R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X V , N R 1, W A R S Z A W A 1984
MARIA PIOTROWSKA
ZAWARTOŚĆ SELENU W UPRAWNYCH GLEBACH POLSKI
Zakład Gleboznawstwa i Ochrony Gruntów Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach
Selen zaliczany jest do pierwiastków niezbędnych dla normalnego rozwoju ludzi i zwierząt [1, 3, 6]. W związku z tym odpowiednie zaopatrzenie gleb, a następnie roślin w ten pierwiastek powinno być kontrolowane zarówno przez żywieniowców, jak i przez gleboznawców.
Dotychczasowe badania zawartości selenu w glebach wskazują, że wahają się one od ilości deficytowych do silnie toksycznych pod względem potrzeb żywienio wych zwierząt [4, 6, 8, 9]. Zależy to w dużej mierze od rodzaju skał macierzystych, intensywności procesów wymywania i przemieszczania selenu z utworów skalnych do zbiorników wodnych oraz od procesów sorbowania tego pierwiastka przez tlenki żelaza i substancję ilastą gleby [5, 8, 9].
Występowanie selenu, w porównaniu z innymi pierwiastkami, w glebach upraw nych nie było przedmiotem badań w wielu krajach, w tym i w naszym kraju. Badania takie prowadzono przede wszystkim w USA, Irlandii i Japonii, gdzie stwierdzono zatrucia zwierząt wypasanych na terenach wykazujących wysokie stężenia selenu w glebach [1, 8]. Oprócz występowania takich terenów, nazywanych „prowincjami selenowymi”, odznaczających się glebami alkalicznymi, wytworzonymi najczęściej z czarnych łupków z okresu jurajskiego i karbońskiego lub wykształconych z pyłów wulkanicznych o dużej zawartości siarczków (zawartość selenu w tych glebach może sięgać 1200 ppm), zarejestrowano także wiele gleb zawierających niedostateczne, z punktu widzenia potrzeb zwierząt, ilości selenu (tj. <0,01 ppm). Gleby te w znacz nym stopniu występują w Kanadzie i krajach skandynawskich [6, 7, 9], gdzie nie dostatki selenu związane są z przesortowaniem materiału polodowcowego przez wody i wiatr i wyługowaniem skał macierzystych gleb z tego pierwiastka głównie w procesach geologicznych [9].
Normalne stężenia selenu w większości gleb uprawnych zawarte są w przedzia łach od 0,1 do 2 ppm. Rośliny uprawiane na tych terenach zawierają na ogół wystar czające jego ilości dla potrzeb żywieniowych [1, 4].
Z wyjątkiem prowincji selenowych zawartość selenu w glebach (podobnie jak w innych materiałach biologicznych) charakteryzuje duże rozproszenie. W związku z tym do oznaczenia tego pierwiastka niezbędne są czułe metody analityczne.
Stoso-24 M. Piotrowska
wane dotąd metody kalorymetryczne [4, 6] są długotrwałe i często uciążliwe, a z in nych na przykład metoda aktywacji neutronowej wymaga posiadania wysoko wyspec jalizowanej aparatury pomiarowej [6, 11].
Celem pracy było orientacyjne zbadanie zawartości selenu w podstawowych rodzajach i gatunkach gleb uprawnych Polski. Ponadto starano się zaadaptować najbardziej przydatną dla warunków laboratorium metodę oznaczania selenu w glebach.
MATERIAŁY I METODY
Do badań ogólnej zawartości selenu pobrano próbki gleb reprezentujące różne rodzaje i gatunki gleb Polski z terenów nie objętych oddziaływaniem lokalnych zanieczyszczeń przemysłowych. Zostały one zgromadzone w czasie prac kartogra ficznych i zanalizowane przez Pracownię Chemii Gleb IUNG pod względem właści wości fizykochemicznych, takich jak skład granulometryczny, odczyn, zawartość próchnicy i węglanów.
Ogółem zawartość selenu oznaczono w 54 profilach glebowych (obejmujących 190 próbek pobranych z poszczególnych poziomów genetycznych), pochodzących z obszaru siedmiu byłych województw: katowickiego, kieleckiego, koszalińskiego, lubelskiego, rzeszowskiego, warszawskiego i zielonogórskiego. Analizowany materiał glebowy reprezentował typowe gleby występujące na danym obszarze (tab. 1).
