Prognostic factors in chronic lymphocytic leukaemia

(1)

WPROWADZENIE

Nowotwory wywodz¹ce siê z lim- focytów B stanowi¹ najliczniejsz¹ grupê chorób limfoproliferacyjnych.

Cechuje je ró¿norodny przebieg kliniczny, a tak¿e zmienna wra¿liwoœæ na leczenie. Od wielu lat podejmo- wane s¹ liczne próby klasyfikacji nieziarniczych ch³oniaków w oparciu o wyniki badania histopatologiczne- go zmienionych tkanek. Jednocze- œnie próbuje siê powi¹zaæ uzyskane dane z przebiegiem procesu chorobowego, a tak¿e rokowaniem odle- g³ym. Odzwierciedleniem tych prób jest sformu³owanie w ostatnich 30 latach wielu systemów klasyfikacyjnych, takich jak m.in. klasyfikacja ki- loñska, Rappaporta, Working Formu- lation, WHO czy te¿ REAL. We wszystkich wymienionych systemach klasyfikacyjnych wyodrêbnia siê ch³o- niaka limfocytowego, a tak¿e jego szczególn¹ postaæ – przewlek³¹ bia-

³aczkê limfatyczn¹ (CLL).

Przewlek³a bia³aczka limfatyczna jest chorob¹ o bardzo zró¿nicowa- nym przebiegu klinicznym. W czê- œci przypadków zaawansowanie choroby w chwili stawiania rozpoznania jest niewielkie, a w trakcie obserwacji nie stwierdza siê wy- k³adników szybkiej progresji choroby nawet przez wiele lat. Przypad- ki te najczêœciej nie wymagaj¹ pocz¹tkowo tak¿e terapii. U niektórych pacjentów schorzenie ju¿ od mo-

mentu rozpoznania ma charakter agresywny, prowadz¹c do zgonu w krótkim czasie [9, 11, 16].

Jak dotychczas nie uda³o siê ustaliæ optymalnego sposobu po- stêpowania terapeutycznego. Po- dejmowane s¹ próby indywiduali- zowania terapii, w zale¿noœci od stopnia zaawansowania klinicznego choroby, wieku oraz stanu ogólne- go pacjenta. Próbuje siê tak¿e ustaliæ inne czynniki o charakterze prognostycznym, najlepiej oddaj¹- ce przebieg choroby i rokowanie w poszczególnych przypadkach.

Przyjmuje siê, ¿e ok. 30 proc.

chorych na przewlek³¹ bia³aczkê limfatyczn¹ nie wymaga leczenia.

W grupie tej zgon jest najczêœciej niepowi¹zany z chorob¹ podstawo- w¹. Podobny odsetek pacjentów nie wymaga terapii w pocz¹tkowym okresie choroby, ze wzglêdu na stabilny przebieg choroby. U pozosta-

³ych chorych (równie¿ ok. 30 proc.) przebieg procesu chorobowego od pocz¹tku jest agresywny. W przypadkach tych natychmiastowe wdro¿enie leczenia wydaje siê byæ niezbêdne [7, 8, 16].

W ostatnich latach dokona³ siê istotny postêp w rozumieniu pato- genezy przewlek³ej bia³aczki limfatycznej. Jednak¿e wyniki terapii za pomoc¹ dotychczas stosowanych metod nie s¹ zadowalaj¹ce. Z tego powodu poszukuje siê nowych Przewlek³a bia³aczka limfatyczna

B-komórkowa stanowi ok. 20–30 proc. wszystkich bia³aczek u doro- s³ych oraz jest najczêstsz¹ postaci¹ bia³aczki wystêpuj¹c¹ na zachodniej pó³kuli. Ka¿dego roku w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pó³nocnej rozpoznaje siê ok. 12 tys. nowych za- chorowañ. W 90 proc. przypadków zachorowania dotycz¹ osób w wieku powy¿ej 50.–60. roku ¿ycia, a mê¿- czyŸni choruj¹ dwukrotnie czêœciej ni¿ kobiety.

