Małgorzata Schuster-Gawłowska
Wystawa prac absolwentów Studium
Konserwacji Dzieł Sztuki ASP w
Krakowie
Ochrona Zabytków 17/3 (66), 55-60
K
R
O
N
I
K
A
POSIEDZENIE GRUPY POLSKIEJ HC
W dniu 4 kw ietnia 1964 r. odbyło się w W arszawie, pod przewodnictwem Dy rektora Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków mgr. Mieczysława Ptaśnika, posie dzenie G rupy Polskiej IIC. Głównym tem atem obrad były spraw y organizacji w ew nętrznej G rupy i jej zadań w zakresie szybkiego przekazyw ania inform acji naukow ej zainteresow anym fachowcom, a także spraw y członkostwa i kontak tów z IIC.
Po złożeniu spraw ozdania z dotychczasowej działalności (prof. В. Marconi) tymczasowe Prezydium G rupy w składzie prof. В. M arconi (przewodniczący), doc. dr H. Jędrzejew ska i mgr J. Lehm ann złożyło — zgodnie z ustaleniam i pierw sze go zebrania — rezygnację. Wyboru nowego prezydium nie dokonano, uznając za słuszny wniosek kol. Lehm anna powołania K om isji Regulam inowej, która określi rolę i zadania G rupy Polskiej IIC oraz regulam in w ew nętrzny. Komisja przedsta wi projekt n a następnym zebraniu, którego uczestnicy po zatw ierdzeniu regula m inu dokonają w yboru władz Grupy. Do Komisji w ybrano: prof. dr. J. E. D utkie wicza, mgr. J. Lehm anna i prof. В. Marconiego. Do czasu wyborów powołano Se k re ta ria t do Spraw W ydawniczych w składzie: doc. dr H. Jędrzejew ska (kierow nik), art. kons. A. Romanotwiczowa, doc. dr St. Wiliński.
Prof. M arconi podał do wiadomości zebranych program wyborczego zebrania IIC, zwołanego na dzień 25 kw ietnia br. w Londynie, w którym weźmie udział, oraz poinformował, że przetłumaczone „Normy pracy am erykańskich konserw ato rów ” będą do w glądu w Sekcji K onserw atorskiej Związku Plastyków. W dyskusji bardzo mocno podkreślano konieczność udostępniania m ateriałów napływ ających z IIC, głównie abstraktów .
W podsum ow aniu dyr. Ptaśnik stwierdził, że istnieją pełne możliwości dzia łania G rupy w ram ach środków posiadanych przez ZMiOZ i Ośrodek Dokum entacji Zabytków. M ateriały IIC powinny być przekazyw ane do centralnej biblioteki w Ośrodku D okum entacji Zabytków i tam udostępniane. W ażniejsze z nich — na podstaw ie decyzji S ek retariatu — .powielane i rozsyłane członkom HC oraz głów nym ośrodkom konserw atorskim , uczelniom i bibliotekom. A bstrakty z polskiej literatury, publikow ane w „HC A bstracts”, w inna przygotowywać G rupa Polska przy w spółpracy ODZ. Głównym jednak zadaniem naukow ym Grupy powinno być włączenie się do program u prac badawczych inicjow anych przez IIC i większy, niż dotychczas, eksport polskiej myśli naukow ej za granicę. W ykorzystać w tym celu należy możliwości wydawnicze, jakie daje „Ochrona Zabytków ”.
Przyszłe posiedzenie Grupy Polskiej HC odbędzie się w październiku w K ra kowie łącznie z konferencją poświęconą konserw acji m alow ideł ściennych.
Barbara Lenard
WYSTAWA PRAC ABSOLWENTÓW STUDIUM KONSERWACJI DZIEŁ SZTUKI ASP W KRAKOWIE
W dniach 12—26 kw ietnia br. w salach Pałacu Sztuk Pięknych w Krakowie o tw arta była „W ystawa Prac Studentów Studium K onserw acji Dzieł Sztuki A ka demii Sztuk Pięknych w XV-lecie istnienia Studium ”. W ystawa zorganizowana zo stała przez Kierownictwo Studium K onserwacji Dzieł Sztuki i Towarzystwo P rzy jaciół Sztuk Pięknych, pod protektoratem rektora ASP profesora Czesława
pińskiego. Kierownikiem W ystawy był kierownik Studium prof. dr J. E. D utkie wicz, kom isarzem adiunkt mgr Zofia Medwecka.
