Modern diagnostics of osteoporosis based on the use of biochemical markers of bone turnover

Pełen tekst

(1)Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859.

(2) g i n e kol og i a. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego Modern diagnostics of osteoporosis based on the use of biochemical markers of bone turnover

(3)

(4) 1

(5) 2,3

(6) , !" # 5$%

(7) & '!

(8) (

(9) & ) #*+ 1. Zakład Komórek Macierzystych i Medycyny Regeneracyjnej, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Poznań, Polska Klinika Perinatologii i Chorób Kobiecych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Polska 3 Oddział Ginekologiczno-Położniczy, Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Nowy Targ, Polska 4 Zakład Farmakologii i Fitochemii, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Poznań, Polska 5 Katedra i Klinika Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Polska 6 Katedra Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Polska 2. Streszczenie Osteoporoza jest chorobą charakteryzującą się małą masą kostną oraz dezorganizacją wewnętrznej mikroarchitektury tkanki kostnej. Oznaczanie markerów biochemicznych umożliwia wczesne zdiagnozowanie zmian w metabolizmie tkanki kostnej. Wciąż poszukuje się markera, którego biologiczną funkcję można powiązać bezpośrednio z metabolizmem kostnym, jednoznacznie wskazując na związek pomiędzy jego stężeniem a ryzykiem złamań oraz odpowiedzią na stosowane leczenie. Obecnie główne zastosowanie znajduje pomiar kolagenopochodnych markerów resorpcji kości. Są to przede wszystkim telopeptydy kolagenu typu I mające postać heliakalnych, usieciowanych fragmentów zlokalizowanych zarówno na końcu aminowym (NTX), jak i karboksylowym (CTX) cząsteczki kolagenu. Wśród markerów syntezy kości na szczególną uwagę zasługują natomiast kolagenopochodne markery kościotworzenia C-końcowy propeptyd prokolagenu typu I (P1CP) i N-końcowy propeptyd prokolagenu typu I (P1NP). Jednoczesne zastosowanie markerów syntezy i resorpcji kości pozwoli na pełne zobrazowanie przeciwstawnych procesów remodelingu kostnego oraz na szerokie wykorzystanie markerów biochemicznych w diagnostyce i terapii osteoporozy.. Słowa kluczowe: osteoporoza / obrót kostny / markery biochemiczne /. Adres do korespondencji: Natalia Drwęska-Matelska Zakład Komórek Macierzystych i Medycyny Regeneracyjnej Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich Polska, 60-630 Poznań, ul. Wojska Polskiego 71b tel. 61/665-95-50 e-mail: natalia.matelska@iwnirz.pl. 852. Otrzymano: 25.02.2014 Zaakceptowano do druku: 20.06.2014. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 11/2014.

(10) Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) g i n e kol og i a. Natalia Drwęska-Matelska et al. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego.. Abstract Osteoporosis is a disease with low bone mass and disorganization of the internal microarchitecture of bone tissue. Determination of biochemical markers allows for early diagnosis of changes in bone tissue metabolism. The search for a marker whose biological function could be directly connected with bone metabolism, clearly indicating a connection between its concentration and risk fracture as well as response to treatment, continues. Currently, measurement of collagen-derived markers of bone resorption is used in the majority of cases. They are, first of all, telopeptides of collagen type I localized on the amino end - N-terminal telopeptide of type 1 collagen (NTX), as well as on the carboxy end - C-telopeptide of type 1 collagen (CTX) of collagen molecule. Among markers of bone synthesis, special attention is paid to the procollagen type 1 carboxy-terminal propeptide (P1CP) and procollagen type 1 amino-terminal propeptide (P1NP). Simultaneous application of bone synthesis and resorption markers allows for a full imaging of the bone remodeling process and application of biochemical markers in the diagnosis and therapy of osteoporosis.. Key words: osteoporosis / bone turnover / biochemical markers /. Wstęp -

(11) . !

(12) " //" #!//

(13) &/

(14) /

(15) / % !/ ! " #

(16) !0*46!. 7!

(17) # #!.

(18) . #

(19) / & 8 /

(20) #

(21) . % &#7

(22) .

(23) &

(24)

(25) #. %##

(26) .&# #6

(27) 9 .#"7/&

(28) #! 8% !67%: ;<

(29) 9 9 #"%

(30) &% & / * .% &9 # . &=

(31) # &%

(32) # # &#"%& &# "68 9% #"

(33) 9 ! 7 .& . %

(34) . 8

(35) . %&0>46-

(36) !/7 &# 8 & :: % % 8 /

(37) . /0;4.." !

(38) ! #0*4%%

(39) . !

(40) . ##/?@&= 0;+46A

(41) . " !

(42) 7#0;B46AC7 % #"!

(43)

(44) . /6 :*: 9 /#"

(45) &=

(46) > #

(47) 6 D;:< 9 # &#"&

(48) #! 8% !?<&

(49) &. < # #. &=E6 F

(50) % !

(51) &>:#

(52) 6&=

(53) #! 8% !0?46 )&

(54) #

(55) . # AC. :*:

(56) >B%C 0;@46 !( # :*:% >::#

(57) 6&=& #

(58) /#&=

(59) !

(60) #! 8% !

(61) . /. /

(62) .&/

(63) /&>%G9 0*:46!

(64) 7 ## #

(65) /.& #. #7!;: 7# !

(66) #7

(67) 7 ## " " # &% /7# .

(68) 0**46

(69) #

(70) 8H.!9 !

(71) 8 %" #% #

(72) /..

(73) & 6 F

(74) . # %%

(75) #

(76) & . #%&7

(77) 7#6)

(78) /

(79) . I #

(80) . # ! ! 8!

(81) / %

(82) # 7

(83) # % 7

(84) %!%%&/ =#H

(85) &# .!6#"

(86) #.

(87) " # # Nr 11/2014.

(88) # # %

(89) # # .

(90) . #!

(91) .

(92) J

(93) 8 ! 8D(Kbone mineral densityE0*46F (" #!

(94)

(95) &/&8/7

(96) H #

(97) 7%. #H !%#/ %/ %

(98) #/

(99) .& ## . #

(100) /.&=

(101) . 0*>46 F %.%=

(102) #

(103) /. &= .! 8! 8

(104) .%

(105) (

(106) # #

(107) !/ # %!/.&H

(108) J

(109) # &D(Lbody mass indexE& # % #

(110) /. &= %% %# ##

(111) . #M %.

(112) 9 . #! # %9 %

(113) #7#0*>*46

(114) "".

(115) &. 9 7 !/#"

(116) ## #

(117) /.&= . G !6N%#"!

(118) O$P DFracture Risk Assesment ToolE . . # . - 9 # %%% %."%. # 78% 8! .#!"H #

(119) "#" 9

(120) 0*>*;46 F

(121) # 8

(122) .!

(123) /

(124) /88. / % & .

(125) !/ %! 9 . % 0*+46 )&

(126) & !%8 . !/#" &#

(127) .

(128) 9 %

(129) !/ . #

(130) 7 "#" 9 %

(131) !0*B46 7 9 .%/&# 78%

(132)

(133) " D &

(134)

(135) 9 /#". &# "#.

(136) E . # # . # % 0*?46&8%% 9 "#" 7 %# %

(137) % .

(138) !6 7 !

(139) % % H

(140) #Q

(141) Q6N%

(142)

(143)

(144) .

(145) " 9 9

(146) ##!

(147) .! 8 . . 7 .

(148) #" .

(149) 9 8 %&

(150)

(151) 9

(152)

(153) 9

(154) !0*B*?46 ). #!

(155) . %

(156)

(157) #" #! #"%.

(158) 8 ! 8

(159) 8

(160) . # . # #

(161) = "#" 9 8

(162) .!

(163) !6. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 853.

(164) Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) ginekolog i a. Natalia Drwęska-Matelska et al. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego.. Markery kościotworzenia !

(165)

(166) #

(167) ## 8 !

(168)

(169) G ! !G

(170) G#D(FK

(171)

(172) seE

(173) #D-)KosteocalcinE6O

(174) G(F

(175) &. . %%. # !!7 *@@ 0*@46 7# .&#

(176) &% 9 . . #" 8

(177) 8H . #". 9 " %&

(178) .9&

(179) 8H

(180) .## ! . #

(181) .#!/0:46

(182) #(F # ! 9 %! #

(183) # 8H #7 G (F."%/# / # 0*4 %7 8H %

(184) . % 0*+4 9 8 !/ !!

(185)

(186) . %

(187) #

(188) . #6 -

(189) # !

(190) &9 # #& 8 .&# !

(191) %6 F%

(192) % %!

(193) !%

(194) /!!G #%

(195) 7!!

(196) 7

(197) # Q

(198) % %

(199) &# % .

(200)

(201) .!6

(202) # !

(203) 8H 9 # !

(204) %#%#

(205) I !/!/ .# 9 #" 6!

