Jerzy Kowalczyk
Komisja Ochrony Zabytków i Grono
Konserwatorów przy Oddziale
Warszawskim SHS
Ochrona Zabytków 28/3-4 (110-111), 270-271
—X IX w., z Muzeum W nętrz S ty lowych. Prace konserw atorskie 24 m alowideł zostały wykonane w la tach 1973 i 1974 przez PKZ, Oddział W arszawa i mgr M. Orthwein. In westor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. P a b i a n i c e . Dwa obrazy z koś cioła parafialnego Sw. Mateusza:
Ecce Homo, z XVII/XVIII w. i M atka Boska z Dzieciątkiem, z
X V III w. K onserwację zniszczonych płócien wykonała na koszt parafii w 1973 i 1974 r. mgr M. O rthw ein z W arszawy.
P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i . D wanaście obrazów i portretów sarm ackich z XVII—XIX w., z Mu zeum Regionalnego. Pełną konser w ację w zakresie dublażu, oczysz czenia, usunięcia przem alowań i u zupełnienia ubytków wykonała w 1973 i 1974 r. mgr M. O rthw ein z W arszawy; inw estor Wydział K ul tu ry i Sztuki Urzędu Wojewódzkie go w Łodzi.
R e g n ó w , g m. C i e l ą d z , p o w. R a w a M a z. Obraz M. Boska z
D zieciątkiem , z XVI/XVII w., olej
na desce, w sukienkach srebrnych. Prace konserw atorskie rozpoczęto w 1974 r. Wykonawca: PKZ, Od dział W arszawa; inwestor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Woje wódzkiego w Łodzi.
S i e r a d z . Obrazy i portrety s a r mackie, w większości członków ro dziny W alewskich h. Colonna, z XVI—X IX w., z Muzeum Regional nego, przeznaczone do wyposażenia pałacu w Tubądzinie. Prace kon serw atorskie 82 bardzo zniszczonych płócien w ykonała Pracow nia Ma larska PKZ, Oddział W arszawa, w 1973 i 1974 r. Inw estor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Wojewódz kiego w Łodzi.
T o m a s z ó w M a z o w i e c k i . P o r tre t hr. Tomasza Ostrowskiego, ko pia L. Biedrońskiego z drugiej po łowy X IX w. według obrazu Bac- ciarellego, z Muzeum Regionalnego. K onserw ację bardzo zniszczonego i przedartego płótna wykonała w
1973 r. mgr M. Orthw ein z W ar szawy. Inw estor: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.
T o p o l a K r ó l e w s k a , g m. Ł ę c z y c a , p o w. Ł ę c z y c a . Trzy obrazy ołtarzowe z kościoła p a ra fialnego, olej na desce i olej na płótnie, z XVII/XVIII w. K onser wację wykonała w 1973 r. mgr M. Orthw ein z Warszawy. Inw e stor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. W ą g ł c z e w , gm. W r ó b l e w , p o w. S i e r a d z . Obraz M atka Boska z Dzieciątkiem, z XVII w.,
w sukienkach metalowych z XVIII w., z kościoła parafialnego. Pełną konserw ację bardzo zniszczo nego obrazu rozpoczęto w 1974 r. Wykonawca: mgr M. O rthw ein z Warszawy; inwestor: Wydział K ul tury i Sztuki Urzędu Wojewódz kiego w Łodzi.
Z d u ń s k a W o l a . P o rtret Stefana Złotnickiego, założyciela m iasta, z początku X IX w., z Urzędu Miej skiego. Pełną konserw ację w zakre sie dublażu, oczyszczenia, usunięcia przemalowań i uzupełnienia u b y t ków rozpoczęto w 1974 r. Wyko nawca: m gr M. Orthw ein z W ar szawy; inwestor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.
Rzemiosło artystyczne
Ł a s k . Dwa antyfonarze arcybisku pa Jan a Łaskiego, z 1523 r. (perga min, barw ne inicjały, m ajuskuła gotycka, opraw a skórzana z oku - ciami), z kościoła parafialnego. Konserwację w zakresie oczyszcze nia pergaminu, popraw ienia składu i konserwacji oprawy rozpoczęto w 1974 r. Wykonawca: PKZ, Oddział Warszawa; inwestor: Wydział K ul tury i Sztuki Urzędu Wojewódz kiego w Łodzi.
S i e r a d z . Zespół mebli stylowych podworskich z Muzeum Regional nego, przeznaczonych do wyposaże nia pałacu w Tubądzinie. Prace
konserw atorskie w 1973 i 1974 r w ykonała P racow nia PKZ, Oddział Poznań; inw estor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu W ojewódzkiego w Łodzi.
W a l e w i c e , g m. B i e l a w y , p o w. Ł o w i c z . Dwa kom plety mebli neobarokowych, z X IX w. z pałacu Państw ow ej Stadniny K o ni: kom plet m ebli „m orelowych”, złoconych z gobelinowymi obiciami i kom plet mebli holenderskich z rzeźbionego dębu. Prace konserw a torskie, obejm ujące wzmocnienie techniczne, usunięcie przem alow ań, uzupełnienia złoceń i pełną konser wację pokryć gobelinowych, w yko nała w 1973 i 1974 r. Pracow nia PKZ, Oddział W arszawa; inw estor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.
W ą g ł c z e w , g m. W r ó b e l , p o w. S i e r a dz. Zespół barokowych oł tarzy, am bona i chór muzyczny z kościoła parafialnego. Prace kon serw atorskie wykonała w 1974 r. parafia na koszt własny.
W i t ó w , g m. P i o t r k ó w T r y b . , p o w. P i o t r k ó w T r y b . Bram ka barokowa, z X V III w., drew niana, bogato rzeźbiona, z kościoła p a ra fialnego. Pełną konserw ację bardzo zniszczonego drew na oraz usunięcie przem alow ań i uzupełnienie u byt ków w ykonała w 1973 i 1974 r. P r a cownia PKZ, Oddział W arszawa; inw estor: W ydział K ultury i S ztu ki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. W latach 1973—1974 p arafia na koszt w łasny w ykonała pełną reno w ację barokowej stolarki: ołtarza głównego i stall w prezbiterium . W i t ó w , g m. P i o t r k ó w T r y b . , p o w. P i o t r k ó w T r y b . P arap et chóru muzycznego, barokowy, z XVII w., z kościoła cmentarnego. Pełną konserw ację bardzo zniszczo nego drew na i m alowideł tem pero wych rozpoczęto w 1974 r. Wyko nawca: PKZ, Oddział W arszawa; inw estor: Wydział K ultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.
Mieczysław Pracuta
KOM ISJA OCHRONY ZABYTKÓW I GRONO KONSERWATORÓW PRZY ODDZIALE WARSZAWSKIM SHS
Pow ołana w lutym 1972 r. przez członków Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki K om isja Ochrony Zabytków, po rocznej, owocnej działalności *, zna lazła się w sytuacji kryzysowej. W skutek rozbieżności między Za rządem Oddziału W arszawskiego SHS i K om isją w ocenie sytuacji i m etod działania na rzecz ochrony
zabytków nastąpiło w 1973 r. w y raźne zahamowanie dotychczaso wych inicjatyw. Nie bez wpływu na to zahamowanie aktywności miały też decyzje Głównej Komisji Ochrony Zabytków przy Zarządzie Głównym SHS, ustalające sztywne formy organizacyjne oraz ograni czające terytorialny i tematyczny zakres prac Komisji Oddziałowych.
Nie mogąc rozwijać działalności Komisji, jej przewodniczący począt kowo zrezygnował ze swojej funk cji, a gdy n ik t z członków nie w y raził gotowości jej objęcia poprosił o urlop w pracach do lutego 1974 r. W tym okresie członkowie Komisji: dr hab. Krzysztof Pawłowski i mgr Ryszard Brykowski, interweniow ali w Urzędzie K onserw atora
Zabyt-1 J . K o w a l c z y k , P o w o ł a n i e K o m i s j i O c h r o n y Z a b y t k ó w p r z e z w a r s z a w s k i c h h i s t o r y k ó w s z t u k i , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” , X X V , 1972, n r 2, s. 124; t e n ż e , D z i a ł a l n o ś ć K o m i s j i O c h r o n y Z a b y t k ó w w a r s z a w s k i c h h i s t o r y k ó w s z t u k i w 1972 r . , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” , X X V I , 1S73, n r 2, s. 144— 147. 270
ków m.st. W arszawy w sprawie projektu przebudowy bloku zam kniętego ulicami Lwowska—Koszy kowa—Noakowskiego, rozbiórki o ficyn przy ul. Hożej, konserwacji w itraży w Domu Handlowym B-ci Jabłkowskich. Z inicjatyw y m gr R. Brykowskiego K om isja wspólnie z Zarządem Oddziału zwróciła się w listopadzie 1973 r. do W ydawnictw Artystycznych i Filmowych z pro pozycją podjęcia wspólnej serii w y dawniczej, poświęconej zabytkom sztuki Mazowsza i Podlasia. Pod koniec 1973 r. ustąpił z Komisji dr hab. K. Paw łow ski w związku z objęciem stanow iska w icedyrektora Zarządu Ochrony Zabytków Mini sterstw a K ultury i Sztuki.