Systemy klasyfikacji klinicznej choroby zaproponowane oko³o æwieræ wieku temu przez Rai’a i Binet’a s¹ przydatne dla oceny stopnia zaawansowania procesu nowotworowego. Ich przydatnoœæ przy podejmowaniu decyzji terapeutycznych jest jednak ostatnio kwestionowana z powodu bardzo zró¿nicowanego przebiegu choroby u poszczególnych pacjen- tów z t¹ sam¹ rozleg³oœci¹ procesu nowotworowego. Z tego powodu poszukuje siê nowych czynników „prognozuj¹cych” przebieg schorzenia w indywidualnych przypadkach.

W ostatnich latach wyodrêbniono nowe czynniki rokownicze. Nale¿¹ do nich: aktywnoœæ dehydrogenazy kwasu mlekowego (LDH), stê¿enie β2-mikroglobuliny, aktywnoœæ kinazy tymidynowej, zawartoœæ rozpuszczalne- go receptora CD23 i CD44, stopieñ ekspresji CD38 na komórkach bia-

³aczkowych, stan regionu zmiennego genu dla ³añcucha ciê¿kiego immunoglobulin oraz ekspresja ZAP- 70 na komórkach bia³aczkowych.

Tak¿e obecnoœæ anomalii cytogenetycznych jest wa¿nym czynnikiem ro- kowniczym. U osób z delecj¹ 11q lub z delecj¹ 17p dochodzi do szybkiej progresji choroby. Pacjenci ci tak¿e Ÿle odpowiadaj¹ na stosowane leczenie, a œredni czas ¿ycia jest stosunkowo krótki w porównaniu do chorych, którzy nie wykazuj¹ anomalii cytogenetycznych lub jedynie de- lecjê 13q. Analiza wyników wymienionych badañ umo¿liwia aktualnie wyodrêbnienie chorych o wyj¹tkowo z³ym rokowaniu, a tym samym u³a- twia podejmowanie decyzji o aktyw- nej terapii ju¿ w chwili formu³owania rozpoznania.

S³owa kluczowe: przewlek³a bia³aczka limfatyczna, czynniki ryzyka, sto- pieñ zaawansowania klinicznego.

W

Wssppóó³³cczzeessnnaa OOnnkkoollooggiiaa ((22000033)) vvooll.. 77;; 77 ((447700––447755))

Czynniki prognostyczne w przewlek³ej bia³aczce

limfatycznej B-komórkowej

Prognostic factors in chronic lymphocytic leukaemia

Krzysztof Lewandowski, Magdalena Matuszak

Katedra i Klinika Hematologii i Chorób Rozrostowych Uk³adu Krwiotwórczego Akademii Medycznej w Poznaniu

(2)

czynników prognostycznych u³a- twiaj¹cych podejmowanie w³aœci- wych decyzji terapeutycznych.

Przewlek³a bia³aczka limfatyczna B-komórkowa jest schorzeniem no- wotworowym o charakterze akumu- lacyjnym, w którym dochodzi do gromadzenia d³ugo ¿yj¹cych limfo- cytów we krwi, szpiku i obwodowych narz¹dach limfatycznych. Pod wzglê- dem klinicznym charakteryzuje siê ona zwiêkszeniem bezwzglêdnej liczby limfocytów we krwi obwodowej, zajêciem szpiku, postêpuj¹cym powiêkszeniem wêz³ów ch³onnych, w¹troby i œledziony. Wskutek zak³ó- cenia interakcji komórkowych dochodzi tak¿e do upoœledzenia odporno- œci komórkowej i humoralnej.

Rozpoznanie przewlek³ej bia³aczki limfatycznej opiera siê na stwier- dzeniu obecnoœci monoklonalnej populacji limfocytów krwi obwodowej w iloœci >5 000/ul, infiltracji szpiku kostnego komórkami limfoidalnymi (>30 proc. komórek j¹drzastych szpiku) o bardzo charakterystycz- nym immunofenotypie (CD5+, CD19+, CD20+, FMC7-, CD23+) z jednoczesn¹ koekspresj¹ CD5 i CD19. Opinie dotycz¹ce koniecz- noœci pobierania wêz³a ch³onnego z ocen¹ histopatologiczn¹ w przypadkach typowych s¹ rozbie¿ne [4].

CZÊSTOŒÆ WYSTÊPOWANIA B-CLL W POPULACJI OGÓLNEJ

Przewlek³a bia³aczka limfatyczna B-komórkowa stanowi ok. 20–30 proc. wszystkich bia³aczek u doro- s³ych oraz jest najczêstsz¹ postaci¹ bia³aczki wystêpuj¹c¹ na zachodniej pó³kuli. Ka¿dego roku w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pó³nocnej rozpoznaje siê ok. 12 tys. nowych zachorowañ. W krajach Europy Za- chodniej przewlek³a bia³aczka limfatyczna B-komórkowa stanowi 30–40 proc. wszystkich bia³aczek. W krajach azjatyckich chorobê tê spotyka siê znacznie rzadziej (5–10 proc.

przypadków wszystkich bia³aczek).

W 90 proc. przypadków zachorowania dotycz¹ osób w wieku powy¿ej 50.–60. roku ¿ycia. Czêstoœæ wystê- powania przewlek³ej bia³aczki limfa-

tycznej B-komórkowej linearnie wzra- sta z ka¿d¹ dekad¹, pocz¹wszy od 40. roku ¿ycia. Mê¿czyŸni choruj¹ 2-krotnie czêœciej (1,0 do 4,7 razy czêœciej) ni¿ kobiety, a œredni wiek chorych w czasie rozpoznania wynosi ok. 65 lat [13].

PRZE¯YCIE

Przeciêtny czas prze¿ycia od rozpoznania przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej do zgonu pacjenta wynosi 5–8 lat. Obser- wuje siê jednak bardzo znacz¹ce ró¿nice w prze¿yciu u poszczegól- nych chorych. Œredni okres prze¿y- cia w zaawansowanych stadiach procesu chorobowego wynosi poni-

¿ej 2 lat. W grupie pacjentów m³od- szych, poni¿ej 50. roku ¿ycia, le- czonych lekami alkiluj¹cymi obser- wuje siê skrócenie przewidywanego czasu prze¿ycia o 19 lat w porów- naniu ze zdrow¹ populacj¹ [3, 16].

OBJAWY KLINICZNE, ZMIANY W BADANIACH LABORATORYJNYCH, STADIA KLINICZNE WG BINETA, RAI

W 1975 r. Rai i wsp. zaproponowali system klasyfikacyjny umo¿liwia- j¹cy ocenê zaawansowania klinicznego przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej (tab. 1.) [2, 16].

Niezale¿nie, w roku 1981 Binet i wsp. zaproponowali odmienny system oceny zaawansowania choroby, oparty na ocenie liczby zajêtych grup wêz³owych, stê¿enia hemoglobiny i liczby p³ytek krwi (tab. 2.) [2, 16].

CZYNNIKI PROGNOSTYCZNE Kliniczna klasyfikacja przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej, uwzglêdniaj¹ca czynniki prognostyczne, zosta³a zaproponowana ponad 25 lat temu przez Raia i wsp. oraz Bineta i wsp. Oba systemy klasyfikacyjne oparte zosta³y na parametrach biologicznych, a tak¿e klinicznych objawach choroby. Do dnia dzisiejszego s¹ one przydatne dla oceny zaawansowania choroby i u³atwiaj¹ podejmowa- Chronic lymphocytic leukaemia

(CLL) is the most frequent leukaemia in adults (about 20–30%

of all leukemias in the Western world). In the United States, each year about 12,000 new cases are registered. In 90% of the cases the age at diagnosis is over 50–60 years. The frequency of the disease is twice as high in males as compared to females. Chronic B-lymphocytyic leukaemia has a variable clinical course, from a very indolent form to a progressive one.

Recently, new prognostic factors have been identified, i.e. serum markers such as LDH, thymidin- kinase, β2-microglobulin, CD 23 and CD 44, IgvH gene status, expression of ZAP-70 and of the CD 38 antigen in neoplastic cells.

The presence of cytogenetic abnormalities have also practical significance. In persons with 11q and 17p deletions a rapid progression of the disease is observed. The response to the treatment applied is also poor, with short survival time in comparison to patients without cytogenetic abnormalities or deletion of 17p only. Mentioned laboratory data, independently of Rai’s and Binet’s clinical staging systems, allowed to identify a group of patients with chronic lymphocytic leukaemia with unfavourable outcome of the disease, which should be intensively treated immediately after diagnosis.

Key words: chronic lymphocytic leukaemia, risk factors, clinical stage.

