Wystawa „Droga do Niepodległości Rzeczpospolitej
Polskiej” została przygotowana przez Książnicę Pomorską z okazji 91. Rocznicy Odzyskania Niepodległości.
Książnica Pomorska eksponuje na wystawie polonica, materiały kartograficzne dotyczące ziem polskich, powstałe na
przestrzeni XVII-XX wieku.
Prezentowane mapy współtworzą obraz kartograficzny zmian politycznych, administracyjnych i geograficznych
terenów Rzeczpospolitej.
Są jednocześnie źródłem estetycznych doznań z możliwością
zapoznania się z autorami i wydawcami, tworzącymi te mapy w poszczególnych okresach dziejów Polski.
Autorzy wystawy pragną zachęcić szerokie grono
odbiorców do wspólnego zapoznania się z historią Polski, kiedy po 123 latach niewoli odzyskała wolność.
Życzą wszystkim zwiedzającym przyjemnych wrażeń.
Opracowanie merytoryczne wystawy: Ewa Pierzchała
Projekt i opracowanie graficzne: Hanna Dąbrowska, Paweł Musiał
Mapa Rzeczpospolitej Polskiej 1626 A NEWE MAPE OF POLAND. DONE INTO ENGLISH BY I [OHN].
SPEEDE. [LONDYN] G.[GEORGE] HUMBLE, 1626
Prezentowany miedzioryt to pierwsze wydanie tej mapy wyrytowanej przez Dirca Grypa. Jest jedną z najbardziej dekoracyjnych map Polski. John Speed zastosował modny sposób ozdabiania map panoramami i strojami ludowymi. Tytuł umieszczony został w prostokątnym kartuszu o ornamencie roślinno - zwijanym, ozdobionym w górnej części groteskową maską i dwoma ptakami a w dolnej części wolutami (motyw ornamentalny w formie ślimacznicy, spirali, zwoju.).
Ozdobna ramka wokół barwnego miedziorytu zawiera elementy dekoracyjne: panoramy miast (Krakowa, Gdańska, Poznania, Krosna, Sandomierza, Wrocławia), osiem postaci w charakterystycznych ubiorach mieszkańców Polski i Śląska, (w tym panny młode ze Śląska i z Gdańska), herby Polski i Śląska oraz portret króla Zygmunta III Wazy.
Na mapie zaznaczono nazwy wybranych krajów i regionów.
Mapa Królestwa Polskiego 17w.
POLONIA REGNVM, [1670]
Prezentowana mapa jest przeróbka mapy „Polonia et Silesia”
pochodząca z dzieła „Atlas sive Cosmographicæ Meditationes de Fabrica Mvndi et Fabricati Figvra” Gerarda Mercatora wydawanego w latach 1585-1595.
Jednobarwny miedzioryt, wyrytowany został przez antwerpskiego artystę i rytownika Gaspara Bouttatsa działającego na przełomie 17/18 wieku. Skopiował on mapę sprzed 100 lat, nie wprowadzając żadnych zmian. Nie posiada podziałki, siatki kartograficznej, współrzędnych geograficznych , co czyni z niej, mapę tylko poglądową ziem polskich.
Tytuł mapy umieszczony w prostokątnej ramce, dookoła mapy pojedyncza ramka.
Mapa Królestwa Polskiego i Księstwa Śląskiego 17 w.
POLONIA REGNUM, ET SILESIA DUCATUS // W: TOONNEEL DES AERDRYCX, OFT NIEVWE ATLAS WILHELM EN JOHANNE BLAEU AMSTERDAM (1642 –1647)
Mapa opracowana i wydana po raz pierwszy przez Wilhelma Janszoona Blaeu'a (1571 – 1638), jednego z najwybitniejszych kartografów amsterdamskich siedemnastego wieku. Jest przeróbką mapy „Polonia et Silesia” Gerarda Mercatora z 1585 roku. Od swojego pierwowzoru różni się przede wszystkim zaznaczeniem granic administracyjnych, zmianą opisów krain, dodaniem na dolnej ramce mapy oznaczeń stopnia długości geograficznej.
