De onderkant van de Haagse woningmarkt; vraag en aanbod in beeld

•

~ Q) Q)

..c

Q) .0

-c

ra

ra

10... ~

o

o

>

Ol C

c

~

c

Q)

al

Ol

r-

c

0:..=

r-

Q)

:::>32

:::>

~

r-

+-'

r-

c

(/)0

Z

Q)

-

~

(/):=:-~ Q)

W-c

o

Q)

N+-'

c:::(/)

I

w

Q) I

0

+-'

I 'r----

Z

~

~

~

~ kc

p(/)

=

OTB-WERKDOCUMENT

DE ONDERKANT VAN DE

HAAGSE WONINGMARKT;

VRAAG EN AANBOD IN BEELD

C.M. Krebber

:::::

96-20

::::: : : . : .

:-:-~l

...

I~~D\~

~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~O~

~ ~ ~ ~

...

:O:~O~/

...

~D~jD~>

...

_.

_{. .}

_.

_.

_{... ...}

_..

. .

.

.

. .

...

. .

...

.

~jjjjjj~jjj~j~jDjjjjj

j

.,

... .

~D~

~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

...

.:. ::-:.'

Erratum bij het boek

:

De onderkant van de Haagse woningmarkt; vraag en aanbod in beeld

(OTB-Werkdocument 96-20)

CM. Krebber

Blz. 18, eerste regel van het bovenschrift vervangen door

:

DE ONDERKANT V AN DE HAAGSE

WONINGMARKT;

VRAAG EN AANBOD IN BEELD

8510

404G

OTB-WERKDOCUMENT

Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft Thijsseweg 11, 2629 JA Delft Tel. (015) 278 30 05 Fax (015) 278 44 22 E-mail mailbox@otb.tudelft.nl http://www.otb.tudelft.nl

96-20

DE ONDERKANT V AN DE HAAGSE

WONINGMARKT;

VRAAG EN AANBOD IN BEELD

c.M. Krebber

m.m. v. J. Starmans (gemeente Den Haag, DSO)

OTB-werkdocumenten worden uitgegeven door de: Delftse Universitaire Pers

Mekelweg 4 2628 CD Delft Tel. (015) 278 32 54 Fax (015) 278 16 61 In opdracht van: Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft

CIP-GEGEVENS KONINKLUKE BmLIOTHEEK DEN HAAG Krebber, C.M.

De onderkant van de Haagse woningmarkt; vraag en aanbod in beeld / C.M. Krebber - Delft: Delftse Universitaire Pers. - 111. - (OTB-werkdocument / Onder-zoeksinstituut OTB, ISSN 1384-8017 ; 96-20). Met lito opg.

ISBN 90-407-1396-0 NUGI 655

Trefw.: woningmarkt; dak- en thuislozen; Den Haag Copyright 1996 by Onderzoeksinstituut OTB

No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permis sion from the publisher: Delft University Press, Mekelweg 4, 2628 CD Delft, The Netherlands.

INHOUD

1 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

2 VELD VAN ONDERZOEK . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

3 AANBOD IN DEN HAAG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3.1 ' Straatslaapplaatsen' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2 Leegstaande panden .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3.3 (Huisvestings )aanbod van stichtingen en instellingen . . . . . . . . . 11

3.4 Logementenmarkt . . . ... . . .. . . .. . . .. . 12

3.4 .1 Non-profit kamermarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 19

3.4.2 Grootschalige commerciële verhuur van kamers en bedden. . . .. 19

3.5 Tot slot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 29

4 VRAAG IN DEN HAAG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

4.1 Naar groepen maatschappelijk herstel . . . . . . . . . . .. 32

4.1.1 Dak- en thuislozen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 32

4.1.2 Zwerfjongeren . . . . .. . . .. . . 33

4.1.3 (Ex-)verslaafden ... . . .. . . .. . . 34

4.1. 4 (Ex -)psychiatrische patiënten . . . . . . . . . . . . . . . . 36

4.1.5 Ex-gedetineerden .. . . .. . . . 37 4.2 Andere doelgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 38 4.2.1 Prostituees . . . ... . . .. .. . .. . . 38 4.2.2 Illegale vreemdelingen .. .. . . .. '. . . . . . . . .. 39 4.3 Naar risicofactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 4.3.1 Werkloosheid . . . .. . . .. . . .. . . . .. 42 4.3.2 Financiële bijstand . . . .. . . . .. .. . . .. 43

4.3.3 Huurschuld, overlast en huisuitzettingen . . . . . . . . . . . . .. 47

4.3.4 Woningvervuiling . . . .. . . 51

4.4 Tot slot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 52

5 CONFRONTATIE VAN VRAAG EN AANBOD .. .. . ... .. . ... 55

LITERATUUR . . . .. . . .. . . 65

BIJLAGE 1

DEN HAAG IN STADSDEEL-, WUK- EN BUURTNAMEN . . . 69

BULAGE 2

BEVOLKING HAAGSE WUKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 73

BIJLAGE 3

BUURTEN MET DEAL- EN GEBRUIKERSPANDEN IN DEN HAAG .. . 75

BULAGE4

CONTACTPERSONEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 77

BIJLAGE 5

SAMENVOEGEN STATUSSEN VERBLIJFSINRICHTINGEN . . . 79

BIJLAGE 6

1

INLEIDING

Van het onderzoek naar de onderkant van de Haagse woningmarkt wordt verslag uitgebracht in een aantal deelrapporten. Dit rapport is het tweede deel in deze reeks. Het is een aanzet om de onderkant van de Haagse woningmarkt in kaart te krijgen. Naast de eerste resultaten van het onderzoek is in het rapport een inventarisatie van relevante bestaande gegevens over Den Haag weergegeven.

Rapportindeling :

Deel I Deel 11 DeellII

Literatuurverslag (theorie, begrippen, afbakening) De praktijk in Den Haag (basisgegevens en eerste resultaten) Eindrapport Er is voor dit rapport op verschillende manieren getracht informatie over vraag en aanbod aan de onderkant van de woningmarkt te vergaren. Tabel 1.1 geeft de gehanteerde bronnen en de gevolgde methoden weer.

De onderwerpen die in de verschillende paragrafen zijn beschreven, kennen een van elkaar afwijkende diepgang. Dit heeft enerzijds te maken met de voortgang van het onderzoek en anderzijds met het feit dat ten aanzien van sommige onderwerpen het aantal te raadplegen bronnen gering is.

Tabel1.! Geraadpleegde bronnen en gebruikte methoden per paragraaf

Paragraaf Bron (persoon, rapport, nota) of methode 2.1 Bevolking 2.2 Woningvoorraad 3.1 Straatslaapplaatsen 3.2 Sloop- en kraakpanden 3.3 (Huisvestings)aanbod van stichtingen en in -stellingen 3.4.1 Sociale kamermarkt 3.4.2 Commerciële kamerver-huur 4.1.1 Dak-en thuislozen 4.1.2 Zwerfjongeren 4.1.3 (Ex-)verslaafden 4.1.1 (Ex -)psychiatrische patiënten 4.1.5 Ex-gedetineerden 4.2.1 Illegale vreemdelingen 4.2.2 Prostituees 4.3.1 Werkloosheid 4.3.2 Financiële bijstand Verweij en Goezinne, 1996

Ministerie van VROM, 1995 Verweij en Goezinne, 1996 Gemeente Den Haag, 1995d

Gesprek met wijkagenten Schilderswijk

Gesprek politiemedewerker handhavingsteam Segbroek Schriftelijke vragenlijst aan projectleiders stadsvernieuwing Gelijk aan § 3.1

Telefonische vragenronde stichtingen/instellingen Jaarverslagen van de stichtingen en instellingen Gemeente Den Haag, 1995b

Telefonische vragenronde stichtingen/instellingen

Analyse van verblijfsinrichtingenregistratie bij Bouw-en woning-toezicht: peildata 1-1-1995 en 1-1-1996

Registratie burgerzaken

VNG/SGBO, 1990

Gesprek medewerker dienst SZW

Braam en Vos, 1993

Gesprek medewerker T-team Den Haag Gemeente Den Haag, 1994a

Gemeente Den Haag, 1995e

Regiegroep verslavingsproblematiek Den Haag, 1995 Versteegh, 1995

Janssen en Van Weeghel, 1990

Braam en Vos, 1993

Gesprek medewerker dienst SZW Van den Broek, 1992

Vos e.a., 1992

Gesprek medewerker stichting Prostitutie Projecten Informatie medewerker Bestuursdienst

Van den Broek, 1992 Verweij en Goezinne, 1996 Gemeente Den Haag, 1994b Gemeente Den Haag, 1994c Gemeente Den Haag, 1995a Gemeente Den Haag, 1996

Gesprek medewerker dienst SZW/afdeling voorlichting 4.3.3 Huurschuld, overlast en Gemeente Den Haag, 1995c

huisuitzettingen Registratie van deurwaarderexploten voor 1995 Inventarisatie van huisuitzettingen Haagse corporaties 4.3.4 Woningvervuiling Bruinsma, 1995

Gesprek medewerker van de GGD

2

VELD V AN ONDERZOEK

Het veld van onderzoek betreft de stad Den Haag. Dit hoofdstuk beschrijft de stad in getallen en biedt een referentiekader voor het vervolg van dit rapport.