(206) !

(207) #" %7/%78H%

(208) 8H 9

(209) .9&

(210) ##0*; 46

(211)

(212) #" 9 7/ 9 7 & . #% . #

(213)

(214) #

(215)

(216) #M $'Q$'R Dreceptor activator for nuclear

(217) E

(218) . # D-FS K E6 T " /

(219) !

(220) 9%! /#"/

(221) ! .

(222) J 9

(223) ## 86

(224) .&&#!%

(225) #

(226) " =. %

(227) #

(228) . $'R /#! #

(229) . G /! &/ 9 / G .

(230) ! %% .

(231) ! /!-FS

(232) #. %!%7 %8 %

(233) # #!!0*+46% .&# .

(234) 7-FS$'R 8H(!

(235) !% #%&#%#"

(236)

(237)

(238)

(239) 6-. %

(240) / 7%% "

(241)

(242) ."%& 9 .

(243) . 0>46 8 9% 9

(244) ## 8

(245) 9/

(246) & !/ ."% # 8 ) = # . ..#%. #.LDF*)FK

(247)

(248)

(249) boxy-terminal propeptideE = #. ..#%. #.LDF*FK

(250)

(251)

(252)

(253) E6

(254)

(255) "

(256) ## # !

(257) . #. L !/# ) ="

(258) # % .

(259) . / 9 %! 6 F

(260) !/ G # K F*)F F*F #%

(261) / % 6 F F*)F ! .

(262) &#" /

(263) #.L" #!!% % 9

(264) .9& D+?6E % # 6% F*)F # ! %7/ 8H % /

(265) . #.%!/#. # 0*+46. #.% F*F

(266) !

(267) &/8H% /

(268) /8H

(269) /

(270) 8H. . . ! !!. /7 /#..

(271) & D%

(272) /#HE6 %/

(273) !

(274) #

(275)

(276) 6&8F*F

(277) & # # G #!#%#

(278) ## 8. 854. . . / %# % ! O%! -

(279) . #6 !

(280)

(281)

(282) # #&/%

(283) !. #! !

(284) 7 %#%

(285) 8H .

(286) ! .%

(287)

(288) ## #.L .

(289) 8 6 F*F.

(290) .

(291) 9. & .

(292) . " !/

(293) 8H . 9 % "/ 6 T !

(294) 7 8H # 6 % .%

(295) %

(296) =

(297) 7F*F!

(298) . %# & =.## !

(299)

(300) /.!9 .

(301) . 7!

(302) 7## %

(303) . #0;46. Markery resorpcji kości )"/" #

(304) #/ 9

(305) .! 8!

(306) # # ! #7

(307)

(308) 7 8 # !/ !

(309)

(310)

(311) .! %"#". /. 7# %H.%

(312) # #

(313) 9 0+46 %

(314) % %

(315)

(316)

(317) . #. %#

(318) .

(319) 9 .&# !/. 9

(320) . % %

(321) .! 8.%

(322) .7#H 0+46 !

(323)

(324) #"#" 9

(325) .! 8 7/"#%

(326) #. DUFE. #%#DFUE%

(327) #. # %#DFE6. # !. "#%

(328) #. #

(329) . %8&9 8H& % ! 9 .!

(330) 9# % % ! . 9 . 6 ' !

(331) 9 7 %% #

(332)

(333) % ## 0*+ B46 T 7 8H."%"#%

(334) #. # 97#" G 7

(335) 7 .%

(336)

(337)

(338) . #

(339) .#!!

(340) !

(341) # # # . # !

(342) ! 8%

(343) #!0?46 F #%#%

(344) #. #%#

(345) #

(346) !

(347) #

(348) !.%

(349) % %! .

(350) .! 86 7" ! #&/

(351) .! 8% %! %! &#"G 6# !/!% #

(352)

(353) .=8% ! .% ! "#%

(354) #. " #&% !9 %7/% 9

(355) % %

(356)

(357) #" %

(358) #

(359) . #0*;46 -&9

(360)

(361) !%!. . "%#" 9

(362) .! 86 /&9 ..#%# #.L!/.

(363) H" #"

(364) #"G 9 #" 9 = #DVPK

(365)

(366)

(367)

(368)

(369) E!

(370) # # D)VP K

(371)

(372)

(373)

(374) E /

(375) 6 / H 7 G ##" ..#%9 ) =. #"6 VP )VP

(376) / G # # #.L

(377) # 8 .

(378) ##' .%

(379)

(380)

(381) #!