W ystawa obejmowała przegląd dorobku Studium Konserwacji w XV-lecie jego istnienia i tym samym była wkładem w ogólnokrajowe obchody X X-lecia Polski Ludowej. Zgromadzone na Wystawie prace dyplomowe absolwentów S tu dium Konserw acji dawały najpełniejszy obraz osiągnięć, dróg i kierunków naucza nia na tym stosunkowo młodym, choć bardzo specjalistycznym wydziale. Wybór prac dyplomowych a nie innych podyktowany był faktem , że praw ie wszystkie przeprow adzane były na bardzo ciekawym m ateriale zabytkowym o dużej wartości historycznej i artystycznej oraz reprezentow ały stosowane metody nauczania. Każda z tych prac była ponadto odrębnym i samoistnym problemem, opracowy w anym przez jednego autora. Dla zobrazowania całokształtu ch arak teru studiów konserw atorskich, pokazano wyniki pracy całego szeregu pracowni pomocniczych. W celu lepszego zrozumienia problemowego układu W ystawy w arto zapoznać się choć pobieżnie z obecną stru k tu rą organizacyjną Studium K onserw acji Dzieł Sztu ki ASP w Krakowie. Obejmuje ono 4 katedry: Konserwacji M alarstw a Ściennego, K onserw acji M alarstw a Sztalugowego, Konserwacji Rzeźby oraz K atedrę Techno logii i Technik Malarskich. W skład poszczególnych katedr wchodzą pracownie konserw acji m alarstw a ściennego, inw entaryzacji i kopii, konserw acji m alarstw a sztalugowego, konserwacji rzeźby drew nianej, konserw acji rzeźby kam iennej oraz zakłady chemii i fizyki konserw atorskiej oraz technologii i technik m alarskich.
Na W ystawie pokazano prace wszystkich katedr i pracow ni w układzie odpo w iadającym wymienionym działom. W ogólnej liczbie 46 eksponowanych prac dy plom owych (spośród 104 wykonanych w okresie istnienia Studium) pokazano prace z zakresu konserwacji m alarstw a ściennego, konserw acji m alarstw a sztalugowego, konserw acji rzeźby kam iennej i drew nianej, konserw acji grafiki i papieru oraz kopie m alarstw a ściennego, sztalugowego i rzeźby. Pokazano również prace z za kresu ćwiczeń pracowni technologii i technik m alarskich oraz kilka prac ilu stru jących pewne odcinki zagadnień opracowywanych w zakładzie chemii i fizyki stosowanej.
Pracow nia konserwacji m alarstw a ściennego była reprezentow ana przez sto sunkowo niew ielką liczbę prac (8), gdyż większość z nich była wykonyw ana w te renie przy zabytkach nieruchomych i stąd niemożliwość sprow adzenia ich na W ystawę. Można było eksponować jedynie dokum entację, która nie zawsze była w ystarczająco czytelna. Jednym z zagadnień, których dotyczyły pokazane prace, było poszukiwanie i odkrywanie malowideł ściennych spod późniejszych n aw ar stw ień oraz zabezpieczenie tychże malowideł, ich konserw acja i dokum entacja. Takim i były prace przeprowadzone w kościołach w Szydłowie i w Stolcu oraz w kam ienicy mieszczańskiej w Rynku w Tarnowie. Podobnym problem em zajm o w ała się autorka pracy przy konserw acji sklepienia dawnego skarbca Bractw a M iłosierdzia w Krakowie, gdzie ponadto wykonano projekt rekonstrukcji zniszczo nego m alowidła XVIII-wiecznego. Dwie reprezentow ane na W ystawie prace prze prowadzone były w kościołach drewnianych w Haczowie i Siemiechowie, gdzie odsłonięto i zakonserwowano fragm enty malowideł z XV i w drugim w ypadku z XVI i 'XVII w. Następne dwie prace to zagadnienia transferów m alowideł ściennych — jedyne reprezentow ane w oryginałach zabytki. Pierw szą jest zdjęcie m alow idła z „Mszą św. Grzegorza” z XV w. ze ściany zakrystii kościoła św. Mi kołaja w Brzegu, które przeniesiono na nowe ruchome podłoże z płótna i umiesz czono w Muzeum w Brzegu. Drugie to malowidło ze „św. Iwonem ” z K rakow a z ul. Kanoniczej 23 z pierwszej ćwierci X IX w., które po zdjęciu ze ściany umieszczono także na ruchomym podobraziu, tym razem z siatki m etalowej i za wieszano na pierwotnym miejscu. Z m alarstw em ściennym łączy się również jedna z prac teoretycznych, m ająca za tem at badania technologiczne zapraw m a lowideł ściennych z XV w. na obszarze Małopolski historycznej. A utorka dzięki żm udnym badaniom analitycznym zdołała wyłonić pewne grupy pokrewne, któ rych technologia przygotowania zapraw była jednakowa.