Miedzioryt zawiera kartusz tytułowy trzymany przez dwie alegoryczne postacie, w prawym rogu herb Rzeczpospolitej trzymany przez dwa putta, u dołu mapy kartusz z podziałką, nad, którą widnieje herb Śląska.
Mapa Rzeczpospolitej Polskiej 1700
L'EUROPE DREßÉE SUR LES OBSERVATIONS DE […] PAR G. DE L'SLE.
GEOGRAPHE A PARIS CHÉZ L'AUTEUR SUR LE QUAIDE L'HORLOGE A LAIGLE D’OR AVEC PRIVILEGE DU ROY SPOUR 20. ANS 1700 // Z: ATLAS OU RECUEIL DE CARTES GÉOGRAPHIQUES DES QUATRE PARTIES DU MONDE, […]; DRESSÉES ET PUBLIÉES PAR DIFFÉRENS GÉOGRAPHES [1640 –1754]
Prezentowany miedzioryt opracowany został przez Guillaume D'elisle (1675–1726), kartografa francuskiego, członka Francuskiej Akademii Królewskiej, który otrzymał tytuł -“Premier Geographe du Roi”. Miedzioryt wyrytował Herman van Loon (ok.1649–po1695), amsterdamski rytownik i wydawca.
W kolorowym kartuszu umieszczono tytuł na udrapowanej tkaninie podtrzymywanej przez putta zwieńczonej maszkaronem, pod tytułem siedzące postacie mitologiczne.
Mapa Królestwa Polskiego i Księstwa Litewskiego [przed 1715]
REGNI POLONIÆ MAGNIQUE DUCATUS LITHUANIÆ NOVA ET EX ACTA TABULA […] IOHANNE BAPT HOMANNO […] // W: ATLAS NOVUS TERRARUM ORBIS IMPERIA REGNA ET STATUS […] \IOHANNA BAPTISTY HOMANNA).
NORIMBERGA [Norymberga],[ 1702 – 1757]
Prezentowany miedzioryt ręcznie kolorowany posiada efektowny duży kartusz na tle obłoków, z tytułem umieszczonym na draperii trzymanej przez dwa putta i wojownika z włócznią. Z lewej strony zwieńczony koroną czteropolowy herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Dekoracyjna mapa Polski zamieszczana była w atlasach wydawanych przez Johanna Baptistę Homanna (1663–1724), niemieckiego kartografa i jego spadkobierców m..in. w dziele“Atlas Novus Terrarum Orbis Imperia Regna Et Status […]”.
Mapa Polski Północnej 1732
DAS KÖNIGREICH POLEN MIT ALLEN DARZU GEHÖRINGEN LAENDERN VERFERTIGET VON J.G. SCHREIBERN IN LEIP[ZIG]// W: ATLAS SELECTUS VON ALLEN KÖNIGREICHEN UND LÄNDERN DER WELT, ZUM BEQUEMEN GEBRAUCH IN SCHULEN [...] / LEIPZIG JOH[ANN] GEORGE SCHREIBERS , [OK. 1749 ]
Mapa jest miedziorytem kolorowanym ręcznie, wykonanym przez Johanna Georga. G. Schreibersa i wydanym w Lipsku w 1732 roku. Mapa stanowi załącznik do dzieła: AUSFÜHRLICHE HISTORIE DERER EMIGRANTEN ODER VERTRIEBENEM LUTHERANER AUS DEM ERTZ – BISSTHUM SALTZBURG wydanego w 1732 roku w Lipsku.
Mapa Rzeczpospolitej Polskiej 1750 MAPPA GEOGRAPHICA REGNI POLONIAE EX NOVISSIMIS QUOTQUOT SUNT
MAPPIS SPECIALIBUS COMPOSITA ET AD LL […] A TOB. MAYERO. S.C.S. LUCI
PUBLICE TRADITA PER HOMANNIANOS HEREDES NORIMB.[Norymberga] A. MDCCL Nad ramką tytuł "Carte des Etats de la Covronne de Pologne [...]".
Prezentowany miedzioryt kolorowany ręcznie jest przeróbką mapy W.