(382) .! 86 - # %#&# % #% /.

(383)

(384) % 8!.

(385) #". %.

(386) #

(387) % .

(388) "! %

(389) .8

(390) 9 6 # 7H 9 !

(391) # 6 . #.% . &. .

(392) !

(393) 8 %! 9 /7 ! % .!"H. !/! .&# %7! 8% !#

(394) &% 9 . #" # 6. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 11/2014.

(395) Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) g i n e kol og i a. Natalia Drwęska-Matelska et al. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego.. Markery syntezy kości. Nazwa skrótowa. Kostna frakcja alkalicznej fosfatazy (bone alkaline phosphatase). BAP, b-alp. Osteokalcyna (osteocalcin). Synteza / Lokalizacja / Rola w metabolizmie tkanki kostnej. Zalety. Wady. Próby. Literatura. Synteza – osteoblasty Lokalizacja – błona cytoplazmatyczna osteoblastów; Rola – enzymatyczna degradacja inhibitora mineralizacji pirofosforanu w alkalicznym pH, inicjacja mineralizacji kości i/lub wpływ na wczesne etapy jej przebiegu. Niski koszt oznaczania Wysoki stopnień swoistości markera Niewielki wpływ spożycia pokarmu Stabilność w próbkach krwi, brak wpływu hemolizy Długi okres półtrwania we krwi (1–2 dni) Niska zmienność osobnicza Pozytywna odpowiedź na terapię antyresorpcyjną. Wysoki poziom (20%) reaktywności krzyżowej z izoformami pochodzącymi z wątroby Duża zmienność dobowa na poziomie 10% Złożona metodyka do oznaczeń Wpływ wielu czynników na wynik pomiaru, co należy uwzględnić interpretując wynik testu;. Surowica, osocze. Wheater et al., 2013 Terreni et al., 2012 Seibel et al., 2005. OC. Synteza – osteoblasty Lokalizacja – macierz kostna; przyłączona do hydroksyapatytu Rola - wpływ na mineralizację osteoidu. Późny marker aktywności osteoblastów Swoista dla tkanki kostnej. Problemy analityczne i problem standaryzacji testu Duża zmienność dobowa – na poziomie 30% Największe stężenie w nocy, z pikiem o godzinie 4 w nocy, najmniejsze rano Do krążenia trafia niewielka ilość OC, frakcja w dużym stopniu usuwana jest przez nerki niewydolność tych organów wpływa na zawyżony wynik testu Niestabilność cząsteczki Szybko degradowana - okres półtrwania od kilkunastu minut do 1 godziny Istotne międzylaboratoryjne różnice wyników oznaczania. Surowica, osocze. Wheater et al., 2013 Seibel et al., 2005 Closs et al., 2004. N-końcowy propeptyd prokolagenu typu I (procollagen I aminoterminal propeptide). P1NP, pINp,. Synteza – osteoblasty Lokalizacja – dodatkowe aminokwasy na N- końcu syntetyzowanej przez osteoblasty cząsteczki prokolagenu typu I, odcinane w procesie dojrzewania kolagenu dając wolne fragmenty – propeptydy. Marker syntezy nowej cząsteczki kolagenu typu I Niska zmienność osobnicza Minimalny wpływ posiłku (badani nie muszą być na czczo) Stabilność w temperaturze pokojowej Pozytywna odpowiedź na terapię antyresorpcyjną zautomatyzowana immunochemiczna metoda oznaczania Predyktor złamań. Wysokie koszty oznaczania Brak swoistości dla tkanki kostnej Zmienność dobowa na poziomie 25% Krótki okres półtrwania we krwi – kilka minut. Surowica, osocze. Vasikaran et al., 2011 Kaczmarkiewicz i wsp., 2000. C-końcowy propeptyd prokolagenu typu I (procollagen I carboxyterminal propeptide). P1CP, pICp. Synteza – osteoblasty Lokalizacja – dodatkowe aminokwasy na C- końcu cząsteczki prokolagenu typu I. Marker syntezy nowej cząsteczki kolagenu typu I Obrazuje ilość nowopowstałych cząsteczek kolagenu typu I Termostabilność. Bardzo krótki okres półtrwania (6-8 minut) utrudnia wykonanie analiz Duża zmienność dobowa, z maksimum przypadającym w nocy i minimum rano Brak reakcji na zmiany związane ze stanem menopauzy. Surowica, osocze. Wheater et al., 2013 Seibel et al., 2005 Hannon et al., 2000. Ligand aktywatora receptora jądrowego czynnika kappa B (receptor activator for nuclear faktor kappa B ligand). RANKL. Lokalizacja – ligand receptora RANK na powierzchni osteoklastów i prekursorów osteoklastów Rola – aktywacja i stymulacja proliferacji osteoklastów. Kluczowa rola w regulacji metabolizmu tkanki kostnej; Nowy biomarker; Dostarcza informacji na temat mechanizmu działania leków przeciw osteoporozie. Problemem w oznaczaniu związany z występowaniem <+856 awUSVU_ PY\WKMR$. związanej z błoną komórkową, rozpuszczalnej i dodatkowo w postaci wolnej lub związanej z OPG, sprawia utrudnienia analityczne Niejednoznaczny wpływ poziomu stężenia na wartość BMD Brak zastosowania klinicznego, badany w aspekcie doświadczalnym. Surowica. Wheater et al., 2013 Bowsher et al., 2008. Osteoprotegeryna (osteoprotegerin). OPG. Rola – alternatywny receptor dla RANKL, hamuje resorpcję kości uniemożliwiając kontakt RANKL z RANK na powierzchni osteoklastów i ich aktywację. Kluczowa rola w regulacji metabolizmu tkanki kostnej Dostarcza informacji na temat mechanizmu działania leków przeciw osteoporozie. Niejednoznaczny związek stężenia OPG z wartością BMD Brak zastosowania klinicznego, badany w aspekcie doświadczalnym. Surowica. Wheater et al., 2013 Kaczmarkiewicz i wsp., 2000. Nr 11/2014. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 855.

(396) Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) ginekolog i a. Natalia Drwęska-Matelska et al. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego.. Markery resorpcji kości. Symbol. Synteza / Lokalizacja / Rola w metabolizmie tkanki kostnej. Zalety. Wady. Próby. Literatura. Pomiar zafałszowany przez hydroksyprolinę pochodzącą innych tkanek lub pożywienia (mięso, ryby, żelatyna) Duża zmienność wewnątrzi międzyosobnicza Stężenie hydroksyproliny nie ulega wyraźnym zmianom podczas stosowania terapii antyresorpcyjnej Obecnie nie ma wartości diagnostycznej. Mocz. Seibel et al., 2005 Pagani et al., 2005. Hydroksyprolina (hydroxyproline). HYP. Lokalizacja – aminokwas regularnie występujący w łańcuchu kolagenu typu I, charakterystyczny dla wszystkich typów kolagenu, wszystkich rodzajów tkanki łączne. Pirydynolina i deoksypirydynolina (pyridinoline and deoxypyridinoline). PYD i DPD. Lokalizacja – aminokwasy tworzące wiązania sieciujące w dojrzałych cząsteczkach kolagenu, głównie typu I, II i III różnych tkanek Rola – mechaniczna stabilizacja i wzmocnienie struktury dojrzałych włókien kolagenowych w macierzy zewnątrzkomórkowej. Markery o stosunkowo wysokiej sowistości Stężenie w moczu obrazuje wyłącznie resorpcję kości i degradację tylko dojrzałych form kolagenu Dobre narzędzie monitorowania skuteczności leków antyresorpcyjnych Potencjalny predyktor złamań kostnych Brak wpływu spożywania pokarmu na wynik - brak konieczności pobierania próby na czczo. Wpływ statusu hormonalnego na poziom PYD i DPD we krwi Zmienność dobowa na poziomie 37% - najwyższy poziom wcześnie rano, najniższy popołudniu Trudności w wykonywaniu pomiaru Uciążliwość związana z koniecznością całodobowej zbiórki moczu oraz potrzebą korygowania wyniku w stosunku do kreatyniny PYD wykazuje wrażliwość na światło - degraduje pod wpływem intensywnego promieniowania ultrafioletowego. Mocz, surowica. Wheater et al., 2013 Kaczmarkiewicz i wsp., 2000 Unnanuntana et al., 2010 Bergmann et al., 2009. N-końcowy usieciowany telopeptyd łańcucha alfa kolagenu typu I (amino-terminal cross-linked telopeptides of type I collagen). NTX. Lokalizacja – usieciowany oktapeptyd N-końcowej cząsteczki kolagenu typu I usuwany przez katepsynę-K i uwalniany podczas resorpcji kości;. Mocz preferowanym źródłem NTX - próbki wysoce stabilne, zminimalizowanie wpływu dużej zmienności dobowej i spożywania pokarmu Podwyższone stężenie NTX u kobiet po menopauzie, spada wraz ze stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej NTX - predyktor ryzyka wystąpienia złamań u kobiet po menopauzie. W przypadku moczu – uciążliwa i kłopotliwa dla pacjenta 24godzinna zbiórka W przypadku surowicy – zmienność dobowa i wpływ pokarmu powoduje konieczność poboru próbki krwi o określonej porze dnia, najlepiej rano i na czczo Wpływ czynności nerek oraz wątroby na stężenie NTX. Osocze, surowica, mocz. Wheater et al., 2013 Schlemmer et al., 1999. C-końcowy usieciowany telopeptyd łańcucha alfa kolagenu typu I (carboxy-terminal cross-linked telopeptides of type I collagen). CTX. Lokalizacja – usieciowany oktapeptyd C-końcowej części cząsteczki kolagenu typu I, uwalniany podczas resorpcji kości. Wysoce swoisty marker resorpcji kości Wzrost stężenia CTX po menopauzie i znaczne jego obniżenie po rocznym stosowaniu terapii antyresorpcyjnej - dobre narzędzie monitorowania leczenia Poziom CTX wykazuje pozytywną korelację z ubytkiem masy kostnej u pacjentów z osteoporozą Predyktor ryzyka wystąpienia złamań biodra u starszych kobiet Przyjmuje się, że zdecydowana większość pochodzi z resorpcji kości Dostępna zautomatyzowana immunochemiczna metoda oznaczania. Duża zmienność dobowa na poziomie 57% (wyższa niż w przypadku NTX) – najwyższe stężenie w nocy, najniższe wcześnie rano i po południu Nie jest swoisty wyłącznie dla tkanki kostnej. Mocz, surowica. [33; 36; 37; 39; 40; 41; 43]. 856. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 11/2014.

