Analiza założeń Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i zgłoszonych projektów rozwojowych oraz jego znaczenie dla województwa podkarpackiego

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 789. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Joanna Kudełko Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Tadeusz Matuszkiewicz Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu. Analiza założeń Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej i zgłoszonych projektów rozwojowych oraz jego znaczenie dla województwa podkarpackiego 1. Wstęp Przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej jest niezwykle istotnym zagadnieniem polityki interregionalnej kraju z uwagi na jej opóźnienie rozwojowe nie tylko w stosunku do regionów europejskich, ale również polskich. Pomimo regularnego rozwoju regionów Polski Wschodniej w okresie transformacji, ich relacja PKB w stosunku do średniej krajowej pogarsza się. Zmniejsza się również w nich liczba mieszkańców z wyjątkiem województwa podkarpackiego. Konieczne jest zatem stworzenie programu i silnych instrumentów stymulujących rozwój regionów Polski Wschodniej w celu znacznej poprawy ich sytuacji gospodarczej i społecznej, zdynamizowania ich rozwoju, wzrostu konkurencyjności oraz jakości życia mieszkańców. Skuteczne wdrożenie tego programu i jego instrumentów jest warunkiem koniecznym zapobieżenia pogłębianiu się niespójności terytorialnej kraju, wyrażającej się w utrwalaniu dawnego podziału na Polskę A i B..

(2) Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. 96. Celem artykułu jest przedstawienie założeń PO RPW zgłoszonych w jego ramach projektów rozwojowych oraz krytyczna ich ocena i wskazanie działań, które mogą ułatwić jego realizację. Szczególnie zwrócono uwagę na znaczenie PORPW dla rozwoju województwa podkarpackiego. 2. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej jako element europejskiej polityki spójności Uwarunkowania społeczno-gospodarcze pozwoliły na wyodrębnienie na obszarze Polski makroregionu określanego mianem Polski Wschodniej. W jego skład weszły województwa : lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Podstawą do wyodrębnienia tak zdefiniowanego obszarowo makroregionu były podobieństwa strukturalne regionów, będących zarazem najbiedniejszymi regionami Wspólnoty, przed przyjęciem Rumunii i Bułgarii do Unii Europejskiej. PKB na jednego mieszkańca, mierzone według parytetu siły nabywczej w żadnym spośród wymienionych województw nie przekracza 40% średniej dla UE. Makroregion obejmuje stosunkowo zwarty przestrzennie obszar stanowiący 32% powierzchni kraju. Województwa te są stosunkowo słabo zaludnione, na ich obszarze mieszka niecałe 22% mieszkańców kraju, którzy wytwarzają tylko 16% krajowego PKB. Jako szczególnie istotny problem wskazuje się bardzo niski poziom spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej1. Na tle innych województw Polski Wschodniej region podkarpacki charakteryzuje się pewnymi specyficznymi cechami, wśród nich zwraca uwagę wysoki odsetek ludności wiejskiej w ogólnej liczbie mieszkańców województwa, połączony z niską efektywnością ekonomiczną rolnictwa. Względnie wysoki jest także udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni województwa, przy słabo rozwiniętych funkcjach turystycznych regionu. Wyrazem tego jest liczba turystów zagranicznych w regionie, która wyniosła tylko 0,4 mln, co sytuowało województwo na przedostatnim miejscu w kraju2. Podkarpacie jest na przedostatnim miejscu pod względem PKB na mieszkańca wśród wszystkich województw w Polsce. Różnica między średnim poziomem PKB w skali kraju oraz poziomem PKB w regionie. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 (projekt do konsultacji), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji Programów Regionalnych, Warszawa 2006, s. 3. 1. Biuletyn ZPORR 2006, nr 3(7), s. 7.. 2.

(3) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 97. wynosi około 27–28%3. W województwie podkarpackim najniższy jest też poziom przeciętnego wynagrodzenia brutto. Główne zakłady przemysłowe regionu podkarpackiego zlokalizowane są w zachodniej części regionu. Pozytywną cechą gospodarki regionu jest duży udział przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych. W 2003 r. wynosił on 43,8 %, co dało regionowi czwarte miejsce w skali kraju4. Dotyczy to również małych i średnich przedsiębiorstw. Firmy te znacząco zwiększają także skalę swoich inwestycji, co potwierdzają sprawozdania z wykorzystania środków pochodzących z funduszy pomocy finansowej UE5. Wobec skrajnie niekorzystnych uwarunkowań strukturalnych w Polsce Wschodniej, Unia Europejska zaaprobowała w okresie programowania polityki gospodarczej i budżetu na lata 2007–2013 specjalne wsparcie dla tego obszaru w postaci opracowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego projektu PO Rozwój Polski Wschodniej. Jest on wdrażany w ramach europejskiej polityki spójności. Głównym celem programu jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej. Cel ten nawiązuje do średniookresowych priorytetów Strategii rozwoju kraju 2007–2013 oraz wpisuje się w Narodowe strategiczne ramy odniesienia 2007–2013. Program w założeniu ma realizować również cele strategii lizbońskiej oraz strategicznych wytycznych wspólnoty, w szczególności w zakresie wspierania wzrostu gospodarki opartej na wiedzy oraz rozwoju przedsiębiorczości. Równie istotne z punktu widzenia wytycznych Wspólnoty jest dążenie do podniesienia poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w ramach Unii Europejskiej i kraju6. 3. Kierunki rozwojowe wspierane przez Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej W ramach PO RPW wskazano cztery podstawowe kierunki aktywności regionów Polski Wschodniej, które poprzez realizację wyznaczonych zadań oraz wsparcie środkami pochodzącymi z funduszy strukturalnych UE mają przyczynić 3 A. Czudec, Ekspertyza dotycząca województwa podkarpackiego na potrzeby „Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 roku”, Rzeszów 2006, s. 2.. 4 Analiza rozwoju społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego w latach 1999–2004, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2005.. Raport. Wsparcie rozwoju firm w województwie podkarpackim w latach 2004–2006, Mielec 2006, s. 6. 5. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007–2013, Projekt nr 5, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006, s. 54. 6.

(4) 98. Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. się do znacznego zniwelowania dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego tych województw, w stosunku do zamożniejszych województw zachodniej Polski. Pierwszym kierunkiem działań regionów Polski Wschodniej ma być podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej tych jednostek terytorialnych. Cel ten ma zostać osiągnięty w wyniku realizacji priorytetu 1 „ Nowoczesna gospodarka”. W ramach tego priorytetu przewiduje się następujące cztery działania ukierunkowane na: rozwój infrastruktury szkolnictwa wyższego, rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, wsparcie działalności innowacyjnej oraz wspieranie różnych form promocji i współpracy. W zakresie wsparcia szkolnictwa wyższego szczególny nacisk położony jest na rozwój infrastruktury szkół wyższych, służący kształceniu na kierunkach matematyczno-przyrodniczych oraz technicznych. Wspierane mają być inwestycje kompatybilne z wojewódzkimi strategiami rozwoju oraz regionalnymi strategiami innowacyjności. W ramach rozwijania struktur społeczeństwa informacyjnego zakłada się stworzenie kompleksowego projektu, obejmującego swoim zasięgiem wszystkie województwa Polski Wschodniej kreującego rozwiązania, które złożą się na trzy komponenty składowe projektu. Rozwiązania te służyć będą poprawie dostępności internetu szerokopasmowego, rozwijaniu sieci telecentrów oraz wdrażaniu nowoczesnych instrumentów informatycznych, poprawiających efektywność zarządzania administracji samorządowej i instytucji publicznych, a także szkoleń rozwijających poziom kultury informatycznej i kwalifikacji z tym związanych. Wspieranie innowacji objąć ma różnorodne instrumenty optymalizujące proces podaży i dyfuzji innowacji oraz kreujące rozwiązania poprawiające warunki gospodarowania i inwestowania, poprzez tworzenie i rozbudowę odpowiedniej infrastruktury dla biznesu. Rozwijanie infrastruktury biznesowej implikuje potrzebę dywersyfikacji form stymulowania innowacyjności w wymiarze regionalnym. Formy te obejmują projekty tworzenia i rozwijania parków przemysłowych i technologicznych, inkubatorów przedsiębiorczości i technologicznych, centrów doskonałości oraz centrów transferu technologii, ośrodków innowacji oraz rozbudowę zaplecza badawczo-naukowego uczelni wyższych zaangażowanych w proces tworzenia podaży rozwiązań innowacyjnych dla gospodarki. Wspierane ma być kompleksowe przygotowanie terenu pod inwestycje oraz infrastruktura, a także współpraca w różnorodnych zakresach pomiędzy samorządami Polski Wschodniej. Szeroko zastosowana ma być koncepcja benchmarkingu, umożliwiająca wdrażanie na obszarze województw Polski Wschodniej najbardziej efektywnych rozwiązań. Ważnym aspektem jest podejmowanie wspólnych działań promocyjnych służących budowie pozytywnego wizerunku Polski Wschodniej. Drugim kierunkiem działań realizowanych w ramach programu ma być rozwój funkcji metropolitarnych miast wojewódzkich. Miasta te mają w założeniu stać się.

(5) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 99. regionalnymi ośrodkami wzrostu. W ramach programu postanowiono skupić się na dwóch kluczowych funkcjach metropolitarnych, takich jak systemy miejskiego transportu zbiorowego oraz funkcje w obszarze turystyki kongresowej, konferencyjnej, promocyjno-wystawienniczej i targowej. Funkcje te będą rozwijane poprzez realizację działań w ramach priorytetu II „Wojewódzkie ośrodki wzrostu”. Wyznaczone w programie działania przyczynić się mają do poprawy jakości życia mieszkańców oraz zwiększenia ich możliwości osobistego rozwoju. Usprawniona ma zostać wewnętrzna komunikacja miejska oraz komunikacja miast z obszarami podmiejskimi. W ramach programu preferowane będą te projekty, które posiadają kompleksowy i zdywersyfikowany charakter łączący różne formy komunikacji na obszarze aglomeracji (np. tramwaj, trolejbus, autobus, kolej). Istotnym elementem stymulującym wzrost atrakcyjności inwestycyjnej oraz krajowej i międzynarodowej pozycji gospodarczej potencjalnych ośrodków metropolitarnych ma rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej biznesowi o charakterze targowo-konferencyjnym. Trzecim kierunkiem działań programu jest wsparcie rozbudowy infrastruktury drogowej. Celem tych działań ma być poprawa dostępności województw Polski Wschodniej oraz podwyższenie jakości powiązań komunikacyjnych tych regionów. Poprawić ma się także dostępność do terenów inwestycyjnych, a także miejsc atrakcyjnych turystycznie. Bardziej zintegrowany ma stać się również system dróg wojewódzkich z systemem dróg krajowych i międzynarodowych. Realizacji tych celów służyć będzie priorytet III „Infrastruktura transportowa”. W ramach tego priorytetu dofinansowane zostaną projekty związane z budową i modernizacją dróg wojewódzkich wraz z infrastrukturą okołodrogową oraz powstaniem obwodnic w ciągach dróg krajowych. Działania podejmowane w ramach priorytetu IV „Pomoc techniczna” służyć mają optymalizacji procesu wdrażania PO „Rozwój Polski Wschodniej” warunkującemu efektywność realizacji całości programu. Syntetyczne zestawienie priorytetów i działań realizowanych w ramach programu przedstawia tabela 1. Oceniając przyjęty w dokumencie ministerialnym układ priorytetów, należy pozytywnie odnieść się do mocnego zaakcentowania konieczności rozwijania społeczeństwa informacyjnego w regionach Polski Wschodniej. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego przyczynić się może w znacznym stopniu do przezwyciężenia negatywnych skutków peryferyjnego osłabienia objętych programem regionów względem głównych europejskich centrów wzrostu. Stwarzać on będzie warunki dla rozwoju usług w formie outsourcingu w zakresie telekomunikacji i informatyki..

(6) Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. 100. Tabela 1. Zestawienie priorytetów i działań PO Rozwój Polski Wschodniej Priorytet. I. Nazwa priorytetu Nowoczesna gospodarka. Nr działania. Nazwa działania. 1.1. Infrastruktura uczelni wyższych. 1.3. Wspieranie innowacji. 1.2 1.4. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Promocja i współpraca. II. Wojewódzkie ośrodki wzrostu. 2.1. Systemy miejskiego transportu zbiorowego. 2.2. Infrastruktura turystyki kongresowej i targowej. III. Infrastruktura transportowa. 3.1. 3.2. Infrastruktura drogowa. 4.1. Wsparcie procesu wdrażania programu. IV. Pomoc techniczna. 4.2. Trasy rowerowe. Działania informacyjne i promocyjne. Źródło: opracowanie własne.. Skuteczność wsparcia dla modernizacji i rozwoju infrastruktury szkolnictwa wyższego zależeć będzie w dużej mierze od trafnego określenia rzeczywistych potrzeb w zakresie kształcenia, wynikłych ze specyfiki oraz potencjalnych możliwości rozwojowych poszczególnych regionów. Efektywność programu uwarunkowana będzie zatem przyjęciem adekwatnych do potrzeb regionów dokumentów strategicznych, opartych na pogłębionej analizie oraz nowoczesnych paradygmatach rozwoju regionu opartych na klastrach. Za zasadniczo trafne należy uznać z punktu widzenia założonych celów programu zwrócenie szczególnej uwagi na rozwój regionalnych ośrodków metropolitarnych. Jest to zgodne ze współczesnymi paradygmatami opierania wzrostu społeczno-gospodarczego regionów na dynamicznym rozwoju głównych regionalnych aglomeracji miejskich, stanowiących regionalne ośrodki wzrostu. Koncentracja potencjału naukowo-badawczego, przemysłowego i usługowego oraz infrastruktury „miękkiej” w tych ośrodkach sprzyja dyfuzji wiedzy oraz kształtowaniu się korzystnego środowiska dla przedsiębiorczości. Powstająca w tych ośrodkach „masa krytyczna” potencjału gospodarczego i naukowego wpływa na akcelerację dynamiki procesów wzrostowych oraz pozytywnie oddziałuje na rozwój całego regionu. Formułując zasady wsparcia dla poszczególnych regionów, należy zawsze brać pod uwagę ich specyfikę, uwzględniając fakt, że sztywne trzymanie się pewnego modelu może nie zawsze sprawdzać się w określonych regionalnych uwarunkowaniach. W tym kontekście można oceniać brak uwzględnienia specyficznego układu aglomeracyjnego w województwie podkarpackim, który ma charakter.

(7) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 101. wyraźnie policentryczny. W przeciwieństwie do innych regionów, brakuje tutaj wyraźnej dominacji jednego ośrodka miejskiego, czyli Rzeszowa, nad całym regionem, zaś wokół stolicy województwa istnieją ośrodki miejskie średniej wielkości, takie jak: Przemyśl, Jarosław, Stalowa Wola, Tarnobrzeg, Mielec, Dębica, Jasło, Krosno i Sanok. Przyjęte rozwiązanie polegające na koncentracji środków finansowych w głównym ośrodku regionalnym sprzyjać będzie sztucznemu preferowaniu rozwoju Rzeszowa, zniekształcającemu strukturę układu urbanistycznego województwa podkarpackiego. Za problematyczny należy również uznać dobór w Programie tylko dwóch wybranych funkcji metropolitarnych, które będą mogły liczyć na wsparcie. W niektórych ośrodkach określone w programie działania precyzyjnie wpisują się w strategie rozwojowe miast. Dotyczy to np. Kielc, które aspirują do rangi czołowego ośrodka targowo-wystawienniczego w kraju, rywalizującego o prymat w skali ogólnopolskiej z Poznaniem7. Wydaje się jednak, że można było zwiększyć zakres wyboru potencjalnych kierunków rozwoju metropolitarnego dla władz samorządowych, które dzięki temu miałyby większą elastyczność umożliwiającą lepsze uwzględnienie specyfiki potrzeb poszczególnych potencjalnych metropolii. Odnosząc się do przyjętego priorytetu III, można by rozważyć, czy z punktu widzenia celu, jakim było przełamanie barier komunikacyjnych regionów Polski Wschodniej, nie powinno uwzględnić się działań związanych z rozwojem lotnisk regionalnych i lokalnych. W dobie niezwykłej dynamiki rozwoju pasażerskiego lotnictwa oraz lotnictwa tzw. general aviation byłaby to ogromna szansa na przyspieszoną poprawę dostępności komunikacyjnej tych regionów. W szczególności byłoby to korzystne dla województwa podkarpackiego, gdzie obok głównego portu lotniczego w Jasionce pod Rzeszowem, znajdują się wymagające pilnej modernizacji lotniska lokalne w Mielcu, Krośnie, Turbi koło Stalowej Woli oraz Arłamowie w Bieszczadach. W trakcie dyskusji nad projektem programu istotne zastrzeżenia były zgłaszane z powodu nieobjęcia nim transportu kolejowego. Wskazywano na nieuwzględnianie w nim koncepcji rozwoju zrównoważonego8. Ministerstwo argumentowało w tym wypadku koniecznością selektywnego wyboru funkcji gospodarczych i społecznych wspieranych przez program. Analizując układ priorytetów programu, który w założeniu miał w skali makroregionalnej wspomagać pewne dziedziny, charakteryzujące się podobieństwem strukturalnym, można zauważyć, że nie uwzględniono instrumentów wspierających rozwój turystyki. Znaczne regionalne zasoby środowiska przyrodniczego są A. Koziński, Wprost Extra Kielce City, „Wprost” 2006, nr 1251.. 7. Stanowisko Koalicji Lanckorońskiej w sprawie po „Rozwój Polski Wschodniej”, http://www. zm.org.pl/koalicja/?a=rozwoj_polski_wschodniej-065. 8.

(8) Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. 102. najbardziej charakterystyczną cechą tych regionów, wyróżniającą je na tle innych województw, stąd turystykę można by traktować jako pewien makroregionalny obszar specjalizacji. 4. Finansowy wymiar PO Rozwój Polski Wschodniej Plany Ministerstwa Rozwoju Regionalnego zakładają zaangażowanie w realizację PO RPW 2675,05 mln euro w latach 2007–2013. Z tej kwoty 2273,79 mln euro, czyli 85%, pochodzić ma ze środków budżetowych Unii Europejskiej. Program finansować będą środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Dodatkowe środki pochodzić będą zgodnie z projektem NSRO 2007–2013 z dwóch źródeł. Pierwszym będą publiczne środki krajowe, których wielkość szacuje się na 401,26 mln euro. Drugim źródłem o jeszcze większym znaczeniu będą środki prywatne, których wielkość jest na razie trudna do oszacowania9. Tak więc poziom współfinansowania programu ze środków wspólnotowych może sięgnąć 85% wszystkich środków publicznych. Ograniczeniem w zakresie kierowania środków pomocowych do przedsiębiorstw będzie konieczność stosowania w tym wypadku rygorów zasad udzielania pomocy publicznej. Analizując powyższe wielkości pod względem potencjalnych zagrożeń wynikających z wpływu planowanych przepływów finansowych na gospodarkę regionów Polski Wschodniej, należy dostrzec niebezpieczeństwo poważnego zniekształcenia rynkowych procesów alokacji kapitałów prywatnych przedsiębiorstw. Zaangażowanie przez firmy ponad 0,5 mld euro środków własnych może spowodować dokonywanie przez przedsiębiorstwa wyboru projektów inwestycyjnych, które w normalnych warunkach zostałyby w procesie kalkulacji opłacalności inwestycji odrzucone. Skala negatywnych skutków nietrafnych inwestycji może być duża z uwagi na niską dotychczasową skłonność przedsiębiorstw do inwestowania. Z podobnym procesem podejmowania się nie do końca racjonalnych z punktu widzenia społeczności lokalnych inwestycji można zetknąć się w wypadku samorządów terytorialnych. Uwzględniając powyższe uwagi, można stwierdzić, że ograniczenie potencjalnych negatywnych skutków zaangażowania środków prywatnych firm w realizację PO RPW zależeć będzie od równoczesnego zaistnienia pozytywnych impulsów pochodzących z obszaru polityki gospodarczej państwa, które wpłyną na znaczne zwiększenie skłonności przedsiębiorstw do inwestycji. Drugim koniecznym warunkiem będzie skoordynowanie wszystkich instrumentów polityki intraregionalnej realizowanej w ramach PO RPW oraz regionalnych programów operacyjnych, tak aby rozwojowi przedsiębiorstw sprzyjał rozwój infrastruktury i instytucji Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007–2013, s. 77.. 9.

(9) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 103. otoczenia biznesu, ściśle dopasowany do potrzeb firm i gospodarek regionalnych. Wymaga to wcześniejszego przygotowania dokładnie przemyślanych i uwzględniających regionalną specyfikę wojewódzkich strategii rozwoju, które stanowić będą podstawę prowadzonej przez jednostki samorządowe intraregionalnej polityki społeczno-gospodarczej. Strategie te muszą uwzględniać nowoczesne instrumenty polityki regionalnej, takie jak instrumenty polityki opartej na klastrach (cluster based policy) oraz instrumenty sprzyjające powstawaniu i rozwojowi regionalnych sieci innowacyjnych. Koniecznym warunkiem efektywnego wykorzystania środków finansowych przez jednostki samorządu terytorialnego jest reforma systemu finansów publicznych. Musi ona z jednej strony konsekwentnie zmierzać do zwiększenia udziałów dochodów własnych w strukturze dochodów budżetowych samorządów, co pozwoli na zwiększenie swobody w zakresie podejmowania decyzji inwestycyjnych, natomiast z drugiej strony konieczne jest stworzenie sytemu bardziej racjonalnego wydawania środków publicznych. System ten wymaga zastosowania rozwiązań z zakresu budżetowania zadaniowego, które umożliwią bardziej efektywną realizację zadań samorządowych połączoną z lepszym systemem nadzoru nad wydatkowaniem środków publicznych. Proces rozdziału środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego odbywa się według następującego schematu: – 992,19 mln euro rozdzielone zostanie pomiędzy województwa korzystające z programu proporcjonalnie do liczby ludności (120 euro na mieszkańca w okresie 2007–2013), – 1281,6 mln euro środków dodatkowych przyznanych na realizację programu przez rząd RP z puli funduszy strukturalnych przyznanych Polsce10. W tym drugim wypadku środki finansowe przewiduje się rozdysponować według tzw. algorytmu 20/20/30/30. Algorytm ten skonstruowano w ten sposób, że 20% środków rozdzielono proporcjonalnie do liczby mieszkańców, 20% podzielono odwrotnie proporcjonalnie do wartości PKB przypadającej na jednego mieszkańca, 30% podzielono odwrotnie proporcjonalnie do gęstości zaludnienia i w końcu 30% rozdzielono wprost proporcjonalnie do wielkości stopy bezrobocia (według badania BAEL). Prognozowany sposób alokacji środków finansowych UE zaangażowanych w realizację PO RPW przedstawia tabela 2. Oceniając przyjęty sposób alokacji środków z punktu widzenia województwa podkarpackiego, uznać należy go za niezbyt korzystny. Pomimo bardzo niskiego poziomu PKB na mieszkańca oraz drugiej po województwie lubelskim liczbie mieszkańców spośród objętych programem województw, udział województwa Ibidem.. 10.

(10) Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. 104. Tabela 2. Prognozowana środki finansowe przeznaczone na realizację PO RPW w latach 2007–2013 Województwo Lubelskie. Algorytm dla kwoty 992,19 mln euro udział w %. Ludność w tys. 31.12.2005 r.. 2104. 25,54. 2098,2. 1297. 15,74. 1285. 18,06. Ludność w tys. w 2002 r. 2199. Podkarpackie. 26,69. 20,09 19,29. Podlaskie. 1209. Warmińsko-mazurskie. 1429. 17,35. 1428,6. 22,69. 8238. 100. 8191. 100. Świętokrzyskie. Ogółem. 14,68. 2179,6. Algorytm dla kwoty 1281,6 mln euro w%. 1199,6. 19,88. Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.. podkarpackiego w podziale ogólnej kwoty 1281,6 mln euro według algorytmu 20/20/30/30 lokuje region dopiero na czwartym miejscu i jest on zdecydowanie niższy od udziału ludności województwa w ogólnej populacji wszystkich województw. Przyjęty model podziału środków powoduje tym samym, że region podkarpacki otrzyma w przeliczeniu na mieszkańca najniższy poziom środków finansowych spośród wszystkich objętych programem województw. Tabela 3. Planowane rozdysponowanie środków finansowych EFRR w ramach PO RPW w latach 2007–2013 Priorytet I. II. III. IV. Nazwa priorytetu Nowoczesna gospodarka. Wojewódzkie ośrodki wzrostu Infrastruktura transportowa Pomoc techniczna. Udział w ogólnej kwocie środków w % 47,07. 19,60. 30,33 3,00. Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.. Planowany rozkład środków finansowych EFRR przeznaczonych na realizację PO RPW w układzie według priorytetów przedstawia tabela 3. Oceniając przewidywany rozkład środków, widoczne jest zdecydowane preferowanie wspierania za pomocą programu innowacyjności firm, szkolnictwa wyższego i infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Można uznać to za próbę naśladowania priorytetów w zakresie alokacji środków pomocowych, jakie były ustalone w programach realizowanych np. w Irlandii..

(11) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 105. 5. Ocena projektów inwestycyjnych zgłoszonych do programu Procedura naboru wniosków do programu rozpoczęła się 17 lipca 2006 r. ogłoszeniem terminu nadsyłania zgłoszeń , na 18 sierpnia 2006 (nabór nie obejmował działań 1.2 i 2.2 oraz priorytetu IV). W wyniku naboru sporządzono plan inwestycyjny programu, który w założeniach obejmować ma najbardziej istotne dla regionów Polski Wschodniej inwestycje. W celu zabezpieczenia się przed finansowaniem tych samych projektów z kilku źródeł, zdecydowano, że projekty zakwalifikowane do planu inwestycyjnego PO RPW nie będą mogły ubiegać się o dofinansowanie z innych programów operacyjnych. W przypadku działania 1.2 rząd zamierza zrealizować jeden duży projekt w skali makroregionalnej w zakresie powstania sieci internetu szerokopasmowego. W wyniku naboru otrzymano 366 zgłoszeń. Łączna kwota zgłoszonych projektów wyniosła 22,3 mld zł, znacznie przewyższając kwotę przeznaczoną na realizację programu. Tabela 4 przedstawia strukturę zgłoszeń do PO RPW w ujęciu ilościowym, a tabela 5 strukturę projektów w ujęciu wartościowym. Tabela 4. Struktura liczby projektów zgłoszonych do planu inwestycyjnego PO „Rozwoju Polski Wschodniej 2007–2013” Województwo Lubelskie. Podkarpackie. Podlaskie. Świętokrzyskie. Warmińsko-mazurskie Międzywojewódzkie Razem. Działanie. Razem. 1.1. 1.3. 1.4. 2.1. 2.2. 3.1. liczba. w%. 16. 23. 0. 3. 3. 40. 85. 23,2. 9. –. 2. 3. 11. 27 14. 10 10 –. 77. 25 16 7. –. 80. 6. 2. 1. 25. 34. 5. 3. 1. –. 14. 5. 2. 45. 113. 30,9. 31. 68. 1. 20. 40. 10,9. 14. 147. 366. 100. –. –. 35. 25. 18,6 9,6. 6,8. Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.. Analizując aktywność poszczególnych regionów w zakresie skali zgłaszania projektów, stwierdzić można, że województwo podkarpackie, zgłaszając 85 projektów, zajmuje pod tym względem drugie miejsce po województwie lubelskim (113 projektów), co można uznać za w miarę proporcjonalne do potencjału ludnościowego tego regionu na tle innych regionów. Najbardziej korzystnie przedstawiała się sytuacja województwa w zakresie działania 1.3 – Wspieranie innowacji oraz 3.1 – Infrastruktura drogowa. W wypadku działania 1.3 aktywność podmiotów z regionu potwierdza silną na tle kraju innowacyjność przedsiębiorstw w woje-.

(12) Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. 106. Tabela 5. Struktura wartościowa projektów zgłoszonych do planu inwestycyjnego „Rozwój Polski Wschodniej” 2007–2013 (w mln zł) Województwo Lubelskie. 1.1. Działanie. 1.4. 2.1. 2.2. 326,32. 68,21. 3.1. Razem. w mln zł. w%. 2871,02 5638,11. 25,3. 538,24. 59,71. 1044,06 259,47 2081,15 5001,03. Podlaskie. 1171,63 537,37. 16,25. 313,08. Warmińsko-mazurskie. 428,65. 2,05. 2387,74 3415,63. 15,3. Razem. 4266,05 3099,17 2003,39 2176,47 700,38 10064,9 22310,36. 100. Podkarpackie. Świętokrzyskie. Międzywojewódzkie. 1018,4. 1.3. 850,58 1521,99 796,78. 304,04. –. –. 197,53. 0. –. 1925,38. 72,08. 175,81. 218,18. –. –. 317,2. 82,45. 1785,73 3896,15. 939,25 2434,06 –. 1925,38. 22,4 17,5. 10,9 8,6. Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.. wództwie podkarpackim, w tym przedsiębiorstw małych i średnich. Również aktywność w zakresie budowy dróg jest w tym województwie znaczna. Słaba na tle innych regionów była aktywność regionalnych podmiotów (czyli uczelni wyższych i samorządów) w zakresie zgłaszania projektów do działania 1.1 – Infrastruktura uczelni wyższych (16 projektów). W tym zakresie województwo niewiele ustępuje ludniejszemu województwu lubelskiemu (27 projektów), zaś województwa o zdecydowanie mniejszej liczbie ludności zgłosiły do tego działania niewiele mniej projektów. Świadczy to o względnej słabości regionalnych uczelni oraz o słabej aktywności samorządów w zakresie projektów rozwijających potencjał i infrastrukturę szkolnictwa wyższego. Podkarpackie było też jednym z dwóch województw, które nie zgłosiło żadnego projektu do działania 1.4 – Promocja i współpraca. Rozpatrując regionalną strukturę zgłoszeń do projektów w ujęciu wartościowym, warto zwrócić uwagę, że łączna kwota projektów województwa podkarpackiego była najwyższa spośród wszystkich województw (5638,11 mln zł). W tym wypadku jeszcze lepiej uwidacznia się skala aktywności regionu w zakresie podwyższania innowacyjności (działania 1.3 – kwota 1521,99 mln zł, prawie trzykrotnie wyższa od następnego w kolejności województwa) oraz w zakresie budowy połączeń drogowych (działanie 3.1 – kwota 2871,02 mln zł, również dużo wyższa niż w innych regionach Polski Wschodniej). Region wypada zdecydowanie słabiej w zakresie kwoty stanowiącej łączną wartość projektów związanych z rozbudową infrastruktury szkolnictwa wyższego, bardzo niekorzystnie przedstawia się sytuacja województwa w zakresie wartości projektów w działaniu 2.1 – Systemy miejskiego transportu zbiorowego, zarówno na tle województwa lubelskiego, jak i innych województw. Województwo podkarpackie zajmuje ostanie miejsce pod względem wartości projektów zgłoszonych do działania 2.2 – Infrastruktura.

(13) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 107. turystyki kongresowej i targowej. Zważywszy, że działania te dotyczą wspierania rozwoju potencjalnych metropolii, świadczy to o najsłabszych zdolnościach Rzeszowa do rozwijania funkcji metropolitalnych spośród wszystkich stolic województw Polski Wschodniej. W wyniku weryfikacji zgłoszonych wniosków Ministerstwo Rozwoju Regionalnego stworzyło dwie wstępne listy projektów wskazanych do realizacji, które tworzą tzw. indykatywne listy dużych i kluczowych projektów. Jeżeli chodzi o indykatywną listę dużych projektów do osi priorytetowej I, Ministerstwo zdecydowało się na realizację jednego dużego makroregionalnego projektu „Infrastruktura informacyjna w Polsce Wschodniej”, obejmującego swoim zasięgiem obszar 5 województw. Projekt ten dotyczy stworzenia sieci internetu szerokopasmowego, a za pracę nad nim odpowiada MRR. Na indykatywnej liście dużych projektów dla osi priorytetowej II, spośród czterech wybranych projektów, znalazł się jeden projekt z województwa podkarpackiego „Budowa systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic”. Wszystkie projekty, które znalazły się na tej liście dotyczyły budowy i modernizacji systemów transportowych. Na liście projektów dla osi III znalazły się dwa projekty zgłoszone przez województwo podkarpackie, spośród czterech wybranych projektów. Pierwszy projekt dotyczy ważnej dla województwa budowy obwodnicy Jarosławia na ciągu drogi krajowej prowadzącej do granicy z Ukrainą. Druga inwestycja ułatwia komunikację województwa podkarpackiego z województwem świętokrzyskim i dalej ze środkową i zachodnią Polską, dzięki budowie mostu na Wiśle oraz modernizacji i budowie dróg dojazdowych i obwodnicy Mielca. Na indykatywnej liście kluczowych projektów dla osi priorytetowej I w działaniu 1.1 znalazło się 7 projektów, wobec 9 projektów województwa lubelskiego, 5 podlaskiego, 4 warmińsko-mazurskiego i 2 świętokrzyskiego. W większości są to projekty zgłoszone przez szkoły wyższe, wyjątek stanowi projekt zgłoszony przez samorząd Stalowej Woli. Przeważają projekty rozbudowujące bazę dydaktyczną. Zwraca uwagę zgłoszony przez Uniwersytet Rzeszowski projekt stworzenia Regionalnego Centrum Innowacji i Transferu Technologii produkcji, przetwarzania oraz marketingu w sektorze rolno-spożywczym. Na liście odnoszącej się do działania 2.2 znajduje się 8 projektów z województwa podkarpackiego. Cztery związane są z budową lub rozbudową parków przemysłowych i technologicznych, natomiast dwa związane są z powstaniem inkubatorów technologicznych. Ponadto w Jaśle tworzona będzie strefa przemysłowa oraz strefa nowoczesnych usług, zaś w Krośnie planuje się kompleksowe przygotowanie terenów pod inwestycje. Tylko jeden projekt jest zgłoszony przez przedsiębiorstwo. WSK „PZL – Rzeszów” SA zgłosiło projekt utworzenia Centrum Badawczo-Rozwojowego Napędów Lotniczych. Taka sama liczba projektów znalazła się na liście w regionach lubelskim i podlaskim. Sześć projektów zgłosiło województwo warmińsko-mazurskie oraz.

(14) 108. Joanna Kudełko, Tadeusz Matuszkiewicz. pięć województwo świętokrzyskie. W wypadku działania 1.4 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego na skutek niekompletnych projektów zgłoszonych w trakcie naboru zdecydowało się na realizację obejmującego wszystkie pięć województw kompleksowego ministerialnego projektu „Promocja Polski Wschodniej”. Na indykatywnej liście kluczowych projektów dla osi priorytetowej II zarówno w działaniu 2.1, jak i w działaniu 2.2 nie znalazł się żaden projekt z województwa podkarpackiego. Najlepiej wypadło pod tym względem województwo lubelskie (łącznie 5 projektów). W zakresie indykatywnej listy projektów kluczowych dla osi III odnaleźć można 4 projekty dotyczące regionu podkarpackiego. Jeden odnosi się do modernizacji drogi wojewódzkiej przebiegającej przez Tarnobrzeg, pozostałe zaś związane są z budową kluczowych dla województwa obwodnic Przemyśla, Kolbuszowej i Niska. W województwie lubelskim na liście znalazło się 16 projektów, 8 projektów w województwie podlaskim, 6 w świętokrzyskim i 3 w warmińsko-mazurskim. W zakresie działania 3.2 zaakceptowano ministerialny projekt „Trasy rowerowe w Polsce Wschodniej”. Oceniając zawartość list z punktu widzenia województwa, zwraca uwagę przede wszystkim nieobecność na listach projektów, które służyłyby rozwijaniu funkcji metropolitarnych Rzeszowa, co potwierdza tezę o słabym potencjale rozwojowym miasta w zakresie tych funkcji. 6. Wnioski Oceniając z perspektywy województwa podkarpackiego PO Rozwój Polski Wschodniej, nasuwają się następujące wnioski: – program ten stanowić może korzystne uzupełnienie programów finansowanych z funduszy strukturalnych UE oraz „Regionalnego programu rozwoju”; – dotychczasowy dobór projektów przeznaczonych do realizacji wskazuje na systematyczne zwiększanie potencjału szkolnictwa wyższego w województwie podkarpackim, zwiększającego podaż wykwalifikowanego kapitału ludzkiego oraz na znaczną poprawę stanu infrastruktury otoczenia biznesu w postaci parków przemysłowych i naukowo-technologicznych oraz inkubatorów technologicznych. Działania te w konsekwencji mogą poprawić pozycję konkurencyjną województwa; – poprawa konkurencyjności województwa podkarpackiego będzie w dużej mierze uzależniona od szybkiej i zdecydowanej poprawy dostępności komunikacyjnej regionu, w szczególności poprzez inwestycje, takie jak: autostrada A4, droga ekspresowa S19 i S74. Ważną rolę odgrywać będzie także połączenie kolejowe Rzeszów–Warszawa oraz międzynarodowy Regionalny Port Lotniczy Rzeszów– Jasionka. Dostępność województwa poprawi się także poprzez skomunikowanie.

(15) Analiza założeń Programu Operacyjnego…. 109. województwa podkarpackiego z województwem świętokrzyskim poprzez nowy most na Wiśle; – istotna dla regionu podkarpackiego jest również poprawa systemu komunikacji wewnątrzwojewódzkiej, czemu służyć będzie budowa obwodnic w regionie. Liczba złożonych projektów świadczy o bardzo dużych potrzebach regionu w zakresie rozbudowy infrastruktury drogowej; – dużą skalę aktywności innowacyjnej regionu podkarpackiego potwierdza liczba zgłoszonych przez samorządy i firmy projektów dotyczących innowacyjności. Zauważalna staje się tendencja regionalnych jednostek samorządu terytorialnego do znaczącej rozbudowy instytucji otoczenia biznesu, w szczególności tych stymulujących rozwój firm innowacyjnych; – słaba aktywność miasta Rzeszowa w zakresie projektów rozwoju funkcji metropolitalnych wskazuje na niewielki potencjał rozwojowy miasta, co zagraża możliwości pełnienia przez Rzeszów dynamicznego regionalnego ośrodka wzrostu. Literatura Analiza rozwoju społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego w latach 1999–2004, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów 2005. Czudec A., Ekspertyza dotycząca województwa podkarpackiego na potrzeby „Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 roku”, Rzeszów 2006. Koziński A., Wprost Extra Kielce City, „Wprost” 2006, nr 1251. Program operacyjny „Rozwój Polski Wschodniej 2007–2013”, Projekt nr 5, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006. Stanowisko Koalicji Lanckorońskiej w sprawie PO „Rozwój Polski Wschodniej”, http:// www.zm.org.pl/koalicja/?a=rozwoj_polski_wschodniej-065. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 (projekt do konsultacji), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji Programów Regionalnych, Warszawa 2006. Wsparcie rozwoju firm w województwie podkarpackim w latach 2004–2006, Mielec 2006. Analysis of the Assumptions of the Development of Eastern Poland Operational Programme, the Development Projects Planned, and the Programme’s Importance for the Sub-Carpathian Region In this article, the authors analyse the goals and measures of the Development of Eastern Poland Operational Programme, whose purpose is to reduce the development gap between this region and more highly-developed regions. The authors conduct a critical analysis of the measures and structure of public and private sector development projects submitted to the Development of Eastern Poland Operational Programme. In their assessment, the authors focus on the place of the Sub-Carpathian region in the Development of Eastern Poland Operational Programme..

(16)