Beauplane le Vasseur (1675), inżyniera i wojskowego, twórcy pierwszych szczegółowych map. Mapa została odbita z drugiej płyty Tobiasza Mayera w 1750 roku (data w kartuszu). Jest ona wydawniczo samoistna, publikowana w różnych wersjach i atlasach przez spadkobierców Homanna, wydawana w Norymberdze.
Łącznie sporządzono aż sześć płyt do tej mapy w okresie 60 lat.
Tytuł znajduje się w jednobarwnym spiralnym kartuszu, przylegającym do górnej i prawej strony mapy. Lewy bok kartusza ozdobiony motywem roślinnym, awersem i rewersem złotego polskiego (Polnischer Tympfe). W lewym dolnym rogu element zdobniczy, w rokokowej muszli umieszczono pośrodku dwie owalne tarcze herbowe: herb Polski i Litwy oraz królewski herb Augusta III Wettina. Góra kartusza zwieńczona koroną z krzyżem.
Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego, Litwy Rosyjskiej 1775
CHARTE VON RUSSISCH LITAUEN, WELCHE DIE VON POLEN AN RUSSLAND ABGETRETENÉ WOIEWODSCHAFTEN, LIEFLAND, WITEPSK, MSCISLAW, UND EINEN THEIL DER WOIEWODSDCHAFTEN POLOCK UND MIŃSK ENTHÄLT[NÜRNBERG;
[Norymberga]: HOMANNISCHEN ERBEN, 1775
Prezentowana mapa przedstawia Litwę rosyjską po I rozbiorze Polski: na północy kraniec Inflant polskich, na wschodzie Nowogród Siewierski, na południu Kijów, zaś na zachodzie Wilno. Ciekawa i rzadka mapa regionu.
Miedzioryt z ręcznie kolorowanymi granicami politycznymi, administracyjnymi i powierzchniowo zaznaczonym terytorium zaboru rosyjskiego. Mapa publikowana samoistnie lub w atlasach sztucznych m.in. „Atlasie geographicus maior […]”
wydanym przez spadkobierców Homanna w oficynie wydawniczej Homannischen Erben.
W dużym dekoracyjnym kartuszu herbowym o ornamencie roślinno- zwijanym umieszczono w środku tytuł, nad którym widnieje herb Cesarstwa Rosyjskiego.
POLSKA W ROKU 1771. JAN BABIRECKI. SPÓŁKA WYDAWNICZA POLSKA W KRAKOWIE.
Drugi tytuł: MAPA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Z PRZYDANIEM KART ORYENTACYJNYCH TRZECH PODZIAŁÓW, KS. WARSZAWSKIEGO I OKRĘGU WOLNEGO MIASTA KRAKOWA, OPRACOWANA PRZEZ JANA BABIRECKIEGO
Prezentowana barwna litografia przedstawia Rzeczpospolitą przedrozbiorową, opracowaną przez Jana Babireckiego (1855–1902), autora map historycznych Polski. Mapa przygotowana została w Zakładzie Kartograficznym G. Freytaga i Berndta a wydana przez Spółkę Wydawniczą Polską w Krakowie w 1905 roku.
Pomocniczo zamieszczono pięć dodatkowych mapek z podziałami politycznymi Rzeczpospolitej Polskiej.
Tytuł umieszczony w kartuszu z liści akantu.
Mapa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego 1772
WIZERUNEK POWSZECHNY POLSKI Y LITWY SŁUĄŻCY DO ZROZUMIENIA ZBIORU XXIV. KARTA WYSTAWIONEGO PRZ RIZZI ZANNONI ACADEMIY KRÓL. NAUK GÖTTINGENFKIEY P. INZ.HYDR. W ZEGLARSTWIE KRÓLA FRANC. M.DCC.LXXII
Prezentowana mapa jest ogólnym obrazem mapy głównej a zarazem kartą zbiorową, wprowadzającą i objaśniającą zbiór 23 ponumerowanych kart atlasu „Carte de Pologne [...]” Antonia Rizzi–Zannoniego wydanego w Paryżu w 1772 roku.