W dziale m alarstw a sztalugowego eksponowane były 24 prace. Tu — w prze ciwieństwie do m alarstw a ściennego — udało się sprowadzić wszystkie obiekty, które swą autentycznością oraz wartością zabytkową i artystyczną bezsprzecznie wzbogaciły i podniosły rangę Wystawy. G rupa 16 obrazów na drew nie (od XV do poł. XVII w.) przejaw iała pewne problemy wspólne: zniekształcenie pierwotnego m alow idła (prawie we wszystkich wypadkach) przez późniejsze przem alow ania oraz zaatakow anie podobrazi przez drewnojady. Do najciekaw szych problem ów konserw atorskich, które skutecznie rozwiązano (o czym już można mówić z p er spektyw y lat) należą obrazy z przedstaw ieniam i „Sacra Conversazione” 1. ze
Sle-1. Malowidło ścienne z kościoła św. Mikołaja w Brzegu po przenie sieniu na płótno
2. Fragm ent sali z w i dokiem na obraz ze Siemienia przeniesiony na płytę m etakrylanow ą
m ienia, 2. z Racławic Miechowskich i 3. z Gwoźdźca. Deski obrazu ze Siem ienia stanow iły na skutek stoczenia przez drew nojady zupełny destrukt rozsypujący się i pozbawiony w artości konstrukcyjnej. Zabieg polegał na przeniesieniu samej w arstw y m alow idła z zapraw ą na płytę m etakrylanu. Rozluźnione deski obrazu z Racławic umieszczono na nowym tzw. „włoskim” typie parkietu drew niano-m e- talowego. Podobnie zmontowano na stelaż z ru r metalowych części obrazu z Gwoźdźca. Są to metody nowe, stosowane bodajże po raz pierwszy na terenie Polski. K onserw acja innych obrazów tej grupy sprow adzała się do dezynsekcji i im pregnacji podobrazia i do usuwania, nieraz wielokrotnych, w arstw przem alo wali. Dzięki tym zabiegom przywrócono pierw otny charakter obrazom : 1. „Sacra C onversazione” z okolic Tarnow a z XV w., 2. bizantyńskiem u z XVIII w. obrazowi M atki Boskiej z Biecza, przywiezionemu spod Kijowa, 3. obrazowi M atki Boskiej z Czapli Wielkich z 2 poł. XVI w., który wydobyto spod w arstw y przedstaw ia jącej św. Michała. Podobnie obrazy z Wieliczki i kościoła śś. P io tra i Paw ła w K rakow ie odzyskały swój pierw otny, piętnastowieczny charakter p rzed sta wienia M arii, tzw. „Piekarski”. Inne obrazy to: skrzydła try p ty k u z XV w. ze Snoży, „Rodzina N.M.Panny” z Olszówki z XVI w., „Opłakiwanie C hrystusa” ze Starego Sącza z ok. 1470 r., „Wizja św. Jack a” z Odrowąża z pocz. XVI w.,
3. Fragm ent sali z w i dokiem na obrazy z Ra cławic Miechowskich i Gwoźdźca wzmocnio ne parkietem „włoskim” oraz krucyfiks z XIV w. z Niepołomic
4. Fragm ent sali z w i dokiem na rzeźbę z R ajbrotu i obraz z Od rowąża
„M atka Boska w krzaku różanym ” z Kam ienicy z ok. 1460 r., „M atka Boska bizantyńska” z X V II w. z K arolew a k. Kudowej, epitafium z XVI w. z kościoła franciszkanów w K rakow ie i skrzydła try p ty k u z poł. XV w. z Jurkow a.
Inną grupę stanow iły obrazy na płótnie, gdzie problem konserw atorski polegał na wzmocnieniu podobrazia, sprasow aniu, odczyszczeniu i zregenerow aniu m alo widła. Należy do nich obraz „Koronacja M atki Boskiej” z Głębowic, na którym po odczyszczeniu znaleziono podpis m alarza Łukasza Apanowicza. Na jednym z dwóch obrazów T. Dolabelli z kościoła dom inikanów w Krakowie wydobyto spod w arstw y oślepłego w erniksu dom niem any autoportret autora. Do innych należą: „Głowa sta rc a ” z I poł. X IX w. z galerii ASP, p o rtret N. Wodzickiego z poł. X V III w. z Tarnow a, p o rtre t Łukasza Piotrowskiego z 2 poł. X V III w. z M uzeum U J w K rakow ie i podwójny obraz „Sąd Salomona” z XVIII w., m ający na odwrociu fragm ent większej kompozycji. Do grupy tej zaliczyć można również dw a obrazy na kartonie Zembaczyńskiego i Lisiewicza z galerii ASP oraz obraz na pergam inie „Pieta” z poł. X V III w. z Krosna, gdzie pod m alowidłem znajduje się stary rękopis hebrajski. Z tym działem łączy się druga z w ystawionych prac teoretycznych, której tem atem była budowa technologiczna malowideł tzw. szkoły
5. F ragm ent sali z w i dokiem dokum entacji konserw atorskiej m alo wideł z Szydłowa; na pierwszym planie k ru cyfiks z Wojakowej
6. Fragm ent sali z po kazem kopii malowideł ściennych i rzeźb d re w nianych
W szystkie zdjęcia do sprawozdania z W ysta w y w ykonał J. Gaw łow ski
sądeckiej 1420—80, gdzie autor, posługując się metodą porównawczą badania m i kroskopowych profili malowideł, ustalił ich budowę i cechy wspólne.
Następny dział to rzeźba drew niana i kam ienna. Pierw szą reprezentuje 6 prac. Ogólnym problemem, pow tarzającym się praw ie we w szystkich obiektach, była dezynsekcja i im pregnacja drew na, w większości w ypadków przy zastosowaniu tw orzyw sztucznych oraz usuwanie późniejszych uzupełnień i przem alowań. Do dawnego stanu przywrócono posągi Pięknych M adonn z Niedźwiedzia i R ajbrotu z 1 poł. XV w., rzeźby M atki Boskiej Bolesnej z Czchowa i „C hrystusa Ukrzyżo wanego” z Niepołomic oraz płaskorzeźbę „C hrystusa w Ogrójcu” z M uzeum N aro dowego w Krakowie. Jednym z ciekawszych problem ów było zagadnienie ekspo zycji znalezionych fragm entów „Chrystusa Ukrzyżowanego” z W ojakowej. A utorka, osadziła relikt rzeźby na metalowym stelażu, który swą współczesną form ą pla styczną uzupełniał walory artystyczne oryginału. Prace z zakresu konserw acji rzeźby kam iennej to próby regeneracji i rekonstrukcji dwóch portali w Tarnow ie i K rakow ie tworzyw am i sztucznymi.
Ekspozycję prac dyplomowych uzupełniają prace z zakresu konserw acji grafiki i papieru, pochodzące z okresu istnienia tej specjalności przy Studium. Pięć znisz czonych i podartych grafik z XIVI— XVIII w. odczyszczono i częściowo zrekon struowano. W szystkie pokazane prace dyplomowe, ze względu na ograniczone ram y ekspozycji, były reprezentow ane zaledwie przez część istniejącej dokum entacji Każda z nich niem niej posiadała dokum entację fotograficzną, opisową a często rysunkow ą i m ateriałow ą w postaci próbek. Dla pokazania nie tylko metod kon serw acji, ale i ćwiczeń uzupełniających, nieraz podstawowych w studiach, ekspo nowano na Wystawie kopie m alarstw a tak ściennego, jak i sztalugowego i rzeźby. 34 kopie fragm entów m alow ideł ściennych, reprezentow ane najliczniej przez grupę prac z zakrystii w Niepołomicach z XIV w. i w Dębnie Podhalańskim z XV w., odtw arzają w iernie ch ara k ter i specyfikę tych zabytków. Kopie m alowideł sztalu gowych obejm ują bardzo szeroki w achlarz technik χί stylów, od szkoły Hieronim a Boscha do Pankiewicza. Trzy kopie rzeźby to fragm enty polichromowanych posą gów średniowiecznych.
