Lenard, Barbara
"Zbornik Zaštite Spomenika Kulture",
R. XVII, 1966; R. XVIII, 1967 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 22/3 (86), 238-241
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH*
ZBORNIK ZAŚTITE SPOMENIKA KULTURĘ. Wyd. Jugoslovensiki institut za zaśtitu spomenika kulturę. Belgrad. Ukazuje się raz w roku.
Rocznik XV II (1966), stron 119, ilustracje.
Medzunarodna povelja o konzervaciji i restauraciji spom enika i spomenićkih celina (Międzynarodowa
K arta Ochrony i K onserw acji Zabytków), s. 5—9, tłu m aczenie w jęz. francuskim. Teikst Karty, uchwalo nej przez II M iędzynarodowy Kongres A rchitektów i T echników Zabytków — Wenecja, 25— 31 maja 1964 r. A rtykuły i studia
C v i t o F i s i k o v i c , Slike Nikole Grassija u Tro-
giru i na Visu (Obrazy Nicola Grassiego w Trogirze
i na w ysp ie Vis), s. 11—24, 24 il., str. w jęz. francus kim. /. u tor publikuje, n ie znany dotychczas, obraz „Madonna ze św iętym i” (Rajmund Nonnatus, Szcze pan — p ierw szy m ęczennik i Mikołaj z Bari) z kościo ła św. Ducha na dalm ackiej w yspie Vis. Przypisuje go Nicola Grassiemu, w eneckiem u m alarzowi z pier w szej p ołow y XVIII w ieku, którego dziew ięć ow al nych p łócien z portretam i św iętych znajduje się w k ościele św. Mikołaja w Trogirze. W szystkie w ym ie nione obrazy, publikowane po raz pierw szy w kom plecie, były konserw ow ane w 1966 r. przez Dalmacki Instytut K onserw atorski w Splicie.
S l o b o d a n N e n a d о V i ć, Tip ovi vrata u narod-
noj a rh ite k tu r y (Typy drzwi w architekturze ludowej),
s. 25—50, 37 il., str. w jęz. francuskim. W związku z pojaw iającym się często w praktyce konserw ator skiej problem em rekonstrukcji zniszczonych drzwi w obiektach zabytkowych — autor dokonuje przeglądu licznych, zachow anych na terenie Jugosław ii, przy kładów zam knięcia otworów w ejściow ych i ustala ich typologię. Dla okresu średniowiecza, z którego — poza jednym w yjątk iem — nie zachow ały się takie przy kłady, autor rekonstruuje typy drzwi w oparciu 0 przekazy ikonograficzne, znalezione w m alarstwie ściennym .
M i l a n G o j к о V i ć , Jedna hipoteza o izgledu i kon-
s tr u k c iji mosta pre ko N ere tv e u Mostaru pre gra- d ze nja Starog mosta (Hipoteza na tem at wyglądu
1 konstrukcji pierwotnego mostu na rzece N eretvie w m ieście M ostar przed budową tak zwanego Starego M ostu), s. 51—64, 6 il., str. w jęz. francuskim. W oparciu o przekazy źródłowe i analizę dawnego i obecnego ukształtowania koryta rzeki autor rekon struuje p ierw otn y m ost w iszący na Neretvie. Zastą piony on został w 1566 r. kam iennym „Starym Mo stem ”, w zniesionym , w edług projektu nadwornego
* S tały przegląd zagranicznych czasopism konserw a torskich obejm uje U w ydaw nictw , których zestaw
architekta tureckiego Kodży Mimar Sinana, przez jego ucznia Hajrudina. Pierw otny m ost, usytuow any nieco poniżej w dół rzeki w stosunku do obecnego, istniał już w pierwszej połow ie XV w ieku; k onstruk cja jego była częściowo drewniana, a dźwigaram i b yły łańcuchy znacznych rozmiarów. Szczegółowe om ów ie nie konstrukcji podbudowane jest przykładam i z h is torii budownictw a m ostowego.
Badania i prace konserw atorskie
I v a n Z d r a v k o v i c , Istraéivanje ostataka dvo-
raca u Brnjacima, Ribniku i и N eku dim u nekih spo menika и njihovoj okolini (Poszukiwania reliktów
pałacow ych w m iejscowościach Brnjaci, R ibnik i Ne- kudim oraz innych obiektów w ich sąsiedztw ie), s. 65—74, 12 il., str. w jęz. francuskim . Thróba ustale nia, na podstawie przekazów źródłowych i w izji tere
nowych, lokalizacji dawnych rezydencji: królowej
Heleny A ndegaweńskiej w Brnjaci, cesarzy Duszana i Urosza w Ribniku i despoty Djurdje Brankovièia w (Nekudim. Wskazania do ew entualnych przyszłych badań wykopaliskowych, niezbędnych dla spraw dze nia w ysuniętych hipotez.
N a d e ż d a K a t a n i e , Ispitivan je i proucavanje
starih kamenih mostova u Bośni i Hercegovini Bada
nia i studia nad starym i mostam i kam iennym i Bośni i Hercegowiny), s. 75—82, 12' il., str. w jęz. francuskim Om ówienie dalszych etapów badań, prowadzonych od szeregu lat przez Jugosłow iański Instytut Ochrony Zabytków. Po skom pletow aniu w 1964 roku m ateria łów z terenu Słow enii, badania przeniesiono w 1965 roku na tereny Bośni i Hercegowiny. R ów nolegle do badań terenowych (dokumentacja pom iarowa, foto graficzna, sondaże) gromadzono dokum entację zacho waną w archiwach austriackich i studiow ano źródła pisane.
N a d e ż d a P e s i é - M a k s i m o v i é , Istraéivanje
spomenićkich vrednosti srednjovekovnog sela Trg (Prethodno saopstenje) (Badanie w artości zabytko
w ych średniow iecznej w si Trg. K om unikat wstępny), s. 82—92, 8 il., str. w jęz. francuskim . O m ów ienie pro blem atyki badań osiedli w iejsk ich pod kątem w id ze nia ich w artości zabytkowych. Zwrócenie uw agi na trudności w ynikające z braku w ybitnych, najczęściej, reliktów m aterialnych, ew identnych do historii tych osiedli i konieczność stosowania zupełnie odm iennych, niż w przypadku miast, k ryteriów badawczych. Pod kreślenie pilności badań wobec szybko postępującej urbanizacji w si, która zaciera, i tak trudno czytelne, elem enty zabytkowe. Jako obiekt dośw iadczalny w y brano, po w stępnej klasyfikacji, w ieś Trg w Chorwa cji w ystępującą już w X IV -w iecznych źródłach
kar-zamieszczono w z. 3 i(62) rocznika XVI (1963) „Ochro na Zabytków”, s. 69.
tograficznych, która zachow ała w znacznym stopniu swoje p ierw otne form y osadnicze. Program kom p lek sow ych badań przew idyw ał w ykopaliska archeolo giczne, kwerendy archiwalne, inw entaryzacje i an a lizy. Po czterech latach, z braku środków finanso wych, zm ieniono m etodę badań i przeprowadzano
ankietyzację fotograficzną, opisową i pomiarową
w szystkich zagród. Zebrany m ateriał daje w ystarcza jącą podstaw ę do objęcia ochroną w si Trg, która ulega szybkim przeobrażeniom, niszczącym jej w ar tości historyczne. Jest to 'sygnał alarm owy, w skazu jący na konieczność otoczenia ochroną tego rodzaju jednostek osadniczych.
K om unikaty
N a d e ż d a K a t a n i e , Prilog dokum enta ciji
drvenog mosta greko Une u Kostajn ici (Przyczynek
do dokum entacji drew nianego mostu na rzece Unie w K ostajnici), s. 93—98, 8 il., str. w jęz. francuskim . Budowa nowego m ostu na Unie spowoduje zburzenie starego, drewnianego m ostu na tej rzece, wzm ianko w anego po raz pierw szy w 1596 r. Od w iek ów słu żył on celom handlowym . Most jest integralnie zw iązany z otoczeniem tak, że jego rozbiórka zuboży w znacz nym stopniu znany zespół m ałych m iast, jaki tworzą Bośnieńska i Chorwacka Kostajnica. Celem artykułu, opartego na przekazach źródłowych i ikonograficznych (między innym i na odnalezionych w K riegsarchiv w W iedniu), jest udokum entow anie obiektu, który
wkrótce przestanie istnieć.