Mapa zawiera plan Warszawy z wizerunkami jej gmachów, tabele województw, ziem i powiatów, również w języku francuskim. Atlas, z którego pochodzi przedstawiona mapa oparty jest na materiałach zgromadzonych przez ks. Jabłonowskiego, inicjatora pierwszego wydania i wydawcy tego dzieła. Plany wykonał kapitan artylerii Czaki i matematyk króla Stanisława Augusta Endersch.
Atlas posiada kartę z dedykacją Księciu Aleksandrowi Jabłonowskiemu.
MAPA POLSKI ZA PANOWANIA STANISŁAWA AUGUSTA W ROKU 1772 WYDANA NAKŁADEM S. ORGELBRANDA SYNÓW W WARSZAWIE ROKU 1887
Prezentowana barwna mapa przedstawia ziemie polskie w roku 1772 z podziałem na krainy geograficzno - historyczne z wyraźnie zaznaczonymi kolorowanymi granicami. Mapa w ozdobnej ramce wykonana jest techniką litograficzną, podklejona na płótnie. Stanowi dodatek do trzeciego tomu dzieła „Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana” .
Publikacja jest drugim wydaniem, do którego dodano również mapę, wydaną w Drukarni S. Orgelbranda Synów w 1887 roku.
Mapa Rzeczpospolitej Polskiej 18 w.
TABULA GEOGRAPHICA REGNI POLONIAE ADEMENDATIONA ADHUC EDITA EXEMPLA […]. BORUSSICE DESCRIPTA // W: BERLIN. JOHANN MICHAEL KUNST, PO 1772
Prezentowany miedzioryt kolorowany pokazuje wschodnią Polskę oraz kraje bałtyckie. Obejmuje obszar pomiędzy Szczecinem na zachodzie, na wschodzie Reschowem, Narvą na północy i na południe Weitzen. W lewym górnym rogu dekoracyjny kartusz z tytułem.
Mapa została zamieszczona w atlasie opracowanym przez wielkiego matematyka Leonarda Eulera a wydanym przez Johanna Michaela Kunsta w Berlinie. Jest jednym z pierwszych niemieckich atlasów przeznaczonym do nauki w szkołach. Atlas zawiera tekst w języku niemieckim, francuskim, tytuły map w języku łacińskim, wstęp, notatki na temat 44 map, alfabetyczny spis map.
Mapa Rzeczpospolitej Polskiej [po 1796]
MAPPA GEOGRAPHICA POLONIAE IN PARTES SUAS MAJORES AUSTRIAC.
RUSSIC ET BORUSSIC DIVISA ET IN LUCEM PUBLICAM EDITA PER HOMANNIANOS HEREDES. NORIMBERGAE [Norymberga]:
HOMANNIANOS HEREDES, [ po 1796]
Nad ramką tytuł: Karte von Polen, nebst den Oesterreichischen, Russischen Und Preussischen Antheil.
Miedzioryt kolorowany przedstawia Rzeczpospolitą Polska z zaznaczonymi ziemiami należącymi do Austrii, Rosji, Prus po trzecim rozbiorze Polski.
Mapa wydana przez spadkobierców Johanna Baptisty Homanna w oficynie „Homanische Erben” lub „Homannianos Herdes”, działającej w latach 1730 - 1813.
Większość map nie była datowana, a następcy Homanna , wznawiali je nie zmieniając cytat wydawniczych.
Mapa Rzeczpospolitej Polskiej 1807
POLEN UNTER OESTEREICH RUSSLAND UND PREUSSEN GETHEILT NEBST DEN ANGRŒNZENDEN LŒNDERN ALS EINEN THEIL VOM RUSSISCHEN REICH, CURLAND, POMMERN, PREUSSEN, SCHLESIEN, SACHSEN BÖHMENUND MŒHREN. NACH RIZZI ZANNONI BEARBEITET DAN VERBESERT UND VERMEHRT 1807. WIEN BEY T.MOLLO ET COMPAGNIE Nad ramką tytuł:Carte Générale De Toute La Pologne Et Les Pays Adjacens (D ´Aprés Rizzi Zannoni Á Vienne Chez T.Mollo 1807.