W 1974 r. nastąpiło wyraźne oży wienie działalności Komisji; doko nano podziału zadań jej członków. Oto skład Komisji: przewodniczący — doc. dr hab. Jerzy Kowalczyk, członkowie — m gr Ryszard B ry- kowski, mgr Michał Gradowski, doc. dr hab. Tadeusz S. Jaroszew ski, m gr kons. Gabriela Lipkowa, dr Andrzej Olszewski, m gr Mariusz W ituski.
Z inicjatyw y przewodniczącego Ko m isji utworzono przy Oddziale W arszawskim SHS sekcję konser w atorską pod nazwą Grona Kon serwatorów . Posiedzenie inaugura cyjne odbyło się 21 m arca 1974 r.; wówczas też nakreślono program działania G ro n a 2. Na listę człon ków zapisały się 23 osoby, z k tó rych zostało wyłonione 6-osobowe Prezydium G rona: przewodniczący — doc. dr hab. Jerzy Kowalczyk, zastępca przewodniczącego — mgr kons. K rystyna Sommerowa, człon kowie — doc. kons. Juliusz Bursze, dr inż. arch. M aria Brykowska, mgr kons. Aldona Romanowiczowa, mgr inż. arch. Mieczysław Samborski. Łącznie odbyło się sześć zebrań Komisji i Prezydium Grona. Dużym powodzeniem cieszyły się posiezdenia ogólne Grona K onser watorów organizowane raz w m ie siącu (z w yjątkiem miesięcy w ak a cyjnych. Dzięki starannie dobranym tem atom referatów odbywały się na spotkaniach długie, gorące dysku sje, nie pozbawione akcentów pole micznych. Zgodnie z nakreślonym program em , poruszane były ogólne problem y z teorii i praktyki oraz etyki konserw atorskiej, a także program y działań w zakresie ochro ny i konserw acji zabytków w Pol sce i w W arszawie. Na posiedzenia Grona zapraszani byli nie tylko konserw atorzy-członkow ie SHS, ale także w ielu konserw atorów nie zrzeszonych. Prezydium Grona chce
bowiem pozyskać dla swej działal ności wszystkich konserwatorów warszawskich. Ma to istotne zna czenie nie tylko dla podniesienia prestiżu SHS, ale ważne jest także z tego powodu, że konserwatorzy różnych specjalności nie m ają swe go stowarzyszenia. Istnieją tylko sekcje konserw atorskie przy SARP i ZPAP. Grono K onserwatorów przy SHS jest jedyną sekcją s k u piającą wszelkich specjalistów czyn nej ochrony zabytków.
W czasie jednego roku istnienia Grona odbyło się siedem zebrań ogólnych, poświęconych następują cym tematom:
17.V.1974 — dr Jerzy Frycz, adiunkt In sty tu tu Zabytkoznaw- stw a i K onserw atorstw a U niwersy tetu M. K opernika w Toruniu, Czy
m am y doktrynę konserwatorską w Polsce?
25.X.1974 — dr Lecz Krzyżanowski, K onserw ator Zabytków m. st. W ar szawy, O program konserwacji za
bytków W arszawy na miarę po trzeb.
18.XI.1974 — prof, dr Alfred M a jewski, Generalny K onserw ator Za bytków, Ogólne kierunki działal
ności w dziedzinie ochrony za b yt ków w Polsce.
13.XII.1974 — dr Bohdan Rym a szewski, Generalny Konserw ator Zabytków, Czy możliwe jest u trzy
manie dawnego charakteru dzielnic historycznych?
10.1.1975 — dr Lech Krzyżanowski,
Karta wenecka czy karta konser wacji zabytków?
28.11.1975 — doc. dr H anna Jędrze jewska, Problemy etyki konserw a
torskiej.
14.111.1975 — dr Bohdan Rymaszew ski, Program perspektyw iczny ochrony zabytków i m uzealnictwa w Polsce.
Prezydium Grona Konserwatorów dąży do tego, aby bardziej w artoś ciowe referaty były publikowane na łam ach „Ochrony Zabytków”. Komisja Ochrony Zabytków inicjo wała, acz nie bez pewnych tru d ności, krytykę konserw atorską. Zo stał zaplanowany cykl artykułów o realizacjach konserwatorskich; zaw arto w tej spraw ie porozumie nie z Redakcją „Ochrony Z abyt ków”. Dotychczas ukazały się dwa artykuły: o kościele w H aczęw ie3 i o pałacu Lubom irskich „Za Żelazną B ram ą” w W arszawie 4. Są w przy gotowaniu artykuły o konserw acji pałacu Jacobsonów w W arszawie i gmachu d. Towarzystwa K redyto wego Ziemskiego w Warszawie. Elementy krytyki konserw atorskiej
zaw ierał objazd poświęcony pro blematyce: S ta n zabytków konser
wowanych przechow yw anych w w arunkach pozamuzealnych, który
odbył się 16.XI.1974 r. na terenie woj. łódzkiego. Objazd ten zorgani zowany został przez ODZ; obok m gra Bolesława Bielawskiego duży wysiłek przy organizow aniu objaz du włożyła też m gr kons. K. Som m erowa z Prezydium Grona. W 1974 r. nie przeprowadzono na większą skalę interw encji dla r a tow ania zagrożonych zabytków. Były to raczej tylko sygnały i ko m unikaty. Zaalarm ow ano Urząd K onserw atora Zabytków m.st. W ar szawy w spraw ie przypadkowo od kopanych przy tarasie Pałacu K a zimierzowskiego i bezmyślnie po gruchotanych elem entów lapidarial-
nych m.in. z gotycko-renesansowego zam ku w Piotrkowie. W związku z wysadzeniem śluzy Paniewo na K a nale Augustowskim powiadomiono redakcję „Życia W arszawy” i spo wodowano w yw iad terenowy, k tó rego rezultatem było ukazanie się artykułu, niestety, post fa c tu m 5. Do działalności o charakterze in te r w encyjnym należy zaliczyć też a r tykuły m gra R. Brykowskiego in form ujące opinię społeczną i w ła dze o katastrofalnym stanie za bytków w powiecie tomaszowsko- -lubelskim i lu b arto w sk im 6. Jeśli chodzi o popularyzację ochro ny zabytków, to w 1974 r. nadal były czynione przez m gra R. B ry kowskiego staran ia o serię w ydaw niczą popularyzującą zabytki Ma zowsza. Został opracowany program serii i złożony w PWN (Redakcja Varsavianôw). W celu popularyza cji zabytkoznaw stw a i konserw a torstw a poprzez odczyty, nawiązano kontakt ze Stołeczną Komisją Opie ki nad Z abytkam i przy PTTK. Grono K onserw atorów objęło stałą opiekę m erytoryczną nad odczyta mi dla społecznych opiekunów za bytków.
W drugiej połowie lutego 1975 r., po wyborach nowych władz Od działu W arszawskiego SHS n astą piły pewne zmiany. Przewodniczą cym Komisji Ochrony Zabytków została dr Aldona Bartczakowa (skład Komisji pozostał poza tym bez zmian). Z Prezydium Grona wycofała się dr inż. arch. Maria Brykowska, a zostali dokooptowani: mgr A ndrzej Michałowski i mgr Piotr Rudniewski. Przewodniczącym Grona pozostał nadal niżej podpi sany.
Jerzy Kow alczyk
1 J . K o w a l c z y k , W a r s z a w s k i e G r o n o K o n s e r w a t o r ó w p r z y S H S , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” , X X V I I , 1974, n r 4, s s . 336— 337. * R . B r y k o w s k i , N i e k t ó r e p r o b l e m y k o n s e r w a c j i k o ś c i o ł a w H a c z o w i e , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w " , X X V I , 1973, n r 3, s s . 190—200. * T. S. J a r o s z e w s k i , U w a g i o o d b u d o w i e P a ł a c u L u b o m i r s k i c h w W a r s z a w i e , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” , X X V I I , 1974, n r 4, s s . 300— 305. 6 W . D y m i t r o w , E k s p l o z j a n a K a n a l e , „ Ż y c i e W a r s z a w y ” z d n i a 6. V I I . 1974. • R . B r y k o w s k i , W s p r a w i e z a b y t k o w e j d r e w n i a n e j a r c h i t e k t u r y c e r k i e w n e j p o w i a t u T o m a s z ó w L u b e l s k i , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” , X X V , 1972, n r 4, s s . 276— 285; t e n ż e , R e m a n e n t z a b y t k ó w n a p r z y k ł a d z i e j e d n e g o p o w i a t u , „ L i t e r a t u r a ” z d n i a 13.11.1975, s . 9, p o r . t a k ż e a r t y k u ł w n i n i e j s z y m z e s z y c i e „ O c h r o n y Z a b y t k ó w " . 271