(397) Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) g i n e kol og i a. Natalia Drwęska-Matelska et al. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego.. Karboksyterminalny usieciowany telopeptydy kolagenu typu I (carboxy-terminal cross-linked telopeptides of type I collagen). ICTP CTXMMP. Lokalizacja – fragment cząsteczki nowo zsyntetyzowanego kolagenu typu I kości. Helikoidalny peptyd kolagenu typu I alfa 1 (type I collagen alpha 1 helicoidal peptide). HELP. Lokalizacja –14-aminokwasowa sekwencja łańcucha alfa kolagenu typu I usunięta z kolagenu typu I przez katepsynę K podczas resorpcji kości. Izoforma 5b kwaśnej fosfatazy opornej na winian (tertrate resistant acid phosphatase isoform 5b). TRAP5b. Katepsyna K (cathepsin K). Duża zmienność dobowa Pod wpływem czynności nerek i wątroby Zmieniony poziom ICTP przy nowotworowych przerzutach do kości Stężenie nie wzrasta u kobiet po menopauzie Nie odpowiada na standardowe leczenie osteoporozy - nie może być skutecznym narzędziem oceny stosowanej terapii antyresorpcyjnej. Mocz, surowica. Wheater et al., 2013 Seibel et al., 2005. Wysoki stopień korelacji z innymi markerami degradacji kolagenu. Wymaga całodobowej zbiórki moczu ze szczególnym uwzględnieniem drugiej próbki moczu z korektą wobec kreatyniny - konieczność dodatkowych procedur walidacji. Mocz. Wheater et al., 2013 44].. Synteza – osteoklasty Lokalizacja – enzym lizosomalny w ząbkowanej granicy osteoklastów i przestrzeni resorpcyjnej. Rola –fragmentacja kolagenu typu I. Bezpośrednio obrazuje aktywność osteoklastów Prognozuje wysoki poziom obrotu kostnego w połączeniu z utratą gęstości mineralnej kości. Zmienność dobowa Brak stabilności w surowicy w temperaturze pokojowej Proteoliza we krwi Może pochodzić z alternatywnego źródła aktywnych makrofagów. Surowica. Wheater et al., 2013 Seibel et al., 2005. Synteza – osteoklasty Lokalizacja – główny enzym proteolityczny ząbkowanej granicy aktywnie resorbującego osteoklastu Rola – fragmentacja telopeptów i heliakalnych części kolagenu typu I. Odzwierciedlenie aktywności osteoklastów. Niestabilność w temperaturze pokojowej. Surowica, osocze,. Wheater et al., 2013 ; 44].. Sklerostyna (sclerostin). SCL. Synteza – osteocyty Rola – blokada szlaku sygnalizacyjnego Wnt i jego wpływu na osteoblasty (zmniejszenie osteogenezy) poprzez przyłączenie do LRP5 lub LRP6. Wyższy poziom SCL zasocjowany z wyższym ryzykiem złamań biodra u starszych kobiet z niskim BMD; Spadek stężenia we krwi odzwierciedla skuteczność terapii antyresorpcyjnej z użyciem PTH;. Wpływ wielu czynników, m.in. cukrzycy, na stężenie; Zastosowaniem wyłącznie doświadczalne, brak zastosowania klinicznego;. Surowica. Wheater et al., 2013 46; 47].. Białko DKK1 (Dickkopf-related protein 1). DKK1. Synteza – osteocyty Rola – blokada szlaku sygnalizacyjnego Wnt i jego wpływu na osteoblasty (zmniejszenie osteogenezy) poprzez przyłączenie do LRP5 lub LRP6. Kluczowa rola w regulacji metabolizmu tkanki kostnej. Wpływ wielu czynników, m.in. cukrzycy, na stężenie; Zastosowaniem wyłącznie doświadczalne, brak zastosowania klinicznego;. Surowica. Wheater et al., 2013. $9 7 . #.% =

(398) #7# % H #% # .&#

(399) &% 9 . #"

(400) 7 9 6 F %! . %#/ . . 9 8!. %!.! 0@46

(401) 9/

(402) &!)VP 9 #

(403) & # # G #!#%#

(404) .! 8. . / %# % ! O%! -

(405) . #6 F 7 !

(406)

(407)

(408) # #&/ %

(409) ! . #!!

(410) 7 %#% !

(411) 8H ."%

(412) .! 86 7 )VP

(413) . .

(414) /% . # .# 7. H ## #

(415) /.&=

(416) #! 8% !

(417)

(418) #" 0>:46A% 7)VP !

(419) . %# &=.## ! . #

(420) .#!/

(421) . 7!

(422) % # % 0;46F #

(423)

(424) .#

(425) .#! Nr 11/2014. !)VP%%!

(426) 87!/

(427) !

(428) 76)VP%

(429) .!

(430) #. %"% &%.

(431) .

(432) 9 . &!

(433) 78H # 0*+>>*46 #

(434) # ..#% #. L DVPE # !

(435) 9

(436) # ! 6

(437) 7VP .&# #8H / # % #

(438) .

(439) 9 7# 6 )" #!

(440) 8/ % /!

(441) / . 9 )VP6A . .

(442) !

(443) .% #7

(444)

(445) 7 6F. 7VP."%/# # ! #

(446) /

(447) 8H! 9 7 #!8H

(448) .

(449) . . G . !

(450) . . 9 6$9 7VP .%

(451) %=

(452) & I #! . %# ## . #

(453) /.&= ..0**+46. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 857.

(454) Ginekol Pol. 2014, 85, 852-859. 4 6 % ' ) 4 3 + 0 Á ( 3 ; ) ginekolog i a. Natalia Drwęska-Matelska et al. Nowoczesna diagnostyka osteoporozy w oparciu o wykorzystanie biochemicznych markerów obrotu kostnego.. L#

(455) .! ."%/# % %! /

(456) .%

(457)

(458) .! 8!

(459) " %#..#% #.LG*DCRF

(460)

(461)

(462)

(463)

(464)

(465)

(466) peptideE6 .

(467) H *

(468) !

(469) ! &=" G #. L D

(470) #M +:+>>E6 T

(471) ! # # " #.L. .

(472) # '6# ! #

(473)

(474) .= !# % %! 6N

(475) #

(476) .!/# #& % !9

(477) 9# %% !. 9 / ## %% #". % . %!0*+>:46 -

(478)

(479) #

(480) !/

(481) / #%!/ ## !/

(482) &% #

(483) !6C###

(484) /

(485) # 8

(486)

(487) 9 6 7# ! G ; 8!G

(488) G#. ! DV$F;tertrate resistant acid phosphatase isoform 5bE .

(489) #'&9 # # . ##

(490)

(491) 9 6 -#% ## %. %

(492) / % %! #. L .. G ! ..#%9 .

(493) # ' %% . %! % %! " #" 8 #. L6 # .8 % !/ # 8H

(494)

(495) #/!% 7" #!/

(496)

(497) 8/

(498) # . . ! !6/% !/

(499)

(500) . # ! % !

(501) . !/.%

(502) =0*>:46 -

(503) / .