(3)

Czynniki prognostyczne w przewlek³ej bia³aczce limfatycznej B-komórkowej

473

nie decyzji leczniczych. Umo¿liwia- j¹ tak¿e porównanie skutecznoœci ró¿nych metod terapii w okreœlo- nych stadiach zaawansowania procesu chorobowego. Pomimo niew¹t- pliwej przydatnoœci praktycznej obarczone s¹ tak¿e wadami. Naj- wa¿niejsz¹ z nich s¹ znaczne ró¿- nice w przebiegu choroby oraz wra¿liwoœci na leczenie w indywidualnych przypadkach. Oba systemy nie pozwalaj¹ na wyodrêbnienie pacjentów, którzy z du¿ym prawdo- podobieñstwem bêd¹ mieli progre- sjê procesu chorobowego, a tak¿e tych, u których choroba bêdzie mia³a charakter stabilny. Znacznym ograniczeniem przydatnoœci wymienionych systemów klasyfikacyjnych jest równie¿ to, i¿ nie uwzglêdniaj¹ one masy guza, odmiennoœci biolo- gicznej nowotworu oraz przyczyny cytopenii. Mo¿e to rzutowaæ na b³êdn¹ klasyfikacjê zaawansowania zmian chorobowych i uzyskiwane wyniki leczenia [1, 10, 16].

Od chwili wprowadzenia syste- mów klasyfikacji klinicznej Rai i wsp.

oraz Binet i wsp. nieustannie podej- mowane s¹ wysi³ki w celu identyfi- kacji nowych czynników prognostycznych w przewlek³ej bia³aczce limfatycznej. Wydaje siê, ¿e niezale¿n¹ wartoœæ prognostyczn¹ maj¹:

liczba limfocytów we krwi obwodowej, stopieñ nacieczenia szpiku kostnego, odsetek atypowych komó- rek limfoidalnych krwi obwodowej oraz czas zdwojenia liczby limfocy- tów. Parametry te s¹ stosunkowo proste do okreœlenia, ³atwe do oceny w ka¿dym laboratorium i stanowi¹ wartoœciowe uzupe³nienie prognostyczne systemów klasyfikacji zaawansowania choroby [1, 4, 7].

W ostatnich latach zidentyfikowa- no szereg nowych czynników prognostycznych, których wartoœæ kliniczna systematycznie roœnie. Ju¿

wkrótce mog¹ staæ siê one podsta- w¹ podejmowania decyzji terapeutycznych. Wœród nich nale¿y wymie- niæ niektóre markery surowicze, ta- kie jak aktywnoœæ dehydrogenazy kwasu mlekowego (LDH), stê¿enie β2-mikroglobuliny, aktywnoœæ kinazy

tymidynowej, zawartoœæ rozpusz- czalnego receptora CD23 i CD44.

Wiêkszoœæ z wymienionych parame- trów nie mo¿e byæ jednak stosowa- na w rutynowej praktyce hematolo- gicznej z powodu trudnoœci w do- stêpie do tych badañ [15].

Tak¿e obecnoœæ anomalii cytogenetycznych jest wa¿nym czynnikiem prognostycznym pacjentów chorych na przewlek³¹ bia³aczkê limfatyczn¹.

U osób z delecj¹ 11q lub z delecj¹ 17p dochodzi do szybkiej progresji choroby. Pacjenci ci tak¿e Ÿle odpowiadaj¹ na stosowane leczenie, a œredni czas ¿ycia jest stosunkowo krótki w porównaniu do chorych, któ- rzy nie wykazuj¹ anomalii cytogenetycznych lub jedynie delecjê 13q.

Jak dot¹d nie uda³o siê ustaliæ zna- czenia prognostycznego innych aber- racji cytogenetycznych, których obec- noœæ wykazano u chorych z przewle- k³¹ bia³aczk¹ limfatyczn¹ [1, 4, 6].