‘ .i.’ :: D e JL г 'i r .c d z a je i g a tu n l-.! b ad a n y ch G leb The k in dc* an d s p e c i e s o f i n v e s t i g a t e d s o i l s W ojewództwa / b y ł e / V oivode s h ip / p r e v i o u o /
.’i s LSki - '.ur.d у !:.o i ls G lin y - .’.osiny s o i l s
• z^y 'J i ltc j l'<'3 C Jayn ГаГ.аП T o t a l lu ź n o lo o s e s ła b o G li n i a s t o . o l i s h t l y Зоашу S l i r . i a -fîtS lOOTJy le k k ie l i G h t r.odiun; c i;;:ii'ie h e a v y ż .a to w ic k ic - - - 2 2 G 10 K ie l e c k ie 2 2 2 - 1 - 3 - 10 K o s z a li ń s k i e - 2 3 - - - ь Lu be Ir; k ie - 3 1 3 1 2 - - 10 R ze sz o w sk ie - 1 - - 2 - 2 - 5 W arazaw 3kie 2 2 2 2 - - - - 0 Z i e lo n o g ó r s k ie - 2 2 2 - - - - G Kazein - T o t a l 4 12 10 7 4 4 7 6 54
Zawartość selenu w glebach oznaczono metodą kolorymetryczną z dwuamino- benzydyną (DAB) zgodnie z procedurą S ta n to n a i M a cD o n a ld a [11]. W celu uzyskania wiarygodnych wyników zwiększono ilość pobieranej do analizy gleby do 5 g, a w przypadku gleb piaskowych oznaczenia selenu wykonywano po połącze niu dwóch równoległych wyciągów glebowych. Niewielką ilość oznaczeń (tab. 5) porównywano z pomiarami uzyskanymi metodą aktywacji neutronowej, wykonanymi w Zakładzie Chemii Analitycznej Instytutu Badań Jądrowych w Warszawie.
Se w glebach uprawnych Polski 25
WYNIKI I DYSKUSJA
Występowanie oraz średnia zawartość selenu w uprawnych glebach Polski (tab. 2) zbliżone są do ilości spotykanych w wielu glebach innych krajów. Na przykład M cK eaque i W oły n etz [7] dla gleb kanadyjskich podają zakresy 0,03-2,00 ppm, E lsok k ary [2] dla gleb doliny Nilu 0,18-0,85 ppm, Singh [10] dla gleb indyjskich 0,14-0,66 ppm, a Sw aine [12] dla gleb australijskich 0,10-2,00 ppm.
Średnia zawartość selenu w powierzchniowych poziomach gleb świata wynosi 0,40 ppm według K a b a ty -P en d ia s i P en d ia sa [3]. Podobne wartości dla gleb Polski są znacznie niższe od średniej światowej (0,27 ppm), co wskazuje na stosunkowo silne rozproszenie selenu w glebach naszego kraju. Związane jest to głównie z wy kształceniem się naszych gleb, przeważnie z materiałów zwałowych różnych zlodo waceń, w tym wielu silnie posortowanych i wyługowanych z tego pierwiastka. W gle bach wytworzonych z utworów polodowcowych według К o lj o nena [4] charakterys tyczne jest gromadzenie selenu we frakcji ilastej. Z zestawień zawartości selenu w poszczególnych rodzajach i gatunkach gleb (tab. 2) wynika, że ilość tego pierwiastka maleje wyraźnie w miarę przechodzenia do gleb ubogich w części spławialne. Najniż sze bowiem stężenia selenu stwierdzono w glebach wytworzonych z piasków luźnych i słabo gliniastych (0,04-0,10 ppm). Takie stężenia, a zwłaszcza 0,06-0,08 ppm Se, niektórzy autorzy [9] uznają jako krytyczne, gdyż są one na granicy stężeń, poniżej której rośliny mogą zawierać deficytowe dla zwierząt stężenie selenu. Zawartość selenu w glebach różnych utworów geologicznych pokrywała się na ogół z zawartością tego pierwiastka w roślinach [1, 6]. W związku z tym prawie wszystkie badane gleby, wytworzone z piasków luźnych i słabo gliniastych, z punktu widzenia potrzeb pro dukcji zwierzęcej mogą wykazać niedobór selenu.