N a d e ż d a P e ś i ć - M a f c s i m o v i ć , Medzurepu-
blićki sastanak sa ternom „Organizacija i probierni za śtite etnolośkih spom enika” odrzan 27. i 28. januara 1966 u N ovom Sadu (M iędzyrepublikańskie spotkanie
w N ow ym Sadzie, poświęcone „Organizacji i proble m atyce ochrony zabytków etnologicznych”. 27 i 28 stycznia 1966 r.), s. 99—101, str. w jęz. francuskim . W zjeździe, zorganizowanym pod auspicjam i K rajo wego Urzędu K onserw atorskiego W ojwodiny, w zięli udział etnolodzy, architekci i historycy sztuki zainte resowani ochroną zabytków kultury i sztuki ludow ej. Reprezentowali oni służbę konserwatorską i muzea etnograficzne prawie W szystkich republik, a także Jugosłow iański Instytut Ochrony Zabytków. Oma wiano problem y ogólne ochrony zabytków, pracę et nologów w urzędach konserw atorskich, zagadnienie zakładania m uzeów w plenerze oraz sprawy ochrony zabytków architektury ludowej. Skonstatowano brak podstaw teoretycznych z zakresu k ryteriów w artoś ciujących charakter ruchom ych i nieruchom ych za bytków etnologicznych, co stanow i istotną przeszkodę w pracach mad zachowaniem tej części spuścizny k ul turowej. N iedostateczny jest również stopień przygo towania specjalistów do tych zadań. W ysunięto szereg w niosków , które dały podstaw ę do opracowania rezo lucji przyjętej przez zjazd.
N a d a V u l e t i c , Razgovori o za śtiti etnolośkin
spomenika. N ovi Sad 27. i 28. januara 1966. (Dyskusja
0 ochronie zabytków etnologicznych. Nowy Sad, 27 1 28 stycznia 1966), s. 102— 103. O m ów ienie sytuacji zabytków etnologicznych oraz przyczyn powodujących trudności w ich konserw acji, z jednoczesnym w sk a zaniem ważności tego problem u dla kultury narodo wej. R ozw inięcie wzm iankow anego w poprzednim kom unikacie tematu niedostatecznego przygotowania specjalistycznego kadr, zajm ujących się ochroną tego typu obiektów. Postulow anie konieczności szerszego propagowania zagadnień ochrony zabytków etnolo gicznych wśród społeczeństw a, organizacji i w ładz oraz zaangażowania do tych zadań, w szerszym niż dotąd stopniu, specjalistów etnologów.
N a d a V u l e t i c , Rad etnologa u Pokrajinskom
zavodu za zaśtitu spomenika ku lturę u Novom Sadu
(Praca etnologa w K rajowym Urzędzie Ochrony Za bytków w Nowym Sadzie), s. 103—104. K rajowy Urząd Ochrony Zabytków w Nowym Sadzie pow stał w 1951 r.; od il961 r. istn ieje w nim stanow isko fachow
ca etnologa. Do podstaw ow ych jego zadań należy „branie pod ochronę” zabytków etnologicznych i nad zór nad ich konserwacją. Dla zgromadzenia w łaściw ej dokumentacji, niezbędnej do w ykonyw ania tej pracy, przystąpiono do ew idencji zabytków etnologicznych w terenie. W ykorzystano przy tym informacje p osia dane przez muzea i częściow o zgromadzone przez Urząd. A rtykuł om awia m etody przeprowadzenia ba dań terenowych, charakteryzuje uzyskane m ateriały ew idencyjne oraz ich system atyzację i dalsze opra cowanie.
