Dział Archiwum ODZ

Barbara Lenard

Dział Archiwum ODZ

Ochrona Zabytków 24/4 (95), 262-266

BARBARA LENARD

DZIAŁ ARCHIWUM ODZ

W ch w ili p o w o łan ia O śro d k a D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w w 1962 r. dział n o szą cy w re g u la ­ m in ie n a z w ę A rc h iw u m p o siad ał n ie w ie lk ie za­ soby w y p isó w a rc h iw a ln y c h i in n y c h m a te r ia ­ łów , p o zo stałe z d aw nego D ziału D o k u m e n ta c ji CZM iO Z (p rzy g o to w an e do d ru k u , a n ie w y ­ d a n e o p ra c o w a n ia p ałac ó w w arszaw sk ic h , z a m ­ k u k ró lew sk ie g o , m a te r ia ły d o ty czą ce d ziesię­ ciolecia k o n s e rw a to rs tw a w P R L itp.). T rzo n tego dość p rz y p ad k o w eg o zasobu sta n o w iły z n a n e ju ż w ów czas sze ro k o i w y k o rz y sty w a n e p rz e z h is to ry k ó w sz tu k i T e k i Ł o pa ciń skieg o , re z u lta t d łu g o le tn ie j k w e re n d y p ro w a d zo n ej n a zlecenie N aczeln ej D y re k c ji M uzeów i O c h ro n y Z ab y tk ó w , a pó źniej ZM iO Z, p rz ez h is to ry k a - -a rc h iw is tę E u ze b iu sz a Ł o p aciń sk ieg o w A rc h i­ w u m G łó w n y m A k t D a w n y c h w W arszaw ie. P o p u la rn o ść ty c h T ek i ich sp ra w d z o n a p r z y ­ d atn o ść w sk a z y w a ły g łó w n y k ie ru n e k , w ja k im ro z w ija ć się p o w in n y dalsze p ra c e d z ia łu

i w z ra sta ć jeg o zasoby.

Id ąc ty m śla d e m A rc h iw u m pow ięk szy ło w 1964 r. sw ój s ta n p o sia d a n ia o z n a k o m ity zbió r m a te ria łó w n a u k o w y c h (głów nie w y p isó w a r ­ c h iw a ln y c h ) p o zo stały p o dr. J a n ie G lince, k tó ­ r y 30 la t sw eg o życia p o św ięcił b a d a n iu za g a d ­ n ie ń k u l t u r y i sż tu k i P o d la sia i B iało sto cczy zn y oraz m e c e n a tu a rty sty c z n e g o B ra n ic k ic h -G ry - fitó w w X V III w. Z b ió r ty m cenn iejszy , że s ta ­ n o w iąc y częściow o m a te r ia ł za stę p czy w s to ­ su n k u do u tra c o n y c h m a te ria łó w a rc h iw a ln y c h . O trz y m a ł on n a z w ę T e k i G lin k i i został w z o r- л cowo o p ra c o w a n y p rz e z m g r T e re sę Z ieliń sk ą, a d iu n k ta A G A D . W w y n ik u te j p ra c y o p u b li­ k o w an o trz y c zęśc io w y k atalo g : osobow y, g eo­ g ra fic z n y i rzeczo w y h O b ecn ie cały zespół je s t m ik ro film o w a n y ze w z g lę d u n a u n i­ k a ln o ść i u lo tn ą fo rm ę m a te ria łó w . W 1967 r. za k u p io n o zb ió r ry s u n k ó w prof. C ze­ sław a T h u llie , w y k o n a n y w la ta c h 1912— 1915,

sta n o w ią c y c h k o p ie ry s u n k ó w a r c h ite k tu ry po lsk iej ze zb io ru G w a lb e rta P aw lik o w sk ieg o w e L w ow ie, w 1968 r. n a to m ia st — spu ścizn ę n a u k o w ą po p ro f. dr. G e ra rd z ie C iołku, s ta n o ­ w iąc ą ...m e to d y c zn ie u j ę t y p o d s ta w o w y w a r ­ s z ta t jego p ra c y n a u k o w o -b a d a w c ze j oraz k o n ­ s e rw a to r s k ie j i a r c h ite k to n ic zn e j w za kre sie za ło że ń o g ro d o w ych i o ch ro n y krajob razu... (ik o n o g ra fia h isto ry c z n a , w yciągi a rc h iw a ln e i b ib lio g raficzn e, o praco w an ia, p o m iary , szkice, p ro je k ty , fo to g ra fie, n e g a ty w y itd.). J e s t to o g ro m n y zbiór g ro m ad z o n y p rzez la ta , k tó ry ...zaw iera w sobie p o te n c ja ln e m o żliw o śc i d a l­ sz y c h opracow ań, za ró w n o n a u k o w y c h ja k i p r o je k to w o -k o n se rw a to r s k ic h 2. In w e n ta ry z a ­ c ja tego zb io ru za jm ie p a rę lat. Do ro k u 1967 d ziałaln o ść A rc h iw u m o g ra n ic za­ ła się je d n a k ty lk o do o p ra co w y w a n ia i u d o ­ stę p n ia n ia p o sia d a n y c h zbiorów . P rz y c z y n ą t a ­ kiego s ta n u rzeczy b y ło p ełn ien ie p rzez je d ­ n ą osobę fu n k c ji k ie ro w n ik a A rc h iw u m i k ie ­ ro w n ik a W y d a w n ic tw ODZ, k tó re z k o nieczn o­ ści p o c h ła n ia ły całą en e rg ię i czas. D opiero ro z d zielen ie w 1967 r. ty c h dw óch fu n k c ji p oz­ w oliło n a ro z szerz en ie d ziałalno ści A rc h iw u m p o za te re n w ła sn y i p o d jęcie szerszych, d łu g o ­ fa lo w y ch k w e re n d a rch iw aln y ch .

Z a głó w n e zad an ie d ziału p rz y ję to p ro w a d z e ­ n ie sy ste m a ty c z n y c h k w e re n d (m eto dą „cze­ s a n ia ” p oszczególny ch zespołów akt), m ając y ch n a celu g ro m ad z en ie źró d łow y ch m a te ria łó w d o k u m e n ta c y jn y c h do dziejów s z tu k i po lsk iej, m e c e n a tu arty sty c z n e g o , h isto rii i k o n se rw a c ji o b iek tó w i zespołów zab y tk o w y ch . K w e re n d a w m a te ria le ik o n o g rafic zn y m stw o rz y ć m iała jed n o cz eśn ie bazę źró d ło w ą do o p ra co w an ia n a s tę p n y c h k atalo g ó w ry s u n k ó w a rc h ite k to n ic z ­ n y c h , d ru k o w a n y c h w s e rii „A ” B ib lio tek i M u­ z e a ln ic tw a i O ch ro n y Z ab ytkó w , analog iczn y ch

1 „Katalog Tek G linki”, opr. T. Z i e l i ń s k a . B iblio­ teka M uzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria „B”, t. X XVI, cz. 1 — osobowy <19109), cz. 2 — geograficzny (1070), cz. !3 — rzeczowy (1971). Zainteresowanych T e­ kami Gliniki odsyłam do wstępu zam ieszczonego w ka­

talogu osobowym oraz do artykułu T. Z i e l i ń s k i e j , Jan Glinka i jego spuścizna archiwalna. „Archeion”, nr 513 (1970), s. 12(1—'184.

2 Z oceny zbioru dokonanej dla ODZ przez prof. dr. Jana Zachwatowicza.

s* i

2

B ibl*

_{Archiwum Gospodarcze}

_{H kps}

C z a r t.

_Gosp,240

*

*’Rachuak:i p ie n ię ż n e k o m is a ria tu m iędzyboskiego ad / 3 0 / j u n i i 1757й*

K lucz M ikołajów

*

W ydatki p ie n ię ż n e na p ra c e budowlane:

1* Cbodkowice : budowa nowego dworu

2# Horyniowce : budowa nowej s t a j n i

3« M ikołajów

: naprawa p a ła c u , f i g a r n i , budowa r a t u s z a

5;

-opr #

r : "■

_?

1756 - 1737 r .

_{ad 1 . s*45}

2. s . 4,5

s

_{3* »#45-47}

/Г

X

»

_‘

[<., -

\

, /

B ib l*

C z a r t.

Archiwum G ospodarcze

_{* o sp .2 6 9 / IV}

Rkps

ł

" In w e n ta rz w ło ś c i G ranow skiej . . . ”

1/M ia s to Granów.c z y l i W erbicz —

o p is k o ś c i o ł a , p l e b a n i i , w i k a r i i , r a t u s z a ,

karczm y, w in n ic y ♦ Wzmianki o 2 cerk w iach i b*zniszczonym ra tu s z u *

2/Żamek Granów - o p is zamku i zabudowań zamkowych*

3 /F o lw a rk Granów - o p is budynku m ieszkalnego»zabudow ań gospodarczych*

4/W ieé Tyszkówka - o p is d w o r k u ,s ta d n i, m ły n a,b ro w aru .

»

6

_Rkps

1739 r .

_{Ad, 1.2* s t r . 1-5}

3. s t r . 6

8

s t r . 25

ODZ - m ikr.neg* n i 7

1 — P rzy kłady kart in w entarzow ych z kw e re n d y w materiałach rękopiśmiennych. 1 — Specim ens of in d e x cards prepared as a result of inquir y of manuscript material

TENCZYN, w ie ś

/B u d n o, p ow. Chr zanów/ I I I -P 1 ,

Zamek - fragm en t z ruinam i w ie ż y .

N apis : "Zamek T en czyń sk i pod K rzeszo w ica m i.Widok głów n ej w ieży wjazdowej na podwórzec zamkowy od str o n y p ó łn o c n e j - p a t r z widok zamku od stro n y p o łu d n io w ej w s t a n i e r e s t a u r a c y i / ! / " .

4

27*V .1900 Z /ygm unt/ H endel

/ p r . d . / 5 6 S p u śc iz n a po Zygmun­ c i e H endlu 7 b . r . , 2 0 ,1 X 29»5 cm; akw.wbw. na pap. P a p ie r p rzyb ru d zon y. 10 8 Muzeum Narodowe w Krakowie 9 _{D z ia ł I I I - R y c in y , R ysunki} i Akwarele OSTROŁĘKA g u b .P ło ck a K s.4 4 4 9 s . n l b , ’’P la n c z ę ś c i M ia sta Obwodowego O s t r o ł ę k i . . . ”

/n a p d .w sc h . od Rynku z u lic a m i Parną i Ś w .M ik ołaja z zaznaczeniem zabudowy/,

” . . . z p la n u Jeom etry K a n e lle g o w R- 1825 zd z ia ła n e g o g p r z e k o p io w a ł d n ia 9 /2 1 Maja 1842 roku Rakowski I n ż e n ie r Obwodu O str łę c k ie g o / c . d . t y t u ł u /

S k a la w ło k c ia c h w arszaw skich i arszyn ach

80 ł e= 3 cm 20 a r . = 0 , 9 cm b . r . 19*3 s 17»5 cm

T u ss,ak w .w b w ., p ap.

* I0 Wraz- z Protokółem Osza­ cow ania z 1 1 /2 3 Maja 1842 / s . n l b / z a łą c z n ik do pism a iPłockogo Gubernskogo Praw­

i e n i j a z 25 A p r ilia /7 Maja

,1844 / s . n l b / ’’względem p la jcu pod budowę S zk o ły E le ­

m en tarn ej w O s t r o łę c e ” .W P r o to k ó le Oszacowania in f o rm acja źe to p la c po ’’upa­ dłem w Roku 1831 W ię z ie n iu ^jten^yinym w m ie ś c ie O str

2 — P r z y k ła d y kart in w en ta rz o w yc h z k w e r e n d y w materiałach kartograficznych i ikonograficznych. 2 — Spec im ens of in d e x cards prepared as a result of inquir y of cartographic and illustrative material

do K a ta lo g u R y su n k ó w z G a b in e tu R y cin BUW (t. IV, V ) 3.

W p ie rw sz y m eta p ie p ra c e rozpoczęto w A rc h i­ w u m G łó w n y m A k t D aw n y ch w W arszaw ie, w zespole a k t K o m isji R ządow ej S p ra w W ew n ę­ trz n y c h , oraz w n a s tę p u ją c y c h zbiorach w cho ­ d zący ch w sk ład M uzeum N arodow ego w K r a ­ kow ie: w D ziale R ękopisów B ib lio tek i C zar­ to ry sk ich , w G abinecie R ycin i R y su n k ó w Z bio­ ró w C z a rto ry sk ic h i w D ziale R ycin, R y su n k ó w i A k w a re l M uzeum N arodow ego. J a k o zasadę p rz y ję to w y k o n y w a n ie p ra c n a zlecenie O środ­ k a p rz ez p ra co w n ik ó w d an y c h działów . I ta k k w e re n d y w K ra k o w ie p ro w a d zo n e są p rzez n a ­ s tę p u ją c y c h p ra c o w n ik ó w M uzeum N a ro d o w e­ go: d r A d am H om ecki i m g r J a n in a T om asze- w icz — w B ib lio tece C zarto ry sk ic h , m g r W ła­ d y sła w a R o th o w a i A n n a R u m ia n — w G abine­ cie R ycin Z bio rów C z a rto ry sk ic h o ra z Z ofia T obiaszow a i Z ofia K u d e ls k a w D ziale R y su n ­ ków , R y cin i A k w a re l MN. W a k ta c h K RSW , w obec b ra k u m ożliw ości w y k o n y w a n ia k w e re n ­ dy p rz e z p ra c o w n ik a AGA D, pracę p ro w a d ziła d r M a ria Ł o d y ń sk a-K o siń sk a , ów czesny p r a ­ cow n ik ODZ. T rz e b a po d k reślić, że za m ie rze­ n ia O śro d k a p rz y ję te z o stały p rz y c h y ln ie p rzez w y m ien io n e in s ty tu c je i p rz y n io sły o b u stro n n ą k orzyść. W O śro d k u p o w sta je w w y n ik u k w e ­ re n d y k a rto te k a , k tó ra s ta je się ce n n y m źró ­ d łem in fo rm a c ji n au k o w e j, n ie z b ę d n y m d la b a ­ daczy; d la in s ty tu c ji m acie rzy sty ch zaś je s t to m ożliw ość u p o rz ą d k o w a n ia i w e ry fik a c ji d o k u ­ m e n ta c ji zbiorów , a ta k ż e n ierzad k o — o d n a­ lezie n ia n o w y c h m ateria łó w .

W y b ra n e w w y n ik u k w e re n d y m a te ria ły in - w e n ta ry z o w a n e są n a k a rta c h w ed łu g w zorów N aczelnej D y re k c ji A rc h iw ó w P ań stw o w y ch . R eg est o rie n tu je w p rzed m io cie i z a k resie d a n e ­ go rę k o p isu czy p rz e k a z u ikonograficznego, a s y g n a tu ra um o żliw ia szy b k ie d o ta rc ie do o ry ­ g in ału w m iejscu jego p rz ech o w a n ia (il. 1— 2). P o c z te re c h latac h , w połow ie ro k u 1971, re z u l­ ta ty p ra c p rz e d s ta w ia ły się n astęp u ją co :

W B ib lio tece C z a rto ry sk ic h p rz e jrz a n o ok. 1500 rękopisów , głów nie z A rc h iw u m G ospo­ darczego i In w e n ta rz y , sp o rząd zając z n ich 1803 k a r ty in w en tarzo w e . K a rto te k a w ODZ u łożon a je s t w p o rz ą d k u sy g n a tu r, a do niej sp o rz ąd za się, w m ia rę n ap ły w u k a r t, indek s m iejscow ości i osób. M a on chw ilow o c h a ra k ­ te r roboczy, sy g n a liz u je je d y n ie m iejscow ość, bez p o d a w a n ia o biektu. W y m ag a dalszego o p ra ­ cow ania. Część in w e n ta rz y zm ikrofilm ow ano . W zespole a k t K R S W w AGAD zakończono k w e re n d ę i in w e n ta ry z a c ję , u z y sk u jąc k a r ty in w e n ta rz o w e d la p o n a d 1400 ry su n k ó w , k tó re

3 Por. A. R y s z k i e w i c z , Cztery to m y katalogów

r y s u n k ó w architektonicznych (recenzja). „Kwartalnik

Architektury i Urbanistyki”, 1971 nr 1, s. 83—85.

zm ik ro film ow ano . W obec fa k tu , że ry s u n k i w szy te do a k t p o w iąz an e są zw yk le z k o n k re t­ n ą sp ra w ą, k w e re n d ę rozszerzo no częściow o n a te k s ty tow arzyszące, dążąc do u s ta le n ia d la j a ­ kiego celu ry s u n e k b y ł w y k o n a n y i do jak ieg o zespołu a k t n ależy . In fo rm a c je te zam ieszczone są n a k a rc ie in w e n ta rz o w e j 4. W o p ra co w an iu a u to rsk im d r M. K o siń skiej z n a jd u je się k a ta ­ log tego zespołu ry su n k ó w . Z ak o ńczenie p ra c p rz ew id zian e je s t n a po ło w ę 1972 r.

Z akończono k w e re n d ę , in w e n ta ry z a c ję i m ik ro ­ film o w an ie ry s u n k ó w w Z b io rach C z a rto ry sk ic h w K ra k o w ie i od dano do d ru k u o b e jm u ją c y po ­ n ad 1000 p o zy c ji katalo g , o p ra co w an y p rzez Wł. R o th o w ą i A. R u m ian.

W D ziale R y su n k ó w , R y cin i A k w a re l M uzeum N arodow ego w K ra k o w ie k w e re n d a i in w e n ta ­ ry z a c ja m ia ła b y ć zako ń czo n a w 1969 r., je d ­ n a k w obec o d n alez ien ia całego zesp ołu ry s u n ­ ków a rc h ite k to n ic z n y c h d aw n ego D ziału D o k u ­ m e n ta c ji oraz sze reg u ry su n k ó w w in n y c h d zia­ łach M N p rz ed łu żo n o j ą n a d alsze lata. W poło­ w ie 1971 r. liczb a k a r t in w e n ta rz o w y c h w y n o si­ ła ju ż ok. 5000, do z in w e n ta ry z o w a n ia p o zo sta­ je d ru g ie ty le ry su n k ó w . P rz y g o to w y w a n ie do d ru k u p oszczególnych to m ó w k a ta lo g u n a s tę ­ pow ać będzie su k c e sy w n ie p o c z y n ając od r.

1972.

W ro k u 1971 rozpoczęto n o w e k w e re n d y iko no ­ g raficzn e w A rc h iw u m G łó w n y m A k t D aw n y ch w W arszaw ie, w zespołach a k t o p o d o b n y m c h a ra k te rz e co K R SW , a m ian o w icie: K o m isji R ządow ej W ojny , K o m isji R ządow ej P rz y c h o ­ dów i S k a rb u oraz C e n tra ln y c h W ład z W y z n a­ n io w y ch K ró le stw a P o lsk iego . T en o sta tn i ze­ spół je s t szczególnie d la n a s cen ny , po niew aż nie b y ł do te j p o ry u d o stę p n ia n y i n ie je s t zn an y badaczom . A k ta w e rto w a n e są n a zlece­ nie O D Z p rz ez zespół p ra c o w n ik ó w tech n ic z­ ny ch AGAD, w celu w y s z u k a n ia m a te ria łó w ry su n k o w y c h (analogicznie, ja k zrobiono to z zespołem a k t K R SW ). K w e re n d ę i in w e n ta r y ­ zację p ro w a d zi d r D a n ie la K osacka.

W za m ie rze n ia ch A rc h iw u m ODZ p ro w a d z e n ie tego ty p u k w e re n d n ie je s t o g ra n ic zo n e żad n y m lim item czasu. Z asob y źró d ło w e są duże, a sto ­ p ień ich ro z p o zn an ia sto su n k o w o n iew ielk i. T ak w ięc w m ia rę u z y s k iw a n y c h śro d k ó w fi­ n an so w y ch i m ożliw ości osobow ych obejm ow ać b ęd ziem y k w e re n d ą coraz to n ow e zespoły, d ą ­ żąc do stw o rz e n ia n iezb ę d n eg o w a rs z ta tu p r a ­ cy badaw czej i źró d ła in fo rm a c ji o m a te ria ła c h d o k u m e n ta c y jn y c h z z a k re su d y scy p lin w cho ­ d zących w k rą g z a in te re so w a ń O środka. O w o­ cem tego n u r tu d ziałalno ści będ ą k o le jn e to m y w y m ien io n y ch ju ż K a ta lo g ó w R y su n k ó w

4 Por. M. Ł o d y ń s k a - K o s i ń s k a , Katalogowa­ nie dokum e ntacji architekto nicznej i urbanis tycznej w aktach Komis ji Rządow ej S p ra w W ew nętrznych.

„Ochrona Zabytków”, R. XXII, 1969, mr 1, ,s. 54—57.

A rc h ite k to n ic z n y c h . M a t o zn aczen ie nie ty lk o d la p ra c n a u k o w y c h , ale ró w n ie ż d la b ieżą cy ch p o trz e b p r a k ty k i k o n se rw a to rs k ie j. Z n ajo m o ść h is to rii o b ie k tu i m ożliw ość śled ze­ n ia zach o d zący ch w n im zm ian n a p o d staw ie m a te r ia łu ik o n o g rafic zn eg o są n ie z b ę d n y m w a­ ru n k ie m o p ra c o w a n ia w łaśc iw ej d o k u m e n ta c ji k o n s e rw a to rs k ie j i re a liz a c ji p rac.

P ra c a A rc h iw u m p ro w a d z o n a je s t w ięc trz e m a ró w n o le g ły m i to ra m i. J e d e n to om ów ione k w e ­ re n d y , d ru g i — o p ra c o w y w a n ie zbiorów w ła s ­ n y c h (in w e n ta ry z a c ja , k atalo g i, m ik ro film y , p u b lik a c je ) i tu w c e n tru m u w ag i z n a jd u ją się obecnie T ek i C iołka, trz e c i w reszcie — to u d o ­

s tę p n ia n ie p o siad an y c h zasobów z a in te re so w a ­ n y m badaczom . W p o p rz ed n ich la ta c h n a p o ty ­ k a ło to n a d u że tru d n o śc i ze w zg lęd u n a b ra k w łasn eg o pom ieszczenia, ale w no w ej "siedzi­ b ie O śro d k a p rz y u l. B rzozow ej 35 A rc h iw u m m a ju ż dog od ne w a ru n k i dla tej fo rm y sw ojej działaln ości. J e s t to ty m b ard ziej w ażn e, że od m o m e n tu o p u b lik o w a n ia „K atalo g u T ek G lin ­ k i” , fre k w e n c ja c z y te ln ik ó w d w u k ro tn ie w z ro ­ sła. S tw ie rd z e n ie tego fa k tu u m a c n ia n a s w p rz e k o n a n iu , że p r z y ję ty k ie ru n e k d ziała n ia je s t celo w y i po ży teczn y .

mgr Barbara Leonard

kierownik Działu Archiwum ODZ

ARCHIVAL DIVISION, HISTORICAL MONUMENTS DOCUMENTATION CENTRE

The A rchival Division, is responsible for -systematic research and inquiries made in archives, libraries, engraving and other illustrative m aterial collections w ith the aim to gather the documentation and do­ cumentary source m aterial for ithe history of Polish art, that of artistic sponsorship, history of conserva­ tion of m onum ental objects and their groupings. The selected m aterials are placed in inventory index cards according to general rules and principles adopted in archives. Each entry gives an orientation as to the .subject and scope of a .given m anuscript or illustrative source while the signature enables an easy access to original in a place w here it is preserved. The index card file thus being formed in the Centre as a result of ‘inquiries becomes a valuable source of scientific information for researchers and representatives of conservation authorities. The illustrative m aterials gathered in that w ay supply at the sam e time a basis for preparing .of subsequent volum es of a catalogue containing architectural drawings that are published

w ithin the series ”A ” of Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków (Library of Museums and Monu­ m ent Protection, series A).

In addition, the A rchival Division has at its disposal the .collections of its own which are named after the names of their founders. Within the contents of these collections a prevailing part is farmed by archival excerpltings lin form of m anuscripts and by scientific heritage left iby the outstanding Polish researchers, as, for instance, Dr. Jan Glinka, who has gathered an im m ense m aterial pertaining to artistic sponsorship of the Gryf-lBranicki fam ily during the 18th century, or the .late Professor Gerard Ciołek, the most outstan­ ding Polish expert lin the field of horticulture and the landscape protection.

All the materials gathered by Archival Division are afiter their preparation made accessible to the in te­

rested specialists.