Obraz dorobku Studium nie byłby pełny, gdyby pominięto osiągnięcia n a jsta r szej na Studium KDS K atedry Technologii i Technik M alarskich, reprezentow ane przez w ystaw ione prace program ow e z zakresu ćwiczeń technologicznych. Prace obejm ują 14 przykładów w ykonania różnych technik ściennych według receptury historycznej, 13 przykładów technik sztalugowych, a ponadto 10 tabel ukazujących wyniki badań w ykonanych na m ateriale doświadczalnym. Najmłodszy z kolei na Studium Zakład Chemii i Fizyki K onserw atorskiej pokazał parę metod badania m ateriałów i tworzyw, a także stan u zachowania konserwowanych zabytków m a larstw a i rzeźby. Pokazano chemiczne i fizyczne metody badania barw ików i spoi wa oraz sposoby w ykryw ania przem alow ań: 1. rentgenologiczny, 2. w świetle UV i 3. w podczerwieni. Ekspozycję uzupełniały próbki podobrazi utwardzonych i zaim pregnow anych tw orzyw am i sztucznymi.
W ystawa m iała za zadanie spełnić rolę nie tylko przeglądu dorobku Studium , ale również w pewnym stopniu spopularyzować zagadnienia konserw atorskie od strony dydaktycznej. Dość mało znane szerszemu ogółowi społeczeństwa tajniki wiedzy konserw atorskiej były tu pokazane od strony w arsztatu. Nie można było rzecz jasna wyczerpać całego arsenału metod i rozwiązań, jakie stosuje się w w y kładach i ćwiczeniach przy nauce konserw acji zabytków, ale dołożono starania, aby pokazać wymogi, jakie staw ia się obecnie absolwentom tych specjalistycznych studiów. Toteż, prawdopodobnie, po raz pierwszy udało się przedstawić wyniki nauczania nowego działu wyższego szkolnictwa artystycznego, w którym znajo mość problem atyki z zakresu nauk ścisłych splata się nierozerw alnie z opano waniem zagadnień nauk historycznych przede wszystkim historii sztuki, a także wspólnej całej uczelni plastycznej problem atyki twórczej. Pod tym względem w ystaw a ukazała różnorodność zagadnień i dróg, przed jakim i staje współczesna wiedza konserw atorska. Na podkreślenie zasługuje estetyczna oprawa tej dużej wystawy, która wypełniła w szystkie sale Pałacu Sztuk Pięknych, dzieło architekta w nętrz mgr. L. Wajdy. W ystawa cieszyła się dużym powodzeniem zwiedzających i zyskała sobie przychylne recenzje w prasie. Jej uzupełnieniem był bogato ilu strow any i starannie opracow any katalog.
mgr Małgorzata Sch u ster-G awłowska
WZMOCNIENIE FILARA W KOLEGIACIE W WIŚLICY METODĄ SPRĘŻENIA POPRZECZNEGO I INIEKCJI PRÓŻNIOWEJ
P race budow lano-konserw atonskie w obrębie gotyckiej kolegiaty, prowadzone równolegle z badaniam i archeologicznymi i konserw acją m alow ideł ściennych w n ę trza i, objęły ostatnio k o n stru k c y jn e wzmocnienie niektórych elementów budynku, osłabionych głównie w skutek działań w ojennych. W tym zakresie przystąpiono w uib. roku do wzmocnienia w schodniego filara naw y. Wieloboczmy ten filar, w ykonany iz ciosów kam ienia pińczowskiego, został w czasie odbudowy kościoła w latach 1918— 30 zrekonstruow any przy użyciu daw nego m ateriału i wzmocniony za pomocą obręczy stalowych. Stw ierdzone po odbiciu tynków spękanie lica filara oraz zagrożenie stateczności predysponow ały go początkowo do całkowitej w ym iany. K rakow ski Oddział PKZ, w ykonujący p race budow lano-konserw atonskie na terenie kolegiaty w iślickiej, .zainicjował jednakże zastosowanie zabiegu
wzmoc-1 Por. A. T o m a s z e w s k i , Z problem atyki badań, konserw acji i ekspozycji