M a r i j a G a m u l i n , Probierni zaśtite etnolośkih
spomenika kontinentalnog dijela SR H rv atske (Pro
blem y ochrony zabytków etnologicznych k on tyn en talnej części Chorwacji), s. 104—108, str. w jęz. fra n
cuskim. O m ów ienie niedostatecznych w arunków
ochrony zabytków budow nictw a wiejskiego, w y n ik a jących z jednej strony ze zbyt małej ilości etnolo- gów -specjalistów w służbie konserwatorskiej, z dru giej zaś — z rodzaju m ateriałów użytych do k onstru k cji tych obiektów , podatnych na zniszczenie, a jed nocześnie w ym agających znacznych nakładów fin a n sowych dla ich konserwacji. 'Relacja z prac etnologa, pracującego w Krajowym Urzędzie Konserwatorskim od 1961 roku, którego podstaw owym zadaniem jest przeprowadzenie ew id en cji zabytków budow nictw a w iejskiego w terenie. Doświadczenia uzyskane przy jej prowadzeniu, pozwalają na sform ułow anie n a stę pujących wniosków: należy niezw łocznie przystąpić do opracowania inwentarza zabytków architektury ludowej z terenu całego państwa; wprowadzić na w y działach architektury specjalizację w zakresie archi tektury w iejskiej; planow ać w budżetach urzędów konserwatorskich środki finansow e interw encyjne na ratow anie zabytków etnologicznych; rozpocząć szybko prace nad organizacją muzeum w plenerze i organi zacją regionalnych parków etnograficznych. W arty kule poruszono rów nież sprawę wywozu zagranicę ruchomych obiektów etnologicznych i całkow ity brak przygotowania służby celnej do ich ochrony.
N a d e ż d a P e ś i ć - M a k s i m o v i ć , Zajednićko
re savanje problema zaśtite spomenika etnolośkog znaćaja (K olektyw ne rozw iązyw anie problem ów ochrony zabytków etnologicznych), s. 109—111. Om ó w ienie znaczenia m iędzyrepublikańskich spotkań p o
święconych ochronie zabytków kultury ludow ej,
z których pierwsze odbyło się w 1960 roku w Caćku, drugie — w 1966 w N ow ym Sadzie. Zobrazowanie i ocena sytuacji istniejącej w dziedzinie ochrony za bytków etnologicznych na terenie kraju, w oparciu o m ateriały uzyskane ze zjazdów.
Zakljućci, predlozi, sugestije sa m edzurepublićkog sastanka struenjaka koji rade na pitanjim a zaśtite spomenika etnolośkog karaktera, odrżanog 27. i 28. januara 1966. u prostorijama Matice Srpske u N ovom Sadu (U chw ały, w nioski, propozycje m iędzyrepubli-
kańskiego spotkania w Nowym Sadzie, poświęconego ochronie zabytków etnologicznych. 27—28 stycznia 1966), s. 112. Tekst uchwalonych w niosków i p odję tych przez Zjazd uchwał, zaw arty w 9 punktach. Recenzje książek i czasopism
H. J. Plenderleith, La conservation des an tiquités et
des oeuvres d ’art, Paryż 1966, (M. Vunjak), s. 113. Naśe starine, Sarajewo, t. X ,(1965), (N. K.), s. 113—115. Prilozi povijesti um jetnosti u Dalmaciji, Split, sv. 7—
10 (1953—'1956), (N. K.), s. 115— 119.
