Prowincjonalnorzymska zapinka tarczowata z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. kartuski

BULLETIN ARCHÉOLOGIQUE POLONAIS

WIADOMOŚCI

AR CHE OLO GICZ NE

PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE

w

Warszawie

WARSZAWA 2006 VARSOVIE

TOM (VOL.) LVIII

2006

r

WIADOMOSCI

ARCHEOLOGICZNE

Redaguj e _zespó? 1 Editorial staff:

mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji 1 managing editor), dr Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny 1 editor in chief),

prof. dr hab. Teresa _{D?browska (zast?pczyni} redaktora _naczelnego 1 _subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,

mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Andrzej Jacek _Tomaszewski, doc. dr hab. Teresa _W?grzynowicz

T?umaczenia 1 Translations:

Anna _Kinecka, Marta _{Stasiak-Cyran, Andrzej} Jacek Tomaszewski

Jacek Andrzejowski

Sk?ad i ?amanie 1 _Layout:

]R]

Rycina na ok?adce: emaliowana _zapinka br?zowa

z _{Babiego Do?u-Borcza, pow. Kartuzy (rys.} L. _Kobyli?ska)

Cover picture: enamelled bronze disc brooch

from Babi Dó?-Borcz, distr. _Kartuzy (drawn by L. _Kobyli?ska)

© Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} w _Warszawie, 2006

© _Autorzy, 2006

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne jest instytucj? kultury}

finansowan? przez

Urz?d Marsza?kowski Województwa Mazowieckiego

Sprzeda? detaliczna _{publikacji Pa?stwowego} Muzeum _{Archeologicznego,} w _{tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest}

w salach _wystawowych muzeum, ul. D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? _{gotówk?; wystawiamy} rachunki i _faktury. Ponadto nasze _ksi??ki i _czasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 ₍₂₂₎ 831 3221-25/110 lub _pod adresem _internetowym

wydawnictwapma@pma.pl

Cennik _{wydawnictw, wykaz publikacji} i _{pe?en spis} zawarto?ci _czasopism PMA: _{http://www.pma@pma.pl/wydawnictwa}

Adres _redakcji 1 Editorial office: Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne}

ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa

,

WIADOMOSCI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoI.)

LVIII

SPIS

TRE?CI

Contents

ROZPRAWY

El?bieta C i e_{p i} ele w s k a, Schy?kowopaleolityczne i mezolityczne materia?y krzemienne z bada? _{powierzchniowych}

w _{mi?dzyrzeczu Pilicy} i _Wis?y 3

Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from surface surveys between the Pilica and Vistula rivers

Barbara B a r_{g i}e _?, Kultura _strzy?owska w ?wietle znalezisk _grobowych

The Strzy?ów Culture in the light of burial finds

65

Jan S chu s te r, O pó?nych zapinkach kapturkowych (A 1141)

Late _spring-cover brooches _(A II ₄₁₎

101

MISCELLANEA

Anna D r z e w ic_{z, Niezdobiony naszyjnik br?zowy} z _{haczykowatym zapi?ciem} ze zbiorów _Pa?stwowego

Muzeum _{Archeologicznego} w Warszawie 121

Bronze _plain neck _ring with hooked terminal sfrom the collection of the State _{Archaeological} Museum in Warsaw

Anna St r o b in, P?setka br?zowa z _{cmentarzyska kultury oksywskiej} w _{Wyczechowie, pow.} kartuski

Bronze tweezers from Oksywie Culture cemetery at Wyczechowo, distr. _Kartuzy

127

Magdalena M ?c z _y

?

sk a, Agnieszka U rb a n i _{ak, Prowincj onalnorzymska zapinka} tarczowata z _cmentarzyska

kultury wielbarskiej w Babim _{Dole-Borczu, pow.} kartuski 145

Provincial Roman disc brooch from Wielbark Culture _cemetery at Babi Dó?

-Borcz, distr. _Kartuzy

Magdalena M ?c z _y

?

sk a, Uwagi o _{niektórych typach zapinek} II _grupy serii _wschodniej Oscara _Almgrena

On selected variants of Oscar _Almgren group II, eastem series, brooches

159

Jacek A ndr z_ej ow s _ki, ?ukasz _Maurycy S tan a s z _ek, Hanna Ma?k ow sk a- Pl i

s zk _{a, Mod?a, grób} 169

-pierwsza trepanacj a czaszki z okresu _{wp?ywów rzymskich} z ziem _polskich 185

Mod?a, grave 169

-first skull trepanation from the Roman Period at the territory of Poland

Aleksandra ? ó r a w sk a, Grób kultury wielbarskiej z _cmentarzyska z _{wczesnej epoki} ?elaza w _Tynwa?dzie

na _Pojezierzu I?awskim 201

AWielbark Culture grave from an _Early Iron _{Age cemetery} at _Tynwa?d in Ilawa Lake District

MATERIA?Y

Andrzej Jacek T o m as z e w s_{ki, Schy?kowopaleolityczne} i _{mezolityczne materia?y} krzemienne z _cmentarzyska

kultury grobów kloszowych w Wieliszewie 209

Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from a Cloche Grave Culture cemetery at Wieliszew

Teresa _{W ? g} r z_y n o wi c_{z, Cmentarzysko kultury grobów kloszowych} w _{Wieliszewie, pow. legionowski}

Cemetery of Cloche Grave Culture at Wieliszew, distr. _Legionowo

215

Rados?aw P r o c h o wi c_z, Osada z _m?odszego okresu _{przedrzymskiego} i okresu _rzymskiego w _Strzy?owie,

pow. hrubieszowski, w ?wietle bada? z lat 1935-1937 i 1939 265

Late Pre-Roman and Roman Period settelment from _Strzy?ów, distr. Hrubieszów. _Insights from _{investigation}

Andrzej Ma ci a?o w i c_{z, Cmentarzysko kultury przeworskiej} z _m?odszego okresu _{przedrzymskiego}

w _{Suchodole, pow.} sochaczewski 283

Przeworsk Culture _cemetery from Late Pre- Roman Period at Suchodó?, distr. Sochaczew

ODKRYCIA

Marek Z ale w s k _{i, Rogowy harpun} z rzeki _Wilgi

An antler _harpoon from the _Wilga river

371

Jerzy L ib e r _{a, Niecodzienny zabytek} z Polesia _Lubelskiego

An unusual artefact from Polesie Lubelskie

372

Jerzy L ib e r a, Barbara Ma tr a s z e_k, Znaleziska _{grobowe (?) kultury mierzanowickiej} na Mazowszu

Burial finds _(?) from the Mierzanowice Culture in Mazowsze

374

Tadeusz W i ?

n ie w s k i, Unikatowy zabytek spod Starachowic

A_uniqe find near Starachowice

375

Marek F lor e _k, Siekierka _br?zowa z _miej scowo?ci _{Senis?awice, pow.} kazimier ski

Bronze axe from Senis?awice, distr. Kazimierza Wielka

377

Miros?awa A ndr z _ej o w s k a, ?ukasz Maurycy St a n a s z e_{k, Groby} kloszowe na _{warszawskiej Sadybie}

Cloche graves from Sadyba in Warsaw

378

Rados?aw Pr o ch o w ic _{z, Szpila holszty?ska} ze stanowiska 4 w _{Tomaszach, pow. ostro??cki}

Holstein pin from Tomasze, distr. Ostro??ka, site 4

384

Zbigniew N o w ako w s k _i, Nowe znaleziska z _{Kamie?czyka, pow. wyszkowski}

New finds from _Kamie?czyk, distr. _Wyszków

388

Piotr ?u c z k i e w i c_{z, Perespa}

-kolejne cmentarzysko z okresu _rzymskiego ze _{wschodniej Lubelszczyzny?} 390

Perespa

-a_previously unknown Roman Period cemetery from the eastem Lublin Region?

