Gleby mułowe na tle warunków doliny dolnej Biebrzy

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X , Z . 1, W A R S Z A W A 1969

H E N R Y K O K R U SZ K O , J A N O SW IT

GLEBY MUŁOiWE NA TLE WARUNKÓW DOLINY DOLNEJ BIEBRZY

Z ak ład W y k o rzy sta n ia T o rfo w isk IM U Z w F a len ta ch

Kształtow anie się ch arak teru gleb oraz zbiorowisk roślinnych w doli­ nie Biebrzy zachodzi pod przem ożnym w pływ em zabagniających ją wód. Są to wody rzeczne oraz gruntow e naporowe [1, 5, 3]. Te ostatnie wcho­ dzą do doliny od strony gruntów m ineralnych i w form ie drenażu wgłę­ bnego kieru ją się w stronę rzeki, gdzie spotykają się z wodam i rzecz­ nymi. W w yniku takiego układu stosunków w odnych w dolinie nastę­ puje znaczne zróżnicowanie w arunków glebowych i florystycznych [4, 5]. Objaw ia się ono w postaci wytworzonych, rów noległych do rzeki, stref glebowych i roślinnych.

Uwzględniając charakter w ystępujących w dolinie zbiorowisk roślin­ nych, które są najłatw iej uchw ytnym w ykładnikiem zróżnicowania się w arunków ekologicznych, wydzielono 5 stref roślinnych [5]. S trefy te są także pew nym odzwierciedleniem istniejących w dolinie stref hydro­ logicznych. Są to:

s t r e f a I — strefa zbiorowisk im m ersyjnych. Cechuje ją najdłuższy w dolinie zalew wodami rzecznymi, a stan jej zabagnienia zależy praw ie wyłącznie od stanu wód w rzece;

s t r e f a II — strefa zbiorowisk im m ersyjno-em m ersyjnych. Zalew wodami rzecznymi dość długi, w porów naniu jednak do strefy I znacznie krótszy i płytszy. S tan zabagnienia strefy zależy nie tylko od wód rzecz­ nych, lecz również od kierow anych tu od strony gruntów m ineralnych wód gruntow ych naporowych;

s t r e f a III — strefa zbiorowisk em m ersyjnych z udziałem nielicz­ nych gatunków mchów i drobnych turzyc. Zalew wodami rzecznymi sporadyczny, stan zabagnienia zależy praw ie w yłącznie od zasilania wo­ dam i gruntow ym i;

52 H. O kruszko, J. O św it

R ys. 1. S tr e fy r o ślin n e w d o lin ie dolnej B ieb rzy

I, I I, III, I V , V — k o le j n a n u m e r a c j a w y r ó ż n io n y c h w d o li n ie s t r e f r o ś li n n y c h , V I — z a k r z e ­

w i e n i e w ie r z b i b r z o z y , V II — z b io r o w is k a k l a s y M o l i n i o - A r r h e n a t h e r e t e a

V eg eta tio n zones in th e lo w er B ieb rza r iv e r v a lle y

I, II, II I , I V , V — n u m e r a t io n o f t h e v e g e t a t i o n z o n e s d is t in g u is h e d in th e r iv e r v a l l e y , V I —

w i l l o w a n d b ir c h s h r u b b e r ie s , V I I — c o m m u n it ie s o f th e M o l i n i o - A r r h e n a t h e r e t e a c la s s

s t r e f a IV — strefa zbiorowisk em m ersyjnych z silnie w ykształ­ coną w arstw ą mszystą, bogata w drobne turzyce. Zabagniana wyłącznie i bardzo intensyw nie przez gruntow e wody naporowe, bez w ystępow a­ nia zalewów;

G leb y m u ło w e d olin y dolnej B ieb rzy 53

doliny. Zabagniana głównie przez wody wysiąkowe i spływ y wód z przy­ legających gruntów m ineralnych.

Na mapce tego rejo n u (rys. 1) widać w yraźną dom inację w badanej dolinie zbiorowisk turzycowo-m szystych, w yróżnionych jako strefy III i IV. W rejonie tzw. Bagna Ławki, gdzie szerokość doliny dochodzi do

15 km, łączna szerokość strefy I i II w aha się od 1,5 do 2 km. N atom iast

szerokość stref III, IV i V, zabagnionych przez wody gruntow e, wynosi ok. 13 km. Świadczy to o znacznym stałym naporze wód gruntow ych i o dużym ich znaczeniu w system ie hydrologicznym doliny [5].

Po naśw ietleniu ogólnego ch arak teru doliny wyłączono z kręgu dal­ szych rozważań obszar stref III, IV i V i zajęto się bliżej tą częścią doliny, na któ rą bezpośrednio oddziałują rzeka i jej wody. N adaje ona tem u terenow i specyficzny charakter. Zasięg obszaru będącego pod w pły­ wem rzeki w yznaczany jest w dolinie przez coroczny, długotrw ały, prze­

ciętny zasięg zalewu wodami rzecznymi. iW oparciu o 1 0-letnie obser­

wacje PIHM, dotyczące stanu wód na rzece w edług wodowskazów Bu- rzyna i Osowca i odpowiednio opracowane przekroje wzdłuż zniwelo­ w anych linii, przecinających dolinę w kierunku poprzecznym w odstę­

pach 1 kilom etra, ustalono, że przeciętny zasięg zalewu pokryw a się

całkowicie z wyznaczonym w terenie w ystępow aniem zbiorowisk rzecz­ nych klasy Phragmitetea.

Oddziaływanie rzeki na ch arakter tego teren u zachodzi nie tylko w okresach powodziowych, ale również w okresach letnich, kiedy speł­ nia w stosunku do niego funkcję drenującą. Spełnia ją dość skutecznie w odniesieniu do obszarów bezpośrednio do niej przyległych, w ysła­ nych utw orem mułowym (obszar strefy I) pow odując znaczne obniżenie się poziomu wód gruntow ych. P rzy brak u tego drenażu w w arunkach wspomnianego ciągłego i znacznego naporu wód gruntow ych, idących od brzegów doliny, doszłoby do stałego zabagnienia, a tym samym do zatorfienia tych obszarów.

Na tle dwóch funkcji, jakie spełnia rzeka w odniesieniu do tego te­ renu, a ściślej, na tle różnic dotyczących z jednej strony długotrwałości zalewu, jego częstotliwości i głębokości, intensywności ru chu wód i ich natlenienia, a z drugiej strony — głębokości opadania poziomu wody gruntow ej w okresie lata, dochodzi do zróżnicowania obszaru przyrzecz- nego na dwie odmienne strefy, określone jako strefa I i II. W strefach tych w ystępują znaczne różnice odnośnie stosunków wodnych oraz cha­ rak te ru gleb i zbiorowisk roślinnych.