De basis voor een groot deel van de gegevens in dit hoofdstuk wordt gevonnd door tabellen uit de Monitor Grote-Stedenbeleid, zoals opgesteld door Verweij en Goezinne (1996). Er is zoveel mogelijk is geprobeerd, tenzij anders venneld, getallen uit het jaar 1995 weer te geven.

De stad Den Haag is opgedeeld in zeven stadsdelen die op hun beurt weer zijn verdeeld in wijken. De 40 wijken zijn nader uiteengelegd in circa 99 buurten. Bijlage 1 maakt deze indeling inzichtelijk.

Bevolking (ssamenstelling)

Na Amsterdam en Rotterdam is Den Haag wat haar inwonertal betreft de derde gemeente van Nederland. Den Haag heeft in totaal 442.500 inwoners. Dit zijn, volgens het gemeentelijk bevolkingsregister, 257.900 huishoudens, bestaande uit 61,6% alleenstaanden, 14,7% echtparen met kind(eren), 15,0% echtparen zonder kinderen en 8,7% eenoudergezinnen. In deze telling worden twee ongehuwd samen-wonende partners beschouwd als twee alleenstaanden (Verweij en Goezinne, 1996, pp. 187-212). Den Haag heeft, volgens het WBO '93-'94, 221.500 hoofden van huishoudens (Ministerie van VROM, 1995, § 4.2, p. 3).

Bijna tweederde deel (63,5%) van de Haagse bevolking is autochtoon en ruim eenderde deel (36,5%) is allochtoon. Allochtoon wil zeggen: met een etnische herkomst anders dan de Nederlandse. Het aandeel allochtonen is in Den Haag geringer dan in Rotterdam en in Amsterdam. De etnische herkomst van de inwoners van de vier grote gemeenten staat in tabel 2.1 weergegeven. Uit de tabel wordt duidelijk dat op de totale gemeentelijke bevolking Rotterdam het grootste percentage Turkse en Antilliaanse mensen kent, dat het aandeel Marokkanen op de gemeentelij-ke bevolking het omvangrijkst is in Amsterdam en Utrecht en dat het aandeel Surinamers het grootst is in Amsterdam en Den Haag.

Voor Den Haag geldt dat met name de Schilders buurt en het Transvaalkwartier worden bevolkt door een hoog percentage van deze drie etnische groepen tezamen (respectievelijk 63,5% en 57,3% van de bevolking in deze wijken).

Tabel 2.1 Herkomst inwoners van de vier grote steden (in %)

Herkomst A'dam R'dam Den Haag Utrecht

Turken 4,3 5,9 4,7 4,1 Marokkanen 6,5 4,1 3,8 7,4 Surinamers 9,6 7,8 8,9 3,0 Antillianen 1,5 2,0 1,4 0,8 Overige minderheden 2,4 5,0 1,6 2,0 Vluchtelingen 0,6 0,0' 0,5 0,4 Overige allochtonen 17,1 15,3' 15,7 9,9 Autochtonen 58,1 59,9 63,5 72,5 Totaal aantal (= 100%) 722.350 598.275 442.515 235.629

, Rotterdam heeft de vluchtelingen in de categorie 'overige allochtonen' geplaatst. Bron: Gemeentelijke bevolkingsgegevens in: Verweij en Goezinne, 1996, p. 188

Woningvoorraad

Den Haag heeft op 1 januari 1995, aldus het CBS, een voorraad van ongeveer 204.300 woningen. De Haagse bevolkingsenquête komt tot 196.000 bewoonde woningen. Tabel 2.2 geeft een aantal kenmerken van deze bewoonde woningen volgens de enquêteresultaten.

Tabel 2.2 Kenmerken van de Haagse woningvoorraad

Kenmerk bewoonde woning

Aantal woningen Eigendomsverhouding · koop · sociale huur · particuliere huur Bouwvorm · eengezins · meergezins

Kale huur huurwoningen · tlm 400 gulden · van 400 tlm 540 gulden · van 540 tlm 730 gulden · meer dan 730 gulden

Geschatte verkoopprijs koopwoningen · tlm 110.000 gulden

· van 110.000 tlm 150.000 gulden · van 150.000 tlm 200.000 gulden · van 200.000 tlm 250.000 gulden · meer dan 250.000 gulden

Den Haag % 196.000 33 35 31 18 82 38 31 20 11 34 27 14 5 19 Bron: Gemeente Den Haag, 1995d, bijlage 6 (tabel 3: Haagse bevolkingsenquête 1993, DSOISWPI

PPO, n=2.727)

3

AANBOD IN DEN HAAG

In het eerste deelrapport is gekozen voor 'onzelfstandige woonruimte' als afbake-ningscriterium voor de onderkant van de woningmarkt. Tot de aanbodzijde van het marktsegment behoort alle onzelfstandige woonruimte met een woonfunctie plus slaapplaatsen in het zwerfcircuit. Afbeelding 3.1 illustreert deze afbakening.

Afbeelding 3.1 Vormen van 'onzelfstandige huisvesting' aan de onderkant van de woningmarkt

'"

o

n

ca

~

o

Cl

Rafelrand I I I I I

,---groot- en kleinschalige logementen - hotels/pensions (niet toeristen)· - kamerverhuur(bedrijven)* - hospita-verhuur

- - - "

sociale-kamennarkt I I I I I , _ _ _ _ _ _ _ ~~e!!!e!!....ml!!:kL _ _ _ _ _ _ I

--

-

;,-

-""-I 2,11 1 begeleide en lil I I beschennde

!i

I woonvonnen 0 I

t

i

l 1 f! 1 1 ~I 1 ~I 1 internaat :; I I

~I

\ - - j - - - / +---~---;_---_i . " , . . -

- - - - -

- - - -

-{ kraakpand I slooppand 1 (tuin)huisje I caravan/tent/auto I brug I station I portiek \ park zwerfcircuit ...

_--- _--- _---

-

- - - -

-,;-

- -

"

( cnSIS opvang " ) passanten- 1 I en opvang speciale

~~

lijf

i

diensten I

1---_/

commerciële of profit markt

<::J

I

0

sOCiale of non-profit markt • Beide categorieën worden in Den Haag verblijfsinrichtingen genoemd (zie paragraaf 3.4.2).

Voorbeelden van 'straatslaapplaatsen '; een rioolbuis en een caravan.

Foto: Hetty Berentsen

Foto: Handhavingsteam TransvaaI

Volgens het ministerie van VROM (1994, p. 4) is "een zelfstandige woning een eengezinswoning, een appartement, een flat of andere woonruimte met een eigen voordeur, een eigen keuken, een eigen toilet en een eigen wasruimte ". Onzelfstan-dige woonruimte' beschikt gezien deze deflnitie niet over één of meer genoemde aspecten van zelfstandige woonruimte, oftewel: bij onzelfstandig wonen zijn er gemeenschappelijke voorzieningen. Het CBS deelt woonverblijven in naar: wonin-gen, recreatiewoninwonin-gen, wooneenheden en bewoonde andere ruimten. De laatste twee betreffen onzelfstandig wonen (zie Krebber, 1996, p. 14).

Zelfstandig wonen, inwonen bij vrienden of familie en intramuraal gehuisvest zijn, vallen buiten de gehanteerde definitie. Bij bepaalde vormen van begeleid wonen kan

sprake zijn van zelfstandige woonruimte. Voor zover deze huisvesting wordt aangeboden door de Haagse stichtingen en instellingen, komt zij toch aan de orde in dit hoofdstuk.

De paragrafen 3.1 tot en met 3.4 nemen ieder een deel van de afgebakende aanbod-zijde voor hun rekening. De straatslaapplaatsen (§ 3.1) en de sloop- en kraakpanden

(§ 3.2) maken deel uit van het zwerf circuit, evenals een aantal voorzieningen van de Haagse stichtingen en instellingen (§ 3.3). Paragraaf 3.4 beschrijft zowel het commerciële als het sociale deel Van de logementenmarkt. De verschillende vormen van huisvesting aan de onderkant van de woningmarkt zijn naast elkaar te plaatsen, hetgeen in de afsluitende paragraaf 3.5 is gedaan.

3.1 'Straatslaapplaatsen'

Om informatie te verkrijgen over zwervers en 'straatslaapplaatsen' in de stad zijn de verschillende projectleiders voor stadsvernieuwing benaderd. Deze gemeentelijke projectleiders werken vanuit projectbureaus op locatie: Schilderswijk-centrumlStati-onsbuurt, Schilderswijk -West, Vaillantbuurt, VaillantlaaniHobbemastraat, Transvaal en Regentesse-IV alkenboskwartier . De projectgroep Binnenstad is in het Haagse stadhuis gezeteld. Naast een korte vragenlijst aan de projectleiders over (de bewo-ning van) leegstaande panden (zie § 3.2) en over 'straatslaapplaatsen' , is een gesprek gevoerd met twee wijkagenten uit het deelgebied Schilderswijk-west en met een politiemedewerker van het Handhavingsteam in het Regentesse- en Valkenbos-kwartier. De beschikbaar gekomen informatie over zwervers en 'straatslaapplaatsen' wordt hieronder per deelgebied beschreven.