Renata _{Madyda-Legutko, Judyta} Rodzi?ska-Nowak, Joanna _{Zagórska-Telega,} Prusiek,

pow. sanocki, stan. 25. Pierwsze _cmentarzysko ludno?ci _{kultury przeworskiej} w _{polskich Karpatach}

Prusiek, distr. Sanok, site 25. The first Przeworsk Culture _cemetery recorded in the Polish _Carpathians

394

Jacek An dr z _ej ow s_ki, ?ukasz _Maurycy St an a s z e_{k, Andrzej} Gr _zymkow s_ki, Nieznane _cmentarzyska

z okresu _{wp?ywów rzymskich} w

?mijewie

_Ko?cielnym i

_?mijewie

_Gajach, w _pow. m?awskim 401

New cemeteries from the Roman Period at _?mijewo Ko?cielne and _{?mijewo Gaje,} distr. M?awa

Aleksandra Rz e s z o ta r sk a -N

o w a k ie w ic_{z, Cezary} S o b c z a_k, A?urowa _zapinka ze wsi _Szczeberka,

pow. augustowski

-import czy na?ladownictwo? 407

Openwork brooch from Szczeberka, distr. _{Augustów: import} or imitation?

Marek F lor e _{k, Wczesno?redniowieczny pochówek szkieletowy} z Sandomierza

Early Medieval inhumation burial from Sandomierz

410

Wiadomo?ci _{Archeologiczne,} t. LVIII, 2006

MAGDALENA

_M?CZY?SKA,

AGNIESZKA URBANIAK

PROWINCJONALNORZYMSKA ZAPINKA TARCZOWATA Z CMENTARZYSKA

KULTURY WIELBARSKIEJ W BABIM

_DOLE-BORCZU,

POW. KARTUSKI

PROVINCIAL ROMAN DISC BROOCH FROM WIELBARK CULTURE CEMETERY AT BABI

_DÓ?-BORCZ,

DISTR. KARTUZY

Cmentarzysko

kultury

wielbarskiej

na stan. 2 w Babim

Dole-Borczu, pow. kartuski, badane

_jest

_{systematycznie}

od 1978 roku

_(M.

_M?czy?ska

1995

-tam starsza

litera-tura; M.

_M?czy?ska,

A. Dudek

_2003).

Sk?ada _si? ono

z

_pi?ciu

kurhanów i trzech

_kr?gów

_kamiennych,

wokó?

których

odkryto

do

_tej

_{pory kilkadziesi?t}

_grobów

szkie-letowych,

jamowych

i

_{popielnicowych.}

Na

_szczególn?

uwag?

zas?uguje

szkieletowy

grób

oznaczony numerem

112,

wyeksplorowany

cz??ciowo!

w 2005 roku.

2,7 cm. Fibula zdobiona

_jest

_kolistym

_pier?cieniem

ema-lii na

_przemian

_bia?ej

i

_niebieskiej,

a wokó?

_guzka

_emali?

czerwon?.

Nale?y

ona do _typu 7.13

_wed?ug

E.

_Rihy

_(1979,

s. _189-190, tabl. 61:

_1606-1614),

_tj.

_grupy

_zapinek

tar-czowatych

z

_{ró?nobarwnymi}

_polami

_emalii, a

_wed?ug

starszych

klasyfikacji

do _typu 111.26

_wed?ug

K. Exnera

(1941,

s. _103-105, tabl. 13 :7-13, 14:

_1),

_typu "a"

wed?ug

S. Thomas

_(1966,

s. _{126-130, ryc.}

_2),

_grupy 8

_wed?ug

A. K. Ambroza

_(1966,

s. _32, tabl. _14:20.22.26,

_15:2--4.6),

typu

41y

wed?ug

A. Bohme

_(1972,

s. _38, tabl.

26:993--1004),

typu 45

_wed?ug

E.

_Ettlinger

_(1973,

s. _122, tabl.

14),

grupy B

wed?ug

S. Rieckhoff

_(1975,

s. 67 n., tabl.

9:147-157)

czy typu 25b

_wed?ug

M. _Feugerea

_(1985,

s.

351, tabl.

_{153:1921-1928).}

_Zapinki

te

rozpowszechnio-ne

_by?y

we

_wszystkich

_prowincjach

_rzymskich,

_przede

wszystkim

w

_pó?nocnej

i

_?rodkowej

Galii i w

_Recji

oraz w

_{naddunajskich}

i nadre?skich obozach

_legionowych,

a datowane _{s? pocz?wszy} od okresu

_fiawijskiego

_(70/80

r. _po

_Chr.)

_po

_drug?po?ow?

II a nawet

_pocz?tki

III wieku

(K.

Exner 1941, s. _63; S. Thomas _1966, s. _{128, 130;}

E. Riha _1979, s. _188; M.

_Feugere

1985, s. _351,

_354).

Licznie

_wyst?puj

_? tak?e w Panonii

_(I.

_Sellye

_1939, tabl.

VIII:14-16, IX:1.2.5-11.15.17; E. Patek _1942, s. _293,

tabl. XVI:

_{10.12.14.15),}

nieco

_rzadziej

za? na terenach

sarmackich

_(A.

_Vaday

_2003, s. _{338, ryc. 32; 2005,} tabl.

12-14)

i w

_Dacji

_(N.

_Gudea, D. Lucacel _1979, tabl.

XXVI:335-337; D. _Protase, S. _Cocis, C. Gaiu _1993, s.

61, ryc.

4:44),

gdzie

w Tibiscum zosta?a

_potwierdzona

pro-dukcja

przedmiotów

emaliowanych

(D.

Benea, S.

Regep-Zabytki

odkryto

na

_g??boko?ci

80-103 cm od

powierz-chni ziemi.

_By?y

to dwie _br?zowe

_zapinki

A. V 128

_(Ryc.

1

_:2.3)

oraz

_importowana

fibula _br?zowa zdobiona _emali?

(Ryc.

1:

_1).

_Oprócz

nich w

_grobie

znaleziono kó?ko br?-zowe

_(Ryc.

1

_:4),

_fragment

_szpili

lub

_ig?y

_br?zowej

_(Ryc.

1

_:5),

osiem

_paciorków

_szklanych

_(Ryc.

1

_:6-13),

_dziewi??

paciorków

bursztynowych

typu TM 388

_(Ryc.

1:

_14-22)

oraz

_prz??lik

_gliniany

_(Ryc.

1

_:23).

_Spo?ród

_paciorków

szklanych

dwa

_egzemplarze

_(Ryc.

1

_:8.13),

prawdopodo-bnie zdobione

_srebrn?

_wk?adk?,

_reprezentuj?

_typ TM 387

(M.

Tempelmann-M?czy?ska

1985, s. _14, s. _64, tabl. 14:

387),

jeden

z _czerwonego szk?a

_zdobiony

_bia?ymi

i

czar-nymi

pasmami

(Ryc.

1

_:9)

_nale?y

do _typu TM 287

(M.

Tempelmann-M?czy?ska

1985, s. _55, tabl.

_7:287),

pozosta?e

paciorki

z

_{nieprzezroczystego}

_czerwonego szk?a z

_pionowymi

_czarnymi

_pasemkami

_(Ryc.

1:

₁₀₎

i _cztery

dalsze z

_bia?ego

_{nieprzezroczystego}

szk?a

_(Ryc.

1 :6.7.11.

12)

nale?? do

_typówTM

_{22, 54,} 55 oraz 138

_(M.

Tempel-mann-M?czy?ska

1985, s. _31, tabl.

_1:54.55).

Najbardziej

interesuj?cym

zabytkiem

pochodz?cym

z

_grobu

112

_jest

_br?zowa

_zapinka

tarczowata o

konstruk-cji

zawiaskowej,

ze sto?kowato

_uformowanym

_guzkiem

umieszczonym

po?rodku

tarczki; ?rednica fibuli

_wynosi

l

Po?udniowa cz??? jamy grobowej znajduje si? obecnie _{pod drog? ??cz?c?}

D

a

D

b

L

c

•

d o 3em 1-9.11-23 o 1,5em 10

00

. . . 4

I

- - _o 5

®

®

I I I

@

@ I ? I I

CD

₁₀ LI!) ₆

([D

₇

®

I ₈

CD

₉

@

₁₁

®

o I

dD

? I

(8)14

lI() _{12 13}

IO?.?O

@o

?

I?

23 I I

CD

CID'

eT:)

<1D

I

CD

22

<CI>

₁₅

<ID

16 I I I , r I 17 I 18 ? 19 I 20

?

21

Ryc. 1. Bab i Dó? -Bo r c_{z, pow. Kartuzy, grób} 112. 1-5

-br?z; 6-13

-szk?o; 14-22

-bursztyn; 23

-glina; barwy szk?a i emalii: a

-bia?a, b

-czerwona, c

-niebieska, d

-czarna. _Rys. A. Urbaniak

Fig. 1. Bab i Dó? -_{Bo r c}

z, distr. Kartuzy, grave 112. 1-5

-bronze, 6-13

-glass, 14-22

-amber, 23

-clay;

colours of glas and enamel: a

-white, b -red, c

-blue, d

-black. Drawn _by A. Urbaniak

-Vlascici, M.

_Cringus

_2004, s. _{61, 65,} tabL 4:

_{1), podobnie}

jak

w

_Aquincum,

_Lauriacum,

_by?

mo?e tak?e w

Bri-getio i Intercisa. Tarczowate

_zapinki

emaliowane

nierzad-ko

_spotykane

s? tak?e w

_kr?gu

nad?abskim

_(np.

E. _Meyer

1969, ryc. 33:9,48:1; L Pe?kaf _1972, tabL _19:5; G.

Behm--Blancke _1973, nr _17; R. Worbs _1979, tabL _13a; H.

Kauf-mann _1984, tabL XXV: _19; R. _Laser, R. Leineweber _1991,

ryc. 7: 1-6; R. _Laser, E. Schultze et alii _1995, tabL _9:2.3;

R. Leineweber _1997, tabL _35:3.4; M. _Erdrich, C. von

Camap-Bomheim2004,

tabL

_20:4-8).

Ich znaleziska na

wschodzie: w okolicach _Olbii, na

po?udniowo-zachod-nim

_Krymie,

P?w. Tama? i na

_pó?nocnym

_Kaukazie,

zosta?y

opracowane przez A. K. Ambroza

(1966,

s. _32,

tabL

_27:3).

mog? mie? ró?ne

kszta?ty:

rombowate, które znane _s?

mi?dzy

innymi

z

_grobu

6 w _{Nac?awiu, pow.} ko?cia?ski

(L.

J. Luka _1958, s. _{396, ryc.}

₂₅₎

oraz z

_grobu

320 w

Ko-walewku, pow. obomicki

(T.

Skorupka

2001b, s. _52-54,

tabL

_IV/320:3),

_{soczewkowate,}

_jak

_np.

_zapinka

z

M?odzi-kowa, pow. ?redzki

(J.

Kostrzewski _1955, s. _{245, ryc.}

_717),

b?d? równoboczne,

czyli

prostok?tne

o

_{zaokr?glonych}

naro?nikach,

jak

np. fibula z

_grobu

112 w _{Odrach, pow.}

chojnicki

(J.

Kmieci?ski _1968, s. _55-56, tabL

_XI/112E).

Najliczniej

spotykane

s?

zapinki

o kszta?tach

kolis-tych,

do

_których

_nale?y

te? okaz z

_Babiego

Do?u- Bereza'.

Maj?

one

_niekiedy

na obwodzie dodatkowo od czterech

do _dziesi?ciu

_ma?ych

tarczek.

_Najmniejsza

_zapinka

2

W_{katalogu zosta?y uwzgl?dnione tylko egzemplarze} z _{kolist? tarczk?,}

stanowi?ce najbli?sze odpowiedniki zapinki z_Babiego Do?u-Borcza.

Na obszarze Polski

_importowane

_zapinki

tarczowate

wyst?puj?

stosunkowo rzadko. Znane s?z obszarów

kul-tur

_{wielbarskiej,}

_przeworskiej

i

_{bogaczewskiej,}

a

spora-dycznie

tak?e z terenu

_kultury

_{luboszyckiej'.}

Ich tarczki

3

Wtek?cie pomini?to okre?lenia przynale?no?ci administracyjnej

stano-wisk _{umieszczonych} w_katalogu, z_wyj?tkiem obu _miejscowo?ci onazwie Zakrzew: z_{powiatu sieradzkiego} iz_{powiatu radomskiego.}

o o 5 4 o 3cm __ c=::::=== __ 1-11 7

?

9 10

Ryc. 2. _{Prowincjonalnorzymskie} fibule tarczowate.

Fig. 2. Roman disc brooches. 1 -B ab i?ta, grób/grave 57; 2 -B art 1i k o w_{o, grób/grave 22;} 3 -Ba rtl i ko w_{o, grób/grave 242;} 4 -D_?brówk a Slu p ska; 5 -Gra b ic e, grób/grave 345; 6 -Grudzi?dz; 7- J

?drych owo, grób/grave 185; 8- Kam

ie

?

c zy k, grób/grave 63; 9.10

-Kowalewko, grób/grave 230; ll-Kowalewko, grób/grave 377. _Wg/After: W. _Nowakowski, M. _Kurzy?ska, J. _Kostrzewski, G. Doma?ski, T. _D?browska, T. _Skorupka

o

_?rednicy

ok. 2 cm zosta?a

_odkryta

w

_grobie

138 w

Wita-szewicach

_(Ryc.

3:

_10),

natomiast

_najwi?ksza,

o

_?rednicy

5,3 cm,

pochodzi

z _Grudzi?dza

_(Ryc.

_2:6).

_Przeci?tnie

?rednica

_tych

fibul

_wynosi

oko?o 3 cm. Tarczka mo?e

_by?

w

_przekroju

ukszta?towana

_p?asko,

_jak

_np. u fibuli z

Ba-biego

Do?u-Borcza

_(Ryc.

_1:1)

_czy okazu z _Zakrzewa,

pow. sieradzki

(Ryc.

3:

12),

b?d? sto?kowato,

jak

u fibul

z

_Kamie?czyka

_(Ryc.

_2:8)

iLeleszek

_(Ryc.

_3:1).

U

wi?k-szo?ci

_zapinek

_znalezionych

na ziemiach

_polskich

_mamy

do

_czynienia

z

_konstrukcj?

_zawiaskow?.

_Nielicznymi

wyj?tkami

s?

tutaj

okazy

z

_grobów

230 i 377 z

Kowa-lewka

_(Ryc.

_2:9-11),

z

_grobu

19 w Ulkowach

_(Ryc.

_3:8),

ze

_zniszczonego

_grobu

w

_Kie?pinie

_Górnym

oraz z

Elb-l?ga-Pola

Nowomiejskiego.

Publikuj?c

znaleziska z

Kie?-pina

i

_Elbl?ga

W. _??ga

_(1958,

s.

₃₆₎

_s?dzi?, ?e fibule

z

_konstrukcj?

_zawiaskow?

_powinny

_by?

datowane na

okres

_rzymski,

_podczas

_gdy

_egzemplarze

z

_konstrukcj?

spr??ynow?

mia?y

si?

pojawi?

dopiero

w okresie

w?dró-wek ludów. Obecnie

_pogl?d

ten mo?na

_{zweryfikowa?,}

albowiem

_zapinki

z Kowalewka i Ulkowach datowane

s? na

_fazy

_B2/CI

i

_CIa

_(T.

_Skorupka

_2001a, s. _{67, 102;}

M.

_Tuszy?ska

2005, s.

_16).

Mo?na zatem _stwierdzi?, ?e

obie te

_konstrukcje

_u?ywane

_by?y

_{jednocze?nie.}

Przy okre?laniu form

_zapinek

w

_katalogu

_(zob.

_ni?ej)

pos?u?ono

si?

klasyfikacjami

K. Exnera

_(1941),

S.

Tho-mas

_(1966),

A. Bóhme

_(1972),

E.

_Ettlinger

_(1973),

S. Rieckhoff

₍₁₉₇₅₎

i E.

_Rihy

_(1979).

_Wi?kszo?? z nich

stworzona

_by?a

dla

_potrzeb

_opracowania

fibul z

_jednego

lub dwóch _stanowisk,

_dlatego

nie

_wszystkie

omawiane

tu

_zapinki

_mog?

_by?

_{sklasyfikowane}

_wed?ug

_tej

_samej

systematyki.

Najbardziej

uniwersalne _s?

_typologie

K.

Ex-nera, S. Thomas oraz E.

_Rihy,

_którymi

_pos?u?ono

_si?

poni?ej

przy omawianiu

analizowanych

zabytków.

Kilku

fibul

_{umieszczonych}

w

_katalogu

nie okre?lono

?

o '. :0).0.

"'-i)

\

' .. .1 .. '? \ : ;. --?. 1 2 4 o 3em __ r::::====- __ 1-12 11

Ryc. 3. Prowincjonalnorzymskie fibule tarczowate.

Fig. 3. Roman disc brooches. l - L

e1e szki, grób/grave 44; 2- M

ac _{hary, grób/grave} 12; 3 - M

al b ork- Wie 1bark, grób/grave 1198; 4

-Moj tyny, grób/grave 32;

5

-Ob rowie c, chata/house; 6

-S?op anowo, grób/grave 56; 7

-Szc _{zytno, grób/grave} c; 8

-Ulkowy, grób/grave 19;

9- Weklice, grób/grave208; 10- Witaszewice, grób/grave 138; 11- Wólka Domaniowska, lu?no; 12-Zakrzew _(p ow./di str. _Sieradz).

Rys./Drawn by E. _{Pazyna (9),} A. Urbaniak _(10), wg/after: W. Nowakowski, W. _??ga, K. God?owski, K. Przewo?na, M. _Tuszy?ska, J. Okulicz,

E. Kaszewska, M. _01?dzki, T. Malinowski

nych

klasyfikacji.

Zapinka

z Witaszewie datowana

_jest

na _{faz? B2,} okaz z Bartlikowa na _{faz? C2•}

gicznie

b?d? to Z

_powodu

_silnego

zniszczenia

_zabytku,

b?d? to braku materia?ów

_{ilustracyjnych}

-z _tak?

_sytuacj?

mamy do

czynienia

w

_wypadku

_zapinek

z

Bogaczewa-Kuli, Bzowa,

Kie?pina

Górnego

i Woli

_Za???nej.

Cztery

kolejne

zapinki

mo?na

_{zaklasyfikowa?}

do

ty-pów

111.58-60 K. Exnera

_(1941,

tabl. _14:4-6.11), z

wy-puk??

cz??ci?

?rodkow?:

znaleziono

_{je wKamie?czyku,}

grób

63, Kowalewku,

grób

377, Leleszkach,

grób

44

i _Weklicach,

_grób

184

_(Ryc.

_{2:8.11,3:1)4.}

_Zabytki

z

Ka-mie?czyka

i Leleszek

_maj?

_{tarczk? uformowan?}

tutuluso-wo.

_Chronologia

_tej

_grupy fibul

_rozci?ga

_si? od

_fazy

_B2a

(Kamie?czyk)

by?

mo?e a? _{po faz?} E

_(Leleszki),

_przy czym

nale?y

tutaj

zauwa?y?,

?e w ostatnim

_zespole

zapin-ka _tarczowata, znaleziona w

_raczej

_{nieprzemieszanym}

inwentarzu z

_pó?nej

_fazy

okresu _w?drówek ludów

(W.

Nowakowski _1985, s.73

_n.),jest

_wyra?nym

_prze

?yt-Fibula z

_Babiego

Do?u-Borcza

_{reprezentuje,}

_jak

_ju?

wspomniano

wy?ej,

typ 111.26

_wed?ug

K. Exnera. Do _tego

typu mo?na

_jeszcze

_zaliczy?

_zabytki

z _{Babi?t, D?brówki}

S?upskiej,

Zakrzewa

_(pow.

_sieradzki)

i

Malborka-Wiel-barka

_(Ryc.

_2:1.4,

_3:3.12).

_Tylko

_trzy z nich

_pochodz?

z

_zespo?ów

_zwartych,

dwa

_pozosta?e

s? znaleziskami

lu?nymi.

Najwcze?niej,

na _{faz? B2b,} datowana

_jest

zapin-ka z

_Babiego

_Do?u-Borcza, na

_fazy

_B2/C1-C1a

fibula

z _Babi?t, a

_zapinka

z Malborka- Wielbarka na _faz?

_Clb•

Zbli?one do nich _s?

_egzemplarze

z

_grobu

138 z

Witasze-wic

_(Ryc.

3:

₁₀₎

oraz z

_grobu

22 z Bartlikowa

_(Ryc.

_2:2).

Obie te fibule

_maj?

_centraln?

_p?ytk?

_{kolist?, zaopatrzon?}

w _cztery równie? koliste _wyst?py na obwodzie i nie

znaj-duj?

dok?adnego

odpowiednika

w

_?adnej

z

przytoczo-4

Autorki sk?adaj ? serdeczne podzi?kowania prof. dr. hab. J. Okuliczowi

--Kozarynowi i mgr M. Natuniewicz-Seku1e za _{udost?pnienie}

niepubliko-wanych materia?ów zbada? wWeklicach, pow. elbl?ski. 148

\ -. o 3cm 1-6 I I , \ 5

Ryc. 4. Prowincjonalnorzymskie fibule tarczowate (1.3) i ich na?ladownictwa (2.4-6). Fig. 4. Roman disc brooches _(1.3) and their imitations _(2.4-6).

1- Zakrzew (pow./distr. Radom); 2

-S?opanowo, zna1.lu?ne/stray find; 3

-Zwierzewo, grób/grave 88a; 4 - El

bl?g; 5- Mun

towo,

grób/ grave 15; 6- N

o w_y ?o w ic_z, kurhan/barrow 63, grób/ grave 2. Wg! After: B. Balke, K. Przewo?na, A. _{Bezzenberger,} M. Natuniewicz,

W. Nowakowski, K. Hahu?a

kiem. WKowalewku

_podobna

fibula

_wyst?pi?a

w

zespo-le

_datowanym

na _faz?

_B2/CI,

w Weklicach

-na _faz?

_Clb.

w

_postaci

_{sze?cioramiennej}

_gwiazdy

-odpowiadaj?

one

typowi

111.24

_(K.

Exner 1941, tabl.

_13:5).

Na

dok?adniej-sze datowanie

_pozwala

_tylko

_grób

z _Machar, z

wyposa-?eniem z

_fazy

_CI. Dalsze fibule o

_a?urowej

tarczce

-z

gro-bu 56 ze

_S?opanowa,

z

_fazy

_B2b

_(Ryc.

_3:6),

oraz z

_bli?ej

niedatowanego

grobu

185 z

_J?drychowa

_(Ryc.

_2:7)

-

na-wi?zuj?

do _typu 111.51

_(K.

Exner _1941, tabl.

_16:4).

Inna _grupa

_zapinek

kszta?tem tarczki zbli?ona

_jest

do

typu 111.36

_(K.

Exner 1941, tabl.

_15:8),

bez

_wypustek

na

obwodzie.

_Zaliczy?

do

_niej

mo?na

_okazy

z

_Mojtyn,

_grób

32,

Szczytna,

grób

c, oraz z _{Zakrzewa, pow.} radomski

(Ryc.

3_:4.7,4:

_1).

_Chronologia

_zabytków

_odkrytych

w

gro-bie z

_Mojtyn

_odpowiada

fazie _CI' w

_grobie

c ze

_Szczytna

prawdopodobnie

fazom

_C2-C3

_(W.

Nowakowski _2001, s.

106).

Fibula z _Zakrzewa, znaleziona na

_powierzchni

cmentarzyska,

datowana

_jest

_przez B. Balke

_(1991,

s.

₈₈₎

na _{faz? CIa. T? fibul?,} ze

_wzgl?du

na ornament w

_postaci

szachownicy

z?o?onej

z

_czarnych

i

_bia?ych

_pól,

mo?na

by-?oby

zaliczy?

do _typu 111.30

_(K.

Exner _1941, tabl.

_14:6),

podobnie

jak

dwie fibule z

_grobu

230 z _Kowalewka,

datowanego

na _faz?

_B2/CI.

Znalezione lu?no

_zapinki

z _Grudzi?dza i Wólki

_{Domaniowskiej}

mo?na

_przypisa?

do _typu 111.28-29

_(K.

Exner 1941, tabl.

_14:4.5).

Dwie

kolejne

fibule

_pochodz?ce

z

_Elbl?ga-Pola

Nowomiejskie-go oraz z _Machar,

_grób

12

_(Ryc.

_3:2)

zdobi ornament

Pozosta?e

_okazy

_reprezentuj?

_pojedynczo

ró?ne _typy

zapinek.

W_Bartlikowie, w

_grobie

242

_(Ryc.

_2:3)

znale-ziono

_egzemplarz

_typu 111.5

_(K.

Exner _1941, tabl.

_12:6),

z

_chaty

z Obrowca

_(Ryc.

_3:5),

_datowanej

na

_fazy

_B2-Cla,

pochodzi

fibula

_{przypominaj?ca}

_typ 111.32

_(K.

Exner _1941,

tabl.

_15:4).

_Wyj?tkowe

s?

zapinki

z

_grobu

345 w

Grabi-cach i z

_grobu

19 w Ulkowach

_(Ryc.

_2:5,3:8),

które

na-le?? do _typu 111.35 _(K. Exner _1941, tabl.

_14:10)-ich

tarczki _{zdobi? motywy} zoomorficzne. W

_wypadku

zapin-ki z

_Ulkowachjest

to

_{przedstawienie}

_ptaka,

natomiast na

egzemplarzu

z Grabic widoczne

_jest

_wyobra?enie

_jelenia.

Chronologia

tych

fibul

_przypada

na

_fazy

_B2/CI

_(Grabice)

oraz _CIa

_(Ulkowy).

S. Thomas w

_swojej

_klasyfikacji

₍₁₉₆₆₎

_wyró?ni?a

dziewi??

typów

fibul

_{tarczowatych,}

z

_których

_pi??

obej-muje

zapinki

o

_kolistych

tarczkach. _Typy te

_zosta?y

wydzielone

przede

wszystkim

na

_podstawie

_motywów

zdobniczych.

Najliczniej

w?ród

_zapinek

z terenów ziem

polskich

wyst?puje

typ "a"

(S.

Thomas _1966, s.

_126-130),

czyli

egzemplarze

zdobione

_{pier?cieniami}

emalii.

Pier-?cienie te _mog?

_by?

_wype?nione

_emali?j

_ednobarwn?,

_jak

w

_wypadku

fibuli z Wólki

_{Domaniowskiej,}

lub

podzielo-ne na _komórki, które

_wype?nia?a

emalia _{ró?nobarwna,}

takjak

na

_zapinkach

z

_Babiego

_{Do?u-Borcza, Bartlikowa,}

grób

22, czy Malborka- Wie lb arka ,

grób

1198.

Interesu-j?ce

motywy zdobnicze

_wyst?pi?y

na fibuli z _D?brówki

S?upskiej,

gdzie

pasmo

wype?niaj?ma?e

rozetki

rozdzie-sza i

_Lucjusza

Werusa

_(z

lat

_164/165).

_Wed?ug

J.

Okuli-cza-Kozaryna

(1992,

s.

₁₄₂₎

_wymienione

_portrety

_by?y

rozpowszechnione

w cesarstwie

_rzymskim

do ?mierci

Lucjusza

Werusa w 169 _roku, a

_zapinka

trafi?a nad _doln?

Wis?? nie

_pó?niej

ni? w latach

_70-tych

II wieku.

W materia?ach

_kultury

_wielbarskiej

koliste

_zapinki

tarczowate

_wyst?puj?

od

_fazy

_{B2b po faz?}

_Clb.

Najwcze-?niejsze

egzemplarze

pochodz?

z

_grobu

112 z

_Babiego

Do?u-Borcza oraz z

_grobu

56 ze

_S?opanowa,

_gdzie

znale-ziono

_je

z

_zapinkami

A. II 38 i A. V 128. Nieco

_pó?niej,

na

_fazy

_B2b-B2/CI

_datowany

_jest

_zespó?

ze _Zwierzewa,

za? na _faz?

_B2/CI

fibule z

_grobów

230 i 377 w

Kowalew-ku oraz z

_grobu

208 w Weklicach. Z

_fazy

_CIa

_pochodzi

grób

19 z _Ulkowach, z

_fazy

_Clb

_grób

1198 z

Malborka--Wielbarka i

_grób

184 z Weklic.

_{Prawdopodobnie}

na

_fazy

C/C2mo?na

datowa? dwie fibule z _Bzowa, znane _zreszt?

tylko

z

_opisów

o.

_Almgrena

_(1923,

s.

₁₀₀₎

i W.

_??gi

(1958,

s.

₇₂₎

-S. Thomas

_(1967,

s. _77,

₈₆₎

_uwzgl?dnia

te

_okazy

w

_klasyfikacji

fibul

_b?d?cych

_germa?skimi

na?ladownictwami

_zapinek

_prowincj

_{onalnorzymskich}

i zalicza

_j

e do _{typu "F".} Do

_listy

_kolistych

fibul

tarczo-watych

z terenów

_kultury

_wielbarskiej

_do??czy?

mo?na

egzemplarze

z _Grudzi?dza oraz

_Kie?pina

_Górnego,

które

_jako

znaleziska lu?ne nie _mog?

_by?

_precyzyjnie

datowane.

_{Problematyczna}

_jest

natomiast

_{przynale?no??}

kulturowa

_znalezionej

lu?no fibuli z _D?brówki

_S?upskiej,

gdy?

mo?na

_j?

tak?e

_??czy?

z materia?ami

_kultury

prze-worskiej

(T.

D?browska 2000, s.

_134).

lone

_potrójnymi

liniami. Równie

_oryginalny

ornament

znajduje

si? na

_zapince

z

_grobu

184 z _Weklic, z

czterolist-nymi

rozetkami na

_jednolitym

tle. Jako _{typ "b"} S. Thomas

(1966,

s. 131

_n.)

okre?li?a

_zapinki,

_których

tarczki _zdobi?

sze?cioramienne

_gwiazdy.

Mo?na do

_niego

_zaliczy?

eg-zemplarze

z

_Elbl?ga-Pola

_{Nowomiejskiego}

oraz z

Ma-char. _{Typ "c",}

_czyli

_zapinki

zdobione _motywem

szachow-nicy,

reprezentuj?

dwa

_egzemplarze

z

_grobu

230 z

Ko-walewka oraz fibula z _{Zakrzewa, pow.} radomski.

Egzem-plarze

o

_a?urowych

tarczkach z

_J?drychowa

ize

S?opano-wa

_przypisa?

mo?na do _{typu "e"}

_(S.

Thomas _1966, s.

137-139),

natomiast

_zapinka

z

_grobu

242 z Bartlikowa

reprezentuje

typ "g",

czyli

okazy

o

_rombowatym

kszta?-cie

_(S.

Thomas 1966, s.

_140-143).

Klasyfikacja

E.

_Rihy

₍₁₉₇₉₎

zosta?a _opracowana dla

zapinek

tarczowatych

z

_Augst

i

_Kaiseraugst

_(Augusta

Raurica).

Fibule z ziem

_polskich

mo?na

_przydzieli?

do

czterech

_typów

_wydzielonych

w ramach _grupy 7. _Typ

7.13

_(E.

Riha _1979, s. _188-189, tabl.

_{61:1606-1614),}

który

reprezentuje

fibula z

_Babiego

_Do?u,

_odpowiada

typowi

111.26 K. Exnera

_(zob.

_wy?ej).

_Zapinki,

które

mo?na

_zaliczy?

do _typu 7.14

_(E.

Riha _1979, s. _189-191,

tabl.

_{61:1615-1621,62:1622-1624)}

_s?

_pod

_wzgl?dem

formy

bardzo zró?nicowane i

_wyst?puj?

w czterech

wa-riantach. Wariantowi 1.

_odpowiada

_pi??

_zapinek

datowa-nych

od

_fazy

_B2/CI

_(Kowalewko,

_grób

₃₇₇₎

_po

-by?

mo?e

-fazy

C2-C3

(Szczytno,

grób

c); pozosta?e

pocho-dz? z

_Mojtyn,

_grób

_32, z _Weklic,

_grób

_184, oraz z

Za-krzewa,

pow. radomski. Wariant 4.

reprezentuj?

zapinki

zdobione ornamentem w

_postaci

_szachownicy,

pochodz?-ce z

_grobu

230 z Kowalewka.

_Egzemplarze

z

Kamie?czy-ka i z Leleszek

_zaliczy?

mo?na do _typu 7.11

_(E.

Riha

1979, s. _186-188, tabl.

_60,61:1603),

natomiast

_zapinki

ze

_S?opanowai

_{J?drychowanawi?zuj?do}

_typu 7.6

_(E.

Ri-ha _1979, s.

_183-184),

_jednak

nie s? z nim

_identyczne.

W kulturze

_przeworskiej

_precyzyjnie

_datowanych

zespo?ów

z

_zapinkami

_tarczowatymi

w?a?ciwie brak

(T.

D?browska 2000, s.

_134),

z

_wyj?tkiem

_grobu

63 z

Ka-mie?czyka,

z

_fazy

_B2a. Grób 138 z Witaszewie datowa?

mo?na

_ogólnie

na _{faz? B2•}

_Kolejna

_fibula, z

_chaty

w

Obro-wcu, datowana

jest

nieco

_szerzej,

w ramach faz _B2-Cla.

Pozosta?e

_egzemplarze

_zapinek

_{tarczowatych:}

z Woli

Za???nej,

Wólki

_{Domaniowskiej,}

_{Zakrzewa, pow.}

siera-dzki oraz _{Zakrzewa, pow.} radomski to znaleziska lu?ne

i ich datowanie nie mo?e

_by?

_precyzyjne.

Pó?niej

ni? w kulturze

_wielbarskiej

i

_przeworskiej

interesuj?ce

nas fibule

_wyst?puj?

w

_zespo?ach

_kultury

bogaczewskiej.

Z faz

_B2/CI-

_CIa

_pochodzi

_zapinka

z

gro-bu 57 w _Babi?tach. Na _{faz? CI} datowane s?

zespo?y

z

_grobu

32 z

_Mojtyn

i

_grobu

12 z _Machar, na

_fazy

_C2

i

_C2-C3

_(?)

_odpowiednio

fibule z

_grobu

22 z Bartlikowa

i ze

_Szczytna,

_grób

c.

_Najpó?niej,

_ju?

na

_pó?ny

okres

w?drówek ludów,

datowany

jest

zespó?

z

_grobu

44 z

Le-leszek, z

_zapink?

_{wielogrzebykow?,}

_sprz?czkami

o ramie

nerkowatej

i

_j?zykowatymi

okuciami ko?ca _pasa, w

któ-rym

zapinka

tarczowata,

jako

jedyny

zabytek

o

wcze?niej-szej

chronologii,

naj prawdopodobniej

zosta?a _u?yta

wtórnie

_(W.

Nowakowski _1985, s. 73 _n.; T. _D?browska

2000, s.

_134).

Dwóm

_kolejnym

_zapinkom

_tarczowatym

albo nie

_towarzyszy?y

inne

_zabytki

_(Bartlikowo,

_grób

242),

albo nie _s? one

_bli?ej

okre?lone

_(J?drychowo,

_grób

185 z wisiorkiem

_{bursztynowym),}

co utrudnia

oznacze-nie ich

_chronologii.

Zapinki

z

_grobu

208 z Weklic i z

_grobu

88a ze Zwie-rzewa nie

_maj?

w?ród

_wymienionych

_klasyfikacji

swoich

odpowiedników

i trudno znale?? dla nich

_analogie.

Kolis-ta tarczka

_zapinki

ze Zwierzewa

_{zaopatrzonajest}

w

czte-ry trapezowate, szerokie

_wypustki

_(Ryc.

_4:3).

Srebrna

zapinka

tarczowata z Weklic zosta?a

_powleczona

_z?ot?

blaszk? z

_{przedstawieniem}

_portretowym Marka

Trzy

zapinki

bez emalii

_(Elbl?g,

_{Nowy ?owicz,}

kurhan _63,

_grób

_2,

_S?opanowo,

znal. lu?ne

-ryc.

4:2.4.5)

s?miej

scowymi

na?ladownictwami fibul

_prowincj

onalno-rzymskich.

Reprezentuj?

one _typy A i B w

_klasyfikacji

S. Thomas

_(1967).

Fibula z _Muntowa, z

_gwia?dzistym

ornamentem z _emalii,

_d?ugo

_uchodz?ca za

_zabytek

impor-towany, zosta?a ostatnio

_{zinterpretowana}

_przez W.

No-wakowskiego

(2000,

s.

₂₂₃₎

_jako

_wyrób

_lokalny.

fibule z _emali?

_le?a?y

_po obu stronach _czaszki, w

_grobie

377 _trzy

_zapinki

A. _VII, ser. 1 na _ramionach, a

_zapinka

tarczowata na

_piersi

_zmar?ej.

_Podobny

uk?ad

-dwie

za-pinki

A. V 128 na ramionach i fibula z _emali? na

pier-si

-zarejestrowano

w

_grobie

112 w Babim _Dole-Borczu,

gdzie

jednak

nie

_zachowa?y

_si? ko?ci

_zmar?ej.

W

_grobie

19 z Ulkowach niedaleko od siebie,

_by?

mo?e na

_piersi,

znajdowa?y

si? fibula tarczowata i

_zapinka

A. 161, za?

w

_grobie

208 wWeklicach

_wszystkie

_cztery fibule

-A. _41, A. _VII, ser. 1 i tarczowata

-le?a?y

na

_piersi.

Znaleziska fibul

_tarczowatych

_zdobionych

z _emali?

z obszaru Polski

_pochodz?

w _wi?kszo?ci z

_zespo?ów

do-brze

_datowanych,

co

_pozwala

na

_precyzyjniej

sze

okre?le-nie ich

_chronologii,

ni? to na

_ogó?

ma

_miejsce

w

wypad-ku fibul

_znajdowanych

na obszarach

_prowincji

_rzymskich.

Interesuj?ce

jest,

?e

_zapinki

_te,

_wyj?wszy

_fibul? z

_grobu

208 z _Weklic, z kocio?kiem

_br?zowym,

_naczyniem

terra

sigillata

i _kantarosem,

_wyst?puj?

w

_grobach

_ubogo

lub

?rednio

_{wyposa?onych,}

_jako

_jedyny

_przedmiot

importo-wany

prócz

paciorków

szklanych.

Stanowi?y

one element

stroju,

o _czym

_?wiadczy

ich

_po?o?enie

w

_grobach

szkie-letowych.

W

_grobie

230 w Kowalewku dwie

_identyczne

Prowincjonalne

zapinki

tarczowate

_wydaj?

_si?

_by?

charakterystyczne

dla

_stroju

_kobiecego,

_gdy?

_tylko

w

jed-nym

grobie,

i to w

_niepewnym

_zespole

-w

_Szczytnie

-znaleziono

_?elazny

_grot i

_brzytw?.

Pro!

dr habil.

_Magdalena

_Mqczynska

Dr

_Agnieszka

Urbaniak

Instytut

Archeologii

Uniwersytetu

?ódzkiego

ul. Pomorska 96

91-402 ?ód?

ZNALEZISKA KOLISTYCH ZAPINEK TARCZOWATYCH WPOLSCE

Zabytki

wymienione

w

_katalogu

okre?lano na

_podstawie

nast?puj?cych

klasyfikacji:

zapinki

-O.

_Almgren

1923

(A.);

sprz?czki

-R.

_{Madyda-Legutko}

1987

_(M-L);

klamerki esowate -A. von Miiller _1956; okucia ko?ca

pasa

-K. Raddatz _1957;

_paciorki

-M.

Tempelmann--M?czy?ska

1985

_(TM).

3. Bartlikowo, pow. Gi?ycko (d. Bartlickshof, Kr. Lotzens

Grób 22 _{(popielnicowy). Br?zowa, zapinka} tarczowata o

zawia-skowej konstrukcji, z _{guzkiem po?rodku (Ryc. 2:2)} oraz dwoma

wi?kszymi i dwoma mniej szymi tarczkami na obwodzie kolistej

tarczki. Ornament sk?ada? si? z dwóch _{koncentrycznych pól}

wy-pe?nionych ró?nobarwnymi wk?adkami emalii. D?. 4,2 cm, szer.

3 cm. _Typ Thomas "a".

l. _{Zapinki prowincjonalnorzymskie Pozosta?y} inwentarz: ?elazna owalna _sprz?czka M-L

AH3,

znisz-czona _{popielnica nieokre?lonej formy.}

1. Babi Dó?-Borcz, pow. Kartuzy

Datowanie: faza _C2•

Grób _{112(szkieletowy). Br?zowa,} kolista _zapinka tarczowata o

za-wiaskowej konstrukcji (Ryc. 1: _1), z _{guzkiem po?rodku} iz o?mioma

ma?ymi tarczkami na obwodzie. Tarczka zdobiona _{koncentrycznym}

pier?cieniem wype?nionym na _{przemian emali? bia??} i _niebiesk?,

wokó? _guzka koliste _{pole pokryte} czerwon? emali?. Ma?e tarczki

na obwodzie równie? zdobione _emali?, na _{przemian niebiesk?}

i czerwon?. ?redn. 2,7 cm. _Typ Exner III.26, Thomas "a", B6hme

41y, Ettlinger 45, Riha 7.13, Rieckhoff grupa B.

Lit.: H. Kemke 1899, s. 113, 127, tabl. lIIf; M. Ebert 1926, s. _79;

W. Gaerte 1929, s. _{213, ryc. 161g;} H. J. _Eggers 1951, s. _101:558;

W. _??ga 1958, s.35; S. Thomas 1966, s. 152:5; J. _Wielowiejski 1970,

s. _332; W. Nowakowski 1985, s. _{73; 1995,} s. _61, tabl. XVII1:4; 2001, s. _45, tabl. 1:3.

4. Bartlikowo, pow. Gi?ycko (d. Bartlickshof, Kr. Lotzens

Grób 242. _{Br?zowa, czworok?tna zapinka} z _{wkl?s?ymi bokami,}

z _{guzkiem po?rodku} oraz z o?mioma kolistymi tarczkami na

obwodzie, o _{konstrukcji zawiaskowej (Ryc. 2:3).} Po?rodku

koli-sta tarczka z dwoma _{koncentrycznymi polami wype?nionymi}

ró?nobarwnymi wk?adkami emalii. ?redn. 4,1 cm. _Typ Exner III. 5,

Thomas _"g".

Pozosta?y inwentarz: 2_{br?zowe zapinki} A. V 128, br?zowe kó?ko,

fragment ig?y lub _{szpili br?zowej,} 8 _{paciorków szklanych typów}

TM 22 _{(2 egz.), 54, 55, 138,} 287 i 387 _{(2 egz.),} 9 _paciorków

bur-sztynowych typu TM _{388, prz??lik gliniany.}

Datowanie: faza B2b•

2. _Babi?ta, pow. Mr?gowo (d. Babienten, Kr. _Sensburg) Lit.: C. Engel, W. La Baume 1937, s. 157, ryc. 33b; M. Ebert 1926,

s. _79; W. Gaerte 1929, s. _{213, ryc. 161f;} H. J. _Eggers 1951, s. 101:

559; S. Thomas 1966, s. 152:6; J. _Wielowiejski 1970, s. 332; W. No-wakowski 1995, s. _61, tabl. XVII1:3; 2001, s. 45.

Grób 57 _{(popielnicowy). Br?zowa,} kolista _zapinka tarczowata o

za-wiaskowej konstrukcji (Ryc. 2: _1), zdobiona _{koncentrycznymi}

ko-listymi gniazdami niebieskiej i _{zielonej emalii,} z _guzkiem

po?rod-ku. ?redn. ok. 3,6 cm. _Typ Exner III.26, Thomas "a".

5. _{Bogaczewo-Kula, pow. Gi?ycko (d.} Kullabriicke, Kr. Lotzeni

Grób 54. _Zapinka o_jednolitej tarczce, zniszczona, nieokre?lonego

typu, ze ?ladami niebieskiej emalii.

Pozosta?y inwentarz: br?zowa zapinka podkowiasta zwk?adkami

emalii.

Datowanie: faza _B2/C1-C1a•

Pozosta?y inwentarz: fragment ?elaznego no?a oraz _przetopione

paciorki szklane.

Lit.: H. Moora 1934, s. 80-81; C. Engel, W. La Baume 1937, s.

282; H. J. _Eggers 1951, s. 101:557; S. Thomas 1966, s. 152:4;

J. _Wielowiejski 1970, s. 332; W. Nowakowski 1985, s. 73; 1995,

s. 61; 2000, s. 216, ryc. 2b; 2001, s. 43, tabl. 1:1.

Lit.: J. Okulicz 1958, s. _57,82; J. _{Wielowiejski 1970,} s. _332; W. No-wakowski 1985, s. 75; 1995, s. 61; 2001, s. 47.

6.7. Bzowo, pow. ?wiecie (d. Sibsau, Kr. _Schwedt) 11. _J?drychowo, pow. Mr?gowo (Heinrichsdorf, Kr. _Sensburg)

Grób 185. _{Wg opisu} z archiwum M. Schmiedehelm _(za: W.

No-wakowski 2000, s. 216 przyp. 67): "Fibula tarczowata, br?zowa,

a?urowa, z _{guzkiem po?rodku. Szpila} o _{konstrukcji zawiaskowej.}

?lady

posrebrzania lub zdobienia" (Ryc. 2:7). Typ Thomas "e".

Grób _(?). Dwie _zapinki tarczowate. O. Almgren (1923, s. ₁₀₀₎

zalicza _je do _typu A. 226, W. _{??ga (1958,} s. ₇₂₎ do _typu A. 222,

natomiast S. Thomas (1967, s. 77, 86) uwzgl?dnia je w

klasyfika-cji germa?skich na?ladownictw _{zapinek prowincj onalnorzymskich}

(typ "F"). Pozosta?y inwentarz: _{nieokre?lony, bursztynowy} wisiorek.

Pozosta?y inwentarz: 2_br?zowe fibule A. VII 196 i A. VI 175-1 77.

Datowanie: faza _Clb-C2•

Lit.: C. Engel, W. La Baume 1937, s. 282; W. Nowakowski 1985,

s. 73; 1995, s. 61; 2000, s. 216, ryc. 2c; 2001, s. 58, tabl. 1:6.

Lit.: E. Blume 1915, s. 163; O. Almgren 1923, s. 100, 128,202;

W. _??ga 1958, s. 72:27.28; S. Thomas 1967, s. 77, 86); J.

Wie-lowiejski 1970, s. 332.

12. _Kamie?czyk, pow. Wyszków

Grób 63 _{(popielnicowy). Kolista, br?zowa,} tutulusowa _zapinka

tarczowata o _{zawiaskowej konstrukcji (Ryc. 2:8),} z _dziesi?cioma

guzkami na obwodzie. Po?rodku guzek z_{dookolnym wg??bieniem.}

Pomi?dzy brzegami a _{cz??ci? ?rodkow?} dookolne _zag??bienie,

ograniczone dwoma _{listwami, pierwotnie} zapewne wype?nione

emali?. ?redn. 3,6 cm. _Typ Exner III.58-59, Thomas "a", Ettlinger

50, Riha 7.11, Fcug?re 25b.

8. _{D?brówka S?upska, pow.} Nak?o nad _{Noteci? (d.} Eichenhain,

Kr. _Schubin)

Znal. lu?ne. _{Kolista, br?zowa zapinka} tarczowata o _zawiaskowej

konstrukcji (Ryc. 2:4), z _{guzkiem po?rodku} i z dwiema _ma?ymi

tarczkami na _obwodzie, zdobiona pier?cieniem emalii,

sk?adaj?-cym si? naprzemiennie z rozetek i _potrójnych kresek. ?redn. ok.

3,4 cm. _Typ Exner 11I.26, Thomas "a", Riha 7.14.

Pozosta?y inwentarz: _fragmenty 2_{br?zowych zapinekA.} IV _76/78,

srebrny wisiorek kulisty typu I. _{b 1 wg A. Kokowskiego (1991),}

br?zowy wisiorek opasany typu lA _wg K. Stanek _{(1999), fragment}

?elaznego okucia zamka szkatu?ki _typu 9, fragment ?elaznego

okucia zamka szkatu?ki z _{fragmentem spr??yny typu} 2 i klucz

?elazny od szkatu?ki _typu A_{wgA. Kokowskiego (1997),} 7

pacior-ków szklanych (6 typu TM _304d, 1 _{typu nieokre?lonego), naczynie}

typu CI wg T. D?browskiej (1997).

Lit.: E. Blume 1915, s. 146; W. Antoniewicz 1928, s. 183, tabl. XXXIX: _14; J. Kostrzewski 1939-1948, s. _316; H. J. _{Eggers 1951,}

s. 150:2014; J. Kostrzewski 1955, s. 245; W. _??ga 1958, s. 35-36,

72:30, ryc. 37; K. _{Majewski 1960,} s. _30; J. _{Wielowiejski 1970,} s.

332; T. _D?browska 2000, s. 134.

Datowanie: faza _B2a•

9. _{Elbl?g-Pole Nowomiejskie,} pow. Elbl?g (d. Neustddter Feld,

Ldkr. _Elbing) Lit.: T. D?browska 1997, s. _{22, 83,} tabl. _XXX/63:1; 2000, s.

131-135, ryc. la.

Bez _{zespo?u grobowego. Br?zowa,} kolista _{zapinka zaopatrzona}

w _spr??ynk?. Na tarczce sze?cioramienna _{gwiazda, wype?niona}

kolorow? emali?. ?redn. 4 cm. _Typ Exner 11I.24, Thomas _"b".

13. Kie?pino Górne, pow. Gda?sk (d. Hoch Kelpin, Kr. Danziger

Hohe)

Lit.: O. _Almgren 1923, s. _103; W. _{??ga 1958,} s. _36,72:40; S.

Tho-mas 1966, s. 156:25; K. Przewo?na 1968, s. 90; J. _Wielowiejski

1970, s. 333.

Grób _{zniszczony. Br?zowa,} kolista _zapinka tarczowata,

zaopa-trzona w_spr??ynk?. Na tarczce _{znajdowa? si?} ornament w_postaci

swastyki wype?nionej emali?.

Lit.: "Gothiskandza" 1941, s. _97; W. _{??ga 1958,} s. _36-37,72:36;

K. Przewo?na 1968, s. 90.

10. Grabice, pow. Krosno Odrza?skie (d. Reichersdorf, Kr.

Gu-ben)

Grób 345 _(jamowy). Kolista, br?zowa zapinka tarczowata _(Ryc.

2:5), o _{konstrukcji spr??ynowej,} zdobiona ornamentem

zoomor-ficznym przedstawiaj?cym jelenia. Tarczk? pokrywa?a bia?a

emalia. ?redn. 2,9 cm. _Typ Exner III.35.

14.15. Kowalewko, pow. Oborniki

Grób 230 _{(szkieletowy).} Dwie koliste, br?zowe, prawie

identycz-ne _zapinki tarczowate o _{konstrukcji spr??ynowej (Ryc. 2:9.10).}

Tarczki zdobione polami emalii tworz?cymi szachownic?, barwy

czerwonej, niebieskiej i _{bia?ej. Wymiary:} 2,3x2,4 cm. _Typ Exner

11130, Thomas "c", Riha 7.14.

Pozosta?y inwentarz: _{fragment br?zowej zapinki} A. II _{41, ?elazna,}

dwudzielna sprz?czka M-L AD24, 3 stopione niebieskie paciorki

szklane, 3 _fragmenty ceramiki.

Pozosta?y inwentarz: 5 _{paciorków szklanych typu} TM _53, kubek

gliniany grupy XVA wg R. _{Wo??giewicza (1993).}

Datowanie: faza _B2b•

Lit.: G. Doma?ski 1992, s. 79-80, ryc. 1:10. Datowanie: faza _B2/CI•

Lit.: T. _Skorupka 2001a, s. 67, 140, tabl. 70:230/1.2; 2001b, s. 52, 54, tabl. 111:230/1.2.

11. _Grudzi?dz, pow. loco (d. Graudenz, Kr. _Graudenz)

Grób _{(?). Br?zowa,} kolista _zapinka tarczowata o _konstrukcji

za-wiaskowej (Ryc. 2:6), z _{centralnym guzkiem wype?nionym}

ema-li?. Wokó? _{niego pi?? koncentrycznych kó?,} z _których co _drugie

wype?nione emali? bia?? i _{ciemnoniebiesk?.} Wie?ce bez emalii

zdobione _poprzecznymi kreskami. Na obwodzie 20 _{pó?kolistych}

wyst?pów, wype?nionych ciemnoniebiesk? emali?. ?redn. ok. 5,3

cm. _Typ Exner _11I.28, Thomas "a".

16. Kowalewko, pow. Oborniki

Grób 377 _{(szkieletowy). Br?zowa,} kolista _zapinka tarczowata

z o?mioma _guzkami na _kraw?dzi, o _{konstrukcji spr??ynowej (Ryc.}

2: 11). Tarczka zdobiona w _{centralnej cz??ci jasnozielon? emali?}

oraz _trudnym do _{odczytania motywem drobnych guzków} i?eberek

(T. Skorupka 2001a, s. _140). ?redn. 3,3 cm. _Typ Exner 11I.59,

Thomas "a", Riha 7.14. Lit.: O. _Almgren 1923, s. 210; M. Ebert 1926, s. 79; K. _Majewski

1949, s. 98; H. J. _Eggers 1951, s. 151:2047; W. _??ga 1958, s.

35-36,72:29, ryc. 38; S. Thomas 1966, s. _159:40; J. _Wielowiejski

1970, s. 333; R. _Boguwolski, M. _Kurzy?ska 2001, s. 63, ryc. 57;

M. _Kurzy?ska 2006.

Pozosta?y inwentarz: 2 srebrne _zapinki A VII 213, br?zowa zapinka

A VII 193, ig?a br?zowa typu I.2 wg B. Beckmann (1966), z?ota klamerka esowata typu B, 127 paciorków typu TM 53, grzebie?

ko?ciany zdobiony z_{jednej strony koncentrycznym} kó?kiem _typu