Mapa jest litografią na płótnie z wyraźnie zaznaczonymi granicami Rzeczpospolitej i sąsiadujących z nią ziem. Mapa opracowana i poprawiona przez Giowanniego Antoniego Rizzi - Zannoniego (1736–1814), geografa Republiki Weneckiej i hydrografa Marynarki Handlowej w Paryżu.
Mapa została wyrytowana przez Th. Müllera, wiedeńskiego grawera a opublikowana przez Trnquillo Mollo, wydawcę map we Wiedniu.
Mapa Księstwa Warszawskiego 1810
POLOGNE DUCHÉ DE VARSOVIE EN 1810 // W: HISTOIRE DE POLOGNE. ATLAS CONTENANT LES TABLEAUX CHRONOLOGIQUES ET GÉNÉALOGIQUES, ET LES CARTES GÉOGRAPHIQUES DE DIFFÉRENTES ÉPOQUES.PARIS[PARYŻ], 1844
Prezentowana mapa przedstawia obszar Europy Środkowej z zaznaczonymi administracyjnymi granicami Księstwa Warszawskiego, w trzy lata po kongresie wiedeńskim. Zawiera około 30 nazw geograficznych w języku francuskim.
Mapa zamieszczona została w atlasie opracowanym przez Joachima Lelewela (1786–1861), historyka, kartografa i pioniera polskiej kartografii historycznej.
Atlas jest wersją francuską wydania ”Atlasu do dziejów Polskich z dwunastu krajobrazów złożonych”. Miał 11 wydań i zawiera 4 dodatkowo mapy w stosunku do wydania polskiego.
Mapa Królestwa Polskiego 1838
CARTE GÉOGRAPHIQUE ANCIENNE DE LA ET DE PAR FELIX DELAMARCHE EN 1838.
[…] /: W: ATLAS DE LA GEOGRAPHIE ANCIENNE, DU MOYEN AGE, ET MODERNE GEOGRAPHIE ANCIENNE DU MOYEN AGE, ET MODERN[…] 1845
Prezentowana mapa przedstawia Rzeczpospolitą Polską po powstaniu listopadowym z przyległymi krainami w 1838 roku.
Opracowana została przez Felikxa Delamarche, następcę wielkiego kartografa Roberta de Vaugondy (1726 – 1786), który umiejętnie wykorzystał tradycje oficyny kartograficznej swojego poprzednika. Jego mapy są jedne z najlepszych w okresie którym powstawały. Subtelny oryginalny kolor, delikatnie zaznaczone granice nadają jego mapie wysoką wartość.
Mapa zamieszczona została w dziele ”Atlas De La Geographie Ancienne, Du Moyen Age, Et Moderne Geographie[…] Felixa Delamarche wydana w Paryżu w 1845 roku. Jest to atlas geograficzny, zawierająca 37 map o treści geograficzno- historycznej, dotyczącej głównie Europy.”
Mapa Polski, Prus i Wielkopolski 1853 PREUSSEN, POSEN, RUSSISCH–POSEN, RUSSISCH-POLEN//WVOLLSTÄN–DIGER HAND- ATLAS DER NEUEREN ERDBESCHREIBUNG ÜBER ALLE THEILE DER ERDE IN 82 BLÄTTERN HERAUSGEGEBEN VON DR K. SOHR […] GLOGAU[Głogów], LEIPZIG[Lipsk], DRUCK U.VERLAG VON C.FLEMING, 1853
Prezentowana mapa to litografia z ręcznie malowanymi granicami.
Drukowana i wydana przez Carla Flemminga. Atlas, z którego pochodzi mapa, opracował i złożył K[arol] Sohr, to pseudonim prawdopodobnie F[riedricha) Handtke, którego nazwisko jako kartografa pojawia się na wielu mapach.
Słynny geograf Dr Heinrich Berghaus, profesor i dyrektor Akademii w Poczdamie jest autorem kilku map w atlasie. Carl Flemming dla reklamy wydawnictwa, jego nazwisko umieścił w widocznym miejscu na stronie tytułowej.
Niektóre mapy z atlasu zostały wcześniej opublikowane, lub pochodzą z atlasów wydanych w latach (1846 – 1878) m.in. Flemming's vollständiger Kriegs - Handatlas (1854), Vollständiger Fleminga Kriegs Hand -Atlas (1854).
MAPA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ UŁOŻONA I RYSOWANA W ROKU 1862 PRZEZ JANA TOPOLNICKIEGO PODŁUG MAP; LELEWELA, WROTNOWSKIEGO I ZANNONIEGO I PODŁUG OPISÓW: BALIŃSKIEGO, LELEWELA I ST. SARNICKIEGO A WYDANYM NAKŁADEM KAROLA WILDA WE LWOWIE 1864
Prezentowana litografia przedstawia, podział administracyjny Rzeczpospolitej Polskiej z wyraźnie zaznaczonymi granicami.
Jest to pierwsze wydanie mapy, wznowione w 1888 roku i dodane do dzieła Józefa Szujskiego „Historii polskiej ksiąg dwanaście”. Mapę opracował Jan Topolnicki, autor map historycznych Polski.
Wykonana w skali [ok. 1: 4 000 000], w Instytucie L.C. Zamarskiego
& Dittmarsza w Wiedniu. Ukazała się nakładem w wydawnictwie Karola Wilda (1824 –1885), księgarza i nakładcy lwowskiego w 1864 roku.
Zawiera objaśnienia znaków, dwie mapki pomocnicze objaśniające historię Polski: rozbiory, Księstwo Warszawskie po kongresie Wiedeńskim
MAPPA KRÓLESTWA POLSKIEGO Z OZNACZENIEM ODLEGŁOŚCI NA DROGACH ŻELAZNYCH, BITYCH I ZWYCZAJNYCH UŁOŻONA I LITOGRAFOWANA PRZEZ MARCELLEGO GOTZ[A]. WARSZAWA NAKŁAD KSIĘGARNI GEBETHNERA I WOLFA, 1881
Prezentowana mapa jest uaktualnionym trzecim wydaniem mapy z 1858 roku, opracowanej przez Marcelego Gotza, warszawskiego litografa.
Wyryta została w Zakładzie Artystycznym. K. Schoenerta w Lipsku a wydana w oficynie księgarsko - wydawniczej Gebethnera i Wolfa w 1881 roku.
Szczegółowa mapa Królestwa Polskiego ukazywała się w latach:
1873, 1874, 1881, 1890, 1891, 1894, 1898. Od roku 1891 litografowana była u Otta Flecka (1843–1908), wydawcy map i właściciela zakładu
litograficznego w Warszawie.
Mapa jest litografia barwną, złożoną z 20 sekcji i podklejona na płótnie. Przedstawia legendę z oznaczeniem rodzajów dróg. Nie zawiera noty cenzora.
MAPA OGÓLNA KRÓLESTWA POLSKIEGO Z PODZIAŁEM NA GUBERNIE I POWIATY // W: ATLAS GEOGRAFICZNY ILUSTROWAN Y KRÓLESTWA POLSKIEGO NA PODSTAWIE NAJNOWSZYCH ŹRÓDEŁ OPRACOWANY POD REDAKCJĄ J. M. BAZEWICZA WARSZAWA, [1907]
Litografia barwna przedstawia ogólny podział administracyjny Polski, na województwa i powiaty. Pod dolną ramką umieszczono nazwisko drukarza litografa. Mapa nie posiada podziałki i legendy.
Wokół mapy elementem dekoracyjnym są zabytki architektury-pomniki i pałac.
Autorem atlasu, w którym znajduje się mapa jest Józef Michał Bazewicz ( 1867 - 1929), warszawski kartograf i publicysta. Jest wydawcą map historycznych, administracyjnych, fizycznych Polski i świata, wydawanych w różnych językach.
POLEN. LEIPZIG [LIPSK]. F.A. BROCKHAUS 1939
F.A. Brockhaus AG to grupa wydawnicza, która w niemieckim obszarze językowym jest powszechnie znana szczególnie z wydawnictw słowników i encyklopedii oraz leksykonów. Założona przez Friedricha Arnolda Brockhausa (1772-1823), który rozpoczął swą działalność, jako wydawca w roku 1805 w Amsterdamie.
Przedstawiona mapa pochodzi z serii Brockhaus = Kriegskarte.