Transvaal

In Transvaal blijkt vooral rond het Hobbemaplein het aantal verslaafden enlof alcoholisten sinds de zomer van 1995 sterk toe te nemen. Het is onduidelijk of deze personen er ook slapen.

Vaillantlaan/Hobbemastraat

Het projectbureau VaillantlaaniHobbemastraat maakt melding van enkele daklozen en junks.

Schilderswijk-centrum/Stationsbuurt

Met behulp van de wijkagenten in dit gebied heeft het projectbureau een gedetailleer-de beschrijving gegeven van gedetailleer-de plaatsen in het zwerfcircuit. De megedetailleer-dewerker van het projectbureau constateert dat er bekende of vaste slapers zijn en personen/slapers die regelmatig van locatie wisselen.

Daarnaast wordt tussen zomer en winter een verschil opgemerkt, respectievelijk het slapen in meer 'open' en 'gesloten' ruimten. Voorbeelden van deze 'open' ruimten zijn: de banken in het Huygenspark, binnenterreinen en meer gespecificeerd de bossages van het binnenterrein gelegen achter het postkantoor aan de Hobbemastraat. De meer 'gesloten' ruimten zijn: kelderboxen, bergingen en portieken/hallen van de grotere wooncomplexen. In de buiten gebruik zijnde bergings~angen (in het gebied begrensd door Vaillantlaan, Houtzagerssingel, Om en Bij, Hooftskade, Jac. Cats-straat en Van OstadeCats-straat) wordt regelmatig overnacht door drugverslaafden. Andere genoemde plaatsen zijn: boten aan het Zieken, bouwterreinen van nieuw-bouw, soms telefooncellen of sloopauto's. De hoek van de Parallelweg en de Naaldwijksestraat kent een vaste slaper en het Oranjeplein heeft in de winter ongeveer 5 en in de zomer circa 10 bewoners.

Schilderswijk-West

Volgens de wijkagenten kent de Schilderswijk-west een vaste kern van ongeveer 100 zwervers die zich overigens niet gebonden voelen aan de grenzen van de wijk. Deze vaste kern bestaat uit veel allochtonen van wie het grootste deel illegaal in Nederland verblijft. Daarnaast wordt een kleiner deel van de groep bestempeld als 'Kessler-types' of 'Riagg-klantjes'. Hiermee zijn respectievelijk de 'echte' zwiebertjes en de zwervers met psychiatrische problemen aangeduid. Een combinatie van zwerven, verslaafd en illegaal zijn, vinden de wijkagenten veel voorkomend.

De zwervers vinden een slaapplaats in de bosjes van het park, in portieken, onder de planken van de marktkraampjes, op bouwterreinen van nog niet opgeleverde bouw en in leegstaande panden (zie § 3.2). Opmerkelijk is de overnachtingsmogelijkheid in geparkeerde auto's. Dit betreft een soort serviceverlening of klantenbinding van dealers. Dealers zorgen voor auto's of bestelbusjes op minder overzichtelijke plaatsen, waarin gebruikt en eventueel ook geslapen kan worden.

Regentesse- & Valkenboskwartier (Re Va)

Tien tot vijftien jaar geleden was een zwerver op straat in ReVa een zeldzaamheid. Zwervers komen voor, maar er wordt niet veel 'op straat geslapen'. De medewerker van het Handhavingsteam Segbroek kent ongeveer vijf personen zonder woon- of verblijfplaats in het gebied. Hij sluit niet uit dat er meer, minder herkenbare, zwervende personen zijn. De vijf individuen houden zich niet aan de grenzen van ReVa en worden ook elders in de stad gesignaleerd. Het zijn blanke mannen van middelbare leeftijd. Daarnaast zijn er in ReVa drugverslaafden die over het alge-meen leegstaande panden betrekken, maar een enkele keer ook op straat slapen. In Re Va wordt geslapen in parken, portieken, telefooncellen en onder de enige brug die het gebied rijk is.

3.2 Leegstaande panden

Ten behoeve van de stadsvernieuwing staan bepaalde straten of delen van wijken op de nominatie voor sloop. De gemeente koopt deze panden op en tracht de zittende bewoners te herhuisvesten. De lege woningen worden dichtgespijkerd met schotten of het liefst met plaatstaal om illegale bewoning te voorkomen. Veelal is het niet mogelijk de panden onbewoonbaar te maken, dat wil zeggen: af te sluiten van gas, elektriciteit en water, omdat er her en der nog iemand woont. Tot de uiteindelijke sloop kan een doorgaand proces volgen van openbreken en weer dichtspijkeren. Naast het dichtmaken van de leeggekomen woningen is er een mogelijkheid de wo-ningen tijdelijk in gebruik te geven. Dit betreft anti-kraak tegen een geringe vergoeding of het om niet (gratis) uitgeven van de woningen (Gemeente Den Haag, 1995e, p. 34).

Om inzicht te krijgen in (de bewoning van) leegstaande panden zijn eveneens de projectleiders op locatie geraadpleegd. Er is echter met betrekking tot de bewoning van leegstaande panden niet veel informatie boven tafel gekomen. Bovendien is in een aantal deelgebieden het aantal slooppanden en dus de bewoning ervan beperkt. De Haagse Binnenstad kent anno januari 1995 minimaal 8 gekraakte panden, 3 om niet panden en zo'n 5 anti-kraakpanden. Ingeschat wordt dat het gaat om ten minste 215 bewoners, waarvan 100 kraak, 25 om niet en 90 anti-kraak.

In de voorgaande paragraaf is voor de Schilderswijk-West reeds aangegeven dat zwervende personen overnachten in leegstaande panden. Het blijkt hier veelal te gaan om drugverslaafden. Vanwege de dynamiek en de onzichtbaarheid van hen durven de wijkagenten en de medewerker van het projectbureau geen schatting te maken van het aantal bewoonde panden en de gebruikers daarvan.

Als er in ReVa leegstaande panden zijn, dan hebben deze, ook hier, vooral aantrek-kingskracht op drugverslaafden. Betreding van een illegaal bewoond pand door het Handhavingsteam komt niet zoveel voor. Bij een betreding in het verleden bleek één op de circa twintig leegstaande panden opengebroken. Daarin verbleven naar schatting ongeveer drie of vier personen.

Er bestaat een koppeling tussen de slaapplaats en het 'werkterrein' van de verslaaf-den. Met de voortgang van de stadsvernieuwing verschuift ook de problematiek van inbraak en autokraak. Daar waar stadsvernieuwing is, nemen deze vormen van criminaliteit sterk toe. Voor een deel van de verslaafden geldt dat zij zich, mede door het slopen van oud ijzer uit de leegstaande panden, kunnen voorzien in de dagelijkse drugbehoeften.

Een impressie van de problematiek (december 1995):

Een gehele straat met dichtgespijkerde panden, een enkele woning wordt nog bewoond. Aan de achterzijde heeft het projectbureau een schutting laten plaatsen. Deze vormt geen extra barrière voor illegale bewoning, want met behulp van bouwmateriaal uit de buurt blijkt eenvoudig een 'trap' te kunnen worden gemaakt. Zo kort voor de jaarwisseling kan niet tot sloop worden overgegaan. De panden worden scherp in de gaten gehouden. Dit moet wel omdat met dit koude weer, soms zo op de houten vloer, open vuur wordt gemaakt door de 'bewoners '. Extra gevaarlijk, een enkele woning is immers nog 'normaal' bewoond. Brand in een slooppand is niet uitzonderlijk (gesprek wijkagenten).

Met schotten en plaatstaal dichtgespijkerde slooppanden in de Schilderswijk. Tot de uiteindelijke sloop volgt een proces van openbreken en opnieuw dichtJrUlken. Leeg-staande panden hebben vooral aantrekkingskracht op harddrugverslaafden.

Foto's: Frits van der Made, projectbureau Schilderswijk-West

3.3 (Huisvestings)aanbod van stichtingen en instellingen

Om een beeld te krijgen van het huisvestingsaanbod van allerlei stichtingen en instellingen (non-profit) in Den Haag, zijn deze telefonisch benaderd aan de hand van een korte vragenlijst. Indien de betreffende instelling beschikte over een jaarverslag, is gevraagd dit op te sturen. Met behulp van de verzamelde informatie is tabel 3.1 samengesteld. De tabel omvat het grootste deel van de niet-commerciële stichtingen en instellingen die opereren aan de onderkant van de woningmarkt in Den Haag. De tabel pretendeert niet volledig te zijn: voor zover bekend zijn er in Den Haag meerdere projecten voor jeugdhulpverlening en heeft ook het psychiatrisch centrum Bloemendaal woonprojecten.

·Uit tabel 3.1 valt af te leiden dat Den Haag in 1995 ongeveer 900 opvangplaatsen1 telt in een heel divers scala. Speciaal voor koude, winterse dagen zijn er 76 extra slaapplaatsen. Tabel 3.2 geeft het aantal plaatsen per soort opvangvoorziening weer. De diversiteit aan opvangvoorzieningen is aan het toenemen door allerlei recente projecten (zoals het Sociaal Pension van het Internationale Leger des HeiIs en Woonpension Spuij van het Nederlandse Leger des HeiIs) en projecten in ontwikke-ling (zie tabel 3.1). De Kessler-stichting breidt de komende jaren met nog een kleine 120 plaatsen uit.