Rocznik X V III (1967), stron 146, ilustracje. Artykuły i studia
M i l k a C a n a k M e d i ć , Teorijska sprema i ste-
pen obrazovanja srednjovekovnih graditelja (Wiedza
teoretyczna i stopień w ykształcenia m istrzów budo w lanych w średniow ieczu), s. 5—26, 23 il., streszczenie
w jęz. francuskim. Rozważania na tem at badań pro w adzonych nad rozwojem sztuki budowlanej i ob szerna, bogato ilustrowana analiza dotychczasowych ich w yników . Badania te poświęcone głów nie zagad nieniom proporcji budynków, przyniosły w rezu lta cie u stalenie następującej klasyfikacji typów propor cji: 1) typ w ym ierny i harm onijny, polegający na prostych stosunkach liczbowych, o równom iernych interw ałach 1: 1, 2: 1 , 3: 2, 4 : 3 , itd. 2) typ n iew y m ierny pochodzący od system u V2 lub „kwadratury” (figura podstawowa oparta na zasadzie kwadratu lub oktogonu) i system u V3 albo triangulacji (opartej 0 kwadrat, trójkąt równoboczny, hexagon). 3) typ
„ • X * / 5 + 1
dynam iczno-sym etryczny oparty o systemy: Ф = ---„złote cięcie”, lub podział figur takich jak kwadrat, pentagon, dekagon. Mimo tych precyzyjnych usta
leń m etody sporządzania sam ych projektów po
ustaleniu system u proporcji nie zostały dotąd — zdaniem autora — dostatecznie w yjaśnione, ponieważ zachow ane oryginalne dokumenty nie zawierają w y starczających danych. Czy zasady kompozycji stoso wane przez architektów średniowiecza i renesansu w yszły z teoretycznych studiów nad architekturą an tyczną, nad dziełami m atem atyków i filozofów grec kich — czy też ich postępow anie jest dalszym ciągiem doświadczeń będących w ciągłym rozwoju i użyciu od starożytności przez średniow iecze do renesansu — należy ustalić przez w eryfikację dokum entów doty czących architektów średniowiecza, jak rów nież do kum entów związanych ze stosunkam i społecznym i tej epoki. D latego autor daje przegląd istniejących w tedy szkół w yższych, zwłaszcza zajm uje się programem tzw. „quadrivium ”, obejmującego nauki ścisłe: aryt m etykę, geom etrię, m uzykę i astronomię. W sw ym studium m ów i też o dziełach m atem atyków i teore tyków starożytnych, które wiążą się z praktyką budo w laną lub odnoszą do stosowania przyjętych w sztuce proporcji. Uważając za niezbędne ponow ne zbadanie niektórych dokumentów, autor poddaje analizie ze staw oryginalnych rysunków technicznych, w yjaśnia jących zastosowaną form ę architektoniczną.
S l o b o d a n N e n a d о V i ć, Probierni restauracije
gradaćke crkve (Problem y odbudowy cerkw i w Gra-
dac), s. 27—38, 10 il., streszczenie w jęz. francuskim . Odbudowa kościoła klasztornego w Gradac, fun dow a nego przez królow ę H elenę w drugiej połow ie XIII w ieku, dobiega końca. Z tej okazji autor przedstawia szereg teoretycznych rekonstrukcji obiektu, opraco w anych przez kilku uczonych i w ykazuje różnice jakie zachodzą m iędzy tym i rozwiązaniam i, a projek tem głównym w edług którego przeprowadzono odbu dowę. Wyjaśnia przyczyny dla których p ew n e roz wiązania z projektów teoretycznych nie m ogły być uwzględnione i wykonane, a inne zostały przyjęte. A rtykuł ilustruje również stan kościoła przed i w czasie konserwacji.
G o j k o v i c M i l a n , Most M ehm ed-pase Sokolo-
vića u Visegradu i savremeni vodoprivredni zah vati
(Most M ehm eda-paszy Sokolovica w Vy<śegradzie
1 w spółczesne urządzenia gospodarki wodnej), s. 39— 56, 10 il., streszczenie w jęz. francuskim . Most na rzece Drinie, długości ok. 328 m zbudowany został w latach 1571—'1577 z in icjatyw y w ielkiego wezyra tureckiego Mehmedanpaszy So’kolovića; budowę pro w adził królewski budowniczy Kodża Mimar Sinan. W planie budowli odróżnia się dw ie części: zasadni czą, długości 179,43 m, stanowiącą w łaściw e przejście przez rzekę i pomocniczą rampę w zdłuż biegu rzeki na lew ym jej brzegu; są one integralnie związane z sobą i stanow ią jedność kompozycyjną i konstruk cyjną. W następstw ie niedawnej realizacji projektu użycia wód Driny dla celów hydro-energetycznych, nastąpiła zmiana stanu i biegu wód rzeki, a tym sa mym zmiana warunków konstrukcyjnych i w idoko w ych mostu. W w yniku szczegółowych badań, którym poddano ten cenny obiekt sztuki budowlanej islamu, powstało studium dające alternatyw ne opracowania
m ostu w Visegradzie w nowych, zm ienionych warun kach, przy uwzględnieniu zmiennego poziomu lustra wody w różnych porach roku. Równocześnie zanalizo wano nowe w artości budowli oceniając jej znaczenie z punktu widzenia zagadnień estetycznych, środowis kowych, utylitarnych i zabytkowych.