Bogatsze w selen okazały się gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich i mocnych, w których największe ilości selenu przekraczają wartość 0,30 ppm. Zawartość selenu w glebach wytworzonych z glin lekkich i średnich oraz z pyłów układa się na poziomie jego średnich stężeń we wszystkich badanych glebach i mieści się w stosunkowo wąskim zakresie 0,20-0,34 ppm.
Największe ilości selenu stwierdzono w glebach wytworzonych z glin ciężkich i z iłów (0,38-0,64 ppm). Najwyższe stężenia selenu występują w ilastych glebach wapiennych typu rędzin brunatnych, zawierających szczególnie wysokie ilości części spławialnych (do 80%). Przeprowadzone obliczenia statystyczne co do zależności między zawartością selenu w glebach a zawartością frakcji spławialnej, ilością próch nicy oraz odczynem (tab. 3) wykazały istotny wpływ tylko frakcji spławialnej (współ czynnik determinacji 78 %). Wpływ substancji organicznej oraz odczynu na zawartość selenu w glebach okazał się mało istotny.
Z porównań średnich zawartości selenu w glebach zaliczonych do tych samych gatunków i rodzajów, lecz usytuowanych w różnych regionach Polski, stwierdzono pewne różnice ilościowe, np. wyższe ilości selenu w glebach wytworzonych z piasków luźnych i słabo gliniastych z byłego województwa kieleckiego oraz w glebach wytwo rzonych z piasków gliniastych byłego województwa zielonogórskiego. Zbyt mała
to Oi T a b e 1 a 2 Z a w a r to ś ć s e 'lc n u w u p raw n y ch g le b a c h P o l s k i w ppm The s e le n iu m c o n t e n t i n a r a b l e » o i l s o f P o l a n d ’ i n ppm Кo d z a j i g a tu n e k g le b y T łu k in d and :.;;;iece o f th e s o i l
Po zio m y A1 Iium ic h o r i z o n s P o zio m y A j В /В / o u b h u m ic h o r i z o n s P o zio m y С P a r e n t m a t e r i a l h o r i z o n s z a k r e s ra n g e 3: N z a k r e s r a n g e X N z a k r e s r a n g e x N P i a s k i lu ź n e i s ł a b o g l i n i a s t e
Loose and s l i g h t l y loainy s a n d s 0 , 0 6 - 0 , 1 7 0 , 1 1 16 0 , 0 4 - 0 , 1 6 0 , 0 9 16 0 , 04- 0 ,1 6 0 ,1 0 16
P i a s k i g l i n i a s t e Loomу s a n d s 0 , 1 4 - 0 , 3 1 0,20 10 0 , 06- 0,3 2 0 , 1 9 10 0 , 1 4 - 0 , 3 2 0,22 10 G lin y l e k k i e Loams l i g h t 0 , 2 4 - 0 , 3 4 • 0 , 2 8 7 0 , 2 4 - 0 , 3 1 0 , 2 4 7 0 , 2 0 - 0 , 3 7 0,26 7 G lin y г,r o d n ie L oons medium 0 , 2 4 - 0 , 5 0 0,36 4 0 , 3 6 - 0 , 5 8 0 , 4 7 4 0 , 3 6 - 0 , 6 0 0 ,4 5 4 G lin y c i ę ż k i e Loams h e a v y 0 , 56- 0,62 0,60 4 0 , 5 2 - 0 , 5 4 0 ,5 6 4 0 , 46- 0,60 0 ,5 1 4 L e s s y i p y ły L o e s s an d s i l t s 0 , 1 6 - 0 , 4 6 0 ,2 8 7 0 , 16- 0,40 0 ,2 6 7 0 , 18- 0,32 0 ,2 4 7 I ł y C la y s 0, 42- 0,58 0 ,5 1 6 0 , 4 8 - 0 , 5 3 0 ,5 1 6 0 , 3 8 - 0 , 5 5 0 , 4 7 6 W s z y s tk ie g le b y A l l s o i l t j 0 , 06- 0,62 0 , 2 7 54 0 , 0 4 - 0 , 6 4 0 , 2 7 5 4 0 , 04- 0,60 0,26 54 P io tr o w sk a