Met name de Kessler-stichting biedt de mogelijkheid stapsgewijs steeds zelfstandiger te wonen. Ten opzichte van de overige soorten opvang is het aantal passantenplaat-sen in Den Haag gering.

Uit tabel 3.3 blijkt dat speciaal voor ex-verslaafden slechts zes opvangplaatsen bestaan. Het betreft een begeleid-wonenproject van het Centrum voor Verslavings-zorg Zeestraat. Verslaafde, dakloze mensen kunnen veelal wel terecht bij de Kessler-stichting of het (Internationale) Leger des HeiIs. Het gebruik van drugs enlof alcohol is verder eigenlijk nergens binnen de muren van de opvang toegestaan.

Uit de gesprekken met en de jaarverslagen van Haagse stichtingen en instellingen is naar voren gekomen dat de vraag naar huisvesting in deze sector groter is dan wat geboden kan worden:

Het Maatschappelijk Centrum van het Leger des HeiIs heeft in 1994 maar liefst 32 mensen, met indicatie voor opname, niet kunnen opnemen.

Stichting Adena hanteert voor het internaat een maximale wachtlijst van 10 personen, de vraag is groter. Adena ziet vooral het aantal mensen met psychiatrische problemen groeien.

• Met uitzondering van de ouderenpensions van het NEVEP (Nederlandse Vereniging van Particuliere ouderenvoorzieningen). Deze pensions variëren in doelgroep, uiteenlopend van probleemgevallen tot rijkere en sterkere ouderen. De pensions lijken steeds elitairder te worden. Onbekend is hoeveel van de 22 Haagse pensions 'onderkant-groepen' bedienen.

Voor de stoelen in de opengestelde huiskamer van het Goodwillcentrum (Leger des Heils) bestond tijdens de koude dagen in de eerste maanden van 1996 een te grote vraag.

De RIBW in Den Haag spreekt zelf van "onaanvaardbaar lange wachtlijsten" voor het beschermde wonen. In de loop van de jaren groeit het aantal personen op deze wachtlijsten: 1991 - 79 personen, 1992 - 91 personen; 1993 - 116 personen, 1994 eveneens 116 personen.

Het Huis van de Kessler-stichting heeft een gemiddelde bezetting van 117 % (1994). Met betrekking tot het passantenverblijf is sprake van een stijgende gemiddelde verblijfsduur per passant: 1987 - 3,4 nachten, 1990 - 4,1 nach-ten, 1993 - 5,3 nachten en 1994 -5,7 nachten.

De stichting Goed Onderkomen kent binnen het project' 'Go On' een geringe uitstroom. Van de 28 positieve beoordelingen in 1994 konden slechts 7 personen instromen. De stichting ziet haar capaciteitsprobleem somber in.

Door het nieuwe aanbodgerichte verdelingsmodel stagneert de toch al geringe uitstroom.

Voor het project Begeleide Kamerbewoning van de stichting Exodus bestaat in 1994 een wachtlijst van drie personen.

De capaciteit van het woonproject Kortdurende opvang van het T -team is onder de maat.

Voor zover bekend hebben alle overige voorzieningen en projecten een volledige bezetting.

Een aantal stichtingen en instellingen heeft opgemerkt dat voorheen de gemeente een goede ingang was om reguliere woonruimte te verkrijgen voor moeilijke doelgroe-pen. Als gevolg van het invoeren van een marktgerichte wijze van woonruimte verdelen in Den Haag blijkt deze weg momenteel minder goed begaanbaar. Het nieuwe woonruimteverdelingsysteem wordt door een aantal stichtingen en instellin-gen als 'moeilijk voor de doelgroepen' gezien. Daarenteinstellin-gen geven andere stichtininstellin-gen aan dat de woonbonnen juist wel woonruimte voor de doelgroep opleveren.

3.4

lA>ge~entenrnnarkt

De commerciële markt van groot- en kleinschalige verhuur van kamers en bedden kent drie segmenten. Binnen het non-profit deel van de markt zijn sociale verhuur-ders en andere niet-commerciële organisaties werkzaam. In het commerciële deel van de markt is onderscheid te maken naar enerzijds de hospita-verhuur (kleinscha-lig) en anderzijds de kamerverhuur en pensions/hotels (grootschaliger).

Over de specifieke hospita-verhuur is weinig bekend. Wel raamt een onderzoek naar jongeren- en studentenhuisvesting in Den Haag (Gemeente Den Haag, 1995b, p. 44)

dat 3.850 huishoudens, gevormd door jongeren, inwonen bij een hospita.

De onderstaande twee paragrafen gaan verder in op respectievelijk de non-profit kamermarkt en de meer grootschalige verhuur van kamers en bedden.

Tabel 3.1 Stichtingen en instellingen in Den Haag met huisvestingsaanbod voor bestaansoniekere groepen

Stichting of instelling Soort/naam voorziening Doelgroep Capaciteit Maximale verblijfsduur Verloop

(Internationaal) Maatschappelijk Cen- Thuisloze mannen 54 bedden In principe onbeperkt In '94: 83 personen

Leger des Heils trum: internaat ouder dan 18j. vertrek -83 personen

Maatschappelijk Cen- Idem maar met meer 11 plaatsen In principe 1 jaar opname (32 personen _{met indicatie niet}

kun-trum: begeleid wonen zelfstandigheid _{nen opnemen)}

Sociaal pension Psychiatrische dak-en 50 plaatsen In principe onbeperkt Is 1 nov. ' 95 van start

thuislozen: 0 en '? gegaan

Goodwillcentrum: Dak- en thuislozen 45 stoelen; bij dag- 1 nacht In febr. ' 94: tussen

30-huiskamer-winterproject temp. onder O°C en 45 mensen per nacht

nachttemp. onder _5°C In dec. '95: teveel

liefhebbers

Goodwillcentrurn: Dakloze vrouwen uit 36 bedden incl. kinde- Streven: max. 6 rond. Totaal gebruik in '94:

vrouwenopvang DH evt. met kind(eren) ren, waarvan 4 voor Gemiddelde verblijfs- 116 vrouwen en 182

tot 18j. ('?) en 16j. (0) crisisinterventie duur '94: 40 dgn. kinderen

Opvang project Fran- Thuisloze jongeren 15 8 plaatsen Nog geen richtlijn; gem. In '95: 14 opname en 8

kenstraat tot 20j. verblijf 6 rond. vertrek

Kessler-stichting Busproject Mensen die dag en Eigenlijk 50 max., Openingstijden dagelijks Totaal gebruik in '94:

nacht op straat leven meer komt voor van 11.00-14.00 en 25.300 gebruikers, 's

-23.00-06.00 uur nachts: 6.149 slapers

Passantenverblijf Thuislozen 26 mannen en 5 vrou- Maximaal 7 nachten per Totaal gebruik in '94:

wen evt. met kind- maand per individu 10.465 overnachtingen

- _{(eren); in de winter 62 van I. 830 personen /}

bedden gem. bezetting: 92,4%

Het huis (internaat) Thuislozen 56 mannen en 5 vrou- In principe onbeperkt In '94: 47 vertrek, 34

wen opname / gem. bezet

-ting: 117% (± 71

Kessler-stichtlng Uitleunwoningen Thuislozen met meer 20 uitleunwoningen In principe onbeperkt Sinds 1987 volledige

zelfstandigheid bewoning

Zelfstandig begeleid Thuislozen met nog 15 woningen Kessler huurt woning van corporatie, d.m.v.

ge-wonen iets meer zelfstandig- bruikersovereenkomst aan cliënt en verstrekt

am-heid bulante woonbegeleiding

Vrouwenprojekt bege- Thuisloze vrouwen 1 woning met 5 kamers ** ** leid wonen

Vrouwenprojekt zelf- Thuisloze vrouwen 12 woningen In principe onbeperkt ** standig wonen met

ambulante begeleiding

Liaisonwoningen Thuislozen met grote 10 woningen ** ** mate van

zelfstandig-heid

Zorg & wonen huis Thuislozen die naast In oprichting; 20 bewoners + 7 plaatsen voor acute gevallen geestelijke verzorging

ook intensieve

lichame-lijke verzorging

behoe-ven

Noodcentrum (algemeen Mensen in acute psy- In ontwikkeling; ± 20 Max. 2 weken ** crisisopvang centrum) cho-sociale problemen plaatsen

Doorstroomhuis Thuislozen die nog niet In oprichting: 70 Zo kort mogelijk, zo ** zo lang op straat leven wooneenheden lang als noodzakelijk en nog niet zover

afgegleden zijn

Nederlands Leger Pensiontehuis Westein- Thuisloze/maatschappe- 27 plaatsen In principe onbeperkt 4 à 6 plaatsen per jaar

des Heils de lijk gehandicapte vrou-wen: 23-65j.