W ostatnich latach dokona³ siê tak¿e prze³om w zrozumieniu biolo-

gii przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej. Wykazano, ¿e w zale¿noœci od pochodzenia bia³aczkowych limfocytów B o fenotypie CD5+ mo¿na wyodrêbniæ 2 posta- cie choroby. Ich identyfikacjê umo¿- liwia ocena regionu zmiennego genu dla ³añcucha ciê¿kiego immunoglobulin – IgH (IgvH). I tak typ I (przedzarodkowy) choroby cechuje siê wystêpowaniem niezmutowa- nego genu dla ciê¿kich ³añcuchów, a typ II (pozazarodkowy) obecno- œci¹ zmutowanego regionu zmiennego dla ³añcucha ciê¿kiego immunoglobulin. Obecnoœæ typu I powi¹- zana jest z gorszym rokowaniem w porównaniu z typem II. Pacjenci z niezmutowanym genem IgvH ma- j¹ zwykle bardziej zaawansowany okres kliniczny choroby w chwili rozpoznania. Dodatkowo wystêpuj¹ u nich niekorzystne defekty cytogenetyczne. W przypadkach tych szybciej wymagane jest w³¹czenie terapii, a czas ca³kowitego prze¿y- cia jest wyraŸnie krótszy [1, 16].

Tab. 1. Klasyfikacja zaawansowania klinicznego przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej wg Rai O

Okkrreess OObbjjaawwyy CCzzaass

p prrzzee¿¿yycciiaa 0

0 limfocytoza krwi obwodowej (>15 000/mm³) >150 mies.

i szpiku (>40 proc.)

II limfocytoza jak w stadium 0 i powiêkszenie 100 mies.

wêz³ów ch³onnych

IIII limfocytoza jak w stadium 0 i powiêkszenie w¹troby 70 mies.

i/lub œledziony i/lub powiêkszenie wêz³ów ch³onnych

IIIIII limfocytoza jak w stadium 0 i niedokrwistoœæ 20 mies.

(Hb <11 g/dl – 6,83 mmol/l)

IIVV limfocytoza jak w stadium 0 i ma³op³ytkowoœæ 20 mies.

(Pt <100 000/mm³)

Tab. 2. Klasyfikacja zaawansowania klinicznego przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej wg Bineta

O

Okkrreess OObbjjaawwyy CCzzaass

p prrzzee¿¿yycciiaa A < ni¿ 3 powiêkszone grupy wêz³owe zajête >120 mies.

przez proces nowotworowy; bez niedokrwistoœci (Hb ≥ 6,21 mmol/l, 10 g/dl) i ma³op³ytkowoœci

B ≥3 powiêkszone grupy wêz³owe zajête przez 60 mies.

proces nowotworowy; bez niedokrwistoœci (Hb ≥6,21 mmol/l, 10 g/dl) i ma³op³ytkowoœci

C niedokrwistoœæ (Hb <6,21 mmol/l 10 g/dl) i/lub 24 mies.

ma³op³ytkowoœæ (Pt <100 000/mm³)

(4)

Pacjenci z przewlek³¹ bia³aczk¹ limfatyczn¹ ze zmutowanym genem IgvH w chwili stawiania rozpoznania s¹ zazwyczaj we wczesnym stadium zaawansowania klinicznego choroby wg klasyfikacji Rai lub Bineta. Czêsto stwierdza siê u nich wystêpowanie delecji 13q14, a tak-

¿e nieobecnoœæ zmian w zakresie genu supresorowego p53. Chorzy ci nie wymagaj¹ zazwyczaj natych- miastowego rozpoczêcia terapii, a ich ca³kowite prze¿ycie jest wzglêdnie d³ugie. Dotychczasowe badania potwierdzaj¹ rokownicze znaczenie obecnoœci mutacji genu IgvH u pacjentów z przewlek³¹ bia-

³aczk¹ limfatyczn¹ [16]. Niestety, szersze stosowanie tego testu w praktyce klinicznej jest trudne, z powodu wysokiego kosztu badania i ograniczonej dostêpnoœci.

Wed³ug niektórych autorów u chorych na przewlek³¹ bia³aczkê limfatyczn¹ znaczenie prognostyczne ma równie¿ obecnoœæ CD38 na komór- kach bia³aczkowych. Sugeruje siê,

¿e u pacjentów z ekspresj¹ <30 proc. rokowanie jest lepsze w po- równaniu z grup¹ chorych z ekspresj¹ przekraczaj¹c¹ 30 proc. [14].

Okaza³o siê jednak, ¿e ekspresja

CD38 zmienia siê w trakcie przebiegu choroby nie wykazuj¹c zwi¹zku z progresj¹ procesu nowotworowego. Dane dotycz¹ce korelacji pomiê- dzy obecnoœci¹ CD38 a wystêpowa- niem mutacji w obrêbie regionu zmiennego genu ³añcucha ciê¿kiego immunoglobulin (IgvH) s¹ jednak rozbie¿ne. Okaza³o siê bowiem, ¿e u czêœci pacjentów ekspresja zmienia siê w czasie, niezale¿nie od po- stêpu procesu chorobowego i stanu IgvH. Podobnej zale¿noœci nie wykazano tak¿e w odniesieniu do zwi¹zku CD38 i aktywnoœci kinazy tymidynowej w surowicy krwi [16].