R a n k o F i n d r i k , Italijanski trulli i analogije sa
prim orskim bunjama (W łoskie trulla i ich analogia
z nadm orskim i bunjam i), s. 57—74, 26 il., streszczenie w jęz. francuskim. A rtykuł poświęcony studiom po rów nawczym b ud ow li kam iennych zw anych „trullo” zachowanych na terenie południowych Włoch z ana logicznym i budowlam i zw anym i „bunja” zachow any m i na wybrzeżu dalm atyńskim i wyspach pobrzeża adriatyckiego Jugosław ii. W obu przypadkach chodzi o n iew ielk ie budow le kamienńe, których przekrycia im itują formę sklepień. Jest to typ budowli znany w w ielu rejonach świata, należący do najstarszych złożonych system ów konstrukcji stworzonych przez człowieka.
G o r d a n a B a b i ć , Litu rgijski te k sto v i ispisani na
żiuopisu apside S v e tih Apostola u Peći. Mogućnost nihovog resturacana (Teksty liturgiczne w m alow i
dłach absydy cerkw i św. A postołów w Peći. M ożli wość restauracji), s. 75—84, 6 il., streszczenie w jęz. francuskim. O m ów ienie m ożliwości restauracji tek stów m odlitw liturgicznych w ypisanych na zwojach trzymanych przez biskupów w m alow idłach central nej absydy św iątyni; stare greckie m odlitw y są tutaj przekazane w języku staro-serbskim . Dzięki istnieniu licznego m ateriału porównawczego na m iejscu i w tekstach zachowanych w Studenicy i Arilje, inskryp cje mogą być odczytane i restaurowane, mimo lokal nych poważnych uszkodzeń. Nie można natom iast z i dentyfikow ać w szystkich przedstawionych w m alo w idłach postaci przy pomocy trzymanych przez nich tekstów, ponieważ nie stanowią one obowiązujących atrybutów.
Badania i prace konserw atorskie
M i l a V u j i ć i ć - V u l i v i ć , Rimska grobnica
u Brestoviku. К onzer va t orsk o -re staurat or ski radovi — prva faza (Grób rzym ski w Brestoviku. Prace konser-
w atorsko-restauratorskie — pierwsza faza), s. 85—92, 5 il., streszczenie w jęz. francuskim. Om ów ienie za gadnień zabezpieczenia i konserwacji grobu rzym skie go odkrytego w 1895 r. i ponow nie odsłoniętego* w 1955 r. oraz przystosowania go dla celów turystycz nych. Najstarsza część zbudowanego w stoku w zgórza'
grobu, zawierająca relikty sarkofagów, pochodzi
z III wieku naszej ery, dalsze partie datowane są na w iek IV. W pierwszej fazie iprac w ykonanych w 1964 r. obiekt oczyszczono i zabezpieczono przez uzupełnienie murem części konstrukcyjnych. Głównym problemem konserwatorskim w tej fazie prac było powiązanie partii autentycznych z rekonstruowanym i. Przyjęte rozwiązanie polegało na zastosowaniu nieco ciem niej szej zaprawy w m iejscach spojenia obu partii; u zys kano to przez dodanie zm ielonego czarnego kamienia. W dalszym etapie p rzew iduje się konserw ację fres ków i sarkofagów oraz rekonstrukcję konch i po sadzki.
D i m i t a r G o r n a k o v , K on ze rva to r sk o -istra ii-
vacki radovi na a rh itekturi i zivopisu cr k ve sv. Ar- handźela kod Prilepa (Prace konserw atorsko-badaw -
cze w zakresie architektury i m alarstw a w cerkwi św. Archanioła pod Prilepem ), s. 93—98, 5 il., stresz czenie w jęz. francuskim . Badania architektoniczne przeprowadzone w cerkw i św. Archanioła pod P r ile pem pozw oliły na precyzyjne u stalenie trzech faz budowy obiektu i przesądziły o słuszności jednej z dwóch sprzecznych dotychczasowych hipotez. P ier wsza faza budowy — to w zniesienie kościoła w dru giej połow ie XII w ieku (wschodnia część obecnego); druga faza — p ow iększenie przez rozbudowę w k ie runku zachodnim w drugiej połow ie XIV w.; trzecia faza — przebudowa cerkw i w 1861 r. w czasie budowy
cel klasztornych. W czasie badań, które doprowadziły do odkrycia relik tów pierwotnej fasady zachodniej cerkwi, odnaleziono także fragm enty fresków pocho dzące z XII w ieku. Badania sondażowe ścian p otw ier dziły obecność fragm entów m alowideł z tego okresu w absydzie ołtarzowej, oraz w ykazały obecność lic z nych przedstaw ień pochodzących z drugiej połow y XIV wieku, w zachodniej partii budowli. Szczególnie cenne było odkrycie portretu fundatora rozbudowy kościoła; z inskrypcji w ynika, że b ył to m nich Jan. Ponadto, pod posadzką znaleziono mur pokryty m a low idłem z czterema postaciami, z których trzy ubra ne są w szaty k rólew skie. Te portrety su w erenów na leżały prawdopodobnie do kaplicy zbudowanej w X ll wieku.
K r u m T o m o v s k i , Adaptacij a bezistena u Stipu
u galeriju slika i skulptu ra (Adaptacja bezistanu w
Ś tip ie na galerię m alarstw a i rzeźby), s. 99—104, 5 il., streszczenie w jęz. francuskim. Bezistan (hala targo wa), zbudowany prawdopodobnie w XVI w ieku, ze w zględu na sw oje w ysokie w alory architektoniczne, został przeznaczony na galerię m alarstw a i rzeźby Muzeum Narodowego w Stipie. W latach 1959—1963 przeprowadzono prace konserw atorskie (wzmocnienie zlasowanych kam iennych m urów, usunięcie zaw ilgo cenia, naprawa dachu, likw idacja późniejszych otw o rów) oraz prace adaptacyjne. Dogodny układ jedno- przestrzennego wnętrza pozw olił na przystosow anie obiektu do nowych potrzeb bez konieczności w pro wadzania zmian w jego pierwotnym ukształtow aniu. Otoczenie uporządkowano, przywracając pierw otny poziom terenu w okół budynku, który w nowej roli stanow i elem ent kom pozycji śródm iejskiego zespołu urbanistycznego.
M i r j a n a L e s e k, Ikonostas crkve u Saśincima.
Stanje i znacaj spomenika i pitan je n jegove atribu- cije Teodoru Kracunu (Ikonostas cerkw i w Saśinci.
Stan zachowania i znaczenie zabytku oraz problem jego atrybucji Teodorowi Kraćunowi), s. 105—112, 4 il., streszczenie w jęz. francuskim. Szczegółowa relacja stanu zachowania ikonostasu pochodzącego z drugiej połow y XVIII w ieku, którego partie m alar skie przypisuje się najsłynniejszem u m alarzowi
Woj-w odiny — TeodoroWoj-wi KraćunoWoj-wi; autor bogatej de koracji rzeźbiarskiej nie jest znany. Zły stan obiektu spowodowany jest głów nie niszczycielską działalnoś cią drewno jadów; niszcząc drewniane podłoża p rzy czyniły się one również do poważnych uszkodzeń w arstw m alarskich ikon. Analiza porównawcza obra zów ikonostasu ze znanymi dziełam i Kraćuna po twierdza słuszność takiej atrybucji, a odkrycie tego nieznanego dzieła w ypełnia lukę lat 1776— 1779 istn ie jącą dotychczas w twórczości artysty.
Komunikaty
I v a n Z d r a v k o v i é , Nekoliko pla nova i panora
ma Beograda iz XV III ve k a u zb irkam a u Beću
(Kilka planów i w idoków Belgradu z X V III w ieku w zbiorach w iedeńskich), s. 113—120, 12 il. Ciąg dal szy publikacji planów i w idoków m iast Jugosław ii, odnalezionych w w yniku kwerendy przeprowadzonej przez autora w Wiedniu (zob. tenże „Ochrona Zabyt
ków ” R. X X I, z. 1 (80), Warszawa 1968, s. 91). Wspomnienie pośm iertne
M i h a i l o V u n j a k , Paul Coremans (1908—1965), s. 1211—125.
R ecenzje książek i czasopism
Prilozi povijesti um jetnosti u Dalmaciji. Split, sv. 11
(1959), sv. 12 (1960), sv. 13 (1961), sv. 14 (1962), sv. 15 (1963), (N. K.), s. 127—135.
Milica Markovic, Geografsko-istorijski imenik na-
selja Vojvodin e, za period od 1853. godine do danas,
Novi Sad 1966, ON. P.-M.), s. 135—136.
Jaim e Iniguez Herrero, Altération des calcaires et
des grès utilisés dans la construction, Paris 1967,
(M. V.), s. 136—437.
Richard Hamann-M ac Lean, S y ste m einer topograp
hischen Orientirung in Bauwerken, in Marburger Universitätsbund, Jahrbuch 1965, (G. B.), s. 137— 138.
W ymiana publikacji w 1965 i 1966 roku, s. 139—146.
Barbara Lenard
STUDIES IN CONSERVATION. Wyd. International Institute for Conservation of Historic and A rtistic Works, Londyn. K wartalnik.
Rocznik X III (1968)
Zeszyt 1, stron 47 + 1 nib., ilustracje.
A d a m R a f t , A bou t Theophilus’Blue Color, „La
z u r ” (O Theophilusa błękitnym kolorze, „Lazur”),
s. 1—6, str. w jęz. angielskim , francuskim , niem iec kim, w łoskim i hiszpańskim . W przekładach użytego przez Theophilusa określenia błękitu „lazur” głów ny nacisk kładziono zawsze na azuryt. Należy jednak zwrócić uwagę na istn ien ie dwóch innych m ożliw ości interpretacji: jako naturalnej ultram aryny lub b ia łego pigmentu, zabarwionego błękitnym barw nikiem roślinnym . Na podstaw ie m alow ideł pochodzących z epoki autor doszedł do przekonania, że „lazur” w e w czesnym średniowieczu w północnej Europie b ył naturalną ultram aryną, sporządzaną z lapis lazuli, aczkolwiek nie w yklucza m ożliwości użycia innych pigm entów jako zastępczych. U Theophilusa w roz dziale 1/15, traktującym o m alarstw ie ściennym , znaj duje się w skazów ka, że partie m ające być pom alow a ne „lazurem” pow inny być podm alow ane barwą sza rą. Technika ta ma znaczenie tylko w tym wypadku, jeżeli pigm entu używa się laserunkowo i jest nim ultram aryna naturalna na czym oparto nową in ter pretację średniow iecznego terminu.
Identification of the Materials of Paintings (Identy
fikacja m ateriałów m alarskich), redaktor serii: R ut herford J. Gettens.
H e r m a n K ü h n , 4. Lead-Tin Y e l lo w (4. Żółcień ołow iow o-cynow a), s. 7—33, 6 il., 1 w ykres, 1 tabela. Uwzględnia: term inologię obecną, term inologię w y- szłą z użycia, skład chem iczny, datę i okoliczności powtórnego w ynalezienia, historię zastosowania, n ie dawne doniesienia o w ystępowaniu żółcieni ołow iow o- -cynow ej w m alowidłach, częstotliw ość w ystępow ania w e wzajem nym stosunku żółcieni ołow iow o-cynow ej I i II w m alowidłach, przygotowywanie, charaktery stykę cząstek, w łaściw ości optyczne, w łaściw ości che m iczne, ogólne w łaściw ości barwiące, badania m ikro- chem iczne, kryteria pew ności w identyfikacji, sp ek trom etrię em isyjną, dyfrakcję rentgenow ską, fluores- cencję rentgenowską i sondę elektronową, spektrofo tom etrię w obszarze w idzialnym , podczerw ieni i po- zafiolecie, radiografię, końcową datę zastosowania, dające się stw ierdzić przypadki w ystępow ania, uwagi dodatkowe do danych dyfrakcji rentgenow skiej. Za łączony obszerny w ykaz przykładów stw ierdzonego
w ystępow ania barwnika, obejmujący: autorstwo,
nazwę, datę powstania i m iejsce przechowania
uwzględnionych dzieł.
Notatki pracowniane i warsztatowe.
K e n n e t h F. B. H e m p e l , Notes on the Conser