Woonpension Spui: Thuisloze vrouwen met 8 plaatsen In principe onbeperkt **

begeleid zelfstandig meer zelfstandigheid: (herstart van bestaande

Stichting Adena Huize Tichelaar: Mensen die zich niet 64 plaatsen In principe onbeperkt 3 à 12 plaatsen per jaar,

internaat zelfstandig kunnen bezetting: 92% -102%

handhaven, mensen die (wachtlijst max. 10

elders geen plekje kun- personen)

Proefproject Begeleid nen krijgen: ouder dan 2 plaatsen Max. 2 jaar

_**

wonen 18j.

Project Zorg op maat 8 plaatsen In principe onbeperkt

**

('95 gestart)

Stichting Regionale Woonproject kortduren- Thuisloze jongeren tlm 2 plaatsen 3 à 4 mnd. (gedurende 15 à 20 jongeren per

Instelling Jeugd- de opvang 23 j, in de beginfase intensieve begeleiding) jaar (capaciteit

kortdu-hulpverlening Den van de intensieve bege- rende opvang te klein)

Haag-Zoetermeer: leiding

*

T-team _{Gedifferentieerde Idem, in de eindfase 3 + 6 plaatsen 9 mnd.}

flexibele woonvorm van de intensieve

bege-Den Haag-Zoetermeer leiding

Centrum Versla- Begeleid wonen Ex-verslaafden max. 6 plaatsen In principe 2 IIlI!-d.

_**

vingszorg Zeestraat

Stichting Goed Go On: Cliënten GGZ: ouder 9 woonvormen: 54 + In principe onbeperkt In '94: 5 vertrek, 7

Onderkomen begeleid wonen dan l8j 2 plaatsen opname (28 positieve

beoordeling)

Stichting Wegloop- Woonruimte met prakti- Weggelopen mensen uit 5 plaatsen In principe max. 3 rnnd. In '94: 49 vertrek

huis de Vluchthaven sche begeleiding psychiatrische instelling

RIBW Den Haag Beschermd wonen Psychiatrische achter- 230 plaatsen min of meer permanent '94: 38 vertrek, 40

grond opname

Kleinschalig begeleid Psychiatrische achter- ± 40 plaatsen

_*

_*

Volledige bezetting

wonen grond (wachtlijst)

Stichting Exodus Project Begeleid Ka- Ex -gedetineerden: 15 plaatsen Ih jaar tot 1 jaar '94: 12 vertrek, 14

merbewoning (BKB)

I

ouder dan 18j. opname (3 wachtlijst)

Vrouwen Noodop- Crisis opvang Mishandelde vrouwen Max. 14 vrouwen (38

vang alleenstaand of met bedden)"

kind(eren)

Begeleid wonen Max. 4 vrouwen (15 bedden)'

Stichting Federatie Meidenwegloophuis: Meiden: 12j. tlm 21j. 6 plaatsen Jeugdhulpverlening crisisopvang

NEVEP Particuliere pensions Ouderen niet in staat 22 pensions, 4 tot 16 voor ouderen zelfstandige huishou- bewoners per pension

ding te voeren (200 eenheden) • De overige bedden naast de bedden voor vrouwen zijn bedoeld voor de kinderen •• (Nog) geen informatie

Cursief weergegeven voorzieningen zijn in oprichting Dgn., wkn., rond. = dagen, weken, maanden Max., gem. = maximaal, gemiddeld j = jaar

Tot andere woonruimte wordt gevonden

**

Max. 3 maanden; ver-lenging met 6 wkn. mogelijk

In principe onbeperkt

Bron: Jaarverslagen van en telefonische gesprekken met de Haagse stichtingen en instellingen uit de tabel

± 200 opnames per jaar (± 40 beroep op wo -ningmarkt Den Haag)

**

± 60 meiden per jaar

Tabel 3.2 De Haagse stichtingen en instellingen met huisvesting naar soort

opvang, totaal

=

894 plaatsen (1995)

Huisvestingssoort Diensten' Passantenverblijf' Internaat(achtig) Begeleid wonen Sociaal pension Individueel begeleid wonen en begeleid zelfstandig wonen Ambulante woonbe-geleiding Beschennd Wonen (Crisis)opvang en opvangcentra specia-le doelgroepen

Naam stichting / instelling Kessler-stichting: busproject Kessler-stichting: passantenverblijf

Intern. Leger des Heils: Maatschappelijk Centrum

Kessler-stichting: Het huis

Nederlands Leger des Heiis: Pensiontehuis Westeinde

Stichting Adena: Huize Tichelaar

Intern. Leger des Heils: Sociaal Pension

Intern. Leger des Heils: Maatschappelijk Centrum

Kessler-stichting: Uitleunwoningen

Kessler-stichting: Vrouwenprojekt begeleid wonen Kessler-stichting: Liaisonwoningen

Nederlands Leger des Heils: Woonpension Spui Stichting Adena: Proefproject begeleid wonen Stichting Adena: Zorg op maat

Stichting Goed Onderkomen: Go On - begeleid wonen

RIBW Den Haag: Kleinschalig begeleid wonen Centrum Verslavingszorg Zeestraat: begeleid wonen

Stichting Exodus: project begeleide kamerbewoning

Vrouwennoodopvang: begeleid wonen

Kessler-stichting: vrouwenproject zelfstandig wonen met ambulante begeleiding

Kessler-stichting: zelfstandig begeleid wonen RIBW Den Haag: beschermd wonen

Intern. Leger des Heiis: vrouwenopvang Goodwillcentrum Stichting Wegloophuis Vluchthaven: praktische begeleiding Vrouwen Noodopvang: Crisis opvang

Stichting JHV: meidenwegloophuis

Intern. Leger des Heiis: Opvangproject Frankenstraat

RU Den Haag/Zoetermeer: T-team

Aantal plaatsen 50 plaatsen 31 bedden 54 bedden 61 plaatsen 27 plaatsen 64 plaatsen 50 plaatsen 11 plaatsen 20 woningen 5 kamers 10 woningen 8 plaatsen 2 plaatsen 8 plaatsen 56 plaatsen 40 plaatsen 6 plaatsen 15 plaatsen 15 bedden·· 12 woningen 15 woningen 230 plaatsen 36 bedden 5 plaatsen 38 bedden··' 6 plaatsen 8 plaatsen 11 plaatsen • Exclusief de 45 winterstoelen in het Goodwillcentrum en de 31 extra passantenbedden bij de Kessler -stichting

•• 4 bedden voor vrouwen en 11 bedden voor kinderen ••• 14 bedden voor vrouwen en 24 bedden voor kinderen

Tabel 3.3 Aantal plaatsen bij Haagse stichtingen en instellingen. naar

doel-groep, totaal = 894 plaatsen (1995)

Dak-& thuis- (Ex -)psychia- (Ex-)verslaaf-

Ex-gedeti-lozen trisch den neerden

464' 331 6 15

• Waarvan 98 plaatsen voor vrouwen, eventueel met kind(eren)

•• De jeugdhulpverlening kent nog meer projecten

Jeugd 25··

••• Het gaat om 18 vrouwenplaatsen, de overige 35 bedden zijn voor kinderen

Vrouwen

53·"

Den Haag kent ongeveer 2.000 panden met commerciële kamerverhuur (1-1-1995). Dit betreft circa 7.500 verhuurbare eenheden, plusminus 72% van alle onzelfstandige woonruimte in de stad.

Het aanbrengen van een kooiladder kan worden verplicht bij verhuur vanaf de tweede verdieping.

Foto's: Gemeente Den Haag, archief verblijfsinrichtingen Sector Bouwen

3.4.1 Non-profit kamermarkt

De Haagse woningcorporaties hebben in Den Haag tezamen 710 onzelfstandige eenheden voor studentenhuisvesting en 680 9nzelfstandige eenheden in zelfstandige woningen te verhuren. De doelgroep voor deze in totaal 1.400 eenheden en kamers betreft studenten en jongeren.

Hiernaast verhuren de corporaties voor sloop bestemde panden met een tijdelijk huurcontract aan jongeren (inclusief studenten). Dergelijke anti-kraak- en om-niet-panden staan eveneens beschreven in paragraaf 3.2. De schatting is dat het hier om 350 eenheden gaat, waarvan 200 onzelfstandige.

De Stichting Huisvesting Alleenstaanden en Meerpersoonshuishoudens (SHAM) en de Stichting Jongeren Huisvesting Union beheren tezamen circa 450 onzelfstandige wooneenheden. Hiervan zijn zo'n 200 eenheden eigendom van de corporaties en 250 eenheden particulier bezit. Van deze eenheden wordt 85% tot 90% verhuurd aan jongeren en studenten. Per jaar komen er ongeveer 200 eenheden vrij.

Op de sociale kamermarkt worden bij benadering 2.000 onzelfstandige eenheden verhuurd. Deze onzelfstandige eenheden worden bijna uitsluitend bewoond door jongeren en studenten die een meer bestaanszekere groep vormen.

Deze voorraad onzelfstandige eenheden is in 1995 met ongeveer 500 eenheden uitgebreid en zal in de periode '96-'98 nog groeien met ruim 600 eenheden.

(Gemeente Den Haag, 1995b, pp. 41-44)

3.4.2 Grootschalige commerciële verhuur van kamers en bedden

In Den Haag spreekt de Sector Bouwen (Dienst Stedelijke Ontwikkeling) bij commerciële verhuur van kamers of bedden over zogenaamde verblijfsinrichtingen. De registratie van deze 'verblijfsinrichtingen' bij de gemeente, is de voornaamste bron om een beeld te kunnen krijgen van dit marktsegment in Den Haag.

Afgeleid uit artikel 6.1.1 van de Haagse Bouwverordening is een verblijfsinrichting een bouwwerk waar aan meer dan vier personen bedrijfsmatig of in verband met verzorging nachtverblijf wordt verschaft (Gemeente Den Haag, 1993b, p. 38). Ook eerder beschreven nachtopvang of huisvesting (aan meer dan vier personen) van de Haagse stichtingen/instellingen en hotels/pensions voor toeristen vallen onder de deze beschrijving van een verblijfsinrichting.

"

De Sector Bouwen beheert het zogenaamde POVO-registratiesysteem (registratiebe-stand van de verblijfsinrichtingen). In dit systeem worden alle panden geregistreerd waarmee de medewerkers van Bouw- en Woningtoezicht mee te maken hebben (gehad). Daarnaast worden alle gegevens per pand bewaard in een dossier. Aan ieder pand wordt door de medewerkers een bepaalde 'status' toegekend. Zo'n status geeft aan waar in de procedure een pand zich bevindt (bijvoorbeeld 'aangeschreven' of 'eisenbrief' gestuurd), wat er met een pand moet gebeuren (bijvoorbeeld 'wach-ten' of 'sluiting') of wat er met een pand aan de hand is (bijvoorbeeld 'overlast' of

'overbewoning ').

Het kader op pagina 20 schetst in vogelvlucht welke procedure wordt gevolgd bij kamerverhuur en de vergunningverlening hiervoor.

Procedure verblijfsinrichtingen bij de sector Bouwen

Tabel 3.4 Aantal kamer- en beddenverhuur panden naar status (1-1-1995) Status

(1) Kamerverhuur < 5 bewoners

(2) Kamerverhuur in procedure (3) Overlast/sluiting

(4) Verblijfsinricht. met vergunning

(5) Werkvoorraad Totaal Absoluut 394 759 51 530 215 1.949

Bron: POVO-registratiesysteem (1-1-1995); bewerking DSO/SWP/PPO

Om tot de tabellen 3.4 en 3.5 te komen, zijn de 24 oorspronkelijke 'statussen' door samenvoeging teruggebracht tot vijf categorieën. Bijlage 5 geeft weer hoe dit stapsgewijs samenvoegen is uitgevoerd. De vijf nieuwe 'statuscategorieën' geven een

overzichtelijker beeld. .

Het POVO-registratiesysteem is dagelijks aan verandering onderhevig. Er is gekozen voor 1 januari 1995 als peildatum om het registratiebestand van burgerzaken van 1 januari 1995 eraan te kunnen koppelen en om te kunnen vergelijken met de tweede inventarisatie van 1 januari 1996 (zie tabel 3.5).

De panden met de eerste status zijn geen verblijfsinrichtingen zoals hierboven beschreven en hoeven voor verhuur niet over een vergunning te beschikken. De panden met de status (2) tot en met (5) zijn wel vergunningplichtig, vanwege verhuur aan vijf of meer personen.

Toelichting op de tabellen 3.4 en 3.5:

(1) Kamerverhuur met minder dan 5 bewoners: panden met drie of vier kamers die aan minder dan vijf personen kamergewijs worden verhuurd. De panden worden in de gaten gehouden door de inspecteurs in verband met eventuele bewoning door meer personen. Op 1 januari 1995 betreft éénvijfde deel van de kamerverhuur in Den Haag verhuur aan minder dan vijf personen. Dit percentage stijgt naar 27% op 1 januari 1996. In één jaar tijd is het aantal panden met 224 stuks toegenomen.

Tabel 3.5 Aantal kamer- en beddenverhuurpanden naar status (1-1-1996) Status

(1) Kamerverhuur < 5 bewoners

(2) Kamerverhuur in procedure (3) Overlast/sluiting

(4) Verblijfsinricht. met vergunning (5) Werkvoorraad Totaal Absoluut 618 806 14 535 317 2.290

Bron: POVO registratiesysteem (1-1-1996); bewerking DSO/SWP/PPO

21 % 20,2 38,9 2,6 27,2 11,0 100,0 % 27,0 35,2 0,6 23,4 13,8 100,0

Wanneer de exploitant van een kamerverhuurbedrijf of hotel/pension de inspecteur

van de Sector Bouwen herhaaldelijk de toegang tot het pand weigert, zal het pand

onder politiebegeleiding worden betreden. De kosten van het openbreken van de

voordeur door een aannemer zijn voor rekening van de eigenaar.

Foto: Christel Krebber

(2) Kamerverhuur in procedure: is een samenvoeging van een aantal statuscatego-rieën. Wanneer in een pand kamerverhuur wordt gesignaleerd, komt het in onder-zoek. Er wordt een opname gedaan door de inspecteur en indien nodig volgt een aanschrijving. Het gaat in deze categorie dus zeker om kamerverhuur waarvoor nog geen vergunning bestaat (irregulier). Door het samenvoegen van een aantal statusca-tegorieën is deze groep vrij omvangrijk. Zij betreft 40 % van het totaal tijdens de eerste peiling en procentueel gezien minder (35 %) tijdens de tweede peiling.

(3) Overlast/sluiting: de mogelijkheid bestaat dat een pand gesloten dient te worden, omdat kamer- of beddenverhuur niet langer wordt toegestaan. Slechts in een klein aantal gevallen (3%) moet de kamerverhuur beëindigd worden (1 januari 1995). Het aandeel te sluiten panden neemt vervolgens af tot beneden een procent op 1 januari 1996.

(4) Verblijfsinrichting met vergunning: op 1 januari 1995 beschikt 27% van de kamerverhuurpanden over een vergunning. In het daarop volgende jaar is dit deel gedaald tot 23%

Ü januari 1996). Wanneer de niet-vergunningplichtige

kamerver-huur aan minder dan vijf personen buiten beschouwing wordt gelaten, beschikt respectievelijk 34% (1 januari 1995) en 32% (1 januari 1996) van de verhuurpanden over een vergunning.

(5) Werkvoorraad: dit zijn de panden die nog in onderzoek moeten worden genomen en de panden die in de gaten gehouden worden (anders dan de panden met minder dan vijf bewoners): de 'verdachte' panden. De werkvoorraad is op 1 januari 1995 11 % procent van het totaal en neemt in één jaar toe tot 14 %.

In totaal bestaan er op 1 januari 1995 in Den Haag 1.949 verblijfsinrichtingen met kamer- enlof beddenverhuur. De kamer- en beddenverhuur neemt in één jaar tijd toe met 341 panden tot een totaal van 2.290 panden. Deze stijging komt met name voor rekening. van de kamerverhuur aan minder dan vijf personen. Ook de stijging van de werkvoorraad is verantwoordelijk voor de toename.

De forse groei van het aantal panden waarin aan minder dan vijf bewoners wordt verhuurd, heeft mogelijk te maken met de 'inhaalslag op de kamerverhuur,2. Wan-neer beide peilingen (1 januari 1995 en 1 januari 1996) naast elkaar worden geplaatst, blijken veel van de nieuwe panden met minder dan vijf huurders gelegen te zijn in het Regentesse- en Valkenboskwartier. Het is denkbaar dat verhuurders door de verhoogde aandacht kennis hebben genomen van de geldende regels en vervolgens aan minder dan vijf personen zijn gaan verhuren om niet aan de verplich-tingen voor vergunningverstrekking te hoeven voldoen.

Na de brand in het Haagse pension 'De Vogel' is bij Bouw- en woningtoezicht extra capaciteit ingezet om de kamerverhuur in kaart te krijgen. Hierbij zijn het Regentesse- en Valkenboskwartier systematisch aangepakt. Momenteel krijgt het Laakkwartier extra aandacht.

Overbewoning in verhuurpanden, soms zijn drie of vier mensen per kamer

woonach-tig. Ruim 91 % van de huishoudens in verhuurpanden is alleenstaand. Zes procent

van de huishoudens betreft een (echt)paar of alleenstaande met kinderen.

Foto: Handhavingsteam TransvaaI

Afbeelding 3.2 toont de spreiding van de verblijfsinrichtingen in de stad. De verhuurpanden concentreren zich vooral in de vooroorlogse voorraad van het

Valkenboskwartier, het Regentessekwartier, het Zeeheldenkwartier, het Statenkwar-tier, Scheveningen (hotels voor toeristen), Laak- en Spoorwijk, de Stationsbuurt en de Schilderswijk.

Naast de aantallen uit de registratie van Bouwen, is het waarschijnlijk dat de stad meer commerciële verhuur zonder vergunning kent. Immers, er worden nog steeds nieuwe panden 'ontdekt' waarin kamergewijze verhuur plaatsvindt.

Correctie op het V.I.-bestand van 1 januari 1995

Het hierboven gepresenteerde aantal behoeft nog twee correcties.

De eerste correctie heeft betrekking op 'hotels en pensions'. In het V.I.-bestand zitten ook hotels en pensions. Binnen het aantal van 1.949 verblijfsinrichtingen zijn 69 hotels en 42 pensions terug te vinden (zie tabel 3.6). Dit is een kleine zes procent van het totaal. Het grootste deel van deze hotels en pensions is niet bedoeld voor min of meer permanente bewoning, maar voor toeristen. In het vervolg van dit onderzoek zal worden nagegaan hoeveel hotels en pensions een relatie hebben met de onderkant van de markt.

Atbeelding 3.2 Spreiding van verblijfsinrichtingen met de statussen (1) tot en met (5) in Den Haag (1-1-1995)

Bron: POVO-registratiesysteem (1-1-1995); bewerking DSO/SWP/PPO

Tabel 3.6 Pensions/hotels naar status van de verblijfsinrichtingen (1-1-1995) (1) (2) (3) (4) (5) Totaal Geen hotel 391 736 51 462 198 1.838 of pension Hotel 14 45 10 69 Pension 3 9 23 7 42 Totaal 394 759 51 530 215 1.949

Het grootste deel van de hotels en pensions beschikt over een vergunning (4) of is in procedure ter verkrijging ervan (2). De 17 hotels en pensions in de werkvoorraad zijn mogelijk hotels/pensions aan de onderkant van de woningmarkt.

De tweede correctie heeft betrekking op de 'stichtingen en instellingen' die eveneens vergunningplichtig zijn bij vijf bewoners of meer. Slechts 2% (oftewel 44 panden) van het totale aantal V.L 's betreft een stichting of instelling. Het grootste deel hiervan beschikt over een vergunning (4) of is in procedure om deze te verkrijgen (2). Tabel 3.7 maakt onderscheid naar stichtingen en instellingen die een relatie hebben met de onderkant van de woningmarkt en 'overige' stichtingen en instellin-gen.

Schatting van het aantal kamers (1-1-1995)

Tabel 3.8 geeft een schatting van het aantal kamers per soort verblijfsinrichting weer. Hierbij is uitgegaan van de gegevens in het Basissysteem gebouwen voorzover een pand geregistreerd staat als woonhuis. Daarnaast is gebruik gemaakt van de opnames van de inspecteurs. Indien de opname een groter aantal kamers bevat dan het Basissysteem gebouwen, is uitgegaan van de opname. Voor de 1.949 panden gaat het om 8.087 te verhuren kamers.

Met behulp van de twee eerder genoemde correcties kan een reëler aantal kamers of eenheden worden gegeven. De eerste correctie heeft betrekking op de hotels en pensions voor toeristen. Ongeveer 90 hotels/pensions zijn in het bezit van een vergunning of in procedure deze te verkrijgen. Deze zijn beschouwd als hotels/pensi-ons voor toeristen.

Tabel 3.7 Stichtingen en instellingen naar status van de verblijfsinrichtingen

(1-1-1995) (1) (2) (3) (4) (5) Totaal Geen stichting 389 741 50 513 212 1.905 of instelling Relatie met 3 5 9 'onderkant' Overige stich- 5 15 12 2 35 tingen Totaal 394 759 51 530 215 1.949 26

Uitgaande van gemiddeld 4,2 eenheden per verblijfsinrichting (tabel 3.8), vermindert het totale aantal eenheden met 378. De tweede correctie betreft de 44 stichtingen en instellingen. Uitgaande van het eerder genoemde gemiddelde, vermindert het totaal nu met 185 eenheden. Het nieuwe totaal voor grootschalige commerciële verhuur van kamers en bedden in Den Haag betreft 1.815 panden met 7.524 eenheden.

Schatting van het aantal bewoners (tabel 3.8)

Ook bevolkingsgegevens zijn gekoppeld aan het V.I.-bestand (1 januari 1995) en daaruit blijkt dat er in totaal 9.248 personen in de 1.949 panden verblijven. Er zijn gemiddeld 4,7 personen per V.I. en 1,14 personen per kamer. Bij benadering geldt dat één persoon één kamer tot zijn of haar beschikking heeft.

De kanttekening die hierbij gemaakt moet worden is dat het gemeentelijke

bevol-·kingsbestand te kampen heeft met enige 'vervuiling'. Dit wordt onder andere veroorzaakt door mensen die vergeten zich uit te schrijven, door mensen die geen belang hebben bij een inschrijving of door mensen die zich niet in kunnen schrijven zoals illegale vreemdelingen. Bij het verschijnsel 'postadressen' is er sprake van ingeschrevenen bij bevolking op een bepaald adres, die er in werkelijkheid niet wonen.

Geslacht en huishoudenssamenstelling (tabel 3.8)

Het aantal mannelijke V.I.-bewoners is groter dan het aantal vrouwelijke bewoners. Maar liefst 91,2% van alle huishoudens betreft alleenstaanden (tegen 61 % voor de totale Haagse bevolking). Het totale aantal huishoudens met kinderen ('hoofd echtpaar

+

kind' en 'alleenstaand

+

kind') bedraagt 490. Per huishouden is er gemiddeld 1,6 kind. Het aantal van ongeveer 800 bij ouders wonende kinderen in circa 8.000 kamerverhuurpanden, geeft aan dat gemiddeld één op de tien kamers wordt bewoond door een kind.

Geboorteland en nationaliteit (tabel 3.8)

Het grootste deel van de V.I.-bewoners heeft Nederland als geboorteland. Een nog groter deel heeft ook de Nederlandse nationaliteit. Dit komt doordat een deel van de mensen met een geboorteland elders, inmiddels de Nederlandse nationaliteit heeft verworven. Bovendien vallen illegale vreemdelingen buiten de cijfers.

Het valt op dat in de panden met de status 'overlast/sluiten' en 'werkvoorraad' de verhouding geboorteland Nederland/anders afwijkt van de overige statuscategorieën. De mensen met een ander geboorteland zijn hier sterker vertegenwoordigd.

Leeftijdverdeling (tabel 3.8 en afbeelding 3.3)

Er wonen veel jonge mensen in de verblijfsinrichtingen. De leeftijdscategorie 20- tot en met 29-jarigen is sterk vertegenwoordigd. Ook de in Den Haag uitwonende studenten zullen onder deze leeftijdscategorie vallen. Ruim 4.000 (werkende) jongeren, inclusief studenten, bewegen zich op de kamermarkt. Voor hen vormt het onzelfstandige wonen een 'normale' fase in de huisvestingscarrière.

Tabel 3.8 Aantal kamers, geslacht, nationaliteit, geboorteland, leeftijd en huishoudenssamenstelling naar status van de verblijfsinrichting (V.I.'s) (1-1-1995)

Status V.I. (1) (2) (3) (4) (5) Totaal Aantal V.i.'s 394 759 51 530 215 1.949 Schatting H kamers 1.751 2.932 264 2.320 820 8.087

Gem. H kamers V.1. 4,4 3,9 5,2 4,4 3,8 4,2

Gem. H pers. per V.1. 3,8 4,5 4,9 6,1 4,0 4,7 Aantal mannen 900 2.022 145 2.051 544 5.662 Aantal vrouwen 596 1.376 103 1.202 309 3.586 Geboorteland NL 816 1.943 121 2.015 430 5.325 Geboorteland anders 680 1.455 127 1.238 423 3.923 Nationaliteit NL 1.111 2.447 181 2.496 553 6.788 Nationaliteit anders 385 951 67 757 300 2.460 Lft. 00-09 jaar 72 240 14 110 52 488 4,8% 7,1% 5,7% 3,4% 6,1% 5,3% Lft. 10-19 jaar 94 304 20 235 47 700 6,3% 8,9% 8,1% 7,2% 5,5% 7,6% Lft. 20-29 jaar 720 1.460 129 1.476 285 4.070 48,1% 43,0% 52,0% 45,4% 33,4% 44,0% Lft. 30-39 jaar 308 714 58 715 214 2.009 20,6% 21,0% 23,4% 22,0% 25,1% 21,7% Lft. 40-49 jaar 152 343 16 327 94 932 10,2% 10,1% 6,5% 10,1% 11,0% 10,1% Lft. 50-59 jaar 68 166 39 182 56 481 4,6% 4,9% 3,6% 5,6% 6,6% 5,2% Lft. 60-69 jaar 40 91 2 110 36 279 2,7% 2,7% 0,8% 3,4% 4,2% 3,0% Lft. 70-79 jaar 25 61 0 60 33 179 1,7% 1,8% 0,0% 1,8% 3,9% 1,9% Lft. 80-89 jaar 16 16 0 30 28 90 1,1% 0,5% 0,0% 0,9% 3,3% 1,0% Lft. 90-99 jaar 1 3 0 8 8 20 0,1% 0,1% 0,0% 0,3% 0,9% 0,2% Totale bevolking 1.496 3.398 248 3.253 853 9.248 Echtpaar 29 82 6 55 19 191 Echtpaar + kind 19 97 38 25 180 Alleenstaand 1.178 2.378 175 2.676 609 7.016 Alleenst. + kind 52 131 14 85 28 310 Aantal kinderen 106 397 29 176 87 795 Totaal H huishoudens 1.278 2.688 196 2.854 681 7.697

Bron: POVO-registratiesysteem (1-1-1995), Basissysteem gebouwen, Registratie Burgerzaken

(1-1-1995); bewerking DSO/SWP/PPO

Afbeelding 3.3 Leeftijdklasse van bewoners naar status van de verblijfsin-richting (1-1-1995) Aantal bewoners 1500~--- -1250 - I - - -- ---1I--- - - - ---i 1 - - - - -1000 -1---< I - - - -- - ---i f - - - -750 - I - - - 1 I - - - i 1 - -- - -- -500 250 (1) (2) (3) (4) (5) Status V.I. Leefti jdsklasse ~ 00-09 • 10-19

D

20-29

11

30-39 .40-49 50-59

.

60-69

.70-79 80-89

.90-99

Bron: POVO-registratiesysteem (1-1-1995), Registratie Burgerzaken (1-1-1995); bewerking DSO/SWP/PPO

De leeftijdsverdeling loopt voor alle V. I. -soorten synchroon. Echter, in de panden met de status 'overlast/sluiting' (3) komen geen bewoners van 70 jaar of ouder voor.

3.5 Tot slot

Dit derde hoofdstuk is ingeleid met afbeelding 3.1 en zal ook weer met deze afbeelding eindigen. Afbeelding 3.4 toont het Haagse bezit in onzelfstandige eenheden per onderscheiden huisvestingsoort.

Voor het aantal 'buitenslaapplaatsen' in het zwerfcircuit is geen schatting te geven. Eigenlijk betreft dit een soort 'restcategorie'. Immers, als het aanbod in de overige drie categorieën afdoende is, zal het slapen in portieken, parken of slooppanden overbodig zijn en wellicht niet voorkomen. De vraag bepaalt hier het aanbod omdat de openbare ruimte in principe ongrensd is.

Afbeelding 3.4 Aantal eenheden onzelfstandige woonruimte aan de onder-kant van de Haagse woningmarkt naar huisvestingsoort

"

.~ c

.a

_c

~

o

Rafelrand

,,---I

I groot- en kleinschalige logementen

I -hotels/pensions (niet toeristen) - kamerverhuur(bedrijven) : - hospita-verhuur \ _ 7 =O~ _ _ _ _ ~e..!!.1e!!e!!....ml!!k!....

- - - "

sociale-kamermarkt 2.000 I I I I I _ _ _ _ _ _ 1

".. - ,r - - "

I ~I I begeleide en ~ I I beschermde

S

I woonvormen 0 I

t

]1 1 1 500 ~I ~I 1

_,gl

c 1 internaat :si I I

.s

I

\

':'O~j

___ /

+---~---~---;---~

Q

( kraakpand I slooppand 1 (tuin)huisje I caravan/tent/auto I brug I station I portiek \ park aantal onbekend* zwerf circuit ... _

-- --

-

- -

- -

-

-,;-

- -

"

( " ) CriSIS opvang I

en opvang speciale passanten- I

"::-

3~r:

diensten I

50 I

r---/

commerciële of profit markt

0

I

C>

sociale of non-profit markt

• Zie tabel 5.1: schatting van het aantal dak- en thuisloze personen op straat bedraagt 300 à 425.

Daarnaast rond de 100 zwervende personen, voornamelijk drugsverslaafden (geschat door wijkagen-ten).

In tabel 3.9 zijn op tien- en honderdtal afgeronde aantallen weergegeven. Den Haag beschikt over circa 10.400 onzelfstandige eenheden.

Tabel 3.9 Raming van de hoeveelheid onzelfstandige woonruimte in Den Haag (1995)

Huisvestingsvorm

Grootschalige profit verhuur van kamers/bedden Sociale kamerverhuur

Beschermd & begeleid wonen Internaat

Passanten' Diensten'

(Crisis)opvang & opvang speciale doelgroepen Totaal

• Exclusief de extra winterslaapplaatsen

30

Afgerond aantal eenheden

7.500 2.000 500 200 30 50 100 10.380

4

VRAAG IN DEN HAAG

In het eerst deel van dit onderzoek wordt de vraag aan de onderkant van de woning-markt afgebakend met het begrip bestaansonzekerheid. Bestaansonzekerheid houdt in dat de levensstandaard of de levensstijl van groepen of individuen volgens algemene maatschappelijke normen als bedreigd gekenschetst kan worden (Spierings, 1995, p. 15). De bedreigde levensstandaard of -stijl kan tot uitdrukking komen in middelen-gebrek (bijvoorbeeld middelen-gebrek aan arbeid, geld of schulden), meervoudige deprivatie (bijvoorbeeld verslaving, gezondheidsproblemen, detentieverleden) enlof sociale uitsluiting (bijvoorbeeld het ontbreken van een sociaal netwerk, vrijheidsbeperkin-gen, beperkte toegang tot voorzieningen). Bestaansonzekerheid impliceert een mate van perspectiefloosheid (onmogelijkheid om nog zelf over de toekomst te beschik-ken). Dit hoofdstuk tracht voor Den Haag deze bedreigde groepen in kaart te brengen. De min of meer bestaanszekere groepen als studenten en (werkende) jongeren vallen buiten de definitie3

• Zij zijn op de onderkant van de woningmarkt een concurrerende partij. Onzelfstandig wonen is voor deze groepen een 'normale' fase in de huisvestingscarrière en veelal van tijdelijke aard.

Bij de behandeling van de Haagse gemeentebegroting 1994 is een motie aangenomen van het raadslid drs. J.D.W. Eerbeek inzake het 'Maatschappelijk Herstel'. Hierop-volgend heeft de gemeente Den Haag met betrekking tot dit Maatschappelijk Herstel een convenant gesloten met de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Binnenlandse Zaken. Maatschappelijk Herstel "beoogt degenen aan de onderkant van de samenleving (opnieuw) dusdanig weerbaar te maken dat een min of meer regulier leefpatroon gerealiseerd kan worden" (Englebert, 1995). Hiertoe is gekozen voor een integrale benadering met de aspecten welzijn, huisvesting, onderwijs en werkgelegenheid.

Het Maatschappelijk Herstel richt zich op de bestaansonzekere groepen: dak- en thuislozen, zwerfjongeren, ()verslaafden, ()psychiatrische patiënten en

ex-Met uitzondering van bestaansonzekere jongeren zoals thuisloze jongeren.

gedetineerden4

• Deze groepen zullen allereerst in paragraaf 4.1 worden behandeld.

De daaropvolgende paragraaf geeft nog een aantal overige groepen weer die naast de groepen van Maatschappelijk Herstel eveneens bestaansonzeker kunnen worden genoemd. Paragraaf 4.3 beoogt een beeld te schetsen van situaties waarin sprake is van bestaansonzekerheid of waar deze dreigt.

Uit de literatuur is reeds gebleken dat de verschillende groepen elkaar niet uitsluiten, maar overlappen. Met deze wetenschap in het achterhoofd zetten we in de afsluiten-de paragraaf afsluiten-de gevonafsluiten-den aantallen op een rij.

4.1 Naar groepen maatschappelijk herstel 4.1.1 Dak- en thuislozen

In 1990 heeft de VNG/SGBO in opdracht van het toenmalige ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, een onderzoek uitgevoerd naar de omvang van de groep dak- en thuislozen5 _{"in Nederland (1990, p. 18). De schatting voor Nederland}

is gebaseerd op veertig case-studies van evenredig naar grootte verdeelde gemeenten. In dit onderzoek is uitgegaan van drie verblijfplaatsen van dak- en thuislozen. Per verblijfplaats is een aantal sleutelinformanten geïnterviewd. Naast de in totaal 240 telefonische interviews en 20 mondelinge interviews is schriftelijk materiaal opge-vraagd. De uit de bronnen afgeleide cijfers zijn gecorrigeerd voor onder andere dubbeltelling .

Landelijk zijn er, aldus de onderzoekers, 20.000 tot 23.000 dak- en thuislozen. Het onderzoek komt voor Den Haag op een gemeentelijke momentschatting6 _van

minimaal 1.150 en maximaal 1.350 dak- en thuislozen. De drie componenten of verblijfplaatsen waaruit de schatting bestaat, zijn bij elkaar opgeteld:

32

de bezetting van de opvangvoorzieningen op een bepaald moment: minimaal 350 en maximaal 350;

momentschatting van het aantal dak- en thuisloze pensionbewoners: minimaal 500 en maximaal 575;

momentschatting van het aantal dak- en thuislozen in het zwerfcircuit: minimaal 300 en maximaal 425.

De betekenis van 'ex' is: niet meer in een intramurale instelling verblijvend. Verslaafden en psychiatrische patiënten die twee jaar of langer geleden uit een intramurale zorginstelling zijn ontslagen, worden respectievelijk 'ex' -verslaafd en 'ex' -psychiatrisch genoemd.

In het onderzoek wordt de LSTO-definitie voor dak- en thuisloosheid gehanteerd (zie Krebber, 1996, p. 22)

De gemeentelijke momentschatting geeft weer hoeveel dak- en thuislozen zich (gemiddeld over het verslagjaar) op een bepaald moment in de gemeente bevinden in de opvangvoorzie-ningen, het commerciële circuit en in het zwerfcircuit. De crisisopvang wordt buiten beschouwing gelaten.