S t r e f ę I stanow i najniżej położony w dolinie obszar ciągnący się z obu stron rzeki w bezpośrednim jej sąsiedztwie. Zaznaczony jest tam w yraźnie w pływ rzeki na urzeźbienie tego terenu. Je st on pocięty licz­ nymi, często zarośniętym i już starorzeczam i oraz pokryty

grądzikowa-54 H. O kruszko, J. O św it

tymi, na ogół płaskim i wyniesieniami, co powoduje dość duże zróżni­ cowanie w mikrorzeźbie. Stosunki wodne strefy to długotrw ały corocz­ ny i głęboki zalew przez wody rzeczne oraz znaczne na ogół opadanie poziomu wody gruntow ej w okresie lata. Zalew trw a najczęściej przez okres 4-8 miesięcy w roku (sumując zalew wiosenny, letni i jesienny). Jego ustępow anie zachodzi najczęściej w końcu m aja lub w początkach czerwca, a w okresie lat m okrych przedłuża się naw et do końca czerwca lub początku lipca.

Po ustąpieniu zalewu, którego m aksym alna głębokość w aha się w po­

szczególnych latach od 0 ,8 do przeszło 2 ,0 m, rozpoczyna się drugi okres,

jeśli chodzi o stan wilgotności tego terenu. Odznacza się on stałym opa­ daniem poziomu wody gruntow ej do głębokości 25-50-75 cm, a naw et

poniżej 1 m, zależnie od stanu wód w rzece.

Tę w łaśnie zależność głębokości zalegania poziomu wody w glebie cd stanu wód w rzece i w ynikające stąd znaczne w ahania tego poziomu, intensyw ne ruchy wód i duże ich natlenienie [6] należy uznać za cechy charakterystyczne dla stosunków wodnych omawianego terenu. K ształ­ tow anie się poziomu wody gruntow ej w obszarze strefy I (w rejonie miejscowości Burzyn) w przekroju dwóch okresów w egetacyjnych obra­ zują w ykresy, sporządzone w oparciu o dw uletnie pom iary poziomu

wody gruntow ej na tym terenie (rys. 2).

Należy zwrócić uwagę, że w strefie I znaczne opadanie poziomu wody gruntow ej wykluczyło w zasadzie możliwość odkładania się torfu, pomimo silnego zatorfienia pozostałych obszarów doliny. Produkow ana m asa organiczna ulega bowiem intensyw nej hum ifikacji i m ineralizacji przekształcając się w m uł i odkładając łącznie z nanoszonymi przez wodę nam ułam i w formie nowych utw orów glebowych [2, 7]. P ow stają gleby mułowe, którym i w ysłany jest praw ie cały obszar strefy I (rys. 3). Miąższość utw orów m ułowych jest na ogół nieduża, w aha się najczę­ ściej od 25 do 45-50 cm, lokalnie może być większa. W północnej części badanego odcinka doliny muł zalega bezpośrednio na drobnoziarnistych

piaskach, często przew arstw ionych cienkimi (ok. 1 cm) w arstew kam i

utw oru mułowego. Na pozostałych obszarach strefy I m uł podścielony jest zazwyczaj 15-40-centymetrową w arstw ą silnie plastycznego utw oru ilastego.

U tw ór mułowy pokryw ający obszar strefy I podlega działaniu kilku procesów glebowych. W lokalnych obniżeniach, stale silnie podtapia­ nych, utrzym uje się proces bagienny. W ystępują tam gleby bagienno- mułowe. Zatorfianie się tych miejsc nie zachodzi na ogół dzięki duże­ mu natlenieniu wody. Spotyka się tam jednak sporadycznie w arstew ki lub gniazda torfu. Gleby bagienno-m ułowe zalegają głównie w środ­ kowej i m iejscam i północnej części omawianej doliny. Na terenach

sil-G leb y m u ło w e d olin y dolnej B ieb rzy 55

R ys. 2. K sz ta łto w a n ie się p oziom u w o d y gru n tow ej w la ta ch 1965-1966 1 — w a h a n ia p o z io m u w o d y g r u n t o w e j w s t u d z ie n k a c h s t r e f y I, 2 — w a h a n i a p o z io m u w o d y g r u n t o w e j w s t u d z ie n k a c h s t r e f y II, 3 — w a h a n ia p o z io m u w o d y g r u n t o w e j w 1965 г., 4 —

w a h a n i a p o z io m u w o d y g r u n t o w e j w 1966 r.

G round w a ter le v e l flu c tu a tio n s in 1965-1966

1 — g r o u n d w a te r l e v e l f l u c t u a t i o n s in t h e w e l l s o f th e z o n e 1, 2 — g r o u n d w a t e r l e v e l fl u c t u a t i o n s in t h e w e l l s o f t h e z o n e II, 3 — g r o u n d w a te r l e v e l f l u c t u a t i o n s in 1965, 4 —

g r o u n d w a t e r l e v e l f l u c t u a t i o n s in 1966

nie uwodnionych, ale z okresowo opadającym poziomem wody grun­ towej w okresie suchym, widoczne jest w yraźne w ystępow anie procesu glejowego. Szczególnie w yraźnie w ystępuje on tam, gdzie pod utw orem mułowym zalega w arstew ka utw oru ilastego (rejon ujścia Wissy oraz na wysokości Mocarze-Burzyn). Są to obszary zalegania gleb glejowo-

mułowych.

iW miejscach o znacznym obniżeniu się lu stra wody w lecie (wznie­ sienie, teren w pobliżu k o ry ta rzeki) organiczna m asa m ułowa podlega okresowo procesowi m urszenia przyjm ując w w arstw ie stropow ej

cha-56 Ii. O kruszko, J. O św it

R ys. 3. G leb y d olin y dolnej B ieb rzy

1 — g le b y m u r s z o w o - m u ło w e , 2 — g le b y g l e j o w o - m u ło w e , 3 — g le b y b a g ie n n o -m u ło w e , 4 —

g le b y to r f o w e ( b a g ie n n e i m u r s z o w e ), 5 — o d k r y w k i g le b o w e

S o ils in th e lo w er B ieb rza r iv e r v a lle y

1 — m u c k y -m u d s o ils , 2 — g le y - m u d s o ils , 3 — m a r s h y -m u d s o ils , 4 — p e a t ( m a r s h y a n d

m u c k y ) s o ils , 5 — s o i l p r o f il e s

rakterystyczną drobnoziarnistą lub gruzełkowatą, dość luźną stru k tu rę. Mursz z utw oru mułowego .przypomina m ursz torfowy, jest jednak mniej ostrokanciasty. Nie obserw uje się tu tw orzenia ziarn suchych i tw ardych, jakie pow stają z silnie rozłożonego, a gwałtownie odwod­ nionego torfu. Są to teren y w ystępow ania gleb murszowo-mułowych. W bezpośrednim sąsiedztwie rzeki w w yniku osadzania się namułów

G leb y m u ło w e d olin y dolnej B ieb rzy 57

niesionych przez duże wody, utw ór m ułow y przysypany został m iej­ scami ok. jednom etrow ą w arstw ą piasku przew arstw ionego cienkimi wkładkam i m ułu.

