Lenin w nauce historycznej Polski Ludowej (1944-1968/1969)

Kancewicz, Jan

Lenin w nauce historycznej Polski

Ludowej (1944-1968/1969)

Przegląd Historyczny 61/1, 82-94 1970

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

JAN K A N C E W IC Z

Lenin w nauce historycznej Polski Ludow ej (1944— 1968/1969)

Artykuł mniejsiziy stanowi przegląd prac historyków Polski Ludowej poświę­ conych Leninowi. Omówiono prace naukowe specjalnie poświęcone przywódcy ru­ chu komunistycznego; z prac popularno-naukowych tylko te, które sygnalizowały ważkie problemy — opracowane naukowo i udostępnione później. Odnośnie do prac nie poświęcanych ściśle Leninawi, ale uwzględniaj ących jego ideologię, politykę onaiz wytyczne metodologiczne, staraliśmy się uwzględniać ite jedynie, totóne w bar- diziiej beEpośredni sposób dotyczą jego osoby.

Omówienie dxAyazy pollsikich publikacji dzieł Lemma; wydawnictw źródłowych, które dostarczyły nowych danych o Leninie oraz odrębnie — wspomnień Polaków 0 Leninie, prac historyków radzieckich poświęconych historii naszego narodu 1 awiiąizikom Lenina z nim, tłumactaonych na języik poßski i wydanych u nats, wirlesiz-

cie — oraoowań historycznych dotyczących Lenina. Informacje nasze grupujemy pro­ blemowo I cbmnologiGznlile, a mianowicie według okresów: 1944—1948, 11949—1θ56 i 1957— 1968/69

1. Publikacje prac Lenina w P R L 1

O publikacjiach dizieł najwybitniejszego marksisty X X stulecia imfcmmuje arty­ kuł S. B e r g m a n a z 1960 гЛ Autor wzmiankuje w nim o dwutomowym wydaniu przygotowanym przez komunistów polskich w ZSRR w czasie ostatniej wojny, lecz ogłoszonym w Warszawie dopiero w r. 1949 s. Wówczas też wydano odrębnie, choć wraz z pracami na inne tematy4, tak ważne dla historyków polskich rozprawy, jaik poświęcanie kwestii narodowej5. Równocześnie rozpoczęto wydawanie „Dzieł” Lenina na podstawie IV wydaniia rosyjskiego, tj. w 35 tomach. Wydanie to, które­ go poszczególne tomy ulkaizyiwać zaczęły się w r. 1950, ukończono w 1957 *. Opu­ blikowane w awiąmkiu ж zmianami, jakie nastąpiły po X X Zjezídlzále KPZR, dalsze tomy praetłumaiczonio i wydano do r. 1966, najistotniejszy z nich — tom 36 — już w 1958 r. Naidto roapoczęito przygotowywać zbiory tematyczne. Zbiór „Lenin o Polsoe i poilslkim ruchu robotniczym” , opublikowany w 1954 r.7, zawierał m. to. prace

i Z p u b lik a cji, k tó re u k azały się w 1969 г., p od a je m y ty lk o te, do k tóryc h d otarliśm y. * S. B e r g m a n , P u b lik a c je d zieł L e n in a to P olsce L u d o w e j, „ Z P o la W a lk i” nr I , 1960, 6. 165—168.

3 w. I. L e n i n , D zieła w ybra n e w dw óch tom a ch t. I — II, W arszaw a 1949, s. 1036 i 1034. * Znam ienne dla okresu b y ło p u b lik ow a n ie zb io rk ó w prac Lenin a i Stalina łączn ie (por. n iże j p rzyp is 5).

* W. I. L e n i n , K w e stia n arod ow ościow a w naszym p ro g ra m ie . K r ó t k i zarys rozła m u w S D P R R ; J. S t a l i n , K lasa p ro le ta riu s z y i p a rtia p ro le ta riu s zy , w y d . 2 u zupełnione. W arszaw a 1949, s. 38, 2 nlb.; W . I. L e n i n , O d u m ie n a ro d o w e ) W ielk oru sów . O haHe Sta­ n ów Z je d n o cz o n y ch E u rop y . R e w o lu c y jn y p ro le ta ria t a praw o n a rod ów do sa m o o k re ile n la . R e w o lu cja socja listy czn a a pra w o n a rod ów do s a m o o k re ile n la , W arszaw a 1949, s. 49, 3 nlb.

« T o m y za w ie ra ją c e p race n a jistotn iejsze dla h isto rii P o ls k i (m . in. 5, 6 i 19—25) uka­ za ły się n ajw cześn iej, w latach 1950—1952.

7 Le n in o P o lic e i p o ls k im ru ch u rob otn iczym . A rty k u ły , p rzem ów ien ia , d o k u m e n ty , li­ sty, [W a rs za w a ] 1954, s. 594, 1 nlb., ilu str.; ta kże w y d . 2, W arsza w a 1955.

0 (kwestii narodowiej z otítartmďiego okresu życia, twórcy paásŕtwa radzieckiego. Od te­ go czasu naukowcy-historycy mogli opanowywać dorobek pióra i myśli Lenina po polsku.

W następnych latach pojawiły się w naszych pismach trzy nowe „polonica” le­ ninowskie: plan przemówienia Lenina w czasie II I Kongresu I II Międzynarodówki (Latem 1921 r.) ®, „List Lenina do komunistów poflskich z 1Θ21 r.” · iz 18 października, t r. oraz notertâri Lenina na marginesie sprawozdania W. Jastrzębskiego o jego mi­ sji do Warszawy na prtoełomiie li918 i 1919 m. w spraiwie nawiązania роівікочгасЗиіес- kdieh stosunków handlowych 10.

2 . W y d a w n i c t w a ź r ó d ł o w e

NajwcześnilejlsEą publikacją źródłową był wilelki tom „W X X X V rocznicę Wiel­ kiej Październikowej Rewolucji Socjalistycznej” u. Zamieszczono w nim szereg ważnytch i wartościowych dokumentów leninowsidich, jalk «p . pierwsize dekrety 1 odezwy władzy radzieckiej, a /takie wyjątki z artykułów i rozpraw Lenina — niektóre drukowanie wtedy po podsilm po raz pierwszy12.

Stosunek polskiego ruchu komunistycznego do Lenina та\я7І odbicie, jakikol­ wiek niepełnels, w trzytomowej publikacji „KPP. Uchwały i ireziolucje” 14. Szereg

dokumentów leninowskich zawarł zbiór „Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Pol­ ski” , jakkolwiek na ogół nie były to pierwodrukils.

Sposób, w jaiki przejmowali polscy komuniści ildee Lenina, znalazł odbicie w w y­ branych pismach teoretyków 1 publicystów K!PP. Doniosłą rolę odegrały prace J. B r u n a , w szczególności dotyczące kwestii narodowej i stosunku do niej Lemc- nia le. Na metodizne opracowania wszystkich tych wydawnictw zaciążyły raanfoamien- ty oikresu, w iktórym się ukazały.

Sytuacja ta zmieniła się po r. 1Θ56, gdy pojawiły się dalsze edycje teoretyków 1 przywódców SDKPiL i K PP: polemizującej z Leninem Róży L u k s e m b u r g 17, oraz akceptującego jego poglądy i taktykę Juliana M a r c h l e w s k i e g o 18.

8 W. I. L e n i n , P la n p rzem ów ien ia na naradzie n ie m ie c k ie j, p o ls k ie j, czechosłow ac­ k ie }, w ę gie rs k ie j l tu łoskiej d e le g a c ji na U l K on gres M ięd zy n a ro d ów k i K o m u n is ty c z n e j [W 1921 r .l, „ P o lit y k a ” nr 45, 1958, s. 1.

» W . I. L e n i n , L is t ... do k om u n istów polskich z 1921 r., „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1962, I. 69—74. P o r . też W . I. L e n i n , Z n ow y ch d ok u m e ntó w ..., tam że, n r 2, 1966, s. 93— 102.

i · A l. Z a t o r s k i , W. I. L e n in o m is ji W . Jastrzębskiego w W arszawie i dalszych rok ow an iach z P olsk ą, „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1966, s. 170—171.

•i W X X X V ro czn icą W ie lk ie j P a źd z ie rn ik o w e j R e w o lu c ji S o c ja lis ty cz n e j. M a te ria ły — d ok u m e n ty . W arszaw a 1952, s. 860, 15 nlb., ilustr.

u M am y tu na m y ś li prace, k tó re w c h o d ziły d o to m ó w „ D z ie ł” Len in a opu blik ow anych po r. 1953.

u W y n ik a ło to m. in. z założeń w y d a w c ó w (ty lk o u ch w a ły ora z re zo lu c je naczeln ych instancji).

m K P P . U chw ały i r e z o lu c je t. I: I —1I zja zd (1918—1923), oprać. F . K a l i c k a i Sz. Z a ­ c h a r i a s z , red. T . D a n i s z e w s k i , W arszaw a 1953, s. 294, 2 n lb., ilu str.; t. I I : I I I —I V Z ja z d (1924— 1929), W arszaw a 1955, s. 586, ilustr.; t. I I I : V — V I Zja zd (1929—1933), W arszaw a 1956, s. 659, 1 nlb., ilustr.

i s T ym cza sow y K o m ite t R e w o lu c y jn y P o ls k i, oprać. A . L i t w i n , W arsaaw a 1955, s. 198, 2 nlb., ilustr.

i · J. B r u n , P ism a w ybra n e t. I: W kw estii n a rod ow ej, red. T . D a n i s z e w s k i , i ln., W arszaw a 1955, s. 234, 6 nlb., ilustr.

и Я. L u k s e m b u r g , W y b ó r pis m , red. i słow o w stęp ne Br. K r a u z e ; R. L u k ­ s e m b u r g , N a m a rgin esie, red. R. W e r f e l , t. I, cz. I: 1893—1904, cz. I I : 19M—1907, W a r­ szaw a 1959, s. L V n i , 619, 3 nlb., ilustr. t. II, cz. I I I : 19OS—1914, cz. IV : 1914—1919, s. 557, 3 nlb.,

ilustr. ‘

18 J. M a r c h l e w s k i , P ism a toybrane, red. T . D a n i s z e w s k i i in., przedm o­ w a S. J ę d r y c h o w s k I , Ł I, W arszaw a 1952, s. X X V I I , 682, 3 nlb., ilu str.; t. II, przed­ m ow a J. Z a w a d z k i , W arszaw a 1966, s. X X X V , 817, 4 nlb., ilustr.

Młodlstzy ich współtowarzysz, idleolog KPP Adolf Wainsiloi popierał Lenina w peł­ ni od 1918/19 rt. Toteż doniosłe znaczenie naukowe zaczęły nadleć jego prace z tego okresu, 2i w ł a B E ) c z a analizujące ideologię i polityką SDKiPiL w jej konfrontacji z le- ninizmem ··. Nie irmiejsae zmaczenie miała publikacja „Pism i przemówień” Marii K o s z u t s k i e j (Wery Kostaaewy), w kwestiach rotaej, narodowej oraz zasad handlowy partii proletariatu20. Opublikowano również korespondencję partyjną tej dlziaiaczíká, m. im. jej ldsity iz Mosklwy z 1922 i 1923 г., w których charakteryzowała ona leninowski zwirot ku ΝΈΡ-owd, walkę z biurokratyzmem itd.*1. Tnzecám przy­

wódcą K P P z zespołu tzw. „Trzech W ” był Henryk W a ł e c k i , którego pisma oma­ wiały politykę Lenina w SDPRR już poczynając od 1905 r., a dotykały jej w kwe­ stii narodowej w r. 1908, znacznie zaś szerzej — w latach dwudziestych, kiedy ten komunista poJski naświetlał leninowski stosunek do kwestii strajku powszech­ nego ” .

Interpretował Lenina, zwłaszcza jego koncepcję imperiailizmu, i sterał się ją zastosować do amailizy historii á teraźniejszości Polski izmany ekonomista. — komu­ nista Jerzy R y n g ” . Na Lenina powoływał się w labach walki K P P o firoint lu­ dowy i w obronie niepodległości Poüski — i to im. ян. właśnie na stanowisko przy­ wódcy radzieckiego w tej ostatniej sprawie — sekretarz generalny КС Partii Ju­ lian L e ń s к i **i

Dopiero w 1961 r. historykom polskim udało się szerzej zapoznać iz dorobkiem wybitnego i oryginalnego historyka marksisty. — Eugeniusza P r z y b y s z e w ­ s k i e g o . Starał się on opierać o wytyczne i oceny Lanćna w badaniach nad pow­ staniem styczniowym, rewoCiucją 1905 r. i proletariatem poisikrim w r. 1918“ .

Istotnym traupełnieniem tych pism było wydanie protokółów II Zjaadru KPRP, Idtóry w sposób twórczy przyswajał partÏÏ poflskfraj idee leninizmu, 2w4aezcza w kwestii ctiłopskiej i narodowejM. Także reedycja orgaou teoretycznego K P P — „Nowego Przeglądu” przyniosła znaczną część materiałów do sporów polskich ko­ munistów na tern ait spuścizny leninowskiej i jej zastosowania w naszych warun­

kach — przynajmniej do roku 1929 **.

Wreszcie, interesującym źródłem do dziejów popularyzacji postaci Lenina przez

i® M am y na m y ś li p race o R óży L u k sem b u rg i k w e s tii n a ro d o w e j w pow iązan iu z chłop­ ską. A . W a r s к i, W y b ó r pism ł p rz em ów ień , red. i w stęp T . D a n i s z e w s k i , t. I

[1894—1918], W arszaw a 1958, s. L X V I , 614, 4 nlb., ilu str.; t. I I [1919—1929], j.w ., 8. «21, 3 nlb. » M. K o s z u t s k a [W e r a K o s tr z e w a ], P is m a i prz em ów ien ia , red. N . G ą s i o r o w - s к a i in., t. I: 1912—IM », W arsza w a 1961, s. 317, 3 nlb., ilustr.; t. I I : 1919—1925, s. 462, 2 nlb., ilu str.; Ł I I I : 1926—1929, s. 552, ilustr.,. 4 nlb. W to m ie I (s. 5—101) zam ieszczono obszern y ż y ­

c io r y s M. K oszu tskiej p ióra N . G ą s iorow sk iej, w k tó ry m — zw łaszcza od s. 39 — m a ją m ie j­ sce p ró b y k o n fro n ta c ji p og lą d ów K oszu tskiej i Lenina.

ы K o re s p o n d e n cja p o lity c zn a M a rii K o s z u ts k ie j (W e ry K o s trz e w y ) z la t 1922—1924, cz. I: styczeń 1922 — m a rzec 1923, „ Z P o la W a lk i” n r 2, 1965, s. 143—190. O w y m ien io n yc h w tekście p roblem ach s. 145— 151 i 179.

» H. W a ł e c k i , W y b ó r pism , red. i w stęp J. K a n c e w i c z , Ł I: 1905—191S, W ar­ szaw a 1967, S. 469, 3 nlb., ilu str.; t. I I : 1918—1937, S. 445, 3 nlb., ilustr.

ts J. R y n g , W y b ó r pism , w stęp S. J ę d r y c h o w s k i , W arszaw a 1957, s. 110, 2 nlb.,

ilustr. ·

u j . L e ń s k l , O f r o n t lu d ow y w P olsce. 1934— 1937. P u b lic y s ty k a , w stęp F. K a l l e - k a. W arszaw a 1956, s. X X X , 308, 6 nlb., ilustr. W ob ec braku indeksu nazw isk w a rto zazna­ czyć, Iż au tor m ó w i o L e n in ie na s. 117, 139, 145 1 165.

»* E. P r z y b y s z e w s k i , Pis m a , red. T . D a n i s z e w s k i 1 in.. W arszaw a 1961, s. 589, 3 nlb., ilustr. Z b ió r za w iera m. in.: S. K i e n i e w i c z , Eupeniusz Przybyszew ski ja k o h is to ry k pow stania s ty czn io w eg o; St. K a l a b i ń s k i , Eugeniusz Przybyszew ski ja k o h is to ry k r e w o lu c ji 1905—1907.

и P r o to k ó ły I I Z ja zd u K P R P , W arszaw a 1968, s. 693 , 3 nlb., ilustr.

n „ N o w y P rze g lą d ” 1922—1929 (r e e d y c ja ), red. J. K o w a l c z y k , T . K a l i c k a , E. B r u n , w stęp J. K o w a l c z y k , W arszaw a 1957, 1958, 1959, 1961, 1963 i 1966.

polskich rewBtaľjcinMów jeslt pierwsza polska broszura z r. 1920, poświęcania życiu Lenina *®.

Nawiązania do dyrektyw leninowskich .można także znaleźć w publicystyce kon­ spiracyjnej PPR*». Dotyczą one łączności wyzwolema narctdowego i społecznego oraz konieczności zespolenia, „stopienia się” partii z masami, noszą więc wyraźny antysekciarski charakter.

Obsizemy, różnorodny i nader ważny materiał źródłowy, w (tej liczbie archi­ walny, dotyczący Lenina i jego stosunku <ło Polski opublikowano w tomach I—IV wydawnictwa ,.Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich” . Są to zarówno wypowiedzi samego Lenina i podpisanie przezeń oficjalne akty pań­ stwowe, jak i najrozmaitsze opinie i informacje zawarte w źródłach archiwalnych i w prasie, proweniencji radzieckiej, polskiej i aliamdkiej, od tooímuiástów poczy­ nając a na narodowych demofaraitach kończąc ^0. bstoitny dla recepcji idei Lenina jest również materiał 'zawarty w tomach nasltępnych — V i VI, obejmujących lata po śmierci Lemiima *k Na podstawie tej publikacji opracowano następnie o wiele szczuplejszy wybór, o celach naezej dydakt yczmych i popularyzacyjnych, ale w y­ konany — o ile możności — według zasad naukowych **.

. , 3. Wspomnienia

Istotną rolę wśród źródeł do życia, działalności i poglądów Lenina, zwłaszcza w ich polskich aspektach, odgrywają wspomnienia Polaków, którzy się z nim sty­ kali. Nie możemy na tym miejscu podejmować ich oceny. Zarejestrowaliśmy wspom­ nienia zarówino ohscaarruiejsizie i spisane przez działaczy wybitnych, jak i krótsze i błahsze, niekiedy wywiady dla prasy*3.

Pierwszą była relacja autora ukrytego pod kryptonimem ,;R.P.” , który — jak sann podaje — był sekxeitarzem „Nowej Reformy” w Krakowie w przededniu I w oj­

ny światowej. Znał on Lenina w Poroninie, d<" -.rczał mu prasę itd.M, Drugą po­ dobną pozycją było wspomnienie K. S t e c k a e g o o znajomości z przywódcą boi- scsewtLckim w Zakopanem, wspólnych (rozmowach u przyjaciela Lenina — Wigillewa i 'Wycieczkach w Tartry 35. We wspomnieniach R. J a b ł o n o w s k i e g o podlane się, że w wyjeźdzdie Lenina aa granicę pomagał znany publicysta wspomnianej już „No­ wej Reformy” — K. Srokowski5®. Nauczyciel L. L e s z к o przypomina sobie — z niezwykłą szczegółowością — rozmowy z Leninem, w których ostatni miał

for-*8 Pierw sza polska broszura b io gra ficz n a o L e n in ie , ,,Z P o la W a lk i” nr 2, 1960, s. 77—84. ï » P u b lic y s ty k a k o n s p ira cy jn a P P R . 1942—1945. W y b ó r a rty k u łów , w stęp i red. A . P г z y - g o ń s к 1, t. I : 1942, W arszaw a 1961, s. X X II , 381, 5 nlb., Ilu str.; t. П : 1943, s. 684, 2 nlb., ilustr.

з» D o k u m e n ty i m a te ria ły do h is to rii stosunków p ols k o -ra d z ie ck ic h , red. N . G ą s i o­ r o w s к a-G r a b o w s k a , I. A. C h r i e n o w i in., t. I: m a rzec 1917 — listop a d 1918 w y d . 2,

[W a rs za w a ] 1963, s. X X , 4 nlb., 610; t. I I : gru d zień 1918 — m a rz ec 1920, [W a rs za w a ] 1961, s. X I, 1 nlb., 889, ilu str.; t. I I I : kw ie cie ń 1920 — m a rz ec 1921, [W a rs za w a ] 1964, s. X JV , 676, 6 nlb.; t. IV : k w ie cie ń 1921 — m a j 1926, red. T . C i e ś l a k i in. [W a rs za w a ] 196S, s. X I, 597, 4 nlb.

»1 Op. cit. t. V : m a j 1926 — gru d zień 1932, [W a rs za w a ] 1966, s. X , 681, 5 nlb; t. V I, [W a r ­ sza w a ] 1967, s. Xj_497, 5 nlb.

3* Stosunki p ols k o -ra d z ie ck ie . 1917—1945. D o k u m e n ty i m a teria ły , pod red. T. C i e ś l a ­ k a, oprać. E. B a s i ń s k i , W arszaw a 1967, s. 570.

ч P om in ę liś m y ty lk o te, k tó ry c h au torzy za zn aczy li w p rost, że czerp a li swe dane z istn ie­ ją c y c h źród e ł d ru k ow an ych lub lite ra tu ry , np. Bezustanną walką B. D r o b n e r a .

M R. P ., L e n in w P o r o n in ie (W sp om n ien ie z m in io n y ch d n i), „ P r z y ja ź ń ” , nr 10/11, 1947, s. 7—8.

** K . S t e c k i , Len in na P od h alu (W sp o m n ie n ia ), „M ó w ią W ie k i” nr 11, 1958, s. 4—6. M R. J a b ł o n o w s k i , W spom nienia. 1905—1928, W arszaw a 1962, s. 438, 4 nlb.

r a u t o w a ć swe poglądy pedagogiczne^7. Wywiady prasowe z góralem P. G u t e m z Poronina oraz -wdową po Janie Kasprowiczu — Mamią, a także z SDKPiL-owcem W i e r z b i c k i m dorzucają dalsze elementy do obrazu pobytu marksisty rosyj­ skiego w Galicji w laltach 1S12—Ί014 “ .

Wielki cryM wspomnień Polaków o Rewolucji Paźdiziennikowej obwilera opowia­ danie H.~ B o b i ń s k i e j m. in. o wystąpieniach Lenina na zjeżdaie РоіпоацукЛі RUR i w Czerwonym Pułku Warszawy3·. Szczegóły o Leninie bezpośrednio przed i po Październiku podają daiwni uczestnicy Rewcfiiucji zamiesizkali obecnie w Gdań­ sku M. O rozmowne Lenina jae znanym działaczem SD KPiL — St. Budtsyńskim pisze H. Bobińska 41.

Szczególną wagę ma opasły tom wspomnień pt. „Na granicy epok” , poświę­ cony udziałowi Polaków w Rewolucji Październikowej i wojnie domowej, a wie­ lokrotnie pmzedstawdający Lenina zarówno piórem działaczy taik wybitnych, jak P e s t k o w s k i („Lenin na I I Zjeździe RDRiŻ” ), H a n e c k i („Lenin a dyrektorzy banków burżuazyjnych’’), N o w i c k i („Lenin przeciwko eksportowi rewolucji na bagnetach”), R a d e k („Lenin w dniach rewolucji listopadowej w Niemczech”), jaik i pomniejszych4î. Parę szczegółów o postawie Lenina, w okresie rewoHiucji i wojlny dOmvowej dorzuca wywiad z Polką dr H. K a w a j e w ą 4*. Uaupełmają je ciekaiwe dane W. J a s t r z ę b s k i e g o o kontaktach z kierownikiem państwa radzieckiego w sprawach gospodarczych, a także delegowania go przez Lenina do Warszawy na przełomie 1918 i 1919 r. dla nawiąizania sitosunków handlowych44. O późniejszych wystąpieniach Lenina na Kongresach Π Ι Międzynarodówki pasali A. L e n o w i c z i J. S i e k i e r s k a 45.

O wrażeniu, jakie wywołała śmierć twórcy państwa radtóedkiego w Moskwie daje pojęcie szkic H. Bobińskiej *·, jakie zaś wśród komunistów w kraju, w szczegól­ ności więźniów — ich relacje47. Odwrotnie, o ewolrucji stotsiuinjcu polskiego i liiltew-ST L. L e s z к o, S p otk a n ia z L e n in e m (1912—191*), [ w : ] P a m ię tn ik i nauczy c ie li-w e te ra - n ów , W arszaw a 1958, s. 57—70.

sa j . K w i e t n i e w s k i , O n i G o z n a li [R o z m o w y z P a w łe m G utem , M arią K a s p ro w i- czow ą i Tadeu szem R a d k iew iczem o ich spotkaniach z L e n in e m ], „Z d a rz e n ia ” nr 17, I960, s. 2; C złow iek, k tó ry w idział L e n in a i rozm a w iał z D z ierż y ń sk im , „ Ż y c ie P a r t ii” nr 10, 1957, s. e—7, P or. też N . G o c z a ł k o w s k a , W sp om n ien ie o L e n in ie , „T ry b u n a Lu d u ” nr 108 z 20 k w ie t­

nia 1955, s. 4. ' ·

з» W spom nienia P o la k ó w o R e tuolucji P a źd z ie rn ik o w e j, W arszaw a 1957, s. 198, 2 nlb. F ra gm e n t ten zn a jd u je się także w : H. B o b i ń s k a , P am tętn ik ta m ty c h la t cz. 1, W arszaw a 1963, s. 208. T am że b arw ne, a le nieścisłe w sp om nienie F. K o t u s-J a n k o w s k i e g o . O w y ­ stąpieniu Le n in a w C zerw on y m P u łku W arsza w y w spom ina ró w n ie ż St. Ż b i k o w s k i w sw ej re la c ji pt. Za ch od n ia D y w iz ja S trz elców , „ Z P o la W a lk i” n r 2, 1960, s. 85—115. Por. też. F. B o h-S Ż u r o w s k i , W spom nienia z w alk to łn ie rz a p o ls k ie g o na fro n ta c h re w o lu c ji, „W o js k o w y P rze g lą d H is to ry c zn y ” nr 1, 1968, s. 280—294.

« W sp om n ien ia P o la k ó w — uczestn ików W ie lk ie ) S o c ja lis ty cz n e j R e w o lu c ji Pa źd zie r­ n ik o w e j zam ieszkałych n a te re n ie w ojew ództw a gdańskiego. W 40-tą rocznicę R e w o lu c ji Paź­ d z ie rn ik o w e j, G d yn ia 1957, s. 86.

41 H. B o b i ń s k a , Słotno w stępne, [ w : ] St. B u d z y ń s k i , D n i p a źd ziern ik ow e w M oskw ie, W arszaw a 1958, s. 114.

« N a g ra n icy epok. W spom nienia o udziale P o la k ó w w R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j f w o jn ie d o m o w e j w R o s ji. 1917—1921, red. Zb . I w a ń c z u k i in., W arszaw a 1967, s. 861, ilustr.

K. W r o c ł a w s k i , L e n in we w s pom n ien ia ch P o lk i z O ch rid u , „ P r z e k r ó j” nr 1283, 1969, s. 1. 3.

44 w. J a s t r z ę b s k i , W sp om n ien ia 1885—1919, W arszaw a 1966, s. 602, 6 nlb., ilustr.; t e n ż e . M ięd zy P io tro g ro d e m a Warszawą, „N a jn o w s z e D zie je P o ls k i” t. X I I , 1967, s. 155— 189. P or. też p rzyp is 10.

4» A . L e n o w i c z , N a 11 Z je ź d zie K P R P , „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1958, s. 133—148; J. S i e ­ k i e r s k a , K a rtk i z przeszłości, W arszaw a I960, s. 182.

44 H. B o b i ń s k a , W sp om n ien ia z d n i styczn iow ych 192ł r., „ Z a W olność i L u d ” nr 1, 1954.

skiego naukowca demokraty, a później liberała M. R o e m e r a do dzieła Lenina (od sympatii do wrogości) mówią jego zapiski “ .

Znaczenie uzupełniające, a mietoiedy nawet inspirujące mogły mieć polskie w y­ dania wspomnień o pobycie Lenina w Polsce, napisanych nie przez Polaków4·. Istotne były tai przede wszystkim informacje Krupskiej " .

4. Prace naukowe poświęcone Leninow i

Nim pojawiły się pierwsze i głębsze opracowania historyków potokách poświę­ cone Leminowu, pewną nolę odegrały prace historyków radzieckich poświęcone hi­ storii Polski, a opublikowane w polskich tłumaczeniach51. Spośród nćcłi sipecjalmie poświęcone Lendnowi były tylko dwie, przy czym 'zosftały one opublikowane — o ile

wiemy — tyllko po p o i s k u *

Gdy przechodzimy do ścisłego tematu naszego przeglądu, należy na wstępie wskazać na bibliograficzny artykuł Ż. K o r m a n o w e j o pracach Lenina wydanych po polsku w okresie międzywojennym **.

Temat — Lenin a Polska — który będcie odtąd dominował w krajowych ,Депі- nianach” wprowadziły dwa pionierskie, choć popularne artykuły. Oba dotyczyły sprawy tak kardyreaflniej, jak niepodległość Polski 54.

Zagadnienie kontaktów Lenina ze sprawami polskimi, a następnie — jego pobytu i działalności w Galicji podjął, chyba jako pierwszy, J. S i e r a d z k i , po­ czątkowo w czasopismach społecano-Ciiterackich “ . On też pierwszy owrócil uwagę <8 j . O c h m a ń s k i , Z a p is k i M ich a la R oem era o R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik ow ej, „ N a j ­ now sze D z ie je P o ls k i” t. X II, 1967, s. 265—273.

4» S. B a g о с к i, Z Le n in e m w K ra k ow ie. W sp om n ien ie, W arszaw a 1966, s. 71; L e ­ n in — b lis k i człow iek , W arszaw a 1956, s. 50, 2 nlb. [w treści, m. in. A . B u c e w i с z, Ze w spom n ień o L e n in ie ].

и N. K . K r u p s k a , W spom nienia o L e n in ie , W arszaw a 1958, s. 622, 6 nlb., ilustr. P ew n e , choć d ru gorzęd n e znaczenie ma też w y d a w n ictw o : Len in we w s pom n ien ia ch w spół­ czesnych t. I —I I , W arszaw a 1960. ,

и U. A . S z u s t e r , R e w o lu cja 1905—1907 w P o ls ce , [w : ] Z b ió r a rty k u łów h isto ry czn y ch o P olsce w lite ra tu rz e ra d z ie ck ie j, W arszaw a 1950; M. M i s k o , Z h is to rii ru ch u re w o lu ­ c y jn e g o w P olsce 1918—1919, tam że; S. M. S t e c k i e w i c z , D e m o n s tra cja p ie rw sz om a jo­ wa w W arszawie w 1905 ro k u , „ Z e s z y ty T e o re ty c zn o -P o lity c zn e ” nr 6, 1955, s. 69—77; I. A. C h r e n o w , Pow sta n ie łód zkie, W arszaw a 1962, s. 171; A . J. M a n u s i e w i с z, L e n in o w ­ ska „ I s k r a " a p o ls k i ru c h ro b o tn ic z y , „ Z P o la W a lk i” n r 3, 1962, s. 26— 48; A . B l a n k , W p ię ćd z ie s ię c io le cie gazety „ P ra w d a ". „ Pra w da " o w alce p o ls k ie j klasy ro b o tn ic z e j w la­ ta ch 1912—191І, „ Z P ola W a lk i” nr 2, 1962, s. 41—45; A . J. M a n u s i e w i c z , P o la c y w R e ­ w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j (lu t y —pa źd ziernik 1917 т.). W arszaw a 1967, s. 421; J u lia n M a rc h le w ­ ski. M a te ria ły sesji n a u k ow e j z o k a zji 100 ro c z n ic y urodzin (w y d . In stytu t N auk Społecznych P A N i Z H P p rzy К С P Z P R ), W arszaw a 1968 (r e fe r a ty i p rzem ów ien ia: G. G . K u r a n o w a, W . I. N i e w o l i n y , A. J. M a n u s i e w i c z a i I. S. J a z b o r o w s k i e j ) ; P. K a - l e n i c z e n k o , P o la c y w R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j i w o jn ie d om oioej na U k ra in ie 1917— 1920, W arszaw a 1969, s. 288, 8 nlb.

8 R- J e r m o ł a j e w a, L e n in a re w o lu c jo n iś c i polscy na zesłaniu sy b e ry js k im (1897— 1900), „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1968, s. 29—42; W. S. S u r m i ń s к a, B orys W ig ile w — p o ro n iń ­ ski p rz y ja cie l L e n in a , „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1965, s. 118—124.

и ż . K o r m a n o w a , P u b lik a c je dzieł L e n in a w ję z y k u polskim їй latach 1918—1939 ( Za rys b ib lio g ra fic z n y ), „ Z P ola W a lk i" nr 2, 1960, s. 60—70.

54 O. D ł u s k i , L e n in a Polska, „T ry b u n a W olności” nr 1, 1947, s. 8—9; St. P ł o s к i, L e n in a sprawa n iep od leg łoś ci P o ls k i, „Ś w ia t i P ols k a ” nr 5, 1947, s. 3.

55 P u b lik o w a ł Je w „E ch u T y g o d n ia ” (1948), „Ż y c iu S łow iań sk im ” (1949), „T w ó rc z o ś c i” <1948), „D zie n n ik u L ite ra c k im ” (1950, nr 26—27), ta kże w „Ż y c iu L ite ra c k im ” (1954), „Z a W olność i L u d ” (1954, nr 4), zn ów — „Ż y c iu L ite ra c k im ” (1959, nr 45) i w „T y g o d n ik u De­ m o k ra tyczn ym ” (1960, nr 15). W fo r m ie zeb ran ej por. J. S i e r a d z k i , Szkice i m a teria ły h isto ry cz n e z X I X і X X w iek u , W arszaw a 1956, s. 253, 2 nlb., ilu str.; t e n ż e . P o ls k ie la ta L e ­ n in a, W arszaw a 1960, s. 102,

1

nlb., ilustr.

na wiadomość o udizáiale Lenina w wieou protestacyjnym w Genewie przeciwko pru­ skiej polityce wywłaszczeniowej *·. Szkice te, analityczne i dociekliweS7, oparte 0 archiwalia, nie są jednak wolne od omyłek fakitograficznych á niejasnych ujęć kwestii tak ważnych, jak nip. narodowa58.

Tematem leninowskim w tymże mniej więcej okresie zajęła się W. N a j d u s " . Na łamach czasopism naukowych zaprezentowała najpierw artykuł „Lenin o prawie narodu polskiego do niepodległości” , potem — „Lenin w Krakowie i na Podha­ lu” “ . Oba były fragmentami monografii tejże autorki „Lenin w Polsce”, relacjo­ nującej spory zasób faktów, po raz pierwszy wprowadzonych do literatury histo­ rycznej ei. Obok przeładowania książki problematyką uboczną w stosunku dio jej zasadniczego tematu, monografia ta cierpiała na mankamenty, które powstały w wa­ runkach „kufrtu jednostki” . Ujawniła je w nowych warunkach pol-emiika prasowa W 1957 r .82.

Popularne obrazki o Leninie i jego polskim otoczeniu kreślił J. K o z ł o w s k i “ . Według opinii J. Sieradizikiego stanowiły cne jedynie parafrazę istniejących już mia ten temat opracowań. Postać Lenina jako człowieka żywego przypomina praca R. S a w i c z „Lenin w życiu codziennym” (Warszawa Γ962).

Do tak nakreślonego obraizu stosunków Lenina z Polakami dorzucono po r. 1Θ56 nowe szczegóły i sprostowania. Ż. Kormanowa podała informację o udiziale przywódcy partii boisizewickiej w pogrzebie działactzki SDKPiL C. Wojnarowskiej w Paryżu w 1911 r. i jego mowie nad otwartą mogiłą®4. Wł. W n u k dorzucił szcze­ góły o udmalie dr A. C hram ca w zwolnieniu Lenina z więzienia w Nowym Targu w sierpniu 1914 r.*5. St. E i l e udowodnił, iż pogląd, jakoby Żeromski zinał Lenina 1 u czesrtm itazył w interwencji na rzecz jego uwodnienia w tymże czasie, jest legen­ dą*®. Do postaci polskiego pisarza i rosyjskiego socjaldemokraty, zakopiańskiego przyjaciela Lenina — B. Wigilewa, nawiązuje H. M a r k i e w i c z · 1. Wreszcie W. P r z e l a s k o w s k i podaje kilka szczegółów z życia ojca N. Krupskiej —

6 * J . S i e r a d z k i , L e n in na w iecu w spraw ie p o ls k ie ] w ro k u 1908, „ Ż y c ie S łow iań ­ s k ie ” nr 9, 1949, S. 532—536.

57 P or. Szkice i m a teria ły , s. 195—214, g d zie au tor grom a d zi d ow o d y na rzecz tw ie rd z e ­ nia, że L e n in stu d iow ał w 1914 r. w B ib lio te c e Ja g ielloń sk ie j d zieła L . Feuerbacha.

58 W obec fak tu , iż praca P o ls k ie lata L e n in a n ie doczekała się re c e n z ji n au kow ych, w a r­ to zw ró cić u w agę na za w a rte w n ie j m yln e in fo rm a c je o W esołow sk im , częściow o o H anec- k im , na n ieja sn e u ję c ie p og lą d ów R óż y L u k sem b u rg w k w e stii p ols k iej. D odatnią natom iast stroną te j p u b lik a c ji je s t zam ieszczenie w n ie j, Jako aneksów : w spółczesnej in fo rm a c ji p ra­ s ow e j pt. R o s ja w spółczesna i ru ch ro b o tn ic z y oraz re la c ji B. Rom aniszyna.

*» W . N a j d u s, L e n in a sprawa polska, „P o ls k a i Ś w ia t W sp ółczesny” nr 1, 1950, s. 9—12. •o w. N a j d u s, L e n in o p ra w ie narodu p olsk iego d o n iep od leg łoś ci, K H 1953, nr 2, s. 85— 118; t a ż e, L e n in w K ra k o w ie i na P od h a lu , „K w a r ta ln ik In stytu tu P ols k o-R a d zie c ­

k ie g o ” n r 1, 1954, s. 3—44.

•i W. N a j d u s, L e n in w P o ls c e , W arszaw a 1953, s. 208, 4 nlb.

•2 J. K o z ł o w s k i , Pra w da t fałsz o p ob y cie L e n in a w P o ls ce , „ P o prostu” nr 5, 1957, s. β; W . N a J d u s, L o sy p ew n ej k s ią tk t, „ P o P ro stu ” nr 9, 1957, s. 7.

•Э J. K o z ł o w s k i , O Janie P ro m iń s k im , w spółtow arzyszu L e n in a na zesłaniu w Szszen- s k o je , „Z a W olność i L u d ” nr 11, 1954, s. 8—9; t e n ż e , Z a k op ia ń scy p rz y ja c ie le Le n in a , „ P r z y ja ź ń ” n r 28, 1955, s. 5; t e n ż e , E pizod y i lu dzie. S zk ice o L e n in ie , W arszaw a 1956, s. 140, 4 nlb., ilu str.; t e n ż e , S y b e ry js k ie m u zykow a nie L e n in a , „ Ś w ia t ” nr 17, 1967, s. 11, 12. P or. opin ię J. S i e r a d z k i e g o , P o ls k ie la ta L e n in a , s. 2.

Ż. K o r m a n o w a , W łod z im ierz L e n in na p ogrz eb ie C ezaryny W o jn a ro w s k ie j, „ Z P o ­ la W a lk i” nr 2, 1965, s. 208—209.

•5 W ł. W n u k , N iez n a n y p rzyczyn ek h isto ry cz n y . Z p o b y tu L e n in a to P o ls ce , „K ie r u n ­ k i " n r 17. I960, s. 2—3, 6.

· « St. E i l e , Sprostow a n ie i u zu pełn ien ie do ży cio ry su i b tb lio g ra fii Ż e ro m s k ie g o , „ P a ­ m ię tn ik L ite r a c k i” Z. 1, I960, S. 241—253.

•J H. M a r k i e w i c z , S te fa n Ż e ro m s k i i B orys D . w ig ile w (K o m e n ta rz do s ta re j f o t o ­ g r a fii), „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1966, s. 41—46.

K. Krupskiego, a ściślej — z okresu jego służby wojskowej i cywilnej w Podsceω. J. P o d g ó r e c z n y informuje o losach 12 książek z księgozbioru leninowskie­ go, pozostawianego w Poroninie *·, a H. D o b r o w o l s k i o losach krakowsko -po -

ronińskiego archiwum rosyjskiego marksisty, zwłaszcza jego części, odnalezionej w Krakowie w 1954 r.70.

Do problemów związanych z działalnością Lenina powróciła w latach ostatnich W. Najdus. Najpierw zbadała sprawy przemytu nielegalnej literatury przez granicę imperium Romamiawych, zwłaszcza — austro-rosyjską, łj. z Gaildicji, aie takżie i ze Śląska do Królestwa Polskiego. Uczyniła to w oparciu o· archiwalia, a wśród nich — na pierwszym miejscu — Listy i ootesy Lemiima i Krupskiej. Dokonała nawet wiizji lokalnej, odszukując przemytników i ich rodziny. Wydobyła też sprawę przy­ gotowań do kolejnego zjazdu SDPRR, dokonywanych według planu Lenina71.

W. Najdius zajęła się takżie udziałem Lenina i Krupskiej w akcjach Krakow­ skiego Związku Pomocy dla Więźniów Politycznych ™. Bazą źródłową stały się w tym wypadku archiwalia krakowskie oraz moskiewskie, a w szczególności od­ naleziony w 1954 r. zespół Krakowskiego Związku. Obie te pratce иіасшаіе rozsze­ rzyły wiedzę o kręgu współpracowników rosyjskiego działacza oraiz jego żony.

Duża grupa arttyteułów i rozpraw poświęcona jest lenánázmowi w jego aspek­ tach polskich, w związku z rocznicami, np. dziewięćdziesiątą urodzin Lenina i pięć­ dziesiątą Rewolucji Październikowej, tj. w lataich 1960 i 1967. Miały też one nie w y ­

łącznie naiftowy charakter.

Tak więc J. K o w a l s k i w „Nowych Drogach” na wiosnę 1955 r., przypomi­ nając fundamentalne tezy rosyjskiego marksisty: „wolność Polski jest niemożliwa bez wolności Rosji” , akcentował — zgodnie z zsipoczą/tkowanym wówazas procesem pnzecziwytóiężamia dtogiraatyizmu — leninowskie wypowiedzi o potrzebie zbadania i uwzględniania sipecyfiki narodowej, szczególnie w sytuacji naszego narodu i pol­ skiego ruchu robotadazego7S.

Plonem centralnej sesji naukowej zorganizowanej w 90-tą rocznicę urodizńn Lenina były trzy referaty: w pierwszym z nich pifc. „Lenin a niepodległość Polski” H. J a b ł o ń s k i ujął poglądy Lenina na szerokim tle poCsfciich usiłowań oarodowo- -wyzwoleńćzych X IX w. i aktualnej sytuacji lat 1895— 192074. Przypomniał leni­ nowskie tezy: zarówno respektujące prawo narodu polskiego do samookreślenda — aż do oderwania się, jak i jego związki z walką rewolucyjną, w szczególności w Ro­ sji, i interesami klasowymi proletariatu, przeciwstawienie się próbom budowy pań­ stwa poCskiego W oparciu o któreś z mocarstw zaborczych). To ostatnie dotyczyło «8 w. P r z e l a s k o w s k i , N ow e dane o p ra cy o jc a N a d le id y K ru p s k ie j w P o ls c e , „ Z P o la W a lk i” nr 1, 1966, s. 165—168. N a jistotn iejs za w iadom ość o działalności re w o lu c y jn e j K . K ru p sk ie go została p rze z autora p rze jęta z ra d ziec k ie g o w y d a w n ic tw a „L itie r a tu r n o je

N a slied stw o” . ...

· » J. P o d g ó r e c z n y , D zieła L e n in a z k sięgozb ioru p oron iń sk ieg o w Bydgoszczy, B y d ­ goszcz 1957, s. 24, ilustr.

70 H. D o b r o w o l s k i , P o ls k i ok res w ż y ciu Le n in a , „Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ers ytetu Jagielloń sk iego. P ra c e H is to ryc zn e ” z. 7, K ra k ó w 1960, s. 35— 16; t e n ż e , L o s y kra k ow sk o - -p o ro n iń s k ie g o a rch iw u m L e n in a , „ Ż y c ie L ite r a c k ie ” nr 16, i960, s. 9.

ї ї W . N a j d u s , P rz e z zielon ą g ra n icę. Na p olsk ich szlakach le n in o w s k ie j bib u ły , W a r­ szaw a 1964, s. 184, ilustr.

72 w. N a j d u s , L e n in i K ru p sk a w K ra k ow sk im Zw ią zku P o m o c y dla W ięźn iów P o ­ lity czn y ch , K ra k ó w 1965, s. 264, ł. nlb., ilustr.

73 J. K o w a l s k i , Id ee L e n in a — drogow skazem dla p olsk ieg o ru ch u ro b o tn icz e g o , „ N o ­ w e D ro g i” nr 4, 1955, s. 18—33.

7« H. J a b ł o ń s k i ' , Lenin a n iepod ległość P olsk i, [ w : ] Z d z iejów id e i le n in ow sk ich w P olsce. M a te ria ły S e s ji L e n in o w s k ie j 28—29. k w ie tn ia I960, W arszaw a 1961, s. 7—63. O statni w a ria n t u ję c ia te g o tem atu por. H. J a b ł o ń s k i w cyk lu pt. L e n in a p olsk i ru ch r o b o tn i­ cz y , 1. P ro le ta ria t i je g o soju szn icy, „T ry b u n a L u d u " nr 308 z 6 listopada 1969, s. 3— 4: 2. P ra ­ wo do s a m o o k re ile n la , tam że, n r 310 z 8 listopada 1969, s. 3—4; 3. B ra te rstw o b ro n i, ta m ie , n r 311 z 9 listopada 1969, s. 3, 7.

.akcji Piłsudskiego w 1914— 191<6 r. Aiuitor pnzypomniał też słynne słowa Lenina z wiosny 1919 г.: „Potoki ruch p r o le t a r ia c k i farcczy tą samą drogą, co nasz, ale

nie talk jak w Rosji” . I prtaes-traegł: „Koammizimu nie zaszczepia się praeimocą” . Driugim chronoilogicizniie był (referat J. K a n c e w i c z a i F. T y c h a pt. „Le­ nin i niektóre problemy polskiego nu-chu robotniczego (przed rokiem 1θ1(8)” 75. Sta­ nowił on próbę konfrontacji leninowskich ocen sytuacji i założeń strategicznych z odpowiednimi — ze strony praiwicy PPS (a potem — PPS Frakcji), jej lewicy (PPS-Lewicy), a wreszcie — SDKiPiL.

Trzeci refemait T. D a n i s z e w s k i e g o i J. K o w a l s k i e g o p<t. „Lenin a poUskd ruch komunistyczny (1918— 1923)” 78 skoncentrował się na wailce Lenina z dogmatyzmem i ultralewieowością w międzynarodowym ruchu komunistycznym oraiz jej oddziaływaniu nia KPRP; wiadomo, że wpływ ten doprowadził ido nowych twórczych założeń, zwłaszcza w kwestii narodowej i rolnej, na II Zjeżdzie polskiej p a rtii77.

Wypowiedzi Lenina o niepodległości Polski przypomniał ,na sesji leninowskiej w Krakowie Wł. S e г c z у к. Inne — o rewizjonizmie i polskim ruchu robotni­ czym — na sesji w Lublinie S. K r z y k a ł a i Z. P a w l u c z u k 78. Z referatów na sesjach okolicznościowych zasługują na uwagę prace H. Ł o w m i a ń s k i e g o i J. D u t k i e w i c z a 7*. O sesjach naukowych poświęconych 90 rocznicy urodzin Lemma informowały czasopisma naukoweM. W pięćdziesięciolecie Rawolucji nie­ mało materiałów leninowskich zawierał zbiór rozpraw, wydany przez Wojskową

Akademię Polityczną 81. .

Artykuł J. Kowalskiego o łeniniizmie w kontekście pięćdziesiątej rocznicy, Re- woGiucji Październikowej akcentuje niektóre leninowskie idee lat 1917— 1922: zbież­ ność podstawowych cech rewolucji socjalistycznych i różnorodności ich dróg, mo­ żliwość pokojowego przejścia od rewolucji burżuazyjno-demokratycznej dio

socja-7J M a te ria ły S e s ji L e n in o w s k ie j, s. 64—120.

7« T am że, s. 212—203. P or. te ż inną re d a k c ję tegoż T. D a n i s z e w s k i , L e n in a polski ru c h k o m u n isty czn y , „ Z P o la W a lk i” nr 2, 1960, s. 3— 32. A u to rz y o p a rli się o arch iw a lia z zespołu M ięd zyn a ro d ó w k i K om u n istyczn ej i o lenin ia na z C P A IM L w M oskw ie.

77 C zw a rty r e fe r a t S. Ż ó ł k i e w s k i e g o , L e n in a in te lig e n c ja polska, esej z zakresu te o rii k u ltu ry, w y k ra c z a — n iezależn ie od sw ych w a rto ś ci i m ankam entów , tak znacznie p oza zakres naujci h istoryczn ej, iż n ie m oże być p rzez nas rozp atryw an y.

7β W ł. S e r c z y k, W. I. L e n in a n iepod ległość P o ls k i, „ Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ers ytetu J a gielloń sk iego. P ra c e H istoryczn e” z. 7, 1960, s. 67—86. P or. też L e n in — człow iek m y ś li i czyn u. M a teria ły s e m in a riu m teo rety czn ego... 26—27 kw ie tn ia 1960, [L u b lin ] 1960, s. 159, 1 nlb.

7» H. L o w m i a ń s к i,' L e n in ja k o uczony, te o re ty k i p ra k ty k , „Z e s z y ty N a u k ow e U n i­ w e rs y te tu im. A d am a M ick iew icza w P ozn an iu ” nr 30, s eria „ F ilo z o fia ” , z. 4, 1961, s. 5—18; J. D u t k i e w i c z , Le n in ja k o h is to ry k ro z w o ju k a p ita lizm u , „Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ers y­ te tu Ł ó d z k ie g o ” seria I, z. 19, 1961, s. 33—45. Z innych por. J. S z e c z e p a ń s k i , J. К u 1- p i ń s k a , J. K ą d z i e l s k i , S tru k tu ra klasowa społeczeństw a rosy jsk ie go na p rzełom ie X I X і X X w ieku w dziełach L e n in a , „ Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ersytetu Ł ó d z k ie g o ” seria I, z. 19, 1961, s. 21—32.

во S ygn alizow an o w nich także p ro b le m a tyk ę d yskusji. P or. J. H o l z e r , I. S p u s t e к, S esja naukow a w W arszaw ie w zw iązku z 90-tą ro c z n ic ą u rod z in Len in a , „ Z P o la W a lk i” nr 3, 1960, s. 186— 193; L e n in a P olsk a [S esja naukow a p ośw ięcona 90 ro c zn icy urod zin L e n i­ na, 29—30 k w ie tn ia 1960], „N a u k a P o ls k a ” nr 2, 1960, s. 204—205; T . S ł o w i k o w s k i , Sesje nau kow e pośw ięcone 90 ro c z n ic y u rod z in W. I. Le n in a [w K r a k o w ie 11 m arca 1960], K H 1960, nr 3, s. 850—853; Z. P ., Sesja naukow a pośw ięcona 90 ro c z n ic y u rod z in W . 1. Lenina [w W ar­ szaw ie 28—29 k w ie tn ia 1960], K H I960, nr 3, s. 854—856; J. G o ł ę b i o w s k i , Sesje naukow e na w yższych u cz eln ia ch k r a ju w zw iązku z 90 ro czn icą u ro d z in Le n in a , „ Z P o la W a lk i" nr 3, 1960, s. I9 ł—197; J. S o b c z a k , Sesja naukow a tu W arszaw ie pośw ięcona S0 ro c z n ic y -przyby­ c ia L e n in a do P olsk i, „ Z P o la W a lk i” nr 3, 1962, s. 253—256.

R ew olu cja P a źd zie rn ik ow a z p ers p ek ty w y półw iecza, W arszaw a 1969, [W o js k o w a A k a ­ d em ia P o lity c z n a ], s. 119, 1 nlb. (zw łaszcza ro zp ra w y p ióra K . O c h o c k i e g o , L. Ł u s t a - c z a i K. S o b c z a k a ) .

listyczmej, nawet — możliwość iw pewnych sytuacjach utworzenia błotku partii re- woü'ucyjno-markedstowislkiiej iz mniej radykalnymi mirtami soejalŁanm 8*Ł

Ogromnie bogaty jest pion badań nad stosunkami międizy Leninem a SDKPiL. Przyczynki do tego izagadlnienia znaleźć można we wszystkich niemal pracach z te­

go i zbliżonego zakresu. Wiele istotnych faktów dorzucił, w oparciu o archiwalia, J. S o b c z a k w artykule o Leninie i Polafcach ma V Zjeźdizae SDPRR i w bio­ grafii Zdzisława Ledera, zwłaszcza w odniesieniu do okresiu, gdy polski socjalde­ mokrata z ramienia swej partii współpracował (i polemizował) z Leninem **,. Tenże aiuibor ukaizał współpracę Lenina i Adolfa Warsikaego w redakcji pisma „Socjał- diemolkrait” w ParyżuM. Następnie, w oparciiu o relacje F. Dzierżyńskiego, oświetlił taktykę przywódcy bolszewików та tzw. Naradtzie Partyjnej w Paryżu w r. 19ІІІ. W. Naijdius w artykule „Sprawy polskie w «Prawdzie» w latach 1912— 1914” 85 przy­ pomniała artykuły Lenina na temat kwestii rtaTodowościcwych, sytuacji w SDKPiL (rozłam) i ogólnie polskiego ruchu robotniczego, podkreślając, że pismo bolszewic­ kie w kwestii niarodiowej dtziiałało według wskazań swego przywódcy.

Wytyczne ideowo-poiityczne SDKPiL w latach I wojny światowej analizował w oparciiu o oceray Lenina J. Kancewicz**. Formy i metody działalności SDKPiL od sierpnia 1914 do lutego 1917 konfrontował zgodnie z wytycznymi leninowskimi B. R a d la ik 87. F. Tych w swej monografii o PPS-Lewicy w latach wojny na pod­ stawie nieznanych dotąd archiwaliów ustalił nowe faikty dotyczące działalności Le­

nina w totou przygotować do Konferencji w Zimmerwaldzie, a później w Kien- thalu M.

RewoCucja Bat&diziemikiowa i diziałalność Lenina w tym okresie skupiła nta so­ bie uwagę autorów polskich zarówno w związku ze sprawami polskimi, jak i z ca­ łością tej niezwykle ważnej problematyki. Taktykę bolszewików w okresie do lipca 1917 т. gruntownie zanalizowała H. Z a n d 0®. Popularnie zobrazowali idee i politykę przywódcy bolszewików H. Zand i M. Ż y c h o w s k i " . Szczegółową kronikę, m. to. taikże działalności Lenina sporządził J. Sobczak91. Wnikliwie zbadała kotafnomtację Rad i Konstytuamty, a zatem taktyki leninowskiej w tych sprawach, cytowana już H. Zand al Szereg ciekawych myśli kierownika nowej rewolucyjnej władzy wydobył R. W o j n a, np. o zaletach ewentualnych wielopartyjnych rządów, co jedtoak stało się w Rosji nierealne wobec rzeczywistego rozwoju sytuacji *s. O twór­

8 » j . K o w a l s k i , P ię ćd z ies ią t la t. D z ie jo w y sprawdzian le n in iz m u [W 50 roczn icę Re­ w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j], „ Z P o la W a lk i” nr 3, 1967, s. 3— 16.

BJ Ј. S o b c z a k , L e n in a z P o la k a m i spotkania lon d y ń sk ie, „T y g o d n ik D e m o k ra tyc zn y” nr 16, 1969; t e n ż e , Zdzisław L e d e r, „ Z P o la W a lk i” n r 4, 1963, s. 209—238.

&* J. S o b c z a k , U dział S D K P iL w ż y ciu w ew n ętrznym S D P R R to la ta ch 1909—1910, „ Z P ola W a lk i” n r 4, 1967, s. 40—57.

M W . N a j d u s , S p ra w y p olskie w „ P ra w d zie" w la ta ch 1912—1914, „ N o w e D ro g i” n r 5,

1962, s. 102— 108. ’

8 «J . K a n c e w i c z , S D K P iL w obec zagadnień w o jn y , re w o lu c ji i n ie p o d le g ło ś ci P o ls k i w la ta ch 1914—1918, [w : ] R u ch ro b o tn ic z y i ludow y w P o ls ce 1914—1923, s. 103—187.

n B. R a d 1 a k , S D K P iL w la ta ch 1914—1917. F o rm y i m e to d y d z la ła ln o ic l, W arszaw a 1967, s. 382, 6 nlb.

88 F. T y c h , P P S -L e w ic a w la ta ch w o jn y 1914—1918, W arszaw a 1960, s. 237.

8» H. Z a n d, N ie k tó re a spekty sojuszu ro b o tn icz o -c h ło p s k ie g o w pierw szym okresie po o b a le n iu ca ra tu (m a rz e c—m a j 1917), „S tu d ia z N a jn ow szych D z ie jó w P ow szech n ych ” n r 2, 1962, s. 209—242; t a ż e , Ta k ty k a bolszew ików tu okresie p o k o jo w e g o ro zw o ju re w o lu c ji (27 lu ty — 4 Upca 1917 r .), Ł ó d ź 1962, s. 236, nlb.; t a ż e, O s tra te g ii i ta k ty ce bolszew ików ora z b lo k u m ien sze w ick o-eserow sk le go w 1917 ro k u , „ Z P o la W a lk i” nr 3, 1967, s. 81—112.

»o H. Z a n d, M. 2 y c h o w s k i, W ie lk i P a źd z ie rn ik , W arsza w a 1967, s. 242.

91 J. S o b c z a k , Pierw sze d ni re w o lu c ji. K ro n ik a 6 X I —З X I I 1917, W arszaw a 1967, s. 469. »2 H. Z a n d. P r o b le m k o a lic ji rz ą d o w e j po R e w o lu c ji S o cja listy cz n ej w R o s ji, „S tu d ia z N a jn o w szych D z ie jó w P ow szech n ych ” nr 5, 1963, s. 10»—143; t a ż e, S p ó r o władzą po R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w e j w R osji. R ady i K on s ty tu a n ta , W arszaw a 1967, s. 296.

»> R. W o j n a , Z pierw szego okresu r e w o lu c ji i w o jn y d o m o w e j w R o s ji, [ w : ] Stu d ia z d z ie jó w Z S R R , s. 28—48.

czym charakterze leninowskiej polityki narodowościowej w czasie wojny domo­ wej pisał P. Ł o s s o w s k i " . Walkę Lenina o pokojową koegzystenc ję opisał W. D a s z k i e w i c z * 5. Lenin a pokój w Brześciu — to temait rozprawki L. Z y- b l i k i e w i c i z a * · .

Bolę Lenina w daiele powstania niepodległej Polski iw r. 1918 omawiał wielo- krotnie ziwłasaoaa H. Jabłoński*7. On to po raiz pierwszy chyba w naszej historio­ grafii ziwrócił uwagę, że polityka Lenina wpłynęła nie tyOko na odzyskanie pnzez nas niepodległości narodowej, ale na demokraityczny (relatywnie) charakter odizysika- niej państwowości i na przeprowadzenie w niej reform socjalnych.

Stale przyciągała 'uiwagę polskich historyków poli/tyfka Lenina w zwiąiztou ae stosunkami polsko-radzieckim i w laltach 19tlS— 1920. Zgromadzono obfity materiał udowadniający, że Lenin dążył do pokoju z Polską kasatem m. in. ustępstw tery­ torialnych na wschodzie i proponował gnamice korzystodiejsize od linii Curzona na­ wet w lipcoi 1920 r.*8.

O Leninie w 'związku и wpływem rewoCiucji rosyjskich ma Niemcy i Włochy oraz ze stosunkiem Rosji Radzieckiej do systemu wersalskiego mówili w swych re­ feratach, awiąizanych z rocznicą Października A. C z u b i ń s к i, St. S i e г p o w-

s k i i J. P a j e w s k i , zaś o wpływie na Wielkopolskę — Z. D w o r e c k i * . Wspomnieć też trzeba przyczynki o odgłosach idei Lenina na ziemiach polskich 100, a także o zestawieniach relacji i opinii prasy polskiej lat 1017 i 1Θ18 na temat rewolucji, bolszewików i Lenina101.

м P . Ł o s s o w s k i , K w e s tia narodow a w r e w o lu c ji i w o jn ie d om ow e j w R o s ji (1917— 1920), K H nr 3, 1967, S. 569—596.

»5 w. D a s z k i e w i c z , W alka państwa ra d zieck iego o p o k ó j i bezpieczeństw o (lata 1917—1925), „S p r a w y M ięd zy n a ro d o w e ” n r 11, 1962, s. 10—33.

M L . Z y b l i k i e w i c z , L e n in w obec p ok oju brzesktego, „ Z e s z y ty N a u k ow e U n iw e r­ sytetu Ja g ielloń sk iego” , S eria H istoryczn a n r 20, 1967, s. 229—250.

»? H. J a b ł o ń s k i , R e w o lu cja P a źd ziern ik ow a a odbudow a państwa polskiegow 1918 r., „ Z P o la W a lk i” nr 1, 1958, s. 7—39; t e n ż e , P ow sta n ie D r u g ie j R z e cz p o s p o lite j P o ls k ie j na tle d ziejóiu E u ro p y , K H n r 4, 1958, s. 1035— 1054; t e n ż e , M ięd zyn arodow e w a ru n k i odbudow y n ie p o d le g ło ś ci P o ls k i, [ w : ] Ruch ro b o tn ic z y i lu d ow y w P olsce 1914—1923, w yd . 1 1 2 , W a r­ szaw a 1960, 1961; t e n ż e , N a ro d z in y D r u g ie j R z e cz y p o s p o lite j (1918—1919), W arszaw a 1962, s. 310, nlb., ilu str.; t e n ż e , R e w o lu cja Pa źd ziern ikow a a sprawa n iep od ległoś ci P o ls k i, W a r­ szaw a 1967, e. 122; t e n ż e , Z n a czen ie R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j dla kształtow ania się bytu n a rod ow o-pa ństw ow ego i stosunków społecznych w P olsce, [ w : ] R e w o lu cja Pa źd ziernikow a a P olska . R ozp ra w y i studia. W arszaw a 1967, s. 5—70.

» 8 J . S i e r a d z k i , B iałow ieża i M ikaszew icze. M ity i praw dy. D o genezy w o jn y m ię ­ dzy Polską a R S F R R w 1920 r., W arszaw a 1959, s. 116; A . L e i n w a n d , P olska P a rtia S o c ja ­ listyczn a w o b ec w o jn y p o ls k o -ra d z ie c k ie j 1919—1920, W arszaw a 1964, s. 292. Zd aniem autora L e n in w oce n ie s y tu a c ji w P ols c e p olega ł na o p in ii polskich k om u n istów zn a jd u jących się w R os ji R a d zie ck iej, ci zaś (np. L e ń s k i) m ie li skłonność d o przecen ian ia zrew olu cjo n izo w a ­ nia naszego społeczeństw a i szukania w y jś c ia nie w k om p rom isie z Polską P iłsudskiego, le cz w w o jn ie re w o lu c y jn e j. P o r. J. L e w a n d o w s k i , F ed era lizm . L itw a i B ia łoru ś w p o lity ­ ce obozu belw ederskiego ( X I 1918—I V 1920), W arszaw a 1962; W . G o s t y ń s k a , T a jn e r o k o ­ wania p o ls k o -ra d z ie ck ie w M ikaszew iczach (s ie rp ie ń —gru d zień 1919 r.), „ Z P o la W a lk i" n r 4, 1967, s. 53—78; z D ziejóto S tosu n k ów P o ls k o -R a d z ie ck ic h . Stu dia i M a te ria ły t. I I I , W arsza­ w a 1968.

» » „Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ers ytetu im . A d am a M ick iew icza w P ozn an iu ” nr 68, seria „H is to r ia " nr 9, 1968, s. 63— 86, 95— 133, « —61, 145 nn.

loo o d g ło s y 1917 ro k u w Z a g łęb iu D ą b row s k im , C zęstoch ow ie i na Śląsku, red. H . R e ­ c h o w i e z, K a to w ic e 1967, s. 382; W 50 ro c zn ic ę R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik ow ej. M a te ria ły sesji n a u k ow e j z o k a z ji 50 ro c z n ic y W ie lk ie j S o c ja lis ty cz n e j R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j, K a to w ic e 23—24 X 1967, K a to w ic e 1968, s. 398; A . L e i n w a n d , W pływ R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j na ru ch y społeczne w P olsce, „ Z e s z y ty N a u k ow e W A P ” , S eria H istoryczn a nr 18, 1968, s. 23— 31; z badań nad w pływ a m i i zna czen iem re w o lu c ji ro s y js k ic h 1917 r. d la ziem polsk ich , pod red. H. Z i e l i ń s k i e g o , W ro c ła w 1968, s / 222.