(504) / #."%/

(505) #9 9 ! %! & 9

(506) ! !/ # "%/

(507) 8

(508) #/%. %" & 6 -

(509) ## #%!/ 66

(510)

(511) # D)RE & ''*6T 9

(512)

(513) #! & ''*. #&/!/

(514) % . 9 R$F;R$F+ !/

(515)

(516) ##!# ! .&#

(517)

(518) ##%"!/

(519) 6

(520)

(521) ##7/#

(522) 7 % %!/

(523) 8H . #

(524) .#!! 7# . " 6 9 " # ! # .&# !/ .

(525) 7

(526)

(527) ## & ''*

(528) # % %#"

(529) #&#

(530)

(531)

(532) 6T%=!% # 7 #7

(533) #.

(534)

(535) ##!

(536)

(537) ! #

(538) ## &=

(539) #! 8% !

(540)

(541) #"

(542) / 8/(0>:>*46. Podsumowanie . % 9

(543) % # ! %

(544) # %% %!. %#"

(545) J 9

(546) .!

(547) ## 86$#%= %#/#"" #.

(548)

(549) /!% # !/ %# 97. %#.. !6 # &9

(550)

(551) . #" 9

(552)

(553) . 9 %#". % %. %!%#6F% #

(554)

(555) # !/ #"%/ &

(556) 7 %". ###

(557) /

(558)

(559) # %

(560) . #6 F%

(561) 7 9

(562)

(563) . .&# !/ 97 # 9 . # ! ##

(564) . 7 7#8H

(565) 9 %

(566) ##"!

(567) /7 % 6 # 9 #" 7/M 8H %

(568) # 8H / #

(569) / # /7 .

(570) /

(571)

(572) " #. %!. . 858. #

(573) % #!/ &6L # # . # /

(574) & .&H # 8H I# " 9 " # D # #%8H " # ##E . #! 7%0>>>46 8 9% # 9 ##" .&# !/#" # . 9

(575) #" #H7#M

(576) .

(577) 9. . 9 !!.

(578) .

(579) . . " # ! 7!

(580)

(581)

(582) % = " 6 T

(583) # .! .%% &

(584) % #

(585) # !/#

(586) # . # # #

(587) !% 8

(588) 0>46 . #.% 9 . 9 . # 7# # # H .

(589) !% !. !!. ! /%J . 9."%/!%!9 6% . . %H7# .

(590) 7 ##6. #.% . 9

(591) #

(592) 8H % !

(593) 7

(594) . !

(595)

(596) . . 9

(597) !

(598) !. 0>; >+46

(599) #

(600) . !/

(601) %8 . #

(602) % #! %" # . . %6F #!8H

(603)

(604) #"%&8H% &%8H

(605) # 8H& 8H. . %

(606) 9 8!. . !

(607) % 7"#" 9

(608) % # !%

(609) # 0>B46 - #

(610) &# 9 7

(611)

(612) . ."9 %& #" 9 7. "

(613) 8 .

(614) . #6" %&%

(615) .

(616) 9.% 7. % H

(617) 7

(618)

(619) %

(620) . % . .6 #

(621) .#!. #. % H # J7

(622) 7 9

(623) .!..&# +# % . #.% 9

(624) ## . >

(625) /"

(626) !

(627) .

(628) . #! 9 6( 7 . 9

(629) #"7H%. % % / .

(630) # H 8H % 7#" 9 0>>B>?46. #

(631) &8. . %.%

(632)

(633) .%# %! 7%.!%# % %

(634) 8.% 9 6 !. %#

(635) 7

(636)

(637) 7

(638) . % H ..

(639) 8 .

(640) 7

(641) 8&=.!9

(642) . /0>>?46. Oświadczenie autorów: 1. Natalia Drwęska-Matelska – autor koncepcji i założeń pracy, przygotowanie manuskryptu i piśmiennictwa – autor zgłaszający i odpowiedzialny za manuskrypt. 2. Hubert Wolski – autor koncepcji i założeń pracy, zebranie materiału, przygotowanie manuskryptu. 3. Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz – autor koncepcji i założeń pracy, współautor tekstu pracy, korekta i aktualizacja literatury, analiza i interpretacja wyników, ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu. 4. Marian Majchrzycki – analiza i interpretacja wyników, przygotowanie, korekta i akceptacja ostatecznego kształtu manuskryptu. 5. Radosław Kujawski – współautor tekstu pracy, korekta i aktualizacja literatury. 6. Bogusław Czerny – analiza i interpretacja wyników, ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu.. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 11/2014.