W przewlek³ej bia³aczce limfatycznej w komórkach pamiêci (lim- focyty B) wykazano obecnoœæ spe- cyficznego profilu ekspresji genów (GEP – gene expressing profile).

Stwierdzono tak¿e, ¿e GEP jest niezale¿ny od obecnoœci mutacji IgvH. Wyj¹tek stanowi niewielka podgrupa genów, ³¹cznie z ZAP- 70, IM1286077 i genem lektyny typu C, która jest powi¹zana z obecnoœci¹ zmutowanego allelu genu IgvH [1, 11, 16].

Bia³ko ZAP-70 jest silnie ekspo- nowane na powierzchni komórek CLL w przypadku nieobecnoœci mu-

tacji genu IgvH [5, 9, 12]. U chorych z mutacj¹ genu poziom ekspresji ZAP-70 jest ledwie wykrywal- ny. Ekspresjê bia³ka ZAP-70 mo¿na oceniæ stosuj¹c metodê Western Blott, metodê immunohistochemicz- n¹, a tak¿e okreœliæ metod¹ cytome- trii przep³ywowej. Zauwa¿ono tak¿e,

¿e zwiêkszona ekspresja ZAP-70 jest powi¹zana z szybk¹ progresj¹ choroby, skróceniem œredniego czasu prze¿ycia pocz¹tkowego i to niezale¿nie od pocz¹tkowego stopnia zaawansowania klinicznego [1, 5, 7, 12, 17]. Przeciwnie do ekspresji CD38, ekspresja ZAP-70 nie zmienia siê w czasie trwania choroby (Crespo NEJM 2003). Listê nowych i starych czynników prognostycznych, u³atwiaj¹cych podejmowanie decyzji terapeutycznych u chorych na przewlek³¹ bia³aczkê limfatyczn¹ przedstawiono w tab. 3.

W posumowaniu nale¿y podkre- œliæ, ¿e w ostatnich latach dokona³ siê istotny postêp w zrozumieniu biologii przewlek³ej bia³aczki limfatycznej, a tak¿e poznaniu czynni- ków determinuj¹cych przebieg procesu chorobowego. Identyfika- cja nowych czynników progno-

Tab. 3. Nowe czynniki prognozuj¹ce przebieg procesu chorobowego u pacjentów z przewlek³¹ bia³aczk¹ limfatyczn¹ [1]

C

Czzyynnnniikk rrookkoowwnniicczzyy KKoorrzzyyssttnnee NNiieekkoorrzzyyssttnnee rrookkoowwaanniiee rrookkoowwaanniiee okres zaawansowania klinicznego

– wg Bineta A B, C

– wg Rai 0 I, II, III, IV

infiltracja szpiku kostnego w ocenie

– trepanobioptatu naciek niedyfuzyjny naciek dyfuzyjny

– cytologicznej ≤80 proc. limfocytów >80 proc. limfocytów

leukocytoza ≤50 x 10⁹/l >50 x 10⁹/l

odsetek prolimfocytów we krwi obwodowej ≤10 proc. >10 proc.

czas podwojenia liczby limfocytów <12 mies. ≥12 mies.

markery surowicze prawid³owe podwy¿szone

– aktywnoœæ dehydrogenazy kwasu mlekowego (LDH) – stê¿enie β2-mikroglobuliny

– aktywnoœæ kinaza tymidynowa limfocytów – ekspresja CD23 na komórkach bia³aczkowych

aberracje cytogenetyczne kariotyp prawid³owy Del (11q)

izolowana del (13q) Del (17p)

ekspresja CD38 na komórkach bia³aczkowych ≤30 proc. >30 proc.

stan regionu zmiennego genu dla ³añcucha ciê¿kiego immunoglobulin (IgvH) zmutowany niezmutowany ekspresja ZAP-70 na komórkach bia³aczkowych niska (<20 proc.) wysoka (>20 proc.)

(5)

Czynniki prognostyczne w przewlek³ej bia³aczce limfatycznej B-komórkowej

475

stycznych pozwala aktualnie na wyodrêbnienie grupy chorych o wyj¹tkowo z³ym rokowaniu i pod- jêcie aktywnych metod terapii ju¿

w chwili formu³owania rozpoznania.

PIŒMIENNICTWO

1. Monserrat E, Gine E, Bosch F. Redefining prognostic elements in chronic lymphocytic leukemia. Hematol J 2003; 4 (suppl. 3):

180-2.

2. Dmoszyñska A i wsp. Leczenie rozrostowych chorób hematologicznych.

Red. A. Dmoszyñska. Wyd Folium, Lublin 2002; 56-62.

3. Pluta A, Dudziñski M, Gutkowski K, Pluta A. Bia³aczka limfatyczna B-komór- kowa: rokowanie i leczenie z uwzglêdnie- niem grupy m³odych chorych. Acta Haematol Pol 2002; 33, 1: 19-28.

4. Kay NE, Hamblin TJ, Jelinek DF, et al. Chronic Lymphocytic Leukemia.

American Society of Hematology.

Hematology 2002; 193-213.

5. Ferrarini M, Mangiola M, Cutrona G, et al. Recent view on B-cell chronic lymphocytic leukemia pathophysiology.

Hematologica 2003; 88 (suppl. 10): 26-7.

6. Castoldi GL, Cuneo A. Karyotype of chronic lymphocytic leukemia. Hemato- logica 2003; 88 (suppl. 10): 28-9.

7. Brugiatelli M, Mannina D, Neri S, et al. Recent update of prognosis and staging of chronic lymphocytic leukemia. Hematol 2003; 88 (suppl.

10): 30-1.

8. Polliack A. Current therapeutic options for supgroups of chronic lymphocytic leukemia. Planning risk-adapted treatment according to recognised prognostic factors. Hematologica 2003;

88 (suppl. 10): 32-5.

9. Terry J. Hamblin. CLL, how many diseases? Hematol J 2003;

4 (suppl. 3): 183-6.

10. Hallek M, Kuhn-Hallek I, Emmerich B.

Prognostic factors in chronic

lymphocytic leukemia. Leukemia 1997;

11 (suppl. 2): S4-13.

11. Kanti R Rai, Nicholas Chiorazzi.

Determining the clinical course and outcome in chronic lymphocytic leukemia. N Engl J Med 2003; 348;

18: 1797-9.

12. Crespo M, Bosh F, Villamor N, et al.

ZAP-70 expression as a surrogate for immunoglobin – variable-region mutation in chronic lymphocytic leukemia. N Engl J Med 2003; 348;

18: 1764-75.

13. Rupniewska ZM, Roliñski J. Rola domniemanego antygenu

w etiopatogenezie przewlek³ej bia³aczki limfatycznej B-komórkowej. Acta Haematol Pol 2000; 31, 3: 259-72.

14. Roliñski J, Rupniewska ZM,

W¹sik-Szczepanek E, et al. Preliminary analysis of CD27 and CD38 expression on B-CLL cell. Acta Haematol Pol 2001; 32 (suppl. 1): 86-8.

15. Robak T. The search for optimal treatment in chronic lymphocytic leukaemia. Acta Haematol Pol 2003;

34 (suppl. 1): 1-11.

16. Bosch F, Villamor N. ZAP-70 expression in chronic lymphocytic leukaemia: a new parameter for an old disease. Hemato- logica 2003; 88 (07): 724-6.

17. Wiestner A, Rosenwald A, Barry TS, et al. ZAP-70 expression identifies a chronic lymphocytic leukaemia subtype with unmutated immunoglobulin genes, inferior clinical outcome, ang distinct gene expression prolife.

Blood 2003; 101: 4944-9.

ADRES DO KORESPONDENCJI lek. med. MMaaggddaalleennaa MMaattuusszzaakk e-mail: magda_matuszak@go2.pl dr hab. med. Krzysztof Lewandowski e-mail:

krzysztof.lewandowski@sk1.am.poznan.pl Katedra i Klinika Hematologii

i Chorób Rozrostowych Uk³adu Krwiotwórczego Akademia Medyczna ul. Szamarzewskiego 84 60-569 Poznañ

faks 0 (prefiks) 61 854 93 56