l à b e l a 3 Z a l e ż n o ś ć mi ę d z y z a w a r t o ś c i ą s e l e n u a w ł a ś c i w o ś c i a m i ba da n y c h g l e b The r e l a t i o n s h i p s b e t we e n t h e s e l e n i u m c o n t e n t i n s o i l s and t h e i r p r o p e r t i e s Rodzaj z a le ż n o ś c i The kind o f r e l a t io n W spółczynnik d e te r m in a c ji C o e f ic ie n t o f de te rm ination % W spółczynnik r e g r e s j i C o e f ic ie n t o f r e g r e s s io n S t a ła równania The c o n sta n t o f eq u a tio n O dchylen ie standardowe The standard d e v ia t io n ś r e d n ia arytm etyczna The a r y th m etic mean I l o ś ć o b se r w a c ji The amount o f o b s e r v a t io n s Zawartość se le n u a i l o ś ć c z ę ś c i < 0 ,0 2 mm w g lebach - w sz y stk ie poziomy
The c o n te n t o f selenium and the amounts o f fr a c tio n < 0 P02 mm
- a l l h o r iz o n s
76 0 ,006941 0 ,0 7 9 5 0 3 0 ,1 7 5 0 ,2 7 7 160
Zawartość s e le n u a i l o ś ć c z ą s te k < 0 , 0 2 mm w g leb ach - poziomy podpróchniczne
The co n te n t o f selenium and the amounts o f f r a c t io n < 0 ,0 2 mm
- su.bhumic h o r iz o n s
74 0,00C720 0 ,0 9 1 6 7 3 0 ,1 7 0 0 ,2 7 1 53
Zawartość s e le n u a i l o ś ć c z ą s te k < 0 ,0 2 mm - poziomy 3k:ily m a c ie r z y s te j
The co n te n t о Г selenium and the amounts o f fr a c t io n < 0 ,0 2 mm
- parent m a te r ia l h o r iz o n s
76 0 ,006321 0 ,0 7 6 7 0 0 0 ,1 5 3 0 ,2 4 9 49
Zawartość s e le n u a i l o ś ć s u b s ta n c ji o r g a n ic z n e j w poziom ie
The c o n te n t ci' selenium and the amounts o f o rg a n ie m atter in humic horizon
37 0 ,1 2 3 5 6 9 0 ,011391 0 ,1 6 5 0 ,2 7 1 53
Zawartość зе1ег.и a odczyn g leb
The с ontc n t o f seleniiun and s o i l r e a c tio n 5 0 ,0 3 9 3 8 4 - 0 , 1 6 6 0 ,2 6 6 190
to -a Se w gl eb ac h u p ra w n y ch P o ls k i
28 M. Piotrowska T a b e l a 4 D o k ład n o ść m etody k o lo r y m e tr y c z n e j The a c c u r a c y o f th e c o l o r i m e t r i c m ethod G leb a - S o i l Z a w a rto ść s e le n u ppm The c o n t e n t o f s e le n iu m ppm, ś r e d n i a Mean O d c h a le n ie s ta n d a rd o w e S ta n d a r d o f d e v i a t i o n V /3półczynniłc z m ie n n o ś c i C o e f i c i e n t o f v a r i a b i l i t y P ia s e k s ła b # g l i n i a s t y ' S l i g h t l y loam y sa n d R y czy w ó ł, K o z ie n ic e / l o c a l i t y / 0 ,0 6 0 ,0 4 0 ,0 6 0 ,0 6 0 ,0 4 s 0 ,0 5 2 0 ,0 1 0 9 5 4 4 2, 16;; G lin a le k k a 0 ,2 2 L ig h t loam 0 P 22 K ę trz y n / l o c a l i t y / 0 ,2 0 0 ,2 0 0 0 ,0 2 4 4 9 4 8 12,24;" 0 ,2 0 0,16 L e ss 0 , 28 L o o ss 0 ,2 3 C z e rn ic z y n 0 ,2 6 0 ,2 6 3 0 ,0 1 0 9 5 4 4 4,09/0 / l o c a l i t y / 0,26 0,26 ? :l b с .1 a 5 P o ró w n an ie wyników o z n a czo ń z a w a r t o ś c i Г.o w g le b a c h m eto d ą k o lo ry m ctry czr.;.t
i m eto d ą a k t y w a c ji .n e u tro n o w ej
The c o m p a r is io n o f th e r e s u l t s o f no Ionium c o n t e n t in s o i'la by c c l c r i m e t r i c m ethod and by m ethod o f n e u tr o n a c t i v a t i o n
G leb a S o i l
Z a w arto ść Se w ppm The s e le n iu m c o n t e n t in ppm M etoda k o lo ry m e try c z n a
The c o l o r i m e t r i c m ethod rr '.:o to d a a k t y w a c ji n e u tro n o w e j The n e u t r o n a c t i v a t i o n m ethod X
P ia s e k lu ź n y ' 0 ,0 6 0,06 L oose sa n d y 0 ,0 8 0 ,0 7 0,06 0 ,0 6 3 0 ,0 7 0 ,0 7 G lin a l e k k a '0 ,0 8 0 , 0 9 Sandy loam 0 ,0 9 0 ,0 9 0 ,0 8 0 ,0 8 7 0 ,1 0 0 , 0 ? L e s s zw y k ły 0 ,1 0 0 , 0 7 L o e ss 0 ,1 0 0 , 1 0 0 ,0 8 0 ,0 8 0 0 , 1 0 0 , 0 9