ιοί E. M e n d e l , G łów ne hasła ro s y js k ich r e w o lu c ji 1917 rok u w p o ls k ie j prasie g ó rn o ­ śląskiej, O p ole 1967, s. 93; A . L e ś n i e w s k i , Rosyjska re w o lu cja lu tow a i pa ździernikow a w r e la c ji p ols k iej bu rź u a z y jn e j prasy łó d zk ie j 1917 ro k u , „R o c zn ik Ł ó d z k i” t. X I I , 1967, s. 193— 201; A. P a c z k o w s k i , D z ie n n ik i w arszaw skie o R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j w R os ji (lis t o

-Odrębną grupę baidiań analitycznych stanowią rozprawy poświęcone wpływom idei i praktyki Lenina po Paždizeirmiku na polski ruch robotniczy. Wspomnimy nie­ które

2

nich, dotyczące osoby Lenina w sposób szczególny. O dysícusji Lenina z Mar­ chlewskim w kwestii rodnej w 1920 г., o haśle sojusziu robotmczonchłapskiego, wy­ suniętym w rok później, o wpływie Lenina na program rolny KPRP, piisał paro­ krotnie H. M a l i n o w s k i 102, awracając przy tym uiwagę ma samodzielność w y­ bitnych polskich komunistów w ich poglądach na ocenę sytuacji przez Leńina103. Ewotację leninowskiej polityki agrarnej przedstawił H. S ł a b e k jalko wprowa­ dzenie do analizy poglądów K P P rua ten temat104. Zestawienie poglądów teoretyka

K P P J. Rynga na sytuację wsi polskiej lat trzydziestych z metodologicznymi dy­ rektywami Leinina przeprowadził B. G a ł ę s k i 105.

Problematykę rolną badano na tle dyskusji toczonych w międzynarodowym ru­ chu robottndczym. H. M a l i n o w s k i przedstawił trudny proces przená'kamáa teorii leninizmu w (kwestii rodnej do międzynarodowego cnuchu komunistycznego w latach 1917—4923loe. H. Słabek dał analizę rozwoju poglądów Lenina w tejże kwestii od Października po N E P 107. Samodzielnym spojrzeniem na tzw. leninowski plam spółdzielczy wyróżnia się także praca S. I g n a r a 1“ . Stanowi ona odważną próbę konfrontacji założeń tego planu z późniejszą praktyką radziecką i polską. Podobnym oo u Ignaira torem idą rozważania B. S t r u ż k a 10*.

Z ogólnych zagadnień, raczej z zakresu historii myśli społeczno-palityczmej, na­ leży jeszcze wymienić niektóre. Tak np. leninowską wizję państwa socjalistycznego, uikstzitałtowaną przied Październikiem odsłaniał M. W a l d e n b e r g 110. Popularne zarysy strategii leninowskiej w przeciwstawieniu do rewizjonistycznej skreślił W. N a m i o t k i e w i c z 111.

Osobnego, szczegółowego omówienia wymagałyby prace i przyczynki z za­ pad—gru d zień 1917), „R o c zn ik H is to rii C zasopiśm iennictw a P ols k ieg o ” t. V I, 1967, s. 138—159; L . G r o t , Prasa polska o R e w o lu c ji P a źd z ie rn ik o w e j w R o s ji (7 listopada 1917 — 11 listopada 1918), „N a jn o w s z e D z ie je P o ls k i” t. X H , 1967, s. 53—65; P . H a u s e r , Ta k ty k a re w o lu cy jn a L e n in a w o p in ii p ols k iej prasy pozna ń skiej w ok resie m a rzec 1917 — styczeń 1918, „Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ersytetu im . A d am a M ick iew icz a w P ozn an iu ” (j . w . ) , s. 203—211; R e w o lu cja P a źd zie rn ik ow a w o p in ii prasy p o ls k ie j, (7 listopada 1917 — 7 lu te g o 1918), oprać. T . S i e ­ r o c k i , L. S m o s a r s k i , „ Z P o la W a lk i” nr 3, 1967, s. 151—212.

юг H. M a l i n o w s k i , K szta łtow a n ie się p ro g ra m u ro ln e g o K P R P m ięd zy I Z ja z d em a I I I K o n fe re n c ją P a rty jn ą (1918—1922), „ Z P ola W a lk i” nr 1, I960, s. 58—79; t e n ż e , P ro g ra m i p o lity k a ro ln a K P R P 1918—1923, W arszaw a 1964, s. 347.

юз T ak np. autor zw ró c ił u w agę na fa k t, iż L e n in przestrzegał k om unistów polskich w liś cie z 19 w rześn ia 1921 przed z b y t ostrą tak tyk ą, ale jedn ocześn ie uw ażał, iż re w o lu c ja w P olsce je s t bliska; jed e n z ów czesn ych p rzy w ó d c ó w K P R P — E. Brand, uznał (1 d od ajm y od sieb ie: m iał ra c ję ), że Lenin , n ie ob serw u jący z bliska s y tu a c ji w P olsce, p rzeceniał rozm ach w a lk re w o lu c y jn y c h .

io* H. S ł a b e k , U źród eł p o lity k i ro ln ej P P R , „ Z P o la W a lk i" nr 2, 1964, s. 63—97. P or. t e n ż e . S ocja liśc i p olscy w obec doświadczeń ro s y js k ie j re w o lu c ji a gra rn e j (1917—1919), tam że nr 3, 1967, s. 643— 665; t e n ż e , P o lity k a agrarna P P R (G eneza i rea liza cja ), W arszaw a 1967, s. 598, 2 nlb. (w szczególności s. 36—71).

105 B. G a ł ę s k i , J. R y n g o sp o łe cz n o -e k o n o m ic zn e j stru k tu rze w si p o ls k ie j, t w :] L e ­ n in a kw estia a gra rn a w k a p ita lizm ie i so c ja liz m ie , s. 349—371.

ίο» H. M a l i n o w s k i , W alka o le n in ow sk i p rog ra m ro ln y w M ięd zyn arod ów ce K o m u ­ n is ty c z n e j (1919— 1923), „ Z P o la W a lk i” nr 1, 1962, s. 20—43.

107 H. S ł a b e k , L e n in a e w olu cja p ro g ra m u a gra rn ego K P P , t w :] L e n in a kwestia agra rn a w k a p ita liz m ie ł s o c ja lizm ie . W arszaw a 1967, s. 295—347. R ozpraw a H. Stabka m ó w i rów n ież o e w o lu c ji p rogram u a g rarn ego w K P P .

108 s. I g n a r, L e n in o w s k i plan spółdzielczy a p oltty k a ro ln a P P R , tam że, s. 373—402. ίο» B. S t r u ż e k , L e n in ow sk i pla n spółdzielczy a bu d ow n ictw o socja lizm u na wsi, tam ­ że, S. 453—472.

но M. W a l d e n b e r g , P rz e d re w o lu cy jn a w izja państwa socja listy cz n eg o, „Z e s z y ty N a u k ow e U n iw ers ytetu Ja g ielloń sk iego” , Seria H istoryczn a nr 20, 1967, s. 177—206.

n i W. N a m i o t k i e w i c z , S tra teg ia re w o lu c ji z perspektyw y h is to ry cz n e j, W arsza­ w a 1967, s. 203; t e n ż e , M yśl p olityc zn a m a rksizm u a re w lz jo n iz m , W arszaw a 1969, s. 292, t nlb.

farestu metodologii, poświęcone przez historyków polskich Lenjnowi Tu możemy je tyCko zasygnalizować.

C. B o b i ń s k a w I960 r. wygłosiła referait „Lemiin w procesie dziejowym” m. Podkreśliła anityfataliam rosyjskiego· marksisty, alternatywność procesu dziejowego, srtąd znaczenie czynnika subiektywnego (roli grup społecznych i świadomości) etc.

O historyzmie w twórczości Lenina wypowiedział się J. B a ń k a lls.

Dokonane przez nas — na pewrno niekompletne — zestawienie pozwala w y­ snuć optymistyczne wnioski. Postacią, działalnością i myślą Lenina zajmują się h&torycy polscy od lat z górą dwudziestu. Zwłaszcza jego pobyt w Polsce, kontakty z wielu Polakami i stosiuraefc do spraw polskich badano wielokrotnie — i nie bez powodzenia. Także

—

rolę Lenina w jego stosunkach z Polską w łatalch 1919

—

1920

.

Oceny, kryteria i metody badawcze wielkiego marksisty stosiuje u nas wielu ba­ daczy i to od dawna, a nadto· istnieją specjalne odrębne prace poświęcone i po­ szczególnym aspektom leninizmu, i leninowskiej metodologii w zakresie historii. Oczywiście, na mapie badań jest jeszcze w id e białych plam, a sprawy metodologii są sporne. Tym bamdiziej, że wobec leninowskiej — tak ściśle spojonej z całą jego ideologią — nie można pozostać obojętnym. Dlatego walka wokół niej będzie trwać.

14 C. B o b i ń s k a , L e n in o procesie d z ie jo w y m , „ Z e s z y t y N a u k ow e U n iw ers ytetu Ja­ gie lloń s k iego. P ra c e H is to ry c zn e ” nr 7, s. 25—33. In n y w a ria n t tegoż: O le n in o w s k ie j h ls to - r io z o f li i p ew nych ro d z im y ch p otrz eb a ch , K H nr 3, I960, s. 611—633.

lia j . B a ń k a , P ro b le m y h lsto ry zm u w tw ó rcz o ś ci L e n in a , „ Z e s z y ty N a u k ow e U n iw er­ sytetu im . A d am a M ic k ie w ic z a ” (j. w .), op. cit., s. 281—289.