Poniżej przedstawiono 7 charakterystycznych profilów gleb muło­ w ych w dolinie rzeki Biebrzy.

P r o f i l I

— U ścia n ek , X L ; g leb a m u rszo w o -m u ło w a , zb iorow isk o m a n n y m ie ­ lec, d om ieszk a skrzypu, bobrka, tu rzyc; 26* V II 1962 r.; poziom w o d y gru n tow ej — 1 0 cm:

0 - 1 0 cm — w a r stw a k o rzen io w a , utw ór m u ło w y z p ia sk iem ,

10-65 cm — m u ł b a rw y czarnej o stru k tu rze g ru zełk o w a tej, za p iaszczon y, z dużą ilo śc ią sto rfia łej su b sta n cji o rgan iczn ej,

65-100 cm — p ia sek d rob n oziarn isty z -dużą ilo śc ią hum usu i sto r fia ły c h sz c z ą t­ k ó w ro ślin n y ch .

P r o f i l II

— M ścich y, X X X V III; g leb a m u rszo w o -m u ło w a , zb iorow isk o m a n n y m ie le c ; 27 V II 1962 r.; p oziom w o d y gru n to w ej — 45 cm:

0 - 2 0 cm — w a r stw a zw ią za n a k o rzen ia m i roślin , za p ia szczo n y m u ł, lu źn y, p u lch n y ,

20-40 cm — p ia se k rzeczn y d rob n oziarn isty,

40-50 cm — le p k i z w ię z ły ila s ty czarn y m u ł z dużą ilo ścią m a sy o rgan iczn ej, 50-70 cm — ila s ty p ia sek , dużo części o rg a n iczn y ch sto rfia ły ch ,

70-85 cm — m u ł organ iczn y z w ię z ły sk ry to p ry zm a ty czn y , p ęk a na grube a g re­ g a ty ,

85-100 cm — p ia s e k d rob n oziarn isty zailon y, z dużą ilo ścią szczą tk ó w r o ślin ­ nych.

P r o f i l III'

— A w issa 1, X X X II; g leb a b a g ien n o -m u ło w a , zb iorow isk o m an n y m ie le c z d om ieszk ą bobrka, skrzypu. P o w ierzch n ia teren u siln ie sfa lo w a n a , lic z n e starorzecza i w a rg i p ia szczy ste; 28 V II 1962 r.; poziom w od y gru n tow ej — 5 cm:

0 - 1 0 cm — w a r stw a k orzen iow

a,-10-50 cm — m u ł b a rw y ciem n ej z dużą ilo ścią sto r fia ły c h szczą tk ó w r o ślin ­ nych,

50-70 cm — m u ł zap iaszczon y, r e sz tk i sto rfia łej roślin n o ści, 70-135 cm — torf siln ie zap iaszczon y,

poniżej 135 cm — p ia s e k drob n oziarn isty. P r o f i l IV

— A w issa 2, 12/64; g leb a m u rszo w o -m u ło w a , zb iorow isk o m an n y m ie le c i m ie tlic y , tw o rzą ce k ożu ch ow atą darń; teren o uroz­ m a ico n ej m ik ro rzeźb ie; od k ryw k a w ob n iżen iu o k resow o z a le ­ w a n y m ; 1 8 V II 1964 r.; poziom w o d y gru n tow ej — 100 cm (susza):

0 - 1 0 cm — ła tw o o d stająca darń luźna,

1 0 - 2 0 cm — w a r stw a m u łu organ iczn ego, jed n o liteg o , zbitego, z k a n a lik a m i po k orzen iach ro ślin w y p e łn io n y m i zw ią zk a m i Fe,

58 H. O kruszko, J. O św it

60-90 cm — w a r stw y m u łó w org a n iczn y ch i n a m u łó w p ia sz c z y sty c h , tw o rzą ­ ce u tw ór p r z e w a r stw o w a n y szaroczarn y,

pon iżej 90 cm — u tw ór jak w y ż e j. P r o f i l V

— P lu ty , 11/64; g leb a b a g ien n o -m u ło w a ; za ra sta ją ce starorzecze p o k ry te k ożu ch em m ie tlic y ; 18 V III 1964 r.; p oziom w o d y g ru n ­ to w ej — 30 cm (w o k resie suszy):

0-3 cm — kożuch słabej od stającej darni z m ie tlic y ,

3-50 cm — czarny le p k i p la sty c z n y m u ł z m u szelk a m i, siln ie u w od n ion y, 50-200 cm — p ó łp ły n n y m u ł organ iczn y, w g łęb i p ro filu b runatny.

P r o f i l V I

— B ied ry , X X X ; g leb a g le jo w o -m u ło w a ; p a stw isk o z d om inacją m a n n y ja d a ln ej; 2 8 V II 1962 r.; p oziom w o d y gru n tow ej — 24 cm:

0-5 cm — w a r stw a k orzen iow a, 5-20 cm — m u ł o b a r w ie czarnej,

20-30 cm — m u ł z dużą d om ieszk ą drobnego p iask u ,

30-60 cm — p ia se k p y la s ty ze szczą tk a m i sto rfia ły ch ro ślin (korzenie). P r o f i l V II

— B urzyn, 5/64; g leb a g le jo w o -m u ło w a ; łą k a tu rzy co w a z p rze­ w a g ą tu rzy cy za ostrzon ej; 20 V II 1964 r.; p oziom w o d y g ru n to ­ w ej — 90 cm:

0-15 cm — w a r stw a d arn iow a dość luźna, sp ojon a k o rzen ia m i ro ślin , stru k ­ tura drob n oziarn ista,

15-20 cm — u tw ór m u ło w y p la sty c z n y , sta lo w o sza ry , n ie lic z n e p la m y Fe, stru k tu ra d robnoziarnista,

20-60 cm — utw ór ja k w y żej z lic z n y m i p la m a m i F e, r d z a w y m i lub o b a rw ie siln ej,

60-85 cm — u tw ór m u ło w y zap iaszczon y, sin o sta lo w y , lep k i, p on iżej 85 cm — p ia s e k drob n oziarn isty.

Profile te obrazują gleby bagienno-m ułow e (profile III i V), glejowo- mułowe (profile VI i VII) i m urszowo-mułowe (profile I, II i IV). Z opi­ sów odkryw ek wynika, że są to wszystko gleby o budowie w arstw owanej. Muł osadza się w arstw am i miąższości 20-50 cm, przekładanym i w arstw a­ mi piasku osadzanego przez wody rzeki. Jedynie w obniżeniach po staro­ rzeczach, do których się dostał w ędrujący w czasie wylewów rzecznych n u rt i nie osadził piasku, pow stają w arunki do odkładania się mułów większej miąższości (profil V). Zaw artość części organicznych w m ułach układa się najczęściej w granicach 30-40%, w nam ułach piaszczystych na poziomie kilku procent (3-10%). Obecność piasku oraz silna hum ifi- kacja m asy organicznej [2, 7] powodują, że ciężar objętościowy tych gleb jest stosunkowo duży: mułów — najczęściej 400-600 g/dcm3, nam u­ łów — 1000-1500 g/dcm3 (tab. 1). Na uwagę zasługuje duża pojemność wodna mułów, zbliżona do pojemności wodnej torfów, najczęściej 65-85% objętościowych. W pływa to na utrzym yw anie się wysokiej wilgotności gleby, naw et w w arunkach suszy. Ja k w skazują w yniki badań, przepro­

G leb y m u ło w e d o lin y dolnej B ieb rzy 59

wadzonych w czasie suszy w lipcu 1964 r., pomimo obniżenia się po­

ziomu wody gruntow ej do 1 m (profile IV i VII) wilgotność gleby była

dostateczna do normalnego rozw oju roślin (55-66% objętościowych w w arstw ie korzeniowej). Z wilgotnością gleby skorelowana jest zaw ar­ tość w niej pow ietrza, k tó ra w w ilgotnym roku 1962 była bardzo m ała naw et w glebach murszowo- i glejowo-m ułowych (profile I i VI).

W yniki analiz chemicznych (tab. 2) nasuw ają przypuszczenie, że są to gleby zbliżone swym składem do gleb torfowych, szczególnie po­ w stałych z torfów wysokopopielnych. Na uwagę zasługuje znacznie wyż­ sza w m ułach niż w torfach zawartość potasu. Szczegółowe porównanie tych dwóch utw orów podano w innej pracy [2].

Muł jest utw orem pow stającym w w yniku rozw oju określonych zbio­ rowisk roślinnych. Zbiorowiska te w ykazują w yraźną zależność od w a­ runków glebowo-wodnych i są dobrym wskaźnikiem charakteru całego siedliska, jak też samych gleb.

Na terenie strefy I, czyli na obszarze w ypełnionym glebami m uło­ wymi, w ystępują następujące zbiorowiska roślinne:

— zespół szuwarów trzcinow ych — Scirpo-Phragm itetum w ystępu­ jący jako łan trzciny, oczeretu, jeżogłówki, ta ta ra k u czy skrzypu;

— zespół m anny mielec — O enantho-Rorippetum ,

— zespół mozgi trzcinow atej — Phaleridetum arundinaceae, — zespół turzycy zaostrzonej — Caricetum gracilis.

Zbiorowiska te w ystępują przew ażnie w mozaice, z tym że w części północnej dom inuje zespół m anny mielec, w części zaś południowej ba­ danego odcinka doliny, gdzie obserw uje się opadanie poziomu wody gruntow ej w okresie lata, dom inuje zróżnicowany n a szereg w ariantów zespół turzycy zaostrzonej. Zbiorowisko mozgi trzcinow atej lokuje się z reguły najbliżej k oryta rzeki, w ystępujące zaś sporadycznie szuw ary trzciny, oczeretu, jeżogłówki w ystępują przy starorzeczach z wolnym lustrem wody przyczyniając się łącznie z roślinnością wodną do ich za­ rastania.

C harakteryzując ogólnie w ystępującą na om awianym terenie roślin­ ność powiedzieć można, że są to zbiorowiska czysto im m ersyjne, zbudo­ w ane w sposób dom inujący przez grupę gatunków charakterystycznych dla szuwarów klasy Phragm itetea. Udział gatunków typow ych dla zbio­ rowisk turzycowo-m szystych jest tu w yraźnie sporadyczny. Jeśli chodzi o zespół turzycy zaostrzonej i zespół mozgi trzcinow atej, to oprócz ga­ tunków szuw arowych stałym elem entem są w w arstw ie przyziem nej niektóre gatunki charakterystyczne dla zbiorowisk klasy Plantaginetea, takie jak pięciornik gęsi Potentilla anserina, tojeść rozesłana Lysim achia num m ularia, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, m ietlica rozłogowa Agrostis stolonifera oraz niektóre gatunki łąk w ilgotnych i mokrych,

któ-60 H. O kruszko, J. O św it

W ła ś c iw o ś c i f iz y k o - v o d n e g le b m ułow ych d o l i n a d o ln e j B ie b r z y P h y s i c a l and w a te r p r o p e r t i e s o f mud s o i l s i n t h e lo w e r B ie b r z a r i v e r v a l l e y P r o f i l P r o f i l e P oziom p o b r a n ia S a m p lin g d e p th cm P o p i e l -n o ść A sh c o n t e n t % C ię ż a r o b j . B u lk d e n s i t y g/dcm ? P e łn a p o jem n o ść v/odna % o b j . F u l l w a te r c a p a c i t y v o l e fo W ilg o tn o ś ć ch v /ilo w a Tem porary m o is t u r e v o l . % Z a w a rto ść p o w ie t r z a % o b j . A ir c o n t e n t v o l . fa 1 2 3 4 5 6 7 I U ś c ia n e k - 1 0 - 1 5 8 0 , 4 581 7 6 , 6 7 5 , 6 1 , 0 2 6 .7 * 6 2 p o z io a wody 1 5 - 2 0 - 4 2 9 8 2 ,2 8 1 , 5 0 , 7 g r u n to w e j - 10 cm 2 0 - 2 5 — 4 7 5 8 0 , 1 7 9 , 0 1 , 1 grou n d -w a t e r l e v e l 2 5 - 5 0 8 0 ,1 4 1 0 7 9 , 1 7 8 , 6 0 , 5 - 10 cm 3 5 - 4 0 - 6 00 7 6 , 0 7 4 ,7 1 . 3 4 5 - 5 0 7 8 ,1 602 7 5 , 0 7 4 , 0 1 , 0 5 5 - 6 0 - 502 7 8 ,5 7 7 , 8 0 , 7 6 5 - 7 0 9 7 ,5 1 3 9 6 5 0 , 4 4 8 , 8 1 , 6 7 5 - 8 0 - 1 3 8 1 5 0 ,6 5 0 , 1 0 , 5 8 5 - 9 0 - 1 4 2 4 4 8 , 7 4 7 , 9 0 ,8 . I I M śc ic h y 1 0 -1 5 9 2 ,8 89 9 6 5 , 8 5 3 ,1 1 2 ,7 2 7 . 7 . 6 2 p o zio m wody 1 5 - 2 0 - 951 6 3 ,7 5 4 ,3 9 , 4 g r u n to w e j - 4 5 cm 2 0 - 2 5 9 6 , 4 1 2 1 8 5 6 , 6 4 9 , 2 7 , 4 g r o u n d ­ w a t e r l e v e l • 2 5 - 3 0 — 1 3 9 0 4 6 ,7 4 2 , 7 4 , 0 - 4 5 cm 3 5 —4 0 9 5 ,5 12 9 0 5 0 ,5 4 8 , 1 2 , 4 4 5 - 5 0 - 1 4 0 4 4 6 , 5 4 5 , 3 1 . 2 5 5 - 6 0 9 7 ,5 1397 4 6 , 7 4 5 , 5 1 , 2 7 5 - 8 0 - 10 5 9 6 8 , 1 6 5 ,9 2 , 2 9 5 -1 0 0 9 6 ,2 1 122 6 1 , 4 5 6 ,3 5 , 1 I I I A w is s a 1 1 0 - 1 5 4 5 , 4 20 0 9 1 ,1 8 7 ,8 3 , 3 2 8 , 7 . 6 2 p o zio m wo­ 1 5 - 2 0 - 26 1 8 8 , 0 8 7 , 1 0 , 9 d y g r u n to ­ w ej - 5 cm 2 0 - 2 5 6 0 ,5 3 0 8 8 3 , 9 8 2 , 6 1 , 3 gro u n d ­ w a t e r 2 5 - 3 0 — 3 2 1 8 4 , 9 8 1 , 9 3 , 0 l e v e l - 5 cm 3 5 - 4 0 7 0 , 8 40 9 8 3 , 5 8 1 , 1 2 , 4 4 5 - 5 0 - 677 7 3 ,1 7 1 , 6 1 , 5 5 5 - 6 0 7 7 ,3 683 7 6 ,8 7 2 , 1 4 , 7 7 5 - 8 0 8 7 , 0 8 3 8 6 7 ,5 6 6 ,3 1 . 2 9 5 -1 0 0 8 5 , 0 4 8 1 7 8 , 4 7 7 , 0 1 , 4 1 1 5 -1 2 0 9 2 ,7 6 3 4 7 4 ,7 7 3 , 5 1 , 2

G leb y m u ło w e d o lin y doln ej B ieb rzy 61 c . d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 IV A w iss a 2 5 - 1 2 , 5 6 5 ,9 37 4 7 8 , 4 6 9 ,0 9 , 4 1 8 . 7 . 6 4 p oziom wody 1 2 ,5 - 2 0 - 7 9 4 7 7 , 9 5 8 ,9 9 , 0 g r u n to w e j - 10 0 cm 2 0 - 3 0 8 9 ,7 7 95 6 2 , 8 5 5 ,8 7 , 0 ground­ w a te r l e v e l 3 0 - 4 0 - 463 7 3 ,9 6 6 ,6 7 , 3 - 10 0 cm 4 0 - 5 0 6 8 ,1 4 1 9 7 6 ,5 7 3 , 8 2 , 7 5 0 - 6 0 - 605 7 0 , 1 6 4 ,7 5 , 4 6 0 - 7 0 9 5 , 4 999 5 9 ,2 5 7 ,9 1 , 3 V P l u t y 5 - 1 2 , 5 3 9 , 1 153 9 2 ,8 8 4 , 1 8 , 7 1 8 . 7 . 6 4 p o zio m wody 1 2 , 5 - 2 0 - 1 62 9 4 ,2 8 4 ,1 1 0 ,1 g ru n to w e j - 30 cm 2 0 - 3 0 4 6 , 4 1 58 9 3 ,1 8 7 ,9 5 , 2 ground­ w a te r l e v e l 3 0 - 4 0 - 133 9 3 ,5 8 8 , 4 5 , 1 - 3 0 cm 4 0 - 5 0 1 6 ,2 108 9 4 , 4 8 8 ,2 6 , 2 6 0 - 7 0 - 3 5 2 9 5 ,1 9 0 ,0 4 , 2 8 0 - 9 0 2 6 , 8 135 9 6 ,2 9 2 , 4 3 , 8 VI B ie d r y 5 - 1 0 5 8 ,9 347 8 2 ,2 8 1 ,3 0 , 9 2 8 . 7 . 6 2 p o zio m wody 1 0 -1 5 - 4 69 7 9 ,5 7 6 ,3 3 , 2 g ru n to w e j - 2 4 cm 1 5 - 2 0 6 7 , 8 40 4 7 9 , 8 7 8 , 1 1 ,7 ground­ w a te r l e v e l 2 0 - 2 5 8 7 ,3 1 1 2 4 5 7 ,5 5 7 ,2 0 , 3 - 2 4 cm 2 5 - 3 0 9 5 , 4 1 4 5 4 4 5 , 9 4 5 , 6 0 ,3 3 5 -^ 0 - 1 529 4 2 , 9 4 0 ,8 2 , 1 4 5 - 5 0 9 9 ,5 1 5 1 4 4 5 , 9 4 4 , 4 1 , 5 5 5 - 6 0 - 14 8 5 4 4 ,7 4 4 , 4 0 , 3 V II B urzyn 2 ,5 - Ю 367 8 2 ,1 5 6 ,4 2 5 ,7 2 0 . 7 . 6 4 p o zio m w o- 1 0 -1 5 - 564 7 6 ,7 5 5 ,3 2 1 , 4 c v g r u n t o ­ w ej - 90 cif» 1 5 -2 0 7 4 , 8 866 6 5 ,9 5 7 ,3 6 , 6 grou n d ­ w a te r l e v e l 2 0 - 3 0 1033 6 3 ,2 5 3 ,7 7 , 5 - 90 cm 3 0 - 4 0 9 4 ,6 1062 6 2 ,0 5 4 ,5 7 , 5 4 0 - 5 0 1034 6 4 ,4 5 0 ,0 8 , 4 5 0 -6 0 - 986 6 5 ,2 5 ć , ?. V,û 6 0 -7 0 I 252 5 3 ,0 4 9 y 6 3 , 4 7 0 - 3 0 9 7 ,4 I 3 O4 4 9 ,1 4 3 ,4 5 ,7 8 0 - 8 5 1 264 5 4 ,2 5 0 , 0 4 , 2

62 H. O kruszko, J. O św it

C h a r a k t e r y s t y k a c h em icz n a g le b m ułow ych w d o l i n i e d o ln e j B ie b r z y /w p r o c e n c ie a b s . s u c h e j m a sy / C h e m ica l c h a r a c t e r i s t i c s o f mud s o i l s i n t h e lo w e r B ie b r z a r i v e r v a l l e y / i n a b s . d r y m a t t e r %/ P r o f i l P r o f i l e Poziom p o b r a ­ n iu a Samp­ оOJ N o g ó ln y T o t a l H P o p ie 1 - n o ść A sh c o n t e n t W p o p i e l e - I n a s h l i n g d e p tn cm £Pi CaO KgO P2 ° 5 0 N a ^ F e2 ° 5 a i 2 o 5 I U śc ia n e k 5 - 1 5 5 , 0 0 , 5 1 8 5 , 0 0 , 2 0 _ 0 ,0 4 6 0 ,2 5 5 _ 0 , 4 5 0 , 2 5 XL 2 5 - 3 0 4 , 9 1 ,0 2 8 2 , 6 0 , 5 0 - 0 ,1 2 5 0 ,1 9 5 - 0 , 4 4 0 ,5 4 5 0 - 6 0 4 , 2 0 , 8 1 7 5 , 0 0 , 4 5 - 0 ,1 2 4 0 ,2 2 8 - 0 , 5 1 5 , 6 8 7 0 - 8 0 4 , 6 0 , 1 0 9 5 , 4 0 , 4 0 - 0 ,0 0 7 0 ,0 7 5 - 0 , 4 4 o ,5 6 I I ló ś c ic h y XXXVIII 5 - 1 5 5 , 1 U ,4 6 8 8 , 2 0 ,2 0 - 0 ,0 4 8 0 ,0 6 8 - 0 , 4 4 0 , 9 6 2 0 - 3 0 5 , 7 0 , 1 2 9 6 ,5 0 , 5 0 - 0 ,0 0 8 0 ,1 1 6 - 0 , 4 4 0 , 5 2 5 0 - 6 0 5 , 8 0 , 1 0 .9 6 ,1 0 , 2 0 - 0 ,0 0 4 0 ,1 1 5 - 0 , 4 8 1 ,2 7 9 0 -1 0 0 5 , 6 0 , 1 2 9 5 ,7 0 , 2 0 - 0 ,0 1 5 0 ,0 5 7 - 0 , 5 5 1 , 2 6 I I I A w is s a 1 5 - 1 5 5 , 2 2 , 0 0 4 4 , 4 1 , 5 0 0 , 0 6 0 ,2 5 5 0 ,2 2 6 1 , 9 0 2 , 1 1 XXXII 1 ,2 7 2 0 - 5 0 5 , 4 1 , 3 4 5 5 , 5 1 , 2 0 0 ,0 1 0 ,1 0 6 0 ,1 8 5 - 0 , 6 9 3 5 - 4 5 5 , 9 1 , 0 1 7 5 , 1 1 , 5 0 0 ,0 2 0 , 0 6 4 0 ,1 4 5 - 0 , 9 6 2 , 1 9 5 0 - 6 0 5 , 7 0 , 6 4 8 9 , 0 0 , 4 5 - 0 ,0 5 5 0 ,1 5 5 - 0 , 4 4 0 ,6 7 9 0 -1 0 0 5 , 6 0 , 4 5 8 5 , 1 0 ,5 0 - 0 ,0 5 8 0 ,0 6 1 - 0 , 4 2 0 ,7 5 IV A w is s a 2 1 2 /6 4 5 - 1 2 5 , 6 1 , 6 0 6 5 , 9 1 ,4 6 0 , 3 1 0 ,5 0 4 0 ,1 7 2 0 , 0 2 4 2 , 4 1 1 , 3 9 2 0 - 3 0 5 , 9 0 , 5 0 8 9 ,7 1 ,3 2 0 , 2 5 0 ,1 7 9 0 ,1 0 2 0 ,0 2 4 1 ,7 7 0 ,9 7 4 0 - 5 0 6 , 2 1 ,2 0 6 8 , 1 3 , 0 2 0 ,6 2 0 ,2 7 8 0 ,5 1 0 0 ,0 4 5 2 , 8 4 2 , 5 5 6 0 - 7 0 6 , 4 0 , 1 6 9 5 , 4 1 ,1 3 0 , 2 0 0 ,0 5 5 0 ,0 5 4 0 ,0 1 8 0 , 6 8 0 ,4 2 V P l u t y 5 -1 2 5 , 8 2 , 2 6 3 9 , 1 2 ,3 5 0 , 3 4 0 ,4 0 9 0 ,2 1 4 0 , 0 5 4 1 , 8 1 1 ,4 5 1 1 /6 4 2 0 - 5 0 6 , 4 2 ,0 5 4 6 , 4 2 ,3 5 0 , 5 8 0 , 5 5 0 0 ,5 2 5 0 ,0 5 7 1 , 9 8 2 , 2 0 4 0 - 5 0 5 , 6 2 , 8 1 1 6 ,2 4 , 5 1 0 , 5 5 0 ,2 9 7 0 ,0 6 8 0 ,0 5 2 1 , 7 4 0 ,7 8 8 0 - 9 0 6 , 7 2 ,5 5 2 6 , 8 8 , 9 0 0 , 4 4 0 ,2 6 5 0 ,0 8 2 0 ,0 4 6 1 ,7 1 0 , 5 8 . VI B i e d r y 5 - 1 5 5 , 4 2 , 5 6 4 1 ,3 1 , 5 0 0 , 0 8 0 ,2 8 1 0 ,0 5 1 - 0 , 2 4 0 ,8 2 XXX 2 0 - 5 0 6 , 0 0 ,1 7 9 3 ,6 0 , 1 0 - 0 ,0 1 5 0 , 0 7 4 - 2 , 5 1 0 ,5 7 3 5 - 4 5 6 , 3 0 ,0 5 9 7 , 4 0 , 1 5 - - 0 ,1 1 7 - 0 , 4 9 0 ,9 2 5 0 -6 0 6 ,3 0 ,0 2 8 9 , 0 0 , 1 5 - - 0 ,1 6 6 - 0 , 4 5 0 , 2 5 V II B urzyn 1 5 - 2 0 6 , 6 1 ,2 6 7 4 , 8 1 , 8 8 0 , 2 9 0 ,2 9 4 0 ,1 4 6 0 ,0 5 9 2 , 4 1 2 , 1 1 5 / 6 4 2 0 - 5 0 6 , 8 0 ,2 2 9 4 , 6 1 ,1 5 0 ,5 6 0 ,2 6 9 0 ,1 2 0 0 ,0 2 1 5 , 1 6 1 ,6 8 6 0 -8 5 6 , 5 0 ,1 6 9 7 , 4 0 ,5 3 0 , 1 6 0 ,0 4 1 0 ,0 1 1 0 ,0 1 5 0 , 5 1 0 , 2 1

G leb y m u ło w e d o lin y dolnej B ieb rzy 63

rych udział jest szczególnie podkreślony w płatach .tego zespołu n ajb ar­ dziej podsuszanych w okresie lata. iW tym ostatnim przypadku są to: rzeżucha łąkowa Cardamine pratensis, krw aw nica pospolita L yth ru m salicaria, kaczyniec Caltha palustris, śmiałek darniow y Deschampsia caespitosa, przytulia bagienna Galium uliginosum, wiązówka błotna Fili- pendula ulm aria i inne.

Tak przedstaw iają się w arunki glebowo-wodne oraz zbiorowiska roślinne w strefie I.

S t r e f ę II stanow i obszar w ystępujący w dalszej odległości od rzeki, za obszarami omówionymi dotychczas. Stosunki wodne tej strefy charakteryzuje coroczny zalew wód rzecznych przy jednoczesnym spię­

trzeniu wód gruntow ych, spływ ających od brzegów doliny w kierunku cieku.

Czas zalewu jest tu w porów naniu do strefy I krótszy, najczęściej o ok. 1,5-2 miesięcy. M aksymalna głębokość zalewu jest mniejsza, w po­ szczególne lata waha się najczęściej od 50 do 100 cm, jego ustępowanie zachodzi najczęściej w m aju. Po ustąpieniu zalewu stan znacznego za- bagnienia terenu utrzym uje się nadal, poziom wody gruntow ej opada bowiem tylko do głębokości 15-25 cm i tylko na krótki okres czasu może obniżyć się do głębokości 40-50 cm. W lata wilgotniejsze utrzym uje się zawsze w pobliżu zera.

K ształtowanie się poziomu wody gruntow ej w obszarze strefy II w przekroju dwóch okresów w egetacyjnych obrazują w ykresy sporzą­ dzone w oparciu o dw uletnie pom iary poziomu wody gruntow ej na tym

terenie (rys. 2).

Reasum ując można powiedzieć, że o ile kształtow anie się poziomu wody gruntow ej w strefie I było w dużym stopniu skorelowane ze stanem wód w rzece, to zależność ta w strefie II jest w znacznym stop­ niu ograniczona. Poziom wody gruntow ej w ykazuje na tym terenie znaczną zależność od stopnia spiętrzenia wód gruntow ych w dolinie. Zabagnianie się strefy II pod w pływ em wylewów wód rzecznych, a ta k ­ że w w yniku spiętrzania się wód gruntow ych, ma swoje odbicie w im- m ersyjno-em m ersyjnym charakterze w ystępujących tu zbiorowisk roś­

linnych. Pow stający w ten sposób stan stałego, a nie okresowego zabag- niania się terenu [3] stw orzył w arunki do odkładania się torfu i przy­ czynił do zatorfienia tych obszarów. Są to to rfy rzeczne o znacznej po- pielności, w ahającej się najczęściej w granicach 15-30%. Miąższość ich, stopniowo w zrastająca w m iarę oddalania się od rzeki, w ynosi przew aż­

nie 0,5-1,0 m.

Obszar strefy II porastają podmokłe szuw ary turzyc wysokich jako kolejny pas zbiorowisk roślinnych w ich układzie równoległym do po­ dłużnej osi doliny. Zespołem zasadniczym jest tu zespół turzycy sztyw ­

64 H. O kruszko, J. O św it

nej Caricetum elatae, zajm ujący ponad 90% powierzchni tego te re­ nu. Ponadto spotyka się zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum ros- tratae i zespół turzycy tuniko we j Caricetum paradoxae, w ystępujące sporadycznie na sk raju tej strefy. Zbiorowiska te cechuje dom inujący udział gatunków im m ersyjnych klasy Phragm itetea, przy jednoczesnym w mniejszym lub większym stopniu zaznaczonym udziale płytko zako­ rzeniających się gatunków em m ersyjnych, charakterystycznych dla zbio­ rowisk turzycowo-m szystych. Są to przede wszystkim: turzyca nitko­ w ata Carex lasiocarpa, turzyca pospolita Carex fusca, trzcinnik prosty Calamagrostis neglecta, w ełnianka w ąskolistna Eriophorum vaginatum y turzyca obła Carex diandra, siedmiopalecznik błotny Comarum palustrey bobrek tró jlistny M enyanthes trifoliata i inne. P ojaw iają się również mchy, głównie Calliergon gigantheum i Drepanocladus S en d tn eri. Są one oblepione dużymi ilościami okrzemek Diatomae, jak też strąco­ nymi z wody związkami w apnia. Jest to te re n silnie podmokły, na któ­

rym stropow a 2 0-centym etrow a w arstw a gleby rozluźnia się przy du­

żej wilgotności. Zakorzenione duże kępy turzycy sztyw nej w ystają wówczas niewiele ponad powierzchnię torfowiska.

Przedstaw iony stan w arunków glebowo-wodnych i roślinnych nie zawsze był taki sam. Jak w ynika z badań stratygraficznych nad rekon­ stru k cją kopalnych zbiorowisk roślinnych, zasięg wyróżnionych stref roślinnych, a więc i odpow iadających im stref hydrologicznych ulegał w rozw oju doliny zmianie. Zasięg strefy II zalewanej wodami rzeczny­

mi był dużo większy i obejmował niegdyś znaczny obszar strefy III, dziś zalewanej sporadycznie. Także stan zabagnienia strefy I był p raw ­ dopodobnie większy, a zachodzący tam proces akum ulacji m asy orga­ nicznej był bardziej intensyw ny niż to ma m iejsce obecnie.

Wymienione zm iany w dolinie zostały spowodowane przede w szyst­ kim ewolucją rzeki wcinającej się coraz głębiej w grunt. Biebrza w dol­ nym biegu znacznie pogłębiła swe koryto, a tym samym zwiększyła odwodnienie terenów do niej przyległych oraz zmniejszyła głębokość i zasięg wylewów. N astąpiło też większe ustabilizowanie się koryta, w yrażające się w zaniknięciu wielokorytowości oraz mniejszej ilości zmian głównego nu rtu. Coraz rzadsze są przypadki tw orzenia się no­ wych koryt, a zarastanie starorzeczy jest daleko posunięte. Wszystko to świadczy, że w rozw oju doliny na omawianym terenie coraz w ięk­ szego znaczenia nabierać będzie stadium madowe jako kolejno przecho­ dzące po mułowym. Widoczne to jest już w yraźnie w ujściowej partii doliny, tj. w rejonie łączenia się Biebrzy z Narwią.

G leb y m u ło w e d o lin y dolnej B ieb rzy 65

L IT E R A T U R A

[1] O k r u s z k o H.: C zyn n ik i h y d ro lo g iczn e jako p o d sta w a p od ziału to rfo w isk . W ia d o m o ści IM UZ, t. 4, 1964, z. 2, 147-164.

[2] O k r u s z k o H.: P o w s ta w a n ie m u łó w i g leb m u ło w y ch . W n in iejszy m zeszycie, str. 25.

[3] O k r u s z k o H.: U w a g i d o ty czą ce stan u za b a g n ień i p o trzeb m e lio r a c ji w do­ lin ie B ieb rzy. Centr. B iuro S tu d ió w i P roj. W odno-M elior., W arszaw a 1965, m a ­ szyn op is.

[4] O ś w i t J.: W y n ik i badań g leb o w o -flo r y sty c z n y c h w d olin ie B ieb rzy dolnej. C entr. B iuro S tu d ió w i Proj. W o d n o -M elio ra cy jn y c h , W arszaw a 1965, m aszyn op is. [ 5 ] O ś w i t J.: S tr e fo w y u k ład zb iorow isk r o ślin n y c h ja k o o d z w ie r c ie d le n ie s t o ­ su n k ów w o d n y ch w d o lin ie dolnej B ieb rzy. Z eszy ty probl. P ost. N a u k roln., z. 83, 1968, 217-232.

[6] P r o ń c z u k J.: Z ago sp o d a ro w a n ie łą k i p a stw isk a m e lio r a c je w o d n e. Z eszy ­ ty probl. P ost. N a u k roln., z. 3, 1956, 45-59.

[7] T o ł p a S.: R ozw ój zb io ro w isk r o ślin n y ch na to rfo w isk u n isk im w za leż n o ści od k ieru n k u p rzeb iegu p ro cesó w b io lo g iczn y ch w p od łożu to rfo w y m . Z eszy ty p robl. P ost. N a u k roln., z. 2, 1956, 7-44.

Г. О К Р У Ш К О , Я . О С В И Т И Л ОВЫ Е П О Ч ВЫ Н А Ф О Н Е УС Л О ВИ Й В ДО ЛИН Е Н И Ж Н ЕГО ТЕЧЕНИЯ Р Е К И Б Е Б Ж И И н с т и т у т м е л и о р а ц и и и л у г о в о д с т в а , Ф а л ен т ы Р е з ю м е В тр уде рассм атриваю тся общ ее состояни е д и ф ф ер ен ц и а ц и и гидрологич еских условий в дол и н е н и ж н его течен и я реки Б е б ж и и его свя зь с обозначаю щ им ися растительны м и и почвенны ми зонам и, с особы м учетом п о л о ж ен и я заним аем ого на ф о н е этой д и ф ф ер ен ц и а ц и и зон ой и л овы х почв. С реди пяти вы дел ен н ы х зон р ассм атриваю тся б ол ее подробно д в е (I и И), н а ходя щ и еся п од п реобладаю щ им влиянием пав одковы х р еч н ы х вод. П ервая и з н и х — это зон а иловы х почв, о х в а ­ ты ваю щ ая п лощ ади неп оср едствен н о см еж н ы е с рекой, т.е. в м есте н аи бол ее и н ­ тенсивного д в и ж ен и я и оксидац ии вод. В торая зона, на дальн ейш ем расстоянии от реки, охваты вает у ж е то р ф я н ы е почвы, часто в больш ой степени заи лен н ы е. Б о л ее подробное рассм отрение хар ак тер а р еж и м а д в у х вы ш еук азан н ы х зон приводит к установлению , что п роц есс отлож ен и я иловой ф орм ац и и п р ои сходи т на и ссл едуем ой площ ади в усл ови ях: — интенсивного дв и ж ен и я и оксидации вод; — дли тельн ы х, ч асты х и глубок их затоплений; — си л ь н ы х колебаний уровн я грунтовой воды , достигаю щ его в к р ай н и х у сл о ­ в и я х д а ж е 3 метров; — периодического, часто довольно длительного п он и ж ен и я уровн я грунтовой воды в почве. З он а т ор ф я н ы х почв хар а к т ер и зу ет ся состоянием постоянного, а н е п ер и од и -5 — R o c z n ik i g l e b o z n a w c z e t. X X , ъ. 1

66 H. O kruszko, J. O św it ческого заболочен ия. Х о д динам ики грунтовой воды в летний п ер и од прои сходи т, з общем, независим о от уровн ей воды в реке; он в сильной степени обусловлен подпором грунтовы х в од в долине. При рассм отрении условий образования иловы х п о ч з на иссл едуем ой п л ощ а­ ди, приводятся примеры и х хар ак тер а с описанием вы бран ны х п очвенны х п р о ­ ф и л ей , а т а к ж е и х нек оторы х ф и зи к о -в о д н ы х свойств и хи м ич еского состава. Н. O K R U S Z K O , J. O SW IT

M U D SO IL S ON THE B A C K G R O U N D OF C O N D IT IO N S IN THE LOW ER B IE BR Z A R IVER V A L L E Y

I n s t it u t e f o r L a n d R e c la m a t io n a n d G r a ss la n d F a r m in g In F a l e n ty

S u m m a r y

In th e w o rk th e g en era l state is p resen ted of d iffe r e n tia tio n of h y d ro lo g ica l con d ition s in th e lo w er B ieb rza r iv er v a lle y and its con n ection w ith the form ed v e g e ta tio n and soil zones, under p articu lar c o n sid era tio n of th e p o sitio n ta k en b y th e m ud soil zone. From am ong d istin g u ish ed f iv e zones, tw o (I and II) b ein g under p ronounced in flu e n c e of in u n d a tio n of riv e r w a te r are ch a racterized m ore c ircu m sta n tia lly . The first is the m ud soil zone com prising the areas la y in g in im m ed ia te v ic in ity of th e riv er, i.e. w ith in th e b e lt of th e m o st in ten se m o v em en t and o x id a tio n of riv er w a ter. T he secon d zone, la y in g fu rth er from the river, com p rises also p ea t soils, o ften h e a v ily silted .

B a sin g upon th e d eta iled ch a ra cteristics of con d ition s in th ese both zones, it can be sta ted th at th e p rocess of m ud so il fo rm in g occurs on the area in v e s ti­ g a ted in th e fo llo w in g conditions:

— of an in ten se m o v e m e n t and o x id a tio n of w a ters, — of lo n g -term , o ften and deep in u n d a tio n s,

— of con sid erab le ground w a te r le v e l flu ctu a tio n s, rea ch in g 3 m at ex tr e m e con d ition s,

— of p eriod ical, o ften rath er lo n g -te r m lo w erin g ground w a te r le v e l in soij. T he p e a t soil area c h a ra cterizes its e lf w ith lo n g -term and not p erio d ica l sw a m p in g . T he ground w a te r d yn am ics in sum m er p eriod is rath er in d ep en d en t on w a ter le v e ls in the riv er ; on the other hand, it depends, to a co n sid era b le d egree, on ground w a ter r a is e in th e v a lle y .

W h ile p resen tin g th e con d ition s of occu rren ce of m ud so ils in th e area in v e stig a te d , th e e x a m p le s of th e ch a ra cter of such soils h ave b een g iv en , togeth er w ith the d escrip tion s of th e se le c te d so il p ro files as w e ll w ith th e ch a ra cteristics of som e p h y sica l and w a ter prop erties and ch em ical com position.