-ilość materiału analitycznego w ujęciu regionalnym nie upoważnia jednak do wy ciągania daleko idących wniosków. Zastosowana metoda kolorymertyczna do ozna czania selenu w glebach okazała się dostatecznie czuła dla wszystkich badanych gleb, nawet najuboższych w ten pierwiastek (tab. 4). Porównanie wyników zawartości selenu w niektórych glebach uzyskanych metodą kolorymetryczną i aktywacji neu tronowej (tab. 5) wskazuje, że różnice między średnimi obu metod nie są istotne.
Se w glebach uprawnych Polski 29
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Zawartość selenu w badanych glebach mieściła się w dość wąskich granicach: od 0,04 do 0,64 ppm, przy średniej 0,277 ppm. Na tle danych z innych krajów badane gleby pod względem zawartości selenu należy uznać w większości przypadków za mało zasobne w ten pierwiastek. Świadczy o tym m.in. wartość średniego stężenia selenu w powierzchniowych poziomach gleb Polski, będąca poniżej wartości średniego stężenia selenu w glebach świata.
Szczególnie mało selenu zawierają gleby wytworzone z piasków luźnych i słabo gliniastych. Te gleby w pierwszej kolejności mogą wykazywać niedobór wymienio nego pierwiastka dla zwierząt. Ogólna zawartość selenu związana jest przede wszyst kim ze składem granulometrycznym gleb, o czym świadczy wysoki współczynnik determinacji uzyskany dla zawartości selenu i części spławialnych w glebach.
Rozmieszczenie selenu w poszczególnych poziomach genetycznych gleb okazało się mało zróżnicowane i nie stwierdzono większego nagromadzenia tego pierwiastka w wierzchnich poziomach badanych gleb. Obliczenia statystyczne wykazały, że zależność między ilością selenu a zawartością próchnicy, tak jak i odczynem gleby jest mało istotna.
Kolorymetryczna metoda Stantona i McDonalda, wybrana do oznaczenia za wartości selenu w glebach, jest stosunkowo uciążliwa i ze względu na długotrwały proces analityczny mało wydajna. Okazała się ona jednak dostatecznie czuła dla oznaczenia śladowych ilości selenu w glebach i stosunkowo dobrze porównywalna z metodą aktywacji neutronowej. Może być stosowana do celów poznawczych, ale do rutynowych analiz jest mało przydatna ze względu na uciążliwość i praco chłonność.
Autorka składa podziękowanie:— Prvf. dr. hab. Henrykowi Pondlowi — kierow nikowi Pracowni Chemii Gleb IUNG — za udostępnienie materiału glebowego i wy ników analiz podstawowych właściwości gleb, oraz dr. Alanowi Taylorowi z Instytutu Rolniczego w Belts ville, Maryland, USA — za przesianie dwuaminobenzydyny (DAB), odczynnika do kolorymetrycznego oznaczania selenu.
LITERATURA
[1] A lio w ay W.H.: Control of the environmental levels o f selenium. Trace Subs. Health 2> 1968, 181-206.
[2] E ls o k k ary I.H.: Selenium distribution, chemical fractionation and adsorption in some Egyptian alluvial and lacustrine soils. Z. Pflanzenernahr. Bodenk. 143, 1980, 1, 74-83. [3] K a b a t a - P e n d ia s A., P e n d ia s И. : Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym. Wyd.
Geol., Warszawa 1979, ss. 299.
[4] K o ljo n en T.: The behavior of selenium in Finish soils. Ann. Agr. Fenn. 1975, 14, 240-247. [5] L a k in H.W., D a v id s o n D .F. : The relation of the geochemistry of selenium to its occurrence
in soils . Selenium in Biomedicine. 1967, Westport. Conn. 27-56.
[6] L e v e s q u e M.: Some aspects of selenium relationships in eastern Canadian soils and plants. Can. J. Soil Sei. 54, 1977, 205-214.
30 M. Piotrowska
[7] M c K e a q u e I.A., W o ly n e t z M.S.: Background levels o f minor elements in some Canadian soils. Geoderma 24, 1980, 299-307.
[8] N y e S.M., P e te r so n P.J.: The content and distribution o f selenium in soils and plants from seleniferrous areas in Eire and England. Trace Subs, in Env. Health, 9, 1975, 113-121. [9] S ip p o ll g J.: Selenium content of soils thimothy (Phleum pratense L.) in Finland. Ann. Agric.
Fenn. 18, 1979, 3, 182-187.
[10] S in g h M.: Review o f soil research in India. Part I. Int. Cong, o f Soil Sei., New Delhi, 1982, 412-415.
[11] S ta n t o n R.E., M c D o n a ld A.J.: The determination o f selenium in soils and sediments with 3, 3-diaminobenzidene. The Analyst. 30, 1965, 1073, 497-501.
[12] S w a in e D.J.: Selenium: From Magma to Man Trace Subs. Health 12, 1978, 129-134.
м. ПИОТРОВСКА СОДЕРЖАНИЕ СЕЛЕНА В КУЛЬТУРНЫХ ПОЧВАХ ПОЛЬШИ Отдел почвоведения и охраны почв Института растениеводства, удобрения и почвоведения в Пулавах Р е з ю м е Проводились предварительные исследования по содержанию селена в культурных почвах Польшей, расположенных на площадях не охваченных непосредственным влиянем промы шленных загрязнений. Общее содержание селена определяли для 54 почвенных профилей (в 190 почвенных образцах отобранных из отдельных генетических горизонтов) на площади 7 бывших воеводств. Содержание селена в исследуемых почвах лежит в довольно узких пределах: 0,04-0,66 ppm, при средней 0,27 ppm. На фоне данных из других стран большинство наших почв следует причислить к почвам сравнительно бедным общим селеном, а лишь некоторые из них — к почвам со средним содержанием этого элемента. Особенно малые количества селена со держат почвы образованные из рыхлых и слабо суглинистых песков, которые могут обна руживать дефицит селена в первую очередь для растений, а затом для животных. Общее содержание селена в исследуемых почвах связано прежде всего с их механическим составом, что доказано статистически. Используемый в определениях содержания селена в почвах колориметрический метод с диаминобензйдином (DAB) по Стэнтону и Макдональду оказался достаточно чувствитель ным дляеопр деления следовых количеств селена, однако ввиду кропотливости и длительно сти его пригодность для массовых определений сравнительно малая.
Se w glebach uprawnych Polski 31 M. PIOTROWSKA
SELENIUM CONTENT IN CULTIVATED SOILS OF POLAND Department o f Soil Science and Soil Protection,
Institute o f Soil Science and Cultivation o f Plants at Puławy
Su m m ary
Preliminary investigations on the selenium content in cultivated soils of Poland, situated on areas not comparised by a direct influence of industrial contaminations were carried out. The total content o f selenium was determined for 54 soil profiles (on 190 soil samples taken from particular genetic horizons) on the areas of 7 former provinces (voivodships).
The selenium content in the soils under study lay within rather narrow limits, viz. 0.04-0.64 ppm, at the average of 0.27 ppm. Most soils of this country can be assigned, against the background o f data from other countries, to those rather poor in total selenium and only some o f them - to those containing medium amounts of this element. Particularly little selenium amounts are contained in soils developed from loose and weakly loamy sands, which can show a deficiency o f this element first o f all for plants and then for animals. The total content o f selenium in the soils investigated is connected, first o f all, with their mechanical composition, what has been proved statistically.
The colorimetric method with diaminobenzidine (DAB) after Stanton and McDonald, applied for the selenium content determination in soils, appeared to be sufficiently sensitive but for the routine determination its usofulnes is rather little due to its lyaboriousness and long duration.
Doc. dr hob. Maria Piotrowska Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa
