własne rezu ltaty, aktualną wiedzę, poziom przygotowa­

nia z tym, co słyszymy, widzimy i analizujemy.

4-) obserwacja - wywodzi się z dwóch poprzednich: z my­

ślowej kontroli wewnętrznej i porównawczej - je s t ich roz­

winięciem i wzbogacaniem. Uczniowie sta le obserwują, porów­

nują, analizują. Często czynią to nieobiektywnie, trzeba więc dostarczyć im podstaw do obiektywnej i skutecznej sa­

mokontroli, a więc pozytywny przykład nauczyciela i dostar­

czenie odpowiednich norm i miar.

Kontrolę wyników pracy ucznia dokonywaną przez nauczy­

cie la zaczęto zastępować samokontrolą już w szkołach uczą­

cych według planu d altoń skiego^. Wiedza zdobyta indywidual­

nie przez ucznia odsłania się przed nauczycielem głównie w czasie sporadycznego egzaminu, nauczyciel pozbawiony zo­

sta je możliwości obserwacji i kontroli uczniów z le k c ji na le k c ję , gdyż uczniowie w pracowniach odrabiają indywidualnie swe przydziały w myśl kontraktów zawartych z nauczycielem.

Nauczyciele szkół pracujących w systemie Winnetki cały czas i energię kierują na przygotowanie materiału naucza­

nia testów wiadomości. Obowiązek kontroli wyników pracy spada wyłącznie na samego ucznia. Uczeń, który opanował materiał i rozwiązał wszystkie te sty , posuwa się d a lej, uczeń, który źle opanował m ateriał, zostaje tak długo na danym etapie, aż uzupełni braki i rozwiąże wszystkie te sty . Wynik rozwiązania testu je s t czynnikiem samokontroli ucznia.

W planie jenajskim samokontrola i samoocena dominują wśród trzech rodzajów oceny. Dzieci posługują się metodą

^ I . A ltszu ler, Badania nad funkcją oceny szkolnej, Warszawa i960.

267

porównawczą, same oceniają wyniki niektórych prac, na przy- kład swoje pismo porównują z pismem kolegów, z pismem nau­

czyciela , a przede wszystkim z drukowanymi wzorami.

W literatu rze pedagogicznej poświęconej kontroli i samokontroli pracy ucznia podkreśla s ię , żę dla przeprowa-r dzenia obiektywnej kontroli oraz w samokontroli niezbędne są pomoce w postaci testów sprawdzających, zeszytów ćwiczeń, podręczników do nauczania programowego czy materiałów zawie­

rających kryteria pomiaru umiejętności w poszczególnych dyscyplinach,

PROBLEMY SZCZEGÓŁOWE

WYNIKAJĄCE Z ANALIZY ZAGADNIENIA SAMOKONTROLI W ODNIESIENIU DO PROGRAMU NAUCZANIA PRACY-TECHNIKI W przedmiocie praca-technika uczniowie mogą dokonywać kontroli zarówno swoich wiadomości,jak i umiejętności ma­

nualnych. Samokontrola wiadomości dokonuje się podobnie jak z innych przedmiotów, przez odpytywanie się wzajemne uczniów, przez rozwiązywanie zadań, testów itp . Ah

W czasopiśmie "Wychowanie Techniczne" są opracowane sprawdziany testowe dla klas IV i V. Materiały te byłyby bardziej użyteczne w pracy nauczyciela i przydatne do samo­

kontroli uczniom, gdyby rozpowszechnione były w szkołach w dużych nakładach oraz w kilku stopniach trudności.

Przygotowując ucznia do samodzielnego kontrolowania działania, trzeba go nauczyć samoobserwacji. W tym celu ko­

nieczne je s t dokładne opisywanie operacji technologicznych, charakterystyka poszczególnych czynności i ruchów, z których się składają. Ważne są także odpowiednie pomoce naukowe, ułatwiające samoobserwację oraz ćwiczenia przemienne te j

A ll.

Wychowanie techniczne z wkładką plastyka w szkole, rok 1980 i 1981.

268

samej operacji na różnym materiale zmodyfikowanymi narzę­

dziami pracy. Bardzo ważne są ćwiczenia w obserwacji kształ­

tu , ruchu rę k i, oceny odległości, wysokości, długości, wza­

jemnego położenia przedmiotów, określania barwy. Niezmiernie istotne dla ucznia je ś t w miarę sprawne i dokładne dokony­

wanie pomiarów.

Wdrażanie uczniów do samokontroli wymaga więc wcześniej­

szego przygotowania go w opisanych wyżej kierunkach.

Moje dociekania idą w kierunku umiejętności manualnych, a ś c iś le j w kierunku samokontroli tych umiejętności przez uczniów. Jak na lekcjach pracy-techniki, przy konkretnych pracach wytwórczych, montażowych, pomiarowych wdrażać mło­

dych ludzi do kontrolowania własnej pracy? W jakim stopniu etapy wprowadzania samokontroli w zakładzie produkcyjnym można przenieść na pracę uczniów w pracowni technicznej?

Czy można dojść w pracy z uczniami na lekcjach pracy-tech­

n iki do sytu acji podobnej do te j w zakładach produkcyjnych, gdzie robotnik pracujący bezusterkowo otrzymuje własną pie­

czątkę do firmowania wyrobów przez siebie produkowanych?

Jakie pomoce byłyby potrzebne do właściwej re a liz a c ji samo­

kontroli w pracy-technice? Czy można wdrażać uczniów do sa­

mokontroli na lekcjach pracy-techniki przy obecnym stanie wyposażenia pracowni szkolnych? Oto szczegółowe pytania, jakie nasunęły mi się przy rozważaniach problemów samokon­

tr o li. Wymaga ją one zbadania i opracowania.

Program nauczania pracy-techniki zakłada przygotowanie ogólnotechniczne uczniów, jego realizacja ma ułatwiać zro­

zumienie zjawisk zachodzących w otoczeniu ucznia, przyczy­

nić się do rozwijania myślenia kategoriami technicznymi i ekonomicznymi, k szta łcić postawy nacechowane dążeniem do rozsądnego korzystania z technosfery. Analizują poszczegól­

ne działy programu można uznać, że program nauczania pracy- techniki sugeruje zwrócenie uwagi na samokontrolę uczniów, w szczególności w d ziale: "Elementy kultury pracy" (chociaż brak wyraźnego sformułowania tego zagadnienia).

269

Z samokontrolą łączy się ś c iś le umiejętność wartościo­

wania swoich spostrzeżeń cz y li samoocena; właściwie dokona­

na chroni przed rozczarowaniami, gdyż wskazuje zaintereso­

wanym ich rzeczywiste wartości i możliwości, ich osiągnię­

cia i postępy szkolne.

We wnioskach końcowych pragnę zwrócić uwagę na pewne problemy, które mogą być skonkretyzowane po odpowiednich badaniach.

1. Nauczyciel w planie zadań wytwórczych czy montażo­

wych może rozważyć podanie norm, jakim powinien odpowiadać wykonywany czy montowany przedmiot i zwrócić uwagę ucznia na uwzględnianie ich w swojej pracy. Niezależnie od tego w trakcie pracy przypominać o nich uczniom, szczególnie w chw ili rozpoczynania nowej operacji. Je s t to jeden ze spo­

sobów wdrażania uczniów do samokontroli pracy.

2 . Niewystarczająca je s t ilo ś ć materiałów pomocniczych do stosowania samokontroli na lekcjach pracy-techniki. Do­

brym uzupełnieniem ich byłyby opracowane zeszyty ćwiczeń z poszczególnych technik, aby ułatwić kontrolę postępów uczniów nauczycielowi pracy-techniki. Dobrze pomyślane ze­

szyty ćwiczeniowe rozwinęłyby możliwości stosowania samo­

kontroli wiadomości i umiejętności uczniów z zakresu posz­

czególnych dyscyplin technicznych. Wskazane byłoby przy tym zróżnicowanie trudności testów, np. sprawdzian testowy I stopnia, I I stopnia itp .

3 . Wspomniane wyżej testy sprawdzające nie zastąpiłyby innych form k o n tro li, ale urozmaiciłyby je i pomogłyby nauczy­

cielow i w pracy dydaktycznej.

h. Wdrażanie uczniów do samokontrolowania swojej dzia­

ła ln o ści od najmłodszych la t szkolnych, pokazanie im właś­

ciwych metod, dostępność podręczników programowanych, zeszy­

tów ćwiczeń sprawdzających, konsekwentne wymagania nauczy­

c i e li w tym zakresie, procentowałyby w dorosłym życiu, w pracy zawodowej, w